|
2000
|
|
|
Inperio hark hizkuntzarik gehienak suntsitu zituen. Gureak ere
|
bide
hori eraman zezakeen, baina hara hor suspertu eta indarberrituz gure herriak nola berreskuratu zuen.
|
|
|
‘Aski duk, Joanikot! Zeren,
|
bide
horretarik aitzina egiten baduk, guztiz alda baitezaket testamenta Martinen alde... ’, eta ez nioan bertze hitzik atera".
|
|
|
—Zaude lasai, zeren zorigaitza da Jainkoaren argirako bidea, eta zure osaba Joanesek eta Maddalenek ere urratu dute noizbait
|
bide
hori. Bitartean, badakizu:
|
|
|
Eta orain, berriz, erranen dizut ezen mendi horren igaiteko etsairik eta antagonistarik handiena imajinazinoa dela, eta hartaz baliatzen dela deabrua gure igaitearen behaztopatzeko eta galarazteko, eta ez dagoela mendi haren garaitzerik bat bederaren borondateaz eta Jainkoaren garaziaz lagundurik ez bada. Horixe da bidetik ez desbideratzeko bidea, eta
|
bide
horretarik bazoaz, nahiz eta anitzetan idurituko zaizun ezen desbideraturik zaudela, ez zara egiazki hala egonen, zeren fruituak ez baitira egun batetik bertzerat jasotzen... eta zeren nekez erdietsia estimatzen baita, eta fite erdietsia arbuiatzen. Ez etsi, bada, ezta erdi bentzuturik sentitzen zarenean ere, ilargia ere ez baitago beti bere betean.
|
|
|
Ez etsi, bada, ezta erdi bentzuturik sentitzen zarenean ere, ilargia ere ez baitago beti bere betean. Eta,
|
bide
horretarik zoazela, ezkila edo kanpai baten hotsa adituko duzu halako batean, edo txori baten kanta, Birila izeneko Leireko abat hark edo bertze anitz lurraldetako monjeek bezala, edo bertze zernahi adituko duzu, eta oharkabean ohartuko zara orduan ezen oinpean duzula gailurra. Eta, eskerren emaiteko, begiak zerurat jasoko dituzu, eta ilargia ere ezin beteago ikusiko duzu... eta bihotz bihotzez erranen duzu aleluia eta aleluia!
|
|
|
—Bai —ihardetsi nien— Bertze
|
bide
horretarik joan da, oihanean barrena, orain dela denbora eskas...
|
|
|
Zeren, nork daki gaztetan hartu hinduen su hark hartuko ez ote hauen egunen batean berriro, eta mudaraziko ez ote duen hire pintura goiti beheiti...? Eta ezin etsi duk, hasi baino lehen... eta heure
|
bide
hori ere bilatu beharra duk, nahiz eta, bertzetik, ene anaiaren gustuko pintura ere egin behar izanen duan... Baina hik ere aurkituko duk heure erdibidea, eta, handik aitzina, auskalo...
|
|
2001
|
|
|
Bizimodu higuingarri honetatik ateratzeko bide bat besterik ez zen. Poonjik heldu egin zion
|
bide
horri. Gau batez, senarra lo zetzala, aizkoraz hil zuen.
|
|
2002
|
|
|
Nathaniel Hawthornek ez zuen mitoen itzulpena proposatzen, eta liburua egiterakoan ere aldendu egin zuen bere lana
|
bide
horretatik. Ez zuen idazle greko eta erromatarren izkribuak oinarri hartu eta itzulpen soila egin, horrelako kontakizunak askatasun handiz egitekoak zirela uste baitzuen berak, eta, bi edo hiru mila urtetako kondaira hauetan muina zela garrantzitsu, eta ez moldatzailearen irudimenak istorioan egin zitzakeen aldaketa xumeak?.
|
|
|
Beste zakur guztiei erasotzen die. Beraz, zoaz
|
bide
horretatik. Hor ez dago baserririk eta ez zara istilutan sartuko".
|
|
2003
|
|
|
Bizkitartean, gizalegearen
|
bide
horretatik nahi nuke eraman orain hemen aitzina ene urratsa. Eta bururatzeko, hona zein izanen diren ene saioaren hiru ardatz nagusiak:
|
|
|
Eta demagun, arma nuklear gaberikako gerla garbia baizik(?) ez baledi balia ere, Irakeko diktadorearen aurkako gerla horretan, gerla
|
bide
hori hartu duelakotz Estatu Batuetako lehendakariak Nazio Batuen Erakundearen baimenik gabe, Estatu guztien gainetik dagoen erakunde horren iritziak eta erabakiak gutietsiz, lehenago de Gaulle batek egin zuen eta geroztik askotan Bushek berak egin duen bezala, quoniam nominor leo edo. Lehoia hemen ni naizelako!?, ez da dudarik izigarriko urratsa gibelera eginarazten zaiola bortizkeria guztien gai...
|
|
|
Eta
|
bide
horretatik joan ziren aita sainduak eta haien kontseilariak, berpizkunde arte bederen, nahiz XIII. mendean Ramon Llull kataluniar dohatsuak beste asmorik izan zuen.
|
|
|
euskarari emaiten diote lehengo latinaren estatus hura bera, hots, kantu eta kantika guztiak orain euskaraz emanen dira, lehen latinez ziren bezala, baina irakurketak, iruzkinak edo predikuak, gogoetak, katiximak eta abisu guztiak erdara hutsean egiten dira. Ez da erraite beharrik nora garamatzan
|
bide
horrek. Ohartaraziko dugu halere, zenbait historialariren ustez, horrelako historia batek adieraz dezakeela zergatik hain errazki suntsitu zen VIII. mendean Ipar Afrikako eliza osoa:
|
|
|
Nirekin arazoak zituela esan ohi zuen, etengabe antzaldatzen nintzelako –hasi zen gelan alderik alde ibiliz berriro ere– Zein gutxi garen bizitzan! Bere arkatz gorria edo koaderno urdina eskuetatik kendu eta erabat galdurik, ezertarako adorerik gabe ikusten nuen, eta saiatu nintzen
|
bide
horretatik aurrera egin zezan, baina alferrik izan zen, berak idazlea izan nahi baitzuen. Literatura sentimenduen erlijio gisa bizi zuen, are gehiago esango nuke, erlijio horren fanatikoa zen, bere itxura, bizimodu eta poseetan idazle bat izatera iritsi zen, baina inoiz ezer idatzi gabe.
|
|
|
–Nola igartzen den, Pello –eta ez gaizkira hartu–, kanpoan bost urte egin dituala! Ez duk horretara ausartuko don Kosme, ez baitzaio komeni,
|
bide
hori herriarentzat interes orokorrekoa baita, eta bere aldeko azpildar asko, edo batzuk behintzat, galduko bailituzke, bidearen aurka agertuko balitz. Eta bazekik hauteskundeak dei ditzakegula, jendea gure alde jartzea erdiesten badugu.
|
|
|
Eta hau ez diat esateagatik esaten, ongi aztertutako kontua baita, hire aita eta biok etxez etxe bili garenez gero, azpildarron iritziaren berri jakiteko asmotan. Baina, aizak, hau guztia alde batera utzita, zer deritzok
|
bide
hori egiteari?
|
|
2004
|
|
|
Azertu bat izan zela ikusirik, eta seme alabarik ez zeukanez, bere ilobari deitzea erabaki zuen, inprimategian lagun ziezaion. Beraz,
|
bide
horretatik sartu zen aita Estatu Batuetan. Baina aurretik ezkondu egin zen, ez baitzegoen prest bere Leena maitea barik Palestinatik irteteko.
|
|
|
Zatoz nirekin, neska, goazen elkarrekin. Bidea biok elkarrekin eginez, eta ikusiko dugu zer gertatzen den bizitzaren
|
bide
horretan.
|
|
|
–Gizarteak dibertsitatea, ezberdin izate hori, ulertu, onartu eta bereganatu egin behar du, dibertsitate hori norbereganatzea lagungarria eta aberasgarria baita eta, azken batean, ezinbestekoa baita gizarte berean elkarrekin modu atsegin eta egokian bizi ahal izateko. (...) Euskal Herriak, integrazio
|
bide
horri jarraituz, euskara, gaztelania eta frantsesa, bat zein besteak, hiru hizkuntzak onartu behar ditu, hirurak baitira aldi berean gure kultura ondarearen oinarri eta osagarri?. 49
|
|
|
Eta bukatzeko, ez al da adierazgarria, era berean, euskararen jatorri diglosikoa Estatu modernoaren aurretikoa izatea, eta, hainbestez, Estatu totalitarioaren moldaera ez izatea bakar bakarrik burgesiaren aldetik abiarazitako nazionalismo mota? Informazio joria dario hipotesi horri, dudarik gabe, eta zalantzaren bat edo beste ezaba dezakegu
|
bide
horretan barrena sakonduaz.
|
|
|
Hizkuntzaren izaera minoritarioa oso modu zuhurrean erabil ohi du botereak bere estrategia zuritzeko. Noiznahi eta edozertarako aterako dizu labetik argudio
|
bide
hori bere orea moldatzeko. Aski baitu ore horretaz moldatutako egia gizartearen legitimazio mekanismoetan sozializatzea herri nortasun batzuen patuak beste aterabiderik ez duela ikusarazteko.
|
|
|
Guztiarekin ere, ordea, zergatik ez eutsi oinarrizko tesitzat har dezakegun honi: bikoiztasunaren
|
bide
hori itxurazkoa besterik ez da, pentsabide horren arabera bi sistema eta barruti autonomo izan genituzkeelako: bata barruan, eta bestea kanpoan.
|
|
|
Estandarizazioaren eremuan ere soziologiaren indarrak gailen nonbait, euskalkien berezko tasunak gorabehera. Mitxelenak, batuaren aitzindari nagusiak, oker ez banago, gogorarazi zigun euskara biziko bazen, euskara batuaren gurdia bete genuela handik eta hemendik bildutako euskalkiz,
|
bide
horretan barrena euskalkien hainbat harribitxi galduko zela jakinik ere. Soziologiaren faktorea ere gogoan izan zuen batuaren bizkarrezurra zirriborratzekoan, gipuzkeraren kokapen geografikoa ere bai.
|
|
|
Kazetari lanetan ari zela, galdera baino areago erantzuna dirudien iritzi hau isuri zuen behin: . Ezinbesteko delako seguruenik, baina euskarak makuluen laguntzaz egin du
|
bide
hori; hau da, gizartean zenbait alorretan, enpresa pribatuetan, batez ere, kostu ekonomikorik edo arriskurik ez duen bitartean onartzen da euskararen aldeko jarrera.
|
|
|
Erdararen erabateko monopolioa dagoen lekuan euskararen sarbideak ikaragarrizko zailtasunak dakartza bere ezarpenean. Hizkuntzen artekoa ez da ordezkapen mekanikoa, bizitza soziokulturalaren ezpaleko kontraesan guztiak bere altzoan ditu
|
bide
horrek. Eta ezer lortzekotan, orain arteko nahikunde hutsetik haratagoko eskumenik du alor honetako hizkuntza politika egokiak.
|
|
|
Bat egin dute iritzi horretan Lizundiak eta Elexpuruk. Eta,
|
bide
horretan barrena, lurraldetasunaren dohainak lurraldekeriaren ajeak bihurtu bide zaizkigu. Baliteke.
|
|
|
Ez dezagun ahantzi, arren: bidea ez da tresna soila,
|
bide
horrek berak determinatzen du helburuaren zer nolakoa.
|
|
|
euskarak etxe eta lagunarte giroko betekizunak behar bezala mamitzeko ezintasun gorria azaltzen badu ere, eta hori, bistan denez, ezin ukatuzkoa da, ezin da aitortu aitortzen den moduan, normalizazioaren bidea nagusiki hortik igarotzen denik. Bai, jakina,
|
bide
horri esker iraun du euskaldungoak bizirik menderik mende, baina gizarte aldaketen iraultze bortitzak lurrikara gupidagabea eragin dio euskararen erabilera mota horri. Euskaltasunaren bizi-moldeak barren barrenetik jan ditu modernitatearen sator lanak; honezkero, ez dago inolako autonomia esparrurik egunerokotasun arruntaren eta urrutiko hizkuntzafuntzioen arteko harremanetan, urrunekoak hurbil eta hurbilekoak urrun bihurtu zaizkigun honetan.
|
|
|
bidea? Euskaldun kontsumitzaileen kontzientzia eta koherentzia linguistikoak horretarako aukerarik emango balu, erdaldunen aurkako neurriak hartzeko gaitasun ideologikorik balu,
|
bide
hori, indarraren, aldeko hautua izango ote genuke?
|
|
|
Beldurraren eta oinazearen etxea bihurtutako eskolan bazen, hemen eta hemendik at, zigor bide jakin bat. Nor izateko, haur tolesgabeak jasan behar zuen gurutze bidean, eraztunaren sistema dugu ezagunena Zertan zetzan, zehazki, euskal eskola umeei ezarritako zigor
|
bide
hori. Aita Barandiaranek xehe xehe erantzun zion gai horren gainean Martin Ugaldek egindako galderari:
|
|
|
Euskara babes juridiko minimoen azpitik dagoela egun, euskararen lurralde guztian ez baita ofiziala, eta horrek menpekotasunezko estatusa sendotu besterik ez du egiten. Baina ofiziala den lurraldeetan ere, lehentasunezko hizkuntzatzat ez da hartu, araubidea ez baita
|
bide
horretatik abiatu. (...) Zentzu horretan, ofizialtasunaren kontzeptu juridikoetatik haratago joz, eta ikuspegi pragmatikoari eutsiz, errealitate latza dakusagu egun Euskal Herrian, ofizialtasuna lurraldearen gune bakar batean dago aitortua, Nafarroa Garaiko Iparraldean eta Autonomia Erkidegoko hiru probintzietan, alegia, eta koofizialtasun hori egikaritzeko tresna eraginkorrik ez egoteaz gain, bere gainean izandako ezbaiak Auzitegi eta Epaitegi arrotzek ebazten dituzte, kasu gehienetan euskararen kalterako?. 280
|
|
|
Oraingoan, esatariaren uhinek zera diote: . Ofizialtasunak, legaltasunak ez du berez ezer konpontzen, baina bidea zabaltzen du, gero
|
bide
hori ibiliz gero. Bidea:
|
|
|
ez da murriztapen muga, askapenaren mugarria baizik. Askapenaren izena merezi duen politika biderik baldin badago Euskal Herrian,
|
bide
horrek bidegurutze nagusi bat du: euskararen bidea markatzen duen hura hain zuzen.
|
|
|
Hori dala ta, euskaltzale famatu batzuk gramatika" ona"(=" Logika" ren araberakoa, beraz...) egin nahiz,
|
bide
horietan barrena abiatu ziran ausarki; eta berebiziko erdalkeriak irentsarazi nahi izan zizkiguten. Erderari (erdera bakar bati, espaiñerari hain zuzen) datxekon barne egitura" Logika" ren alabatzat harturik, erderatu egin zuten gure hizkuntza.
|
|
|
Liburua osatzen duten testuak zein bere ortografiarekin kaleratzen ditugu edizio berri honetan, jatorrizko argitaraldietan bakoitza atera zen bezalaxe (errakuntzak izan ezik). Kontuan harturik batasunaren premiaz diharduela egileak askotan, batasun behar horren erakusgarri bihurtzen dira artikuluotan sumatzen diren hizkuntzazko zalantzak; era berean, batetik besterako garapenak argi asko erakusten digu
|
bide
horretan egindako aurrerapena, baita egileak izandako aitzindari sena ere.
|
|
|
Behar beste kontrolatzea lortuz gero, energia garbia eta amaigabea suposatuko luke, azken batean. Gertatzen dena da
|
bide
horrek koska nabariak dituela.
|
|
|
–Eta hik, nahi duana esan ezak, baina anai Jaxintok arrazoi dik. Kontsentitu bat haiz, eta
|
bide
horretatik galdu egingo haiz, entzun al duk?
|
|
2006
|
|
|
Urduri nago, hori da dena. Eta motelago joan, hementxe egon behar du eta
|
bide
horrek.
|
|
|
Bat baino gehiago, azkenik, eskale eta alderrai ibili ohi ziren, gaizkile gisa ez zenean, Jainkoaren eta jauntxoen
|
bide
horietan zehar.
|
|
|
Hala ere, Dimitrik antolatutako tronurako
|
bide
horretan oztopo handia aurkitu zuen ustekabean, eta oztopoak Grigori Yefimovitx Rasputin zuen izena. Rasputinek esan zuen" gazte hura (Dimitrirengatik) ez zela tsarraren alabarentzat senar egokia" eta" gaixotasun sexual ikaragarriren bat harrapatzekotan zegoela" iragarri.
|
|
|
Egun bakarrean egin genuen Nabarrenkoxetik Orthezera. Kontrarakoan, hiru egunekoa izan zen niretako
|
bide
hori bera. Terridek ez gintuen inola ere hain goizik espero.
|
|
2007
|
|
|
Etxean galdetu ere ez zidaten egiten azkenerako, purrustada batez erantzuten bainuen beti, ez nekiela eta haiei ez zitzaiela inporta; inporta, inporta zitzaien noski gurasoei, baina ikasle ona nintzenez lasai uzten ninduten, garaia iritsitakoan neure bidea aukeratzen jakingo nuelakoan. Ez nekien zein zen
|
bide
hori, baina urruti eramango ninduela egiten nuen amets. Urruti esatean ez dut arrakasta sozialararen aparra esan nahi, kilometroen urruntasuna baino:
|
|
|
Beraz, unibertsoa izpirituaren ezizpiritutara jaiste eta materia bihurtze, eta materiaren baitan goititze, izpiritualtze prozesu bat da, azkenean bere buruaren ezagutza osoan bere baitara osoki itzultzera bidean. Baina gizakiaren mundura (historikora) gatozenean,
|
bide
horretan izpirituak hartzen duen bi forma funtsezko bereizi behar dugu: izpiritu subjektibo eta objektiboa.
|
|
2008
|
|
|
–Zuk jar ezazu borondatea, eta Jainkoak egingo dizu gainerakoa, ez daukazu gaztelania ongi ikasteko beste biderik? ziur bainago egunen batean santa Teresak berak bezain ongi egingo duzula,
|
bide
horri eusten badiozu?. Lekutan santa Teresa!
|
|
|
–Bizitza apustu serio bat duk, baina hi txantxetan habil beti, eta
|
bide
horretatik ez hoa inora: jendeak hasieran hire txantxei egingo ziek barre, eta azkenean hiri.
|
|
|
Zauriak ere, askotan eta askotan, apaingarri hutsak baitira: inola ere ez apaltasunaren ezaugarriak, harrokeriarenak baizik, harrokeriaren estalpean gordetzen baita deabrua, halako eran, non
|
bide
hori kaltegarria baita gehienetan, goputzaren osasunarentzat ez ezik, arimarenarentzat ere bai, eta nik beste molde bateko nahi zintuzket. Uste nuen hori garbi gelditu zela gure artean, baina ez?
|
|
|
...rrik, mundura zabalik bizi baitzen, frantses mundura bereziki, batxilerra ikasten hasi ez beste errotutako joeran, hain sentitu zen, antza, frantses hizkuntzak erakarrita; gero, denborarekin, frantses kultura sakontzeari ekin eta bere ondorioetara iritsi zen, halako eran, non sinetsia baitzegoen industrializazioa eta modernizazioa zirela Espainiak XX. mendeko atarian zuèn benetako apustua, baita,
|
bide
horretan, Frantziak Espainiarentzako ezinbesteko eredu izaten jarraitu behar zuela ere?. Madrilen iparrean dago Paris, eta Madrilek ipar behar luke Paris, esaten zuen noiznahi?, espainiar napoleonzale askok ia mende bat lehenago pentsatutakoaren arabera, aurrera eraman nahi baina huts egin zuèn proiektuan.
|
|
|
nafar guziok (politikoki nafar garen guziok, euskaldun guziok alegia), lapurtu zaigun estatua berreskuratu behar dugu. Nire ustez, arazo bakarra da independentziarako
|
bide
hori ez dela euskal herritarron borondatean oinarritzen; alderantziz, bide hori da nahitaez egin behar duguna. Ildo horretatik, historiaren egiak irizpidea ematen digu zintzoak eta gaixtoak bereizteko.
|
|
|
nafar guziok (politikoki nafar garen guziok, euskaldun guziok alegia), lapurtu zaigun estatua berreskuratu behar dugu. Nire ustez, arazo bakarra da independentziarako bide hori ez dela euskal herritarron borondatean oinarritzen; alderantziz,
|
bide
hori da nahitaez egin behar duguna. Ildo horretatik, historiaren egiak irizpidea ematen digu zintzoak eta gaixtoak bereizteko.
|
|
|
Badira bi hilabete banaketarena aipatu zeniola, baina horrek ez du aurrera egin. Bera eroso sentitzen da horrela, eta zu ez zara ausartzen
|
bide
horretatik aurrera jotzera. Eta, bitartean, zeure bizitza soziala, familiarra, pertsonala?
|
|
|
Hori geroak esango du. Era askotako abertzaleak ditugu
|
bide
hori hautatu dutenak: historiaren jakintza iturritik edaten dutenak, politikaren zerak liluratuak daudenak, marko juridiko askatzailea amets dutenak, eta abar.
|
|
|
Eta horietako bakoitza galderaz eta zalantzaz josita dagoela jabetu gara gogoeta honetan. Zalantzaz eta ñabarduraz jositako
|
bide
horretara, ahal izan dugun neurrian, argi izpi batzuk ekarri nahi izan ditugu. Baina gure ekarpenaren mugak handiak dira arazoaren neurria kontuan izanda.
|
|
|
Ezin duela nazionalismo ukatzailearen mintzairan aberri euskalduna sentitu. Mintzaira bera baita sentimen
|
bide
horren bermea eta bitartekoa: sentimenduen iturrian kultura bat dago beti, sentimenduak ez direlako kulturaz haraindikoak, eta euskal aberririk ezin da zentzu osoan bizi eta sentitu euskararaz ez bada.
|
|
|
Nazionalismo klasikoaren logikan estatua zegoen nazioproiektuaren abiapuntuan, eta estatuaren jabe zen talde etnikoaren ondare etnohistorikoa, linguistikoa eta kulturala ziren estatu horren oinarri nazional nagusiak. Gureak, ordea, ezin du
|
bide
hori urratu, gure abiapuntua ez datzalako estatuan edo marko politikoan edo burujabetza juridikoan. Gure abiapuntuan ez daukagu ondare etnohistoriko, linguistiko eta kultural desegituratu eta birrindu bat besterik.
|
|
|
Logika politiko horretan, dakigunez, gehiengoaren eta gutxiengoaren bideak erabakitzen du erabaki beharrekoa, adostasunaren eta ordezkaritzaren bideak. Eta
|
bide
horrek nora ote garamatza?
|
|
|
Dirudienez, ustez eta jendaurrean hobesten duena, identitatearen euskaltasuna?, praktikan ez du egia bihurtzeko asmorik, lurralde nazionalismoa duelako benetako jardun politikoaren jomuga. Zergatik hautatu dute ordea
|
bide
hori eskuineko eta ezkerreko mugimendu abertzaleek. Irakurri berri dugun pasarteari bagagozkio, euskal nazionalismoak ez du arriskurik nahi.
|
|
|
Hondartza kilometro askoan hedatzen da, hegoaldetik Ginea Bissauko mugaraino eta Casamance ibai handiaren itsasoratzeraino iparretik. Azken
|
bide
horri ekin diogu, orain etzan, orain bainua, otsaileko planik ederrena. Boucotte herrixkara heldu gara eguerdirako.
|
|
|
Zati batzuk irakurri nituen eta oso onak iruditu zitzaizkidan. Tamalez, albo batera utzi zenuen
|
bide
hori. Ez dakit gogoratuko duzun.
|
|
|
Beharbada horrexegatik utzi zuen albo batera Picassok muturreko kubismoaren bide hura eta bestelako koadroak pintatzen hasi, koloretsuagoak, biziagoak. Esaten zuen
|
bide
hori agortu zela Lehen Mundu Gerraren ondoren jendeak ez zuelako gauza ilunik ikusi nahi, bizipoza behar zuela jendeak. Eta bere egin zuen jendeak Picasso.
|
|
|
–Bizitza apustu serio bat duk, baina hi txantxetan habil beti, eta
|
bide
horretatik ez hoa inora: jendeak hasieran hire txantxei egingo ziek barre, eta azkenean hiri.
|
|
|
" Ez etsi, neska adoretsua zara eta ziur nago aurrera egingo duzula" 1; edo esaten zion: " Zuk jar ezazu borondatea, eta Jainkoak egingo dizu gainerakoa, ez daukazu gaztelania ongi ikasteko beste biderik... ziur bainago egunen batean santa Teresak berak bezain ongi egingo duzula,
|
bide
horri eusten badiozu". Lekutan santa Teresa!
|
|
|
...rrik, mundura zabalik bizi baitzen, frantses mundura bereziki, batxilerra ikasten hasi ez beste errotutako joeran, hain sentitu zen, antza, frantses hizkuntzak erakarrita; gero, denborarekin, frantses kultura sakontzeari ekin eta bere ondorioetara iritsi zen, halako eran, non sinetsia baitzegoen industrializazioa eta modernizazioa zirela Espainiak XX. mendeko atarian zuèn benetako apustua, baita,
|
bide
horretan, Frantziak Espainiarentzako ezinbesteko eredu izaten jarraitu behar zuela ere –" Madrilen iparrean dago Paris, eta Madrilek ipar behar luke Paris" esaten zuen noiznahi–, espainiar napoleonzale askok ia mende bat lehenago pentsatutakoaren arabera, aurrera eraman nahi baina huts egin zuèn proiektuan.
|
|
|
Zauriak ere, askotan eta askotan, apaingarri hutsak baitira: inola ere ez apaltasunaren ezaugarriak, harrokeriarenak baizik, harrokeriaren estalpean gordetzen baita deabrua, halako eran, non
|
bide
hori kaltegarria baita gehienetan, goputzaren osasunarentzat ez ezik, arimarenarentzat ere bai, eta nik beste molde bateko nahi zintuzket. Uste nuen hori garbi gelditu zela gure artean, baina ez...
|
|
2009
|
|
|
Bere erroetara
|
bide
horretan, lurra materia erreal, metafora, sinbolo eta alegoria, dena batera, Erdi Aroko artearekin batzuetan agitzen den legez, oparoenetako bat da.
|
|
|
Bi historia diferenteegiak izan gara biok, ni neure historiatik mintzatuko naiz?, baina biok Arantzazu izan gara, edo gara, eta gure historia hori gogoratu dut Bitorianorekin azken egunotan. Ni neure bidean joan naiz; zergatik joan da bera bere
|
bide
horretatik. Esatea ondo dago, beste zer esango dugu??,, hil da, baina haren obra gelditu zaigu?.
|
|
|
Giroa, ingurua edo pertsona helduren bat dela kausa, horretara bortxatuak izan dira. Behin
|
bide
horretatik joz gero, berriz, ia ezinezkoa da joera hori garaitzea. Nahi ez eta ahal ere ez.
|
|
|
Barrez eta barrez hasi zitzaidan, esaten zidan bitartean: . Lasai, neska, lasai,
|
bide
horretatik patatak ereiteari utzi eta sagarrondo guztiak ebaki baikenituzke, baita udareondoak eta muxikondoak ere: baina orain, zoaz baserri batera, aizkora eskuan hartuta, eta esaiozu bertako amonari sagarrondoak, udareondoak eta muxikondoak ebaki behar dizkiozula, istantean aterako zaizu-eta eskopetarekin, bosgarren manamenduari kasu handirik egin gabe:
|
|
|
Emaztekiekin, ordea, haren suhartasun nolabaitekoa aspaldiko kalaka zen erromazaleen artean. Ez nion ipotxari
|
bide
horretatik segitzera utzi.
|
|
|
–Bide bat urratu behar duenarendako nor gidari hobea,
|
bide
hori bera urratua duen bertze norbait baino? –erran omen zuen.
|
|
|
Barrez eta barrez hasi zitzaidan, esaten zidan bitartean: " Lasai, neska, lasai,
|
bide
horretatik patatak ereiteari utzi eta sagarrondo guztiak ebaki baikenituzke, baita udareondoak eta muxikondoak ere: baina orain, zoaz baserri batera, aizkora eskuan hartuta, eta esaiozu bertako amonari sagarrondoak, udareondoak eta muxikondoak ebaki behar dizkiozula, istantean aterako zaizu-eta eskopetarekin, bosgarren manamenduari kasu handirik egin gabe:
|
|
2010
|
|
|
ez baitu zerikusirik gaur sinesten dudanarekin; esan nahi dizudana zera da: Pagoagako Ama Birjinaren ustezko agerketak hutsean geratu zitzaizkidanetik, beti izan dudala halako kezka bat, neure fedea planteatzera eta birplanteatzera eraman izan nauena, ezinbestean; bilaketa
|
bide
horretan jakintsu handiekin topatu naiz: Eckhart maisua, Donibane Gurutzekoa, Simone Weil, Teilhard de Chardin eta Thomas Merton, besteak beste?
|
|
|
esaten zuen; eta esaten zuen: . Ibili duen bidea ibili ondoren, isiltasunaren bidea gelditzen zaio, eta
|
bide
horretan aurkituko du, beharbada, egia?; izebak egoera psikologikoak neurtzeko trebetasun aparta zuen, baita gauzak urrutira ikusteko dohaina ere, baina bere iragarpen hartan ez zuen asmatu, amaren isiltasuna beste isiltasun bat baitzen:
|
|
|
Ezerezerako
|
bide
horretan, gerra hasi baino lehenagoko anekdota bat oroitzen dut; izebak esan bezala, ama emakume pinpirin bat zen, ispiluaren aurrean noiznahi ikusten genuena; bada, egun batean, egongelako ispiluaren aurrean jarri bezain laster (amak noiznahi nahasten zituen izenak ordurako), niregana jiratu eta honela mintzatu zitzaidan: –Domingo, Domingo!
|
|
|
–Aita eta Domingoren artean gerra bat dago, eta gu tartean??;. Jainkoagan ere sinesten duela esan dit, nik ez dakit nola??, erantsi nuen;. Jainkoaren bideak asmaezinak dira? esan zuen izebak;. Zera ere esan dit, bide bat hartu duela, eta
|
bide
hori bakarrik ibili nahi duela, ondorio guztiekin?, segitu nuen. –Mundua aldatu nahiko du, baina gizagaixoak ez daki nolakoa den mundua?, gaineratu zuen izebak;. Errezatu eta errezatu egin behar dugu Domingoren alde, ardi galduak etxerako bidea aurki dezan?
|
|
|
Izan ere, supergizonak supergizon moral bat behar du izan, ezer izatekotan: gu
|
bide
horretan gaude behintzat, Ludwig, eta horrek merezi du beste trago bat. Egin dezagun, bai, topa:
|
|
|
Eta hori jauzi kualitatibo ikaragarria da, klase kontzientziaren ikuspegitik. Eta
|
bide
horretan barrena, ba ote duzu zalantzarik Errusiari Alemania jarraituko zaiola. Eta Alemaniari Frantzia, Britainia Handia, Italia?
|
|
|
–Zure bideak eta nireak bat egin dute Pagoagan, eta gure seme ilobena beste seinale bat da, Jainkoak elkarrekin nahi gaituela, bide berean, geure otoitzen eta sakrifizioen bidez artaldetik ihes egin dutenak berriro artaldera ditzagun. Eta gure
|
bide
hori zurea ere bada, Gabino, bidean zenbat eta jende gehiago elkartu, orduan eta hobeto, Ama Birjinari eskain diezazkiokegun sakrifizioak eta otoitzak gehiago izango baitira horrela: lortu ere, lortuko dugu helburua etsitzen ez badugu, zaudete ziur.
|
|
|
Pagoagako Ama Birjinaren agerketa ustezkoetan ikasi nuen hori; geroztik ikasi dut, bai, gizakion beldurrak mila izaki magiko eta beste hainbat trikimailu asmatzen dituela? ohartu ere gabe zaborra pilatuz eta pilatuz doakiola ezinbestean,
|
bide
horri ekin bezain laster; geroztik ederki ikasi dut, bai, mendeetan zehar pilatutako tonetako zaborra kentzean datzala benetako bidea, bide benetakorik izatekotan, mendeetan desitxuratu baitugu Jainkoaren irudia, eta ez baitago beste biderik, nik uste, Jainkoaren muinarekin topo egiteko; geroztik ederki bakandu zaizkit, bai, funtsik ez duten apaingarriak, izeba Ernestinari bakandu zitzaizkion bezala, izebak berak hil aurretik idatzi zidàn kartaren edukia, izkribu honetan zuri transkribatuko dizudana?
|
|
|
Izan ere, zer gertatuko litzateke, gizona tximuaren senidea edo lehengusua balitz?? Gaurko zientzia, XX. mendekoa,
|
bide
horretatik baitoa, Gabino, haiek eta guk arbaso komunak ditugu-eta! Baina nola onartuko didazu Pio XII.ak orangutan kutsurik txikiena edukitzea?
|
|
|
Hortik aurrera, Douglassek azaldu du ETArekin harremanetan jartzeko lana eman ziotela HD Zentroko buruek eta, ezker abertzaleko ezagun baten bitartez, ETAren mezulari batekin harremanetan jarri zela; hark, ETAren izenean, proposamena idatziz eta HDko buruarengandik jaso nahi zutela erantzun ziola; azkenean, Griffiths zuzendaria Genevatik Euskal Herrira etorri eta mezulariari bitartekaritza eskaintza zuzenean eta idatziz helarazi ziola;, handik laster?, dio Douglassek,. Martinek esan zidan ETAren erantzuna jaso zutela eta haren bi mezularirekin bilera egin zutela Genevan?. Negoziazioen nondik norakoak ezagutzen dituzten ezker abertzaleko iturriek, dena den, diote Douglassek harremana ezker abertzaleko ordezkariekin egin zuela, HDko arduradunek ezker abertzaleko ordezkariekin egin zituztela lehenengo bilerak, eta
|
bide
horretatik heldu zitzaiola, geroago, proposamen hura ETAri.
|
|
|
lehen fasean, oinarri politikoei buruzko akordioa egin litzateke, ez zuen Loiolako zirriborroa berariaz aipatzen, baina hango edukien inguruko akordioa egitea litzateke kontua?; bigarren fasean, Hego Euskal Herria marko bateratuan egituratzeko bidea zabalduko litzateke, baldin eta EAEko nahiz Nafarroako herritarrek aukera horri babesa emango baliote; eta hirugarrenean, herritarren onespena izanez gero, marko berria hitzartu eta onartuko litzateke. Ez zuen bete beharreko denbora eperik jartzen, baina proposamenari norabide hori ematen zion, eta alderdi sinatzaileek
|
bide
hori erraztuko zutela hitz ematea proposatzen zuen. –Guretzat balio handia zeukan?, dio Otegik,, ibilbide horrek ahalbidetzen zuelako gatazkaren muinean dauden elementu guzti horiek gainditu arteko konpromisoa hartzea aldeek?.
|
|
|
Bi mahaiak. EAJ PNV, EA eta EB Berdeak hirukoak (2001 eta 2005) izenpetutako Akordioetan beti berezi dira gobernagarritasuna, normalizazio politikoa eta bakegintza eta topagune desberdinak. Batasunak ere
|
bide
horretatik egin du aurrera Anoetako Adierazpenean bi mahaitan kokatzen baitzuen jokalekua. Alderdi sozialistak ere onartu ditu bi elkarrizketaleku hauek.
|
|
|
Ordurako bazekien
|
bide
horri ekiteko EAJren babes osoa zuela. Josu Jon Imaz EBBko presidentea PSOEk Madrilen duen egoitzetako batean egona zen, Gobelas kalean, Alfredo Perez Rubalcaba eta Jose Blancorekin, luze.
|
|
|
Hau da, akordioa aurrera joan balitz, egunen batean Espainiako Gobernua egundoko saltsan sartuko zen. Espainiako Gobernua ez zen ohartzen
|
bide
horretatik, egunen batean, galdeketara iristen ginela?.
|
|
|
hemen komunitate bat dago, hemen beste bat, eta, zerbait komuna egin nahi bada biharko egunean, bide hauek daude. Eta
|
bide
horretatik, biharko egunean, zerbait lortzea posible da?.
|
|
|
Bide beretik, Imazen PNVk azken hilabetetan erakutsitako jarrera salatu nahi dugu, ezker abertzalearen aurka Espainiako Gobernuaren ildoa elikatuz aritu baita. PSOE eta PNV prozesuari buruzko ikuspegi eta estrategia berdinean aritu dira, sinatu dituzten aurrekontu eta proiektu ekonomiko erraldoiak izanik
|
bide
horretan biak lotzen dituen hari nagusia.
|
|
|
Euskadi Ta Askatasunak
|
bide
horretatik ikusten du prozesu demokratikoa garatzeko aukera, Euskal Herriari zor zaizkion eskubide eta minimo demokratikoak bilduko dituen akordio politiko baten bidez hain zuzen. Hauxe da Euskal Herriko alderdi politiko eta gizarte eragileek luze gabe landu eta adostu luketena.
|
|
|
Suntsiketa eta hondamendi hauetan, Durangoko kanposantura zeraman zeharkalea bonbardatu zuten ospitalera arte. Jendea hiltzeko leku aproposa suertatu zen
|
bide
hori, jende ugari zebilelako ordu horretan kanposantutik ospitalera eta ospitaletik kanposantura goizeko zaurituen eta hildakoen bila.
|
|
|
–Aha. Eta
|
bide
hori jarraitzea erabaki zenuen.
|
|
|
Ez zen beldur zentzugabea. Burdinen aukera beti egon zen zabalik
|
bide
hori hartu nahi zuenarentzat, baina bere buruaren jabe zen jendeak egiten zuen hautu hori, zuzen nahiz oker baina ondo pentsatu ondoren eta inork presionatu gabe. Azken aldian, hala ere, kale borroka indartzeko estrategia landu eta bultzatu zen gure artean, Intifadaren antzera, eta gaztetxoak ziren gure Palestinatxo honen etsaiak xaxatzera deiturikoak.
|
|
|
ordura arte, eman eta eman zen kontsigna nagusia, horrek justiziaren ateak irekiko zituelakoan, eta batzuetan errugabeak erortzen zirela jakin arren guk beste aldera begiratzen genuen, horiek helburu on baten albo kaltetzat jota. Hala eta guztiz ateak itxita jarraitzen bazuen, ez dut esango gure borrokak zentzua galtzen zuenik, baina onuren eta galeren balantza batean argi samar geratzen zen, ez dakit
|
bide
horren alferrikakotasuna baina bai behintzat efikazia eskasa, aurpegian begiak zituen edonorentzat. Hala ikusten nuen nik eta hala ikusten zuten beste askok ere, 93 eta 94 aldean egin genituen eztabaidetan; asanbladetan ez nintzen garai batean bezain fin agertzen, baina auzi horretan ez nuen huts egin eta neure iritzia eman nuen.
|
|
|
" Domingo anarkista da", jarraitu nuen; nik uste nuen hura lurrikara bat zela, baina hainbesterainokoa ere ez zen izango, Maria Bibianak bakarrik egin baitzuen halako keinu bat, ez nabarmena, hala ere; izebak, baina, zertxobait kezkatuta behar zuen, zertxobait baino gehiago ere bai, era honetan mintzatu baitzitzaidan handik gutxira, etsipenaren ertzetik: " Aita eta Domingoren artean gerra bat dago, eta gu tartean...";" Jainkoagan ere sinesten duela esan dit, nik ez dakit nola...", erantsi nuen;" Jainkoaren bideak asmaezinak dira" esan zuen izebak;" Zera ere esan dit, bide bat hartu duela, eta
|
bide
hori bakarrik ibili nahi duela, ondorio guztiekin", segitu nuen. " Mundua aldatu nahiko du, baina gizagaixoak ez daki nolakoa den mundua", gaineratu zuen izebak;" Errezatu eta errezatu egin behar dugu Domingoren alde, ardi galduak etxerako bidea aurki dezan" esan zuen Maria Bibianak;" Eta aitaren alde.
|
|
|
" Zure bideak eta nireak bat egin dute Pagoagan, eta gure seme ilobena beste seinale bat da, Jainkoak elkarrekin nahi gaituela, bide berean, geure otoitzen eta sakrifizioen bidez artaldetik ihes egin dutenak berriro artaldera ditzagun. Eta gure
|
bide
hori zurea ere bada, Gabino, bidean zenbat eta jende gehiago elkartu, orduan eta hobeto, Ama Birjinari eskain diezazkiokegun sakrifizioak eta otoitzak gehiago izango baitira horrela: lortu ere, lortuko dugu helburua etsitzen ez badugu, zaudete ziur.
|
|
|
Izan ere, zer gertatuko litzateke, gizona tximuaren senidea edo lehengusua balitz...? Gaurko zientzia, XX. mendekoa,
|
bide
horretatik baitoa, Gabino, haiek eta guk arbaso komunak ditugu-eta! Baina nola onartuko didazu Pio XII.ak orangutan kutsurik txikiena edukitzea?
|
|
|
Eta hori jauzi kualitatibo ikaragarria da, klase kontzientziaren ikuspegitik. Eta
|
bide
horretan barrena, ba ote duzu zalantzarik Errusiari Alemania jarraituko zaiola. Eta Alemaniari Frantzia, Britainia Handia, Italia...
|
|
|
Izan ere, supergizonak supergizon moral bat behar du izan, ezer izatekotan: gu
|
bide
horretan gaude behintzat, Ludwig, eta horrek merezi du beste trago bat. Egin dezagun, bai, topa:
|
|
|
Berrogeita hamabost urte frantziskotar, bai, buru bihotzetan beti Jainkoa, nire bizitzako muin eta ardatz finko bezain aldaezina...!, nahiz eta Jainkoari buruz dudan ideia ederki aldatuz joan naizen, Pagoagako Ama Birjinaren garaian sinesten nuèn Jainkoak —infantilismorik inozoenaren inguruan eraikitakoak, Damasok arrazoi— ez baitu zerikusirik gaur sinesten dudanarekin; esan nahi dizudana zera da: Pagoagako Ama Birjinaren ustezko agerketak hutsean geratu zitzaizkidanetik, beti izan dudala halako kezka bat, neure fedea planteatzera eta birplanteatzera eraman izan nauena, ezinbestean; bilaketa
|
bide
horretan jakintsu handiekin topatu naiz: Eckhart maisua, Donibane Gurutzekoa, Simone Weil, Teilhard de Chardin eta Thomas Merton, besteak beste... baita, beste alor batean, Oteizaren estetika ere, gaurko Elorrietako komentuko frontispizioan mirets dezakeguna; maisu eta irakasle apartak izan arren, baina, banuen, aldi berean, aspaldiko galdera hura, burura noiznahi etortzen zitzaidana:
|
|
|
nola, bada, baldin eta, haren irudia osatzerakoan, Adaren nazka aurpegia tartekatzen bazitzaidan...!; geroztik ikasi dut, bai, nekez ager daitezkeela beste munduko izakiak guri bisita egitera: Pagoagako Ama Birjinaren agerketa ustezkoetan ikasi nuen hori; geroztik ikasi dut, bai, gizakion beldurrak mila izaki magiko eta beste hainbat trikimailu asmatzen dituela... ohartu ere gabe zaborra pilatuz eta pilatuz doakiola ezinbestean,
|
bide
horri ekin bezain laster; geroztik ederki ikasi dut, bai, mendeetan zehar pilatutako tonetako zaborra kentzean datzala benetako bidea, bide benetakorik izatekotan... mendeetan desitxuratu baitugu Jainkoaren irudia, eta ez baitago beste biderik, nik uste, Jainkoaren muinarekin topo egiteko; geroztik ederki bakandu zaizkit, bai, funtsik ez duten apaingarriak, izeba Ernestinari bakandu zitzaizkion b...
|
|
|
bere haserrealdiak, alegia, baina gero eta hobeto jarriko da, ikusiko duzue" esaten zuen; eta esaten zuen: " Ibili duen bidea ibili ondoren, isiltasunaren bidea gelditzen zaio, eta
|
bide
horretan aurkituko du, beharbada, egia"; izebak egoera psikologikoak neurtzeko trebetasun aparta zuen, baita gauzak urrutira ikusteko dohaina ere, baina bere iragarpen hartan ez zuen asmatu... amaren isiltasuna beste isiltasun bat baitzen: ez zen gaitza sendatuko ziòn sendabidea, gaitza bera baizik; eta, hala eta guztiz ere, ulertzen genion jokabidea, hain erabatekoa behar zuen arimaren eremuetan nagusitu zitzaiòn lehorteak, porrotaren ondotik... eta ulertzen genion, halaber, arrosarioa errezatzerakoan hartu zuèn jarrera, hura zuzentzetik bigarren planora igarotzen zela, debozioari —ahots sendo batek eta erritmoaren zentzu berezko batek adieraziari— axolagabetasun moduko bat zerraiola, ezpainak ere halaxe mugitzen baitzituen, inertziaz bezala.
|