|
2010
|
|
|
Ebro ibaiko ibarrean barna izan zen kristautasunaren sartze
|
bide
nagusia. Calagurrisen Calahorraeta Cascanten aurkitzen ditugu lehen komunitate kristauak baskoien artean V. mendean.
|
|
|
Gutun bidez abisatua, Nasreddin goizean goiz jaitsi zaio
|
bide
nagusira bila; behetik gora heldu dira orain biak ala biak, eguneko ordurik beroenean.
|
|
2011
|
|
|
Oihaneko bidea hartuz gero, motzagoa da, baina aldapa malkartsuagoa, logikoa denez eta begi bistan dagoenez. Eta Nafarroako Mendialdeko
|
bide
nagusietako bat lehen Markelainen barrena pasatzen zen, Iruñea Ultzamako eta Basaburuko ibarrekin lotzen zuena, elurrak mozten zuen azken bidea, hain zuzen ere. Gogotsu egin nuen bide puxka hori mendiko bizikletaz.
|
|
|
Herriko plazatik atera ekialdera eta Titilla etxearen ondoan, Zubietako deitzen zaion bidea hartu behar da; lehenbiziko bidegurutzean, eskuinera segitu eta Arrosamonte baserrira joanen gara; ezkerrera hartu eta bide bihurgune batzuk pasatu ondoren Aldaia baserrira iritsiko gara. Aitasemegiko
|
bide
nagusiaren eta Juantxoenea baserriaren azpian gelditzen da.
|
|
|
Herriko plazatik atera, Zubiaundia igaro eta eskuinera joan, Kanposantua eta Olaberria pasatu ondoren, goiti doan bide moldatua hartu. Bordazpi, Txaponen borda, Arizti eta Zumeta baserriak azpiko aldean utzi eta hurrengo bidegurutzean (Alkasoxarreko iturria deitzen den tokian) eskuinera hartu hormigoiz egokitutako pista; Alkasoxar baserria gelditzen da lehenbiziko bide sarreratik joanda,
|
bide
nagusiaren azpiko aldetik.
|
|
|
Berazkuren auzoan. Hernaniko errepidean eta bi bat kilometro exkaxera, Olatxoko errekaren ondoan, eskuinetara hartu Arriurdiñetako harrobira doan bide moldatua; Deskargako lepoa deitzen den dermioan (lehen zabortegia zegoen lekuan), aurrera, goiti jarraitu bidea hurrengo leporaino; bertan
|
bide
nagusia utzi eta eskuineko bidea hartu behar da baserrira iristeko.
|
|
|
Aitasemegi auzoan. ...kilometrora gutxi gorabehera, parean ezkerrera goiti doan moldatutako pista hartu, Juantxoeneko bihurgune itxia igaro eta hurrengo bidegurutzean (Benaibordako bidegurutzea deitzen zaio) aurrera jarraitu (hau da, eskuinera), Auxonborda eta Txamoraberri baserriak igaro, eta bide moldatua bukatu baino pixka bat lehentxeago, azpiko aldetik gelditzen den baserria, beheko aldera sarbide moldatua duela;
|
bide
nagusitik pixka bat sartuta gelditzen da.
|
|
2012
|
|
|
Ez zuten horrenbeste ardura ukuilu, kautxu biltegi eta ganadu barrutiek, baina
|
bide
nagusitik ikusten zenak eta Grand Palmier plazaren inguruek garbi garbi gelditu behar zuten. Gotzain bat etortzekoa zen," Europako azti handi bat" —" un grand sorcier europeen" —, eta merezi bezalako harrera egin behar zitzaion.
|
|
|
Ni neu, mundu zabal horretan puntu hutsala izanik ere, ez nintzateke gai izango nire barne mugak eta zirrikitu guztiak hamaika liburukitako tratatu geografiko batean sikiera zehazteko. Mapetan, ordea, Hegoaldea eta Iparraldea, muga politikoak,
|
bide
nagusiak eta bigarren mailakoak, leku zehatzetara iristeko oharpenak eta guztiak hala guztiak, koloredun eta formadun leienda txukun horiekin adierazita ageri dira. Oharbide horiek guztiak barnebiltzen dituen koadroari begira geratu natzaio adi adi.
|
|
|
Lauhazka gurutzatu du alderik alde Aragoiko erresuma, ia geldialdirik egin gabe, On Joan erregearen zelaten beldur baita. Nahiago ditu ibili errege
|
bide
nagusietatik aparteko xendak, bide ematen baitiote edozein azpikeriatatik libre ailegatzeko bere lurrera, eta bere lurraren atea, ekialdetik, Peñako gaztelua da, Zangoza ondo ondoan. Martinek ez daki, ordea, gotorleku hori Pierres Peraltakoa mosen agramondar bihozgabeak beretzat hartu duela; horregatik, egunsentiko lehenbiziko argiek ez duela huts eginen ziurtatzen diotenean, Piarresek lapur zulotik baleztarekin gezia jaurtiki, eta Martin hil du, Bartzelonatik beretik segika baitzihoazkion bere gizonak.
|
|
2013
|
|
|
Zain femorala zen, eta erasana zirudien, eten eta guzti. Bestalde medikuetako batek arkatzarekin seinalatu zizkidan—, justu etenaren gainetik hiruzpalau zain txiki ernetzen ziren, tarte batez luzatu eta zain femoralera itzultzen zirenak, hain zuzen ere odolak,
|
bide
nagusia galarazita aurkituta, aurrera egiteko modua bilatzen zuelako aukeran zeuzkan zain guztiak bizkortu eta lanean jarriz. Hala ere, nire aitaren kasuan hura ez zen nahikoa.
|
|
2014
|
|
|
Oroitu behar da gorri zaldidunak beren jatorrian estafette batzuk direla, hauek bidea behar dute segurtatu segada guzietarik. Libertimenduak hartuko duen ingurua egin behar dute lau hazka, joan jinak zein gehiagoka
|
bide
nagusian, zaldien apatxak klaskarazi behar dituzte karrikan, galopa entzunarazi. Hauen gibeletik Senton eta bere emazteak, hau amazonean, lana kontrolatzen dute, azantzari atera diren jendeak jendetasun handiz agurtuz.
|
|
|
Jada aipatu dut euskaldunek beren dantzari egiten dioten mesede eskasa edo besteak bezala pleñitu izan naiz jendeak ez diola bere kulturari kasu ematen, baita madarikatu kultura eskaseko jendea ez baitzen jiten gure ikuskizun miresgarrien jastatzera. Jaz, libertimenduan, kabalkadak
|
bide
nagusia hartzen zuen eta abantzua hartua nuen ikusteko hea xehela ezarria zen libertimendua antzezteko plazan. Elurra kaskoetan zen, aroa hotz bizi, eta augurio funtzio betetzen baitu ihauteriak ardura, argi zuri eta azkar batek ferekatzen zituen bolanten panpak.
|
|
|
Bideak ez ziren seguruak eta, horren eraginez, frantsesek konboi handietan bilduta mugitu behar zuten. Orobat,
|
bide
nagusietan zehar gotorlekuak eraikitzera behartuak izan ziren. Lurraldea oso menditsua zenez gero, gerrilla irregularrak askoz aukera gehiago zituen.
|
|
2015
|
|
|
Errepide plana beste
|
bide
nagusietara hedatu zen ere, eta bigarren fasean sekundarioetara eta hiribideetara ere: Tutera, Noain, etab., bai saihesbideetara ere, Lesakakoa eta Atarrabiakoa, kasurako.
|
|
2016
|
|
|
Gure espeziearen historian zehar kultura eta zibilizazio aldaketa aunitz izan da Neolitoko nekazaritzaren hedapenetik egundaino, eta kultura berriek zaharrak estali ohi dituztenez, ez da erraza izaten aspaldikoaren berri eskuratzea. Bi
|
bide
nagusi erabaili ohi dira honetarako, dokumentu zuzenek huts egiten dutenean: batetik, kultur gorabehera gutxiago izan den tokietan arakatzea aztarna bila, eta bestetik, ondorengo kulturek aurrekoaz zer dioten erreparatzea, aurrekoaren ohiko gaitzespenetan argibide interesgarririk egon ohi delako.
|
|
2017
|
|
|
Inorrezko agurea bide ertzeko kobazulo batean jarri zen bizitzen, beste jentilak bezala. Urbio hiribildutik irten eta
|
bide
nagusiaren saihetsean zegoen harpe ttipi ttipi bat bihurtu zuen lo toki eta bizi leku. Lanik xumeenetan saiatzen zen, baina indarra behar zen lanetarako zahartuegia zegoen jada eta bazterrak txukuntzen edo herriko ahuntzaiari laguntzen eta holakoetan jarduten zuen.
|
|
|
Soldaduak, guztira, bi milatik gora. Errealistak asko baziren ere, lan handia zeukaten Veracruz, Tampico, Misantla eta Mexiko bezalako hiri handiak babesten eta hiri horien arteko
|
bide
nagusiak zabalik eta matxinoetatik libre edukitzen. Hori guztia gutxi balitz ere, Minaren talde txikia jazarri behar zuten.
|
|
|
Ibilaldia bera oso nekagarria izan zen, denek ez baitzuten zaldirik, eta, gainera, baso eta sasien artean sigi sagan ibili behar izan zuten errealisten ezkutuan, haien mugimenduez kontura ez zitezen. Sototik irten eta kostaldeko
|
bide
nagusia itzuriz, Tamaulipaseko mendi aldera jo zuten Minaren gizonek, Cañon del Diablo pasabide bihurria zeharkatuz. Bide hura seguruagoa zen baina urik gabekoa, hango errekak udan ez zekarren urik eta.
|
|
|
Isildu egin behar izan nuen. Baina aspaldi haundiko dokumentuetan maizenik halaxe dator, 525 Gaistabide, Gaiztabide, eta gainera, Goizuetaren historian apur bat kokatzen dakienarentzako badakigu Zubieta aldeko
|
bide
nagusi hori izan duela Goizuetak kanpoko gaiztoen sarbibiderik maiztuena, batez ere, burniolen eta meatzarien urrezko garai haietatik honuntz. Eta dokumentu526 honek ere, beste horrenbeste erakusten ote duen nago:
|
|
|
Nahiko adierazgarria da, zentzu honetan, sare sozialekin gertatzen ari dena. Horiexek omen dira ume eta gazteek bildu eta antolatzeko erabili ohi duten tresna edo
|
bide
nagusiak, helduak behar bezala menderatzen ez dituztenak, bestalde. Oraindik ere, guraso askok eta askok beraien ezgaitasuna agertzen dute seme alaben bizitza birtuala kontrolatzeko eta ulertzeko.
|
|
|
Euskaldunak historiaurretik kokatuta dauden lurraldea mapan ikusirik, nekez uler daiteke isolamenduaren teoriak nola iraun duen hainbeste, Pirineotako pasabide nagusiak Katalunian eta Euskal Herrian egon baitira beti, mendi apalenak eta zeharkatzeko errazenak hauetan daudelako. Oraindik gaur egun kontinenterako
|
bide
nagusiak toki beretan daude.
|
|
|
Erromatarrek bi
|
bide
nagusi (Astorga Bordele eta Tarragona Iruñea) eta txiki ugari eraiki zituzten Euskal Herrian barna.
|
|
2018
|
|
|
59. Akitaniarren aurkako bere garaipena ospatuz Messalla k, uste denez, Pirinioetako ur bereizgunean eraikia, Urkuluko dorreak, harro altxaturik lurralde meneratu berrien mugetan Ibañeta Orreagan barrena Akitaniatik Hispaniarantz zeraman
|
bide
nagusiaren ertzean, hain justu, Erromaren handitasun eta boterearen ikur behar zuen artean uzkur agertu zitzaion zonalde estrategiko batean, ik. Tobie, 1976; Mezquiriz, 2004, 109; Amela, 2016, 45
|
|
|
Karlomagnok hainbat erasoaldi eta sartu irten egin zituen Iberiar penintsulan, alde batetik musulmanen sarrera Europan kontrolatzeko, baina baita frankoen erreinua hedatzeko ere. Hasieratik aipatu dugun bezala, Iruñea toki estrategikoa zen, baina ez soilik inguruak ongi ikuskatzeko eta hiria babesteko, baizik eta Pirinioen gaineko kontrola izateko, antzinako galtzada eta
|
bide
nagusietan kokatzen baita Iruñea. Frankoek erasoaldi bortitzak egin zituzten, eta Orreagan tamainako erantzuna izan zuten.
|
|
|
Mendebaldeko Pirinioetako komunikazio
|
bide
nagusienetako batean kokaturik, Iruñeak hainbat aldaketa jasan zituen hurrengo urteetan. Oso denbora gutxian (bi mendetan, gutxi gorabehera) bere demografia, gizarte antolamendua, ekonomia eta hiri itxura zeharo aldatu ziren.
|
|
2019
|
|
|
Ehun metro harago, errekarekin topo egin, eta erabat etxean sentitu zen. Santa Mariara zihoan
|
bide
nagusia ezkerretara zeukan, sahatsak alde batean zein bestean, eta handik ehun metrora zegoen lehen etxola, Basiliorena. Basilio bere kidea zen mendian, hark zaintzen zion artaldea bera kuartelera joan zenetik.
|
|
|
Herrirako
|
bide
nagusitik zihoazen, sahats artetik, pausoan. Basilio, pana fineko galtza eta alkandora mahonezkoarekin; Eliseo, petatean ekarritako tergalezko galtza gris eta alkandora zuriarekin, biak apur bat zimurtuta.
|
|
|
Jakina modernitatearen lorpen zientifiko eta teknologiko asko oso baliotsuak direla, baina ekoizpen sistema osoa eraldatzeko beharra dago, eta eraldaketa hori metodo ekosozialisten bidez, hots, ekoizpen
|
bide
nagusien jabetze sozialaren bidez eta oreka ekologikoaren zaintza aintzat hartuko duen ekonomia plangintza demokratiko baten bidez soilik egin daiteke. Horrek, lehenik eta behin, energia fosilak —aldaketa klimatikoaren prozesu katastrofikoaren eragileak— jatorri berriztagarriko energiekin (haizea, eguzki argia, ura) ordezkatzea eskatzen du, baina baita nekazaritza industria suntsitzailea desagerraraztea, garraiobide sistemetan aldaketa sakonak egitea, kontsumo ohiturak eraldatzea, eta abar ere.
|
|
|
Angoia, berriz, Lizarra aldetik Gipuzkoarako
|
bide
nagusiaren ondoan zegoen, bide honek Goikolangako bidetik sartu eta Iriondotik atera egingo zuelarik.
|
|
|
Diotenez, Bakaikutik Andia (mendia) zeharkatzeko, garai batean zegoen
|
bide
nagusiaren zatia edo hasiera litzateke. Carasatorreren hitzetan:
|
|
|
NON. Bekobasorako
|
bide
nagusiak Aizkibelgo Ibaia gurutzatzen dueneko tokia.
|
|
|
OHARRA. Bekobasoko
|
bide
nagusiak, Zainpeko maldari egokituz, beherantz egiten du zorrotz, zuzen hasieran, zeharka gero, azkenean Mandubietako Zubira ateratzeko.
|
|
|
Berez mamitsu den kontakizun honek beste zerbaiten berri ere ematen digu. Dirudienez, 1772an mandazainek zerabilten Lizarralderako
|
bide
nagusia Santa Marinako portutik izaten zen. Aldiz, 1544 urtean mandazainek Etxarrikoan zen Lazkozko portu tik egiten zuten (PE 1544), bide hoberena zelakoan.
|
|
|
Bekobaso an, Basaldeko Aiztiren atzean. Gaurko fabrika pasa eta,
|
bide
nagusia, Ubarkatxo alderantz makurtu behar duenean, utzi eta aurrera jarraitzen duen beste bidean berehala daude Galtzamusuko erreka, zubi, langa, bata bestearen gainetik. Aurrez aurreko gorantza Galtzamusu dugu eta gorantzaren ondorengo lautada zabala, Galtzamusuko zelai.
|
|
|
Aurki, Goikolangako bidetik jaitsiko zen herrira Lizarralde — Bakaiku — Berrenoa — Ataun
|
bide
nagusia. Eta, beraz, Portu esaten duguna, berriago izango da.
|
|
|
Agian, Iriondo n barna bideratzen zen Bakaikun Gipuzkoako Ataun aldetik Mendirako (Andia Urbasa)
|
bide
nagusia. Ardi ‘transhumancia’, behintzat, hortik egiten zen.
|
|
2021
|
|
|
Zeruko goitizena elizgizonekin loturik egon daitekeela dirudi (Ikus Zeruko). Peregrin hitzari dagokionez, gogoratu behar da Gares aldean Done Jakue bi
|
bide
nagusiak elkartzen direla. Beharbada, Santiagora doazenak izendatzeko pelegrin hitza erabili da, baina erromesa hitza da Izarbe inguruko toponimian geratu dena (Erromes camio, 1627, Muru Artederreta).
|
|
|
Galera horrek, psikoanalisiari kasu eginez, larritasuna sortzen du, zer galdu den jakin ala ez, zer edo zer galdu dela jakin ez arren. Galera horri aurre egiteko
|
bide
nagusi biak, esan bezala, dolua eta malenkonia dira. Horiek hartu dute, nagusiki, agoniaren tokia egun.
|
|
2022
|
|
|
beef. Behikia bi
|
bide
nagusitatik dator gure mahaira: esne behiak produkzio maila errentagarria emateari utzi (sei bat urterekin) eta hiltegira eraman delako edo, bestela, haragitarako ganadutzat hazi denean.
|