|
2008
|
|
|
Judurena> (Artika). Zalantzarik gabe, judu> izaerari
|
dagokion
izen goitia da, eta ez jatorriari.
|
|
2021
|
|
|
Mota horretakoak dira aditz gehienak, aldatu, apurtu, bete, damutu, errukitu, galdu, gelditu, haserretu, higitu, hil, ikaratu, itsatsi, kutsatu, lotsatu, sartu, ugaldu, urratu edo usteldu. Ondorengo adibideetan ikusiko dugu aditzaren barne argumentuari
|
dagokion
izenaz predikatzen direla kor adjektiboak: Ekosistema apurkor horien garrantzia ulertzeko aukera izan eta gero, autorako buelta egitea besterik ez dugu (Argia); Astronomoek 30.000 izar aldakor dituzte katalogatuta; horiez gain beste milaka batzuk ere aldakorrak diren susmoa dute (Egunkaria); Denbora joanak eta egun infinituek jadanik ahitua behar baitzuten gorputz hilkorra daukan dena (X. Amuriza); Hooliganen entusiasmoa kutsakorra suertatzen zen orain (Atxaga); Beharrezko estalkia, baina urrakorra eta gauzaren salneurria gutxitu beharrean handitzen duena (Elexpuru); Debagoienean zabor poltsetan iaz jaso ziren 18.000 tonetatik, 7.500 tona materia organiko ustelkorra zen (Goienkaria).
|
|
|
Adibideetan ikusten denez, ere DMa
|
dagokion
izen sintagma bestelako perpaus osagaiaren ondo ondoan jartzen da, sintagmari erantsia, eta enklitiko bezala ahoskatzen dugu: " Peru (e) re"," Patxi (e) re"," Perube"" Patxibe".
|
|
|
16.4.3b Izenordain gisa (edo
|
dagokion
izen sintagma isildurik duela) erabiltzen da sarritan: Jakin dezaten orok ez dela Gobernamendua seroren ez fraideen etsai (Hiriart Urruti).
|
|
|
Markatuago dira perpaus erlatibo jokatugabeetako izen sintagma erlatibatuak beste kasuetan agertzeko baldintzak. Adibidez, toki denborazko kasu batean izan daitezke izen sintagma erlatibatuak; orduan, haatik, izen ardatza bera semantikoki tokiari edo denborari
|
dagokion
izena izan behar da, ondoko adibideetan bezala: Ez dut ahanztekoa [haren hiltzea gertatu] eguna; Denek beldur handia zioten [hainbeste istripu gertaturiko] mendiari; Emaztea edo senide den beste emakume bat ahalik lasterren joaten da [ezbeharra gertaturiko] lekura eta han horiz margotutako arroza botatzen du (Iñurrieta); [Mirari hau egindako] eguna jai eguna zan (Lardizabal); Etzuan alperrik galdu [presondegian egondako] denbora luzea (Oskillaso); [Ezer aurreratu gabeko] tarteak batzutan luzetxoak ziren (Mitxelena).
|
|
|
Hain zuzen, non lo egin perpausak betetzen du leku hori. Ordea, izen sintagma balitz bezala ulertzen dugu perpaus hori; zehazkiago erranez, eduki aditzaren objektu zuzenaren ardatza leku balitz bezala interpretatzen dugu, erran nahi baitu semantikoki non izenordainari
|
dagokion
izen abstraktua balitz bezala. Halaber, izan zuten zertaz mintza adibidean komunikazio aditz baten testuinguruan zertaz instrumentalak solasgaia adierazten baitu, araberako izena (gai) egiten dugu izan zuten aditzaren objektu zuzenaren izen ardatza gure interpretazioan.
|
|
|
[Aspaldi irakurri ez nituen] euskarazko hiru liburu hartu nituen. Adibide horretan, liburu da perpaus erlatiboa
|
dagokion
izen ardatza; erlatiboaren eta ardatzaren artean, euskarazko izenlaguna eta hiru zenbatzailea agertzen dira. Ardatzak ezkerrean mota desberdineko lagun bat baino gehiago duenean, erlatiboa da komunzki ezkerrean urrunenik izaten dena, hor bezala.
|
|
|
Esan diat eta esan dinat bezalakoak bereizten ditugu, nori zuzentzen gatzaizkion elkarrizketan, gizonari (diat) edo andreari (dinat). Hemen aipatzen dugu kontua, nahiz ez
|
dagokion
izenaren atalari, baizik aditzarenari (ikus 27 kapitulua). Zernahi gisaz, adizki horiek ere ez dute generoa bereizten, baizik sexua, batez ere andrearen kasuan:
|
|
|
Hala erakusten digu, behintzat, osagarri gramatikalen eta adizlagunen tratamenduak. Adibidez, zenbaitetan, subjektuari
|
dagokion
izen sintagma genitiboan agertzen da (izenlagun gisa, beraz), eta beste batzuetan, berriz, kasu gramatikal batekin (ergatiboan nahiz absolutiboan): mendizaleen jaustea/ mendizaleak jaustea.
|
|
|
irakasle gizena eta irakasle ona. Bietan ageri da adjektibo kalifikatzaile bat (gizena, ona)
|
dagokion
izenaren ondotik. Baina kontura gaitezen predikazio erlazioa ez dela berdina batean eta bestean.
|
|
|
liburuetan/ liburuetatik/ liburuetarik politena erosi genuen. Betiere, superlatiboa
|
dagokion
izen hori zein multzotik atera den aditzera eman nahi bagenu bezala. Hai zuzen ere, multzo horri dagokiolako deitzen zaio superlatibo erlatiboa.
|
|
|
Perpaus elkartu batean aski da behar den aurrekaria mendeko perpausean izatea. Dena den, hau behar bada ere elementuaren ezaugarri berezi bat dugu, zeren gorago esan den bezala, honen zeregina
|
dagokion
izen sintagmaren erreferentzia mundua zabaltzea denez, perpaus bakunean ere ager daiteke, inolako aldez aurretik emandako perpausen presentzia beharrezko ez delarik.
|