|
2001
|
|
|
Gaur egun, berriz, zuberoako udalak biltzen dituen Xibe roaHerri Elkarteak eskaturik, euskarazko izenen esaera eta idazkera egokientzako laguntza eskatu
|
didate
eta pozik eman diet baietza. Hogei urtez egin du bide urak, baina konbentzituta nago gogor egileak, sasi tindatzaileak ez balira izan, oraindik ere, Zuberoako eta oro har Ipar Euskal Herriko bide, karrika eta plazak erdara hutsez izango liratekeela.
|
|
|
IBAN ZALDUA aur egungo Euskal Herrian kritika egitea kasik ezinezkoa dela iruditzen zait. Ez dakit inoiz posible izan den, baina polemika eta erreakzio batzuek (nik edo beste zenbaitek egindako kritiken aurkakoek, alegia) zer pentsatu eman
|
didate
. Artikulu honetan euskal kultur produktuen kritikaren zailtasunez jardungo naiz, beraz (kritikaz hitz egiten dudanean kritika positiboez eta negatiboez ari naizelarik, noski).
|
|
|
Bietan idazki bat utzi ere bai. Baina hango jaunek ez
|
didate
erantzun ere egin. Niri gauza bitxia gertatu zait:
|
|
|
nondik zituen esan ez ezik, egundoko gorantzak egiten zituen biltzaile horrentzat. Holakoek niri alde batetik mina ematen
|
didate
; eta, bestetik, lotsa: lotsagabeak besteei ematen dien lotsa.
|
|
2002
|
|
|
Irakasleek luzaroan sortu
|
didate
ezinegona. Hortik etorri da nire kezka nagusia, irakasleen bizkar joaten baita ikerkuntza eta irakaskuntzaren zama gehiena, eta bai eskuliburuen idazketa ere.
|
|
2003
|
|
|
Urteko kultura balantzeaz galdetu
|
didate
erredakziotik eta aurreko lerro horiek azaldu zaizkit lehen lehenikorrialde zurira, balantzeko ordena kontuak bailiran. Eta Medemen pelikula oroitu dut, urteko beste edozein ezbehar baino lehen.
|
|
|
Europa da nire herria, Euskal Herritik iritsita. Eta orain hori ere ukatu nahi
|
didate
, indar ukatzaile ero eta zentzugabe batek aginduta. Jaiotzear dugun Europako Konstituzioak bide dioenez, estatuak eta gizabanakoak bakarrik existitzen dira.
|
|
|
Inperioari nola egin aurre?" galderaren inguruan hitz egiteko eskatu
|
didate
. Galdera gaitza da, eta nik ez daukat erantzun errazik.
|
|
2004
|
|
|
Batetik, puntua besterik ez dela aipatu didatelako. Nahi dudan moduan egituratu eta nahi dudan bidetik jotzeko esan
|
didate
. Bestetik," film laburrak:
|
|
2005
|
|
|
(Baina elkarrizketa egitera joan naiz Artelekura, eta Loiolan bertan —ez dut esaten Grosen, Hernanin edo Altzan, Loiolan bertan—, jendeak ez daki non dagoen Arteleku. " Arteleku?" esaten
|
didate
," zer da hori?". Loiolan bertan.)
|
|
|
Gutxi gorabeherako azalpena da, geodinamikan adituak direnek barkatuko ahal
|
didate
, baina baliagarria izan daitekeena literaturaren alorrean.
|
|
|
Gaztetatik euskaraz entzuteak eta hitz egiteak bihotza alaitu egin
|
didate
. Adibidez, autobusean sartu, bi laguni euskaraz hitz egiten entzun eta arnasa lasaiago hartzendut.
|
|
|
Ni ondo konpontzen nintzen eurekin. Harro puntarik ez nuela esaten
|
didate
. Ondo konpondu eta gero eta adiskideago.
|
|
|
Behin baino gehiagotan esan
|
didate
hori. Orain konturatzen naiz zulo bat utzi dudala bete gabe, ez naiz ibili izan Barandiaran eta bezala, ipuinen atzetik baserrietan.
|
|
|
" Nik uste dut luzaroan Euskal Herriaren independentziarik gabe euskara galdu egingo dela, ez delako beharrezkoa izango" izango. Ni Europako eta Estatu Batuetako unibertsitate nahikotan ibilia naiz, eta hizkuntzalari guztiek esaten
|
didate
gauza bera, hizkuntza beharrezkoa ez bada, galdu egiten dela. Eta euskara Euskal Herrian berton ez da beharrezkoa.
|
|
|
argitasun edo zerbaiten beharrean nagoenean, Frantzian eta Alemanian beti ingelesez mintzatzen naiz eta amerikarra naizela uste izaten dute; Ingalaterran frantsesez, eta frantziarra naizela uste dute. Horrela kasu askoz handiago egiten
|
didate
.
|
|
|
Ameriketako juduek Israelgo juduei laguntzen diete eta horrek sutu egiten ditu palestinarrak eta beste nazioetako musulmanak. Niri New Yorken amerikar askok esan izan
|
didate
, Irakeko inbasioa judutarrek eraginda egin zutela.
|
|
|
Animaliak, txori mota asko... akabatzen ari dira, gizakien ankerkeriagatik. Niri beti esan
|
didate
optimista naizela, baina ekologia kontuetan etorkizun iluna ikusten diot gizadiari.
|
|
|
Eta besteak, ipuinak eta gizarteko eleberriak, ez dira ezagunak. Halere, nire ipuin bildumetan batzuk bikainak direla esan
|
didate
unibertsitateko irakasle batzuek. Horietako bat japonierara eta ingelesera itzuli didate...
|
|
|
Halere, nire ipuin bildumetan batzuk bikainak direla esan didate unibertsitateko irakasle batzuek. Horietako bat japonierara eta ingelesera itzuli
|
didate
...
|
|
|
Gauza bat esaten
|
didate
guztiek: bai ipuinetan eta bai eleberrietan nire euskara oso ona harrapatzen dutela.
|
|
|
Maiz galdetu
|
didate
zergatik ez ditudan euskal eleberrien kritikak egiten, euskal literaturaren katedraduna izanik eta urte askoan euskal liburu klasikoen kritika egiten eman arren. Arrazoia hauxe duzu:
|
|
|
Eta lan hori dela eta, ni mehatxatuta nago. Niri esan
|
didate
hau argitaratzen baduzu hau eta hori gerta dakizuke. Oso tristea da baina belaunaldi oso bat dago jipoituta, eta hori esan egin behar da.
|
|
2006
|
|
|
Urtean behin Madrilera joaten ibili naiz errebisioak egiteko, baina iaztik Donostian egiten dizkidate kontrol guztiak. Egunean hamabi pastilla hartzen ditut eta tarteka testosterona injektatzen
|
didate
. Doping frogak eginez gero, nik behintzat, positibo emango nuke.
|
|
2007
|
|
|
Lorpena omen. Eta pena ematen
|
didate
. Ez dute Bill Gates ezagutzen ala?
|
|
|
Zenbatgarrenean iruditu zaizue erabakitzen zela partida? Eta galdetuko
|
didate
zergatik ez dudan ba ikusi, jakin nahi banuen.
|
|
2008
|
|
|
Ez al dut kokotsean behar bestetan hatz egin? Esan izan
|
didate
idazle izateko irribarre gehiegi egiten dudala ere... Txarrena da, neure burua Sautrela n ikusi nuenean ni neu lotsatu nintzela:
|
|
|
Gastroenteritis epidemia dagoela esan
|
didate
, ospitaleak goraino daudela. Ez nekien ospitaleak betetzeko adina irakurle bazenik...
|
|
|
Batzuetan, erakusketak ikusten ari naizela, Keixetaren koadro baten aurrean adibidez, inbidia ematen
|
didate
artistek: atelierrean sartu, pintzelak hartu, tintak nahastu, oihal zuria zikindu, mundu berriak eraiki.
|
|
|
Jendea oso behartuta dago. Hemen ateratzen banaiz edo zerbait esaten badut ez naute babestuko, ez
|
didate
emango. Artista komunitatea kate motzean lotuta dago, mendekuen beldur, iturria itxiko dieten beldur.
|
|
|
2 Urpekari lan horiek gogora ekarri
|
didate
Donostiako Untzi Museoan 2004 urtean eginiko erakusketa bat, ur azpitik bilduriko aztarna arkeologikoak, iraganaren aztarnak hizpide zituena: Unsain, Jose Maria (arg.).
|
|
2009
|
|
|
Lehenengo eta behin, euskaldunok ez dugulako asko argitaratu, eta argitaratu duguna tarteka argitaratu dugu. Bilaketa horretan poBiblioteka bat egitea ez da liburuak biltzea eta pilatzea; proiektu intelektual bat da zarren lagundu
|
didate
. Gure ikasle batek (J.F.
|
|
|
Horrela etorri dira beste aldizkari batzuk. Poz handia ematen
|
didate
horrelakoek.
|
|
2010
|
|
|
Gainera, komentario esanguratsua egin zuen estaturik gabeko nazioen ikuspuntutik: " Jakinarazi berri
|
didate
Portugal Iparraldea eta Galizia era horretako lehen akordioa sinatzeko prest daudela. Ongietorri beroena ematen diot ekimen horri!".
|
|
|
Dirua biltzen hasi zitzaigun Cameron, eta hara milioi bat dolar lortu zuela. Berriz ere zenbakiek dar dar egiten
|
didate
hemen. Diru horrekin erakusketa aretoak konpondu, artista ezagunak gonbidatu, lan berriak produzitu eta irekiera festa harrigarria antolatu zuen.
|
|
|
Maiz, komunikabideetan, politikan, unibertsitatean eta eguneroko kulturan gizakiok ahazten dugu zein izan den gizaberearen lekua planetaren eboluzioan zehar1 Unibertsitatera heltzen diren ikasleei galdetzen diet, kasu, noiz agertu zen gure espeziea Lurraren historian eta orokorrean gutxik ematen
|
didate
erantzun zuzena fakultate batean zein bertzean. Mundu globalizatu eta hiper teknologiko batean, non iraunkortasun ezaren aztarnak ateratzen diren edonon, nola ikasten dute etorkizunean munduaren ibilbidea kudeatuko duten hiritar helduak izanen diren haurrek?
|
|
|
Azken hitza. Afari literario gutxi egiten da(" oso gutxiegi" idatziz gero Euskaltzaindiatik oharren bat bideratuko
|
didate
–) Alegia, ia ez dela egiten. Idazle izatea txatxi da (hemen ere Euskaltzaindiak oharren bat bidaliko ote dit?).
|
|
|
Eliz ikastetxeetan euskara ikasten eta alfabetatzen ari zirenek jaso zuten hori. Bizkaian askotan gogorarazi
|
didate
horrekin ikasi zutela aditza. Gipuzkeraz eta bizkaieraz atera nuen.
|
|
2011
|
|
|
Lan horretan asko lagundu
|
didate
Joseba Intxaustik eta Joxe Azurmendik. Lan hau beraiei eskaintzen diet. Halaber, Jakin aldizkariari, berrogeita hamabost urteotan euskal kulturaren alde egin duenagatik eta egun ere egiten diharduenagatik.
|
|
|
Ebook bat probatzeko ariketa izango da hauxe. Utzi egin
|
didate
bat: " onenetakoa", eta bere tasun denak saldu ostean, probatzeko utzi didate.
|
|
|
Utzi egin didate bat: " onenetakoa", eta bere tasun denak saldu ostean, probatzeko utzi
|
didate
. Ez dut ukatuko, teknologia zale naiz eta apur bat emozionatuta nago.
|
|
|
Baina ni, han. Ez
|
didate
barkatu. Joan nintzen giristino gisa.
|
|
|
zenbat dei ukan dituk suprefeturatik?". " Ez, ez
|
didate
sekula deitu". " Ez erran, eni, suprefetak ez duela hor bere sudurra sartu".
|
|
|
Anitzek erraten
|
didate
, Herria hartzen dutelarik, irakurtzen duten lehenbiziko artikulua dela Gehexan Pontto
|
|
|
Eskuin muturraren kontra idatzi nuelako idatzi zidan batek Marseillatik, euskaraz, hango euskalduna zen. Baina, bestenaz, anitzek erraten
|
didate
, Herria hartzen dutelarik, irakurtzen duten lehenbiziko artikulua dela Gehexan Pontto. Nik gauza berbera erraten nuen Le Monde hartzen nuelarik:
|
|
|
Denek erraten
|
didate
plaza gizona naizela. Jendearen aitzinean mintzatzeko ez naiz beldur.
|
|
2012
|
|
|
Aunitzek galdegin
|
didate
aldizkariaren berri, utzi bear nuen edo kezkaz. Ez dut olako asmorik.
|
|
|
Aurtengo udako hodeirik gabeko gauek parada ederra eman digute zeruaren ederraz gozatzeko. Garmendiko ataurrean jarrita izarrei so egin izan diet. Batzuei izena jarri diet; gehienek anonimotasunetik egin
|
didate
dir dir. Ernio, Andatza eta Belkoainek osatzen duten hesiaren gainean daudenak ikusten ditut ondoen, baserri sakabanatuen argi puntu bakanek ez baitidate zerua argiztatzen.
|
|
|
Denok dakizue krisi ekonomikoaren eta haren ondorioen berri. Askok galdetzen
|
didate
: " Eta zuenean zer?".
|
|
2013
|
|
|
Gauza bat esango dizut: ni kalean joaten naizenean eta norbaitekin topo egin, Donostiako alkate ohia esaten
|
didate
. Behin ere ez dute aipatzen sailburu izan nintzenik.
|
|
2014
|
|
|
Askok nire kasa utzi
|
didate
. Bitxia da.
|
|
|
Koloretako jertseak, kaiku gorri urdinak, bonboidunak, oso politak. Gaur egun ere atentzioa ematen
|
didate
. Nik halako kaikua nahi nuen, baina aitak eta amak paktua egina zeukaten:
|
|
2015
|
|
|
Ez bazkari baterako, ez eta ardo bat hartzeko ere. Hitzik ere ez
|
didate
esan, nahiz eta herrialde osoa eskura jarri zitzaien. Beraiekin izandako negoziazioan esan zizkidatenak entzunda, hobe horrela.
|
|
|
Ez dutelako gurea bizi izan edo ez dakit zergatik, baina ez dute gure beldur hau. Inbidia ematen
|
didate
. Izugarrizkoa.
|
|
|
Nire amama eta amabitxi zen Benita Goiriak Kepa Agustin izenak jarri zizkidan, baina Agustin deitzeko. Gerora, lehenengo izena geldituko da, baina familian eta herrian oraindik ere Agustin deitzen
|
didate
. Horrela, norbaitek Agustin deitzen badit, badakit familiakoa edo herrikoa dela.
|
|
|
niri zer axola dit Derion euskaldunak %29 edo %33 izateak inkesta horien arabera? Egunerokoan zertarako balio
|
didate
datu horiek. Errealitateari antzemateko gako gehiago jasoko dut horrela?
|
|
2016
|
|
|
Oraindik ere bai. Galdetzen diedalarik frantsesei zerbait, erantzuten
|
didate
: " Oraindik Sao Tomen?
|
|
|
Guk Quiton utzi genuen". Oso gaizki iruditzen zaie deportazioa, zerbait alegala dakusate, baina agiriren bat eskatzen diedanean Alfonsorentzako, ezin dutela egin erantzuten
|
didate
.
|
|
|
Ez zen Beste Aldekorik, ez generoan, ez geopolitikan. Gartxot proposatu
|
didate
, Marko eta Jokinekin eginikoa.
|
|
2017
|
|
|
Saio pare bat on, Iurreta eta Errenteria, eta beste pare bat kaskar samar, Ermua eta Durango. Azken bi horiek zulo beltza egin
|
didate
urdailean. Ez ziren saio txar txarrak izan, baina kontrolpetik ihes egin zidaten.
|
|
|
Horiek dira fidelenak. Eta beti gauza bera erraten
|
didate
: ez dugu euskara aditzen karriketan...
|
|
|
Baina nik ez ditut hainbertze ukan. Gehienak lagunak nituen, eta oraino idazten
|
didate
errateko: " A, ze urte loriatsuak elkarrekin pasa genituenak...", edo" Zurekin Euskal Herria deskubritu nuen...".
|
|
|
Dudan adinean kolpe guziak sentitzen baitira barnean. Bada hiru hilabete hau gertatu zitzaidala eta orain hobekixeago naiz; gaur kendu
|
didate
lepoko mokanesa eta besoa doi doia berriz higitzeko kapable naiz, baina dena emeki emeki doa.
|
|
|
Jende anitzek gauza bera erran
|
didate
, baina hori zen liburuaren xedea, hola nahi nuen egin. Holakoak baitira egunerokoak, pertsonalak.
|
|
|
Bat izatearen sentipena da. Nik, ez dut naturarekiko bat egite hori sentitzen momentu epifaniko berezietan ez bada maiteminaren drogek edo, besterik ezean, udaberriko eguraldi eguzkitsuak lagundu behar izaten
|
didate
horretan. Baina, uneotan korrika dabiltzanengan pentsatu eta, aix.
|
|
|
Azken urteetan egoera asko tenkatu da. Sarritan esaten
|
didate
: " ez duzu musulmana ematen".
|
|
|
Feminismoaren gaira pasatzen bagara ere, talka bat sortzen da: zapiarekin agertzen banaiz feministen aurrean," zer egiten duzu hemen?" galdetzen
|
didate
. Feminismoa, Euskal Herrian, ohituta dago emakumearen eredu bakar bat izatera:
|
|
|
Eta euskalduna izatea ere hori da niretzat. Izan ere, hamar urte eman ditut Tolosan, eta tolosarra naizela esaten dut, baina gero beti galdetzen
|
didate
ea non jaiotakoa naizen. Horregatik ez naiz sentituko euskalduna.
|
|
|
non dago hori? Gaur egun ez
|
didate
galdera hori hainbeste aldiz egiten, lotsagatik akaso, baina nik jarraian azaltzen diet: Iranen iparraldean eta Errusiaren hegoaldean jaio nintzen, Kaukason; probintzia txiki batean, Iran eta Turkiarekin mugan.
|
|
|
Euskal Herrian ikusten dut haurrak derrigortzen dituztela. Nire seme alabek, esaterako, esaten
|
didate
: " Ama, jolastokian ez digute uzten beste hizkuntzetan hitz egiten".
|
|
|
Eta, nire ustez, identitateari leihoak irekitzea oso garrantzitsua da, txoria bezala hegan joan eta nahi duen adarrean gera dadin. Nire seme alabek, adibidez, Aranburu dute abizena, euskaldunak dira, baina beti galdetzen
|
didate
zer diren, euskaldunak edo azerbaijandarrak. Eta nik erantzuten diet beraiek
|
|
|
Euskalduna izateko, txapela eraman edo bakailaoa gustatu behar izan gabe. Niri ere galdetzen
|
didate
ea Azerbaijangoak ni bezalakoak diren. Ez, bada:
|
|
2018
|
|
|
Onartuko al
|
didate
aholku propagandistiko bat?: arretaz irakurri Asedio al euskera liburua.
|
|
|
Esango
|
didate
ez duela gatzik eta piperrik euskara batuak. Eta arrapostuko diet ez dutela Ezpeletako biperrik ere ulertu.
|
|
|
Baina gero biguntzen dira, zure lagunik onenak bihurtzen, ia edozein egoeratara moldatzen direlako, janzten dituen pertsona bera baino hobeto sarritan. Eta barkatuko ote
|
didate
Txillardegik, Mitxelenak eta Arestik konparazio txatxu hau?, euskara batuarekin antzekoa gertatzen da.
|
|
|
Aukerak aukera, esango nuke, beste musika estiloetan bezala, gaztelania dela nagusitzen den hizkuntza, baina ikusi da zer garapen duen gazte mugimendu horrek. Antropologian, maila mikroan gertatzen direnak osotasuna ulertzeko interesgarriak direla esan ohi da, eta niri Oiartzungo Txilly raperoaren hitz hauek zer pentsa eman
|
didate
:
|
|
|
Bai. Zergatik esan zidaten Batxilergoan euskara ikastea ez zela derrigorrezkoa eta orain zergatik esaten
|
didate
lanerako derrigorrezkoa dela?
|
|
2019
|
|
|
Hala esaten
|
didate
:
|
|
2020
|
|
|
Niri, egia esan, ikusleek ez
|
didate
hainbesteko buruko minik ematen. Niretzat arazoa ez da ikusleak antzokietara nola erakarri, baizik eta nola hurbildu antzerkia jendartearen eguneroko bizitzetara.
|
|
|
Eta, gero, inkontzienteak daude, kirol estremoak eta egiten ibiltzen direnak, adibidez. Eta esango
|
didate
: mendigoizaleak ausartak dira!
|
|
|
Eta, beste alde batetik, ulertzen ez nautenez, komunista edo maoista deitu ohi
|
didate
, baita nazionalista edo faxista, edota nihilista ere; izan ere, ez da existitzen nik babestuko nukeen politikaririk, salbu eta Txekoslovakiako Dubcek zena, hark nire botoarekin kontatu duen erregimen bakarra izan da. Etologiaren aurkako kritikariek, oinarrian, benetan zientziaren ikuskera zorrotzegia dute, beharbada.
|
|
|
Mundu osoa duzu aztoraturik. Gure arteko aldea da ni itsasontzi txiki batekin ibili naizela, eta hagatik deitzen
|
didate
lapurra. Zuri, antzeko gauzak mila itsasontzirekin eta armada izugarri handi horrekin zabiltzalako deitzen dizute enperadore".
|
|
|
Nire kontra azken bolada honetan libratu den kanpaña nekagarri honetan, aurpegira bota
|
didate
adiskideek eta etsaiek, esku batekoek eta bestekoek, gure herritasunaren kontzeptu linguistiko bat dadukadala. (Ibid.:
|
|
|
Esku batekoek barkatu egiten
|
didate
bekatutxo hau. Pentsatuko dute azken hitz batean, hizkuntza eta berekin dakarzkien gainerako fenomenoak (etnia, folklorea, e.a.), supra estruktura hutsak direla.
|
|
|
Urteotako gertakari ugarik baieztatu eta sofistikatu egin
|
didate
marko hori, baina muga ere izan daiteke. Itzulinguruka ibili barik:
|
|
|
Oihartzun egin
|
didate
hitzok hemen esaten joandakoak biltzeko nahi honetan. Sentitu baitut, eta ez behin, eztabaidak itzuli egiten direla, harri bat urrutira jaurti eta bere tokira itzultzen den jostailu goma nola, hurrengo harria jarriko duena heldu, berriz noranahi jaurti, eta hasierako lekura bueltatzeko.
|
|
2021
|
|
|
Lehenengo klaseak gogorrak egin zitzaizkidan, eta pisukideek lagundu zidaten liburuak bilatzen, prestatzeko. Zortea eduki dut, asko lagundu
|
didate
.
|
|
|
Niri ez
|
didate
inoiz aurpegira ezer bota, edo ez naiz gogoratzen [barrezka dio]. Kontrakoa:
|
|
|
" Barakaldo niri esker euskaldunagoa dela, hori esatea askotxo da. Baina bai, behin baino gehiagotan esan izan
|
didate
hori".
|
|
|
Nire moduan lanean jarraitu arren, familiari eman diot lehentasuna. Tailerrak emateko eskatzen
|
didate
, hitzaldiak... Baina Meñakako nebekin dut konpromisoa.
|
|
|
Hala ere, akademiko horiek euskal literatura ‘kontuan hartzeko’ egin duten ahaleginagatik zorionduak izatea espero dute, eta eraso moduan hartzen dute kritikarik txikiena. Lerrook idazten ari naizela, aipatu gaiok ardatz dituen artikulua zentsuratu didatela eta datorren urtean kaleratzekoa den iberiar ikasketen gaineko liburu batean ez dela agertuko jakinarazi
|
didate
. Horrek zer pentsatua ematen du iberiar ikasketen ustezko jarrera inklusiboari begira.
|
|
2022
|
|
|
Espazio horretan bildu dira naziak, juduak, Komunalka bateko biztanle xelebreak, estalinismoa, burokrazia kafkarra, eguneroko ustelkeria, babuschkak eta deduschkak. Ez
|
didate
gerra hau azalduko, baina nire bizipenen eremutik hain urrun geratzen diren gertaeretara hurbiltzen naute. Bai, literaturak ulertzen laguntzen du.
|
|
2023
|
|
|
Ez
|
didate
inoiz esan kontra zirenik. Ez ditut jendeak erasaten!
|
|
|
Bi pelikula horiek ez dute merezi kritika orokor batzuen zama beren gain botatzea, baina biek piztu
|
didate
barruan zalantzazko alarma bat, zinema garaikidearen joera arriskutsuren baten berri eman lezakeena. Alde batetik, idazketak duen karga izugarria:
|