|
2008
|
|
|
Itzulpen automatikoaren merkatua aztertzen denean, bi itzulpen mota bereizten dira: batetik, aipatu dugun itzulpen profesionala, zabalkundeko itzulpena (dissemination ingelesez) deritzona; eta bestetik, asimilazioa deritzon eta norberarentzat
|
den
itzulpena. Bigarren hori itzulpen automatikorik gabe egingo ez litzatekeen itzulpen gisa ikus liteke.
|
|
|
Itzulpen automatikoaren merkatua aztertzen denean, bi itzulpen mota bereizten dira: batetik, aipatu dugun itzulpen profesionala, zabalkundeko itzulpena (dissemination ingelesez) deritzona; eta bestetik, asimilazioa deritzon eta norberarentzat
|
den
itzulpena.
|
|
|
Testuinguru horretan euskararako analizatzaile/ sortzaile zehatzagoak eta baliabide lexikal, morfologiko zein semantiko aberatsagoak bultzatu dira. 2 Ildo beretik arestian aipatu
|
den
itzulpen memorien bilduma lehentasun handiko helburua da, baliabide hori giltza baita etorkizuneko tresnen kalitateari begira.
|
|
|
Sinplifikatuz, esan dezakegu postedizioa behar duen itzulpen automatikoa izango dela itzulpen profesionalaren alternatiba, baina baldin eta haren guztizko kostua itzulpen profesional tradizionalarena baino txikiagoa bada. Batzuetan, postedizioan aurrezteko, lehenago, aurredita egin daiteke automatikoki itzuliko den jatorrizko testuaren zati bat; hala, alde batera utziko dira erabiltzen ari
|
den
itzulpen automatikoko sistemaren arazo ezagun horiek.
|
|
2011
|
|
|
Corpusa aztertzean, ondoko galdera planteatzen genuen guk: aipatzen al da zein ekimenen bidez egin
|
den
itzulpena. Eta horrek nola eragin duen?
|
|
|
2.4 Zertan
|
den
itzulpen kritika: kritikaren aztergaiak
|
|
|
Azkenik, erreseina edo aipamenak ditugu: argitaratu berri
|
den
itzulpen bati buruzko informazio labur orokorra ematen dutenak, askotan kontrazaleko informazioan edo prentsa oharretan oinarrituta. Horrelakoak informazio orokorreko aldizkari eta egunkarietan agertu ohi dira, eta baita irrati eta telebistako saio batzuetan ere."
|
|
|
• Aipatzen al da zein ekimenen bidez egin
|
den
itzulpena. Eta horrek nola eragin duen?
|
|
|
Ibarluzeak azpimarratzen duen bezala, kontzeptu malgutzat hartua izan da Translation Studies delakoa (ik. Valero Garcés, 1995), baina bistakoa da bertan barneratzen diren hainbat arlok (itzulpenaren estilistika, teoria eta kritika, esaterako) ez duela inongo islarik gaur egun euskaraz egiten
|
den
itzulpenen gaineko kritikan.
|
|
2012
|
|
|
Bigarrena espiritu arrotza bereganatzen saiatzen da, baina betiere norberaren espiritura egokituta. Baina hirugarren itzulpen mota da Goethek bere garaiko aro gisa definitzen duena eta itzulpen mota gorentzat jotzen duena; bertan, itzultzailea jatorrizkoaren berdin berdina
|
den
itzulpena egiten saiatzen da, ez jatorrizkoaren ordezko gisa funtziona dezan, baizik eta haren lekua har dezan.
|
|
|
114). Ohartarazpen hori garrantzitsua da itzulpen gogoetaren bilakaeran, pixkanaka garatzen hasiko
|
den
itzulpenaren epistemologia postmoderno edo postpositibista aurreratzen baitu, esanahia bere horretan transferitzearen zailtasunak agerian jartzean. Halere, esanahiaren eta baliokidetzaren arazoa, Jakobsonentzat, ez datza hizkuntza batean idatzitako mezu bat beste hizkuntza batean adierazteko ezintasunean, hizkuntzen egituran eta terminologian dauden desberdintasunetan baizik.
|
|
|
114). Poesia bakarrik omen da itzulezina, non transposizio sortzailea
|
den
itzulpen aukera bakarra: –poetry by definition is untranslatable.
|
|
|
Artikulu berean, jatorrizko testuaren arroztasuna ezabatzen duten hamabi deformazio joera55 zerrendatzen ditu Bermanek, eta Mendebaldean nagusi izan
|
den
itzulpenaren ikuspegi platoniko baten ondorio direla adierazten du:
|
|
|
Azkenik, hirugarren atalean Sarrionandiaren itzulpengintza aztertzeko pista baliotsuak emango dizkiguten lau euskal idazle itzultzaile aztertuko ditugu. Batetik, Orixe eta Santi Onaindia, Sarrionandiaren diskurtsoarekin bat ez datozen hainbat ideiaren defendatzaileak; bestetik, Jon Mirande eta Gabriel Aresti, Sarrionandiaren literaturan oro har eta itzulpengintzan bereziki eragin agerikoa izateaz gain, Sarrionandiarengan nabarmen azaleratzen
|
den
itzulpenaren ikuspegi postmodernoaren nolabaiteko aitzindari direnak.
|
|
|
Beste hizkuntza askotan gertatu den bezala, euskararen kasuan ere Bibliaren itzulpenarekin hasten da gerora ugaritzen joango
|
den
itzulpen tradizioa. Gure kasuan, gainera, esan liteke euskal literatura idatzia eta euskal itzulpengintza garai bertsuan jaio zirela, Bernart Etxepareren Linguae Vasconum Primitiae (1545) liburua agertu eta handik gutxira argitaratu zen hurrengo euskal liburua Leizarragaren Bibliaren itzulpena izan baitzen:
|
|
|
Bermanek guztiz deitoratzen du Mendebaldeko itzulpenaren historian nagusi izan
|
den
itzulpen mota hau, hainbat joera deformatzaileren bidez jatorrizko testua guztiz desitxuratzen dutelako. Mendigurenek, aipatu artikuluan, Agustiñ Gurenaren Aitorkizunak hartzen du aztergai Bermanek deskribatutako joera deformatzaile horiek Orixerengan zein nabarmenak diren erakusteko:
|
|
|
Sasi itzulpenen bidez, beraz, edozein poema, originalen? baitan gertatzen
|
den
itzulpen edo bihurpena ikusarazi nahi du Sarrionandiak, bizipenak papereratzean gertatzen den transformazioa, alegia. Horrela, gogorarazten du, poema orok aurreko poemagintzan du [ela] erroa?
|
|
|
Izan ere, Sarrionandiaren pentsamenduan zenbat eta gehiago barneratu, orduan eta argiago ikusi dugu itzulpena eta sorkuntza txanpon beraren bi aldeak direla iurretarrarentzat, eta tradizio desberdinen arteko hartu emanez osatzen den, literaturaren literatura?, azken batean, idazle aitzindarien testuak itzuliz edota berridatziz baizik ezin dela garatu. Itzulpenaren epistemologia modernoan jatorrizko testu ukiezinaren kopia txartzat jo izan
|
den
itzulpenak guztiz bestelako zentzua hartzen du Sarrionandiaren lanetan, eta jatorrizkoan azaleratu gabe zeuden aukerak garatzea ahalbidetzen duen birsorkuntza gisa ageri zaigu. Dena den, aitortu behar dugu Sarrionandiak testuak itzultzean hartzen duen birsortze askatasuna ez dela guk hasieran uste genuen bezain zabala, edota haren gogoetetan islatzen den itzulpenaren epistemologia postmodernoa aintzat hartuta esperoko genukeen bezain nabarmena.
|
|
|
Itzulpenaren epistemologia modernoan jatorrizko testu ukiezinaren kopia txartzat jo izan den itzulpenak guztiz bestelako zentzua hartzen du Sarrionandiaren lanetan, eta jatorrizkoan azaleratu gabe zeuden aukerak garatzea ahalbidetzen duen birsorkuntza gisa ageri zaigu. Dena den, aitortu behar dugu Sarrionandiak testuak itzultzean hartzen duen birsortze askatasuna ez dela guk hasieran uste genuen bezain zabala, edota haren gogoetetan islatzen
|
den
itzulpenaren epistemologia postmodernoa aintzat hartuta esperoko genukeen bezain nabarmena. Sarrionandiaren itzulpen batzuk beren jatorrizko testuekin erkatzean aurkitu ditugun zenbait desberdintasun, hasiera batean Sarrionandiaren itzulpen praktika ausart eta esku hartzaileari egotzi dizkiogunak, zubi testu gisa erabilitako itzulpenari zor zaizkiola ohartu gara testuek Sarrionandiaren eskuetara iritsi aurretik egindako ibilbidea arakatu ahala, eta konturatu gara, funtsean, Sarrionandiak nahiko hurbiletik jarraitu ohi diola itzultzean begi aurrean izan duen bertsioari.
|
|
2013
|
|
|
Itzulpen sistemaz: euskarara lehendabizikoz egin
|
den
itzulpena.
|
|
|
Eta bikoizketaren inguruan bildu da itzultzaile gehien. (?) Zein da garrantzitsuago, zein eraginkorrago, diputazio udaletxeetako apaletan gordeko
|
den
itzulpena ala milaka laguni iritsiko zaiena egunero egunero. Bostehun irakurlerentzako liburua (barkatu idazleek) ala milaka laguni egunero iritsiko zaien testu bikoiztua?
|
|
|
Jatorrizko bertsioaren soinua jaitsi egiten da eta xede hizkuntzakoa goratu, ondo eta garbi entzun dadin. Batik bat dokumentaletan aplikatu
|
den
itzulpen eredua izan da hau. Itzulpen mota honetan sinkronia ez da erabatekoa:
|
|
2014
|
|
|
Esaldia: tratatzen
|
den
itzulpen unitate handiena da eta, momentuz, itzulpenaegiteko kontuan hartzen den testuingurua. Testu luzeago bat emanez gero, Matxinek esaldietan banatzen du, hauek banan banan tratatzeko.
|
|
2015
|
|
|
Es su sombra la que ha dado inmortalidad a los huertos pueblos?. Ez digu gauza handirik eransten Orixerena omen
|
den
itzulpenak, baina Lizardik, gauzak garbi uzteko eta mezuan zalantzarik ez geratzeko, orri oineko ohar esanguratsu bat erantsi zuen, arbola haren izaeraren argigarri: –El patriotismo?.
|
|
|
Ekarri duguna izatez Jaurrietako dotrina da, zaraitzueraz Sanper apaizak itzulia, baina beronen ia ia klonikoak dira aezkerazko eta erronkarierazko bertsioak. Dena dela, Azkuek asaldatuta! pasartearen hurrengo lerroan galdetzen du ea zertarako behar
|
den
itzulpen inpresentable hori. Areago, espantuka diosku gaztelaniaz eta frantsesez" azpimarragarria d [el] a bai zazpi bekatu kapitalek eta bai kontrako bertuteek ere badutela zeinek bere izen jatorra, neologistek ez kreatua", eta ezin du ulertu zein izan zitekeen printze goresgarriaren asmoa horrelako gauzak argitaratzean.
|
|
|
Ez dakigu xuxen zer kondiziotan egina izan
|
den
itzulpena denbora aldetik, baina iduri luke ez dela kontrolatua izan. Ez da nehun atxemaiten batasun ortografikorik, ez eta ere agertzen bi mintzairetako testuak bata bestearen ondoan aurkeztuak izan direnik.
|
|
2016
|
|
|
Aurretik azaldu dudan bezala, nahasketa hori 19 eta 20.mendean biziki zabaldua zen Iparraldean. 1997an publikatu hiztegi batean agot hitzarentzat emana
|
den
itzulpena frantsesez" cagot, gitan" da!
|
|
2017
|
|
|
Esplizitazioa da txitean pitean eta etengabe erabili ohi
|
den
itzulpen prozeduretako bat. Jatorrizko egoera komunikatiboan kultura testuinguru berbera partekatzen dute igorleak eta hartzaileak.
|
|
|
Dena dela, bidezko da itzultzaileei era guztitako informazioa eta argibideak eskatzea: ea zein eratako itzulpena egin gura izan duten, zein irizpiderekin jokatu duten, zein helburu lortu gura izan duten eta itzulpena norentzat egin duten (ez delako gauza bera ikaskuntzarako eta liturgiarako gauzatu eta moldatu
|
den
itzulpena, adibidez). Zehatz argitu lukete jatorrizko testuaren, testu berriaren (itzuliaren) eta irakurlearen arteko hartu emana.
|
|
2018
|
|
|
Edonola ere, Tymozcok zehazten duenez, ezin da guztiz bereizi zentsura egoeran gertatu
|
den
itzulpenaren azterketa bestelako kontrol egoeretan gertatzen denetik:
|
|
2019
|
|
|
Badakit Ameriketan ere izan zinela hango artzainei era guztietako laguntzak emanez. Eliz barrutian ere 13 urte luze eman zenituen esker gutxikoa izan ohi
|
den
itzulpen lanetan.
|
|
|
Hizkuntza minorizatutik abiatzen
|
den
itzulpena aipaturik, gehientsuenetan jatorrizko testuaren egileak berak burutua dela nabarmendu behar. –Itzulpena are errealagoa da, asteroide hizkuntzatan diharduten idazle gehienek gutxienez eguzki hizkuntza bat edo planeta hizkuntza bat ere menperatzen duelako, eta lan hori beren gain har dezaketelako?, zioen Atxagak, itzulpena edo autoitzulpena eginkizun latza dela aitortu aurretik.
|
|
|
Euskaratik gaztelaniara eramandakoena, kasu. Jatorrizkoan sexurik markatzen ez den pasarteetan, nola eman
|
den
itzulpenean; euskaraz auzoa esaten zuen lekuan gaztelaniazko edo italierazko itzulpen batek vecino ala vecina, vicino ala vicina emango lukeen. Narratzailea, berriz, niño ala niña, fanciullo ala fanciulla den...
|
|
2020
|
|
|
Gaur esango genuke Orixek euskaratik itzuli zuela, euskaraz edo ingelesez edo errusieraz egin ohi
|
den
itzulpenari oso bestelako esanahia emanda. Euskaratik eginiko itzulpenak euskarazko izpirituarekin, alegiapertsonari, auzokideari eta naturari zor zaion hartu eta emaneko harremana(" bestearenganako zorra") azaleratzen du.3
|
|
2021
|
|
|
Transkribatuz, itzuliz, itzulpenaren definizioa auzitan jarriz... argi dago narratzaileek eleberriaren beraren sorkuntza prozesuaren berri ematen dutela, eta sormen prozesu hori itzulpen prozesua ere badela hein handi batean: lehenbizi, autorearen barrenean gertatzen
|
den
itzulpen prozesua (kontatu gura den hori literatur testu bihurtzekoa); bigarrenik, gutunetatik eleberrirako itzulpena, narratzaileek eurek egiten dutena; eta, azkenik, baita hizkuntzen arteko itzulpen prozesua ere, idazketarekin berarekin zerikusia duena eta egoera diglosikoan are nabarmenagoa dena.
|
|
|
Euskal literatura itzuliaren barne eremuak prestakuntza erakunde ofizial eta profesionalen erakunde bereziturik eduki ez arren, kokatzen
|
den
itzulpen eremu zabalagoaren barruan badu bere lekua, bai praktikari dagokio55 https://www.ehu.eus/eu/ itzulpengintza eta interpretazioko gradua/ kreditu eta irakasgaiak ikasturteka
|
|
|
Aurreko ataletan laburbildutako Bourdiuren teoria soziologikoak kontzeptu sendoak eskaintzen dizkio itzulpen ikasketak diziplinari eremuan gertatzen
|
den
itzulpen prozesuari, sortzen den produktuari, eta eremuaren beraren egiturari eta beste eremu batzuei eragiten dieten gizarte baldintzak (sinboliko, ideologiko, kultural eta ekonomikoak) deskribatzeko. Gainera, eta atal teorikoan azaldutakoari eutsita, Bourdieuren ordena eskema baliatuta sailkapen deterministak eta sinplistak gainditzeko modua dago, Munday k (2008:
|
|
|
Ikus dezagun, beraz, etapaz etapa, euskal letren historiaren hasieratik gertatu
|
den
itzulpen jarduera hori nola bihurtu den, beste eremu batzuen garapenaren eta dinamiken ondorioz, gizarte entitatedun barne eremu erlatiboki autonomo berri literaturaren espazio garaikidean.
|
|
|
Halaber, itzultzailearen ikusezintasuna goratzen da azken horretan: ez da itzultzailerik egon denik igarri behar," erraz"," arin" irakurtzen
|
den
itzulpena da egokiena. Eta, horri lotuta, hona hemen itzultzaileen lanaren gizarte harrerari buruzko pasarte bat:
|