|
2000
|
|
|
3 Herriaren borondatea da botere publikoaren agintearen oinarria; borondate hori aldian aldian egingo diren be netako hauteskundeetan adieraziko da. Hauteskundeok bozketa orokor eta berdinez eta isilpeko boto bidez egingo dira, edo boto askatasuna bermatzen duen beste
|
bide
batez.
|
|
|
" Do you remember?" deitzen zen. Ondo gogoratzen zuen, bien arteko isilune batean Collins jaunak hartu zuelako gela osoaren jabetza," do you remember, do you remember?" galdetuz eta,
|
bide
batez, Txemaren amorrazioa piztuz. Buruan sartuta geratzen diren lelokeriatxo horiek dira, baina eguna izorra dezaketenak dudarik gabe.
|
|
|
Zeren eta, zalantza ororen gainetik, Kristoren Pasionean baitzuen bere sineste osoa, halako moldez, non, bere gurutze hari beha, erraiten baitzidan: " Nik ez zekiat salbatuko garen, baina Kris toren Pasioneak salbatuko gaitik", eta sineste hark eta konfiantza hark emaiten zioten bertze anitz jendek izaiten ez zuten libertatea,
|
bide
bati zein bertzeri ekiteko erabiltzen zuena. Eta, bide haietan barrena, protestantismoaren inportantziaz baino areago, zientziarenaz aritzen zitzaidan behin eta berriro.
|
|
|
Eta erran dizut ezen, jaun Marcelek utzi zizkidan liburuen artean, Sarako maisuarena zegoela. Eta, hala, hura Baionarat itzuli zelarik —non, derradan
|
bide
batez, handik gutirat hil baitzen—, liburua gainetik behatzen hasi eta... ikusi ez nituen, bada, bat batean, ohar haiek, hainbat orritan eginak! Gehienetan marra bat zen, paragrafo baten goiti beheitikoa hartzen zuena, eta orrialdearen ezkerreko bazterrean —in margine— trazatua; ezkerretarago, berriz, marratik harat, hitz bakar bat, maiuskulaz:
|
|
|
HANDIK aitzina, astean behin edo —ortzegunetan, zeren ortzegunetan ez baitzenuen eskolarik emaiten—, unibertsitatetik ateraz gero, xuxen joaiten nintzaizun etxerat, zeina gure egoitzarako bidean baitzegoen, bisita labur edo ez hain labur batzuen egiterat... eta hala bihurtu zinen ene kontzientziaren aitzindari, gidari eta argi egile —ene uste osoaren kontra, derradan
|
bide
batez, zeren, Salaman carat joan aitzin, net sinetsirik bainengoen ezen, harat iritsi bezain fite, hango jesuitekin harremanetan jarriko nintzela eta haietarik norbait izanen nuela maisu eta bide erakusle—, eta hala egin ninduzun, halaber, zeure adiskide, eta adiskidetasun horrek ohoratu izan nau, geroztik, bizitza osoan.
|
|
|
Horrekin ez dizut erran nahi, jaun André, ezen sotanaren azpian deus ere ez zeramala, nahiz eta kontrakorik ere ezin afirma diezazukedan, baina Erromatik Erromarat bizi zela, erromatarra ez zen arren. " Erromak erran du...", erraiten zuen ezin ex cathedra go bertze arrazoinik ez zuenean, arrazoin falta hura arrazoinik arrazointsuentzat hartzen zuela
|
bide
batez. Eta Trentoko kontzilioan erabaki arauak eta kanonak erabiltzen zituen noiznahi den armatzat eta argudio bakartzat.
|
|
|
Baina, geometriatik gramatikarat gatozela, ezagutzen ote duzu euskal berboaren struktura... eta sinetsiko ote didazu ezen struktura horrek pentsarazten didala ezen euskara zinez izan zitekeela Paradisuko lengoia? Izan ere, jauregian urteetan izan dugu gizon jakintsu bat, jaun Marcel Dibarsoro zeritzana, duela hilabete guti batzuk hil zena, goian bego...; bada, jaun Marcel gure etxeko mutilen prezeptorea izan zen, eta hark irakatsi zidan euskal berboak gordetzen duen altxorra; eta harrigarria da, zeren eta, euskaraz mintzatzen garen bakoitzean, logika eta matematika mintzatzen ari baitzaizkigu
|
bide
batez, ezkutuan bada ere, berboaren baitarik eta berboaren muinetik... Baina hori ere irakats diezazuket, nahi baduzu, bertze egun batean...
|
|
|
Eta ekin diezaiodan bertze zerbaiti, eta derradan, horrela, ezen mundu ezin hertsiago hartan studioak izan nituela sosegu eta atseden, eta alor hartan berehala nabarmendu nintzela. Eta derradan,
|
bide
batez, ezen, hainbertze fortuna gaixtoren artean, zortea neure alde eta fabore ere izan nuela azkenean, noiz eta lehen urtearen akabantzan aita Leokadio nobizio maisu kargutik kendu baitzuten eta igorri, haren orde, aita Tommé baxenafartarra, zeina baitzen latineko irakaslea ere. Eta, ikusi zuenean aita Tommék ezen ikasle ona nintzela eta latinean aitzina eta aitzina egiten nuela, eta ikusi zuenean, halaber, ezen, studioetarik harat, kontzientziaren harat honatekin hagitz sufritzen nuela, egun batean erran zidan:
|
|
|
Baina, deusetan aitzinatu baino lehen, derradan ezen Salamancarako bidea Burgostik egin nuela eta ez nukeela ahantzi nahi, halatan, bertako katedralak eragin zidan zirrara eta inpresionea... Ordea, Burgosko katedralarekin korapilatzen hasi baino lehen, natorren zuk Salamancako unibertsitatean eman zenigun lehen eskolaren deskribatzerat, alde batetik, zeren abiapuntu ezin hobea izan baitaiteke, eta, bertzetik, zeren eskola hura ere ezin hobeki etor baitakiguke, katedralari buruzko gogoeta egiteko
|
bide
batez, eta haren signifikantzaz mintzatzeko, zeharka bada ere.
|
|
|
Baina utzi esplikatzen. Bai, bazekiat ezen nik baino hobeki dakiala orain erranen diadana, baina oroitzea ez zaik gaizki etorriko, eta Joanesi ere,
|
bide
batez, ez ziok kalterik eginen. Izan ere, mundu zaharrean, urrezko numeroa zuan edertasunaren proportzioak arautzen eta erabakitzen zituena, eta koadroari neurria emaiten ziona, finean, neurria eta harroina; eta urrezko numero horren baitan goia eta behea, ezkerra eta eskuina, koadroaren alde guztiak elkartzen zituan, oreka baten barrenean beti ere eta koloreen kidetasunean, argi itzalen arteko etenik gabe, argiaren itzala bertze argi bat balitz bezala.
|
|
|
Ostaturako bidean napolitar fina zela erran zigun, naturala eta egi egiazkoa, eta Donejakuerako bidean zihoala; eta guk ere geure berri eman genion, nafarrak ginela, eta lagun bat bisitatzeko asmotan etorri ginela Italiarat, Italian barrena bidaia bat egiten genuen bitartean,
|
bide
batez. Napolitarra bizkor mintzatzen zen, eta osabak piano, piano erraiten zion eta eni beha paratzen zen, ez dakit nik napolitarrari ulertzeko nituen zailtasunen berri zekielako, edo nihaur izan nintekeelako osabak berak izan zitzakeen zailtasunen desenkusa ezin hobea.
|
|
|
Eta jauregiaren aitzinaldeko planotik harat, bertzalde, bi lur eremu errektangular bereiz zitezkeen, elkarri zerraizkionak eta jauregiaren ataria osatzen zutenak: lehena, jauregiari atxekirik zegoena eta bere zabalean berrogei bat urrats izanen zituena, zelai bat zen, belarra ebakia zuena eta han eta hemen soilune batzuk zituena, hain baitzen oinezkoen oinek zein zaldizkoen zaldiek erabilia eta aurizkia; eta harrizko bideska batzuk zituen —hiru—, jauregiko ateetako aterabide zirenak, baita harrizko bertze
|
bide
bat ere, apur bat zabalagoa, jauregiaren aitzinaldeari paraleloki zerraiona, nondik sartzen eta iltkitzen baitziren orgak eta gurdiak, kotxeak eta karrozak, etxerat etorri edo etxetik jalgi behar izaiten zutenean, eta norat biltzen baitziren arestian aipatu bertze bideska guztiak; bigarren lur eremua, berriz, jardina zen: bertan, belardiak, ezpel hesiak eta loretokiak ikus zitezkeen, iduri geometrikoetan bilduak eta simetrikoki banatuak, frantses stilorik ortodoxoenean; eta erdigunean iturri eder hura zegoen, bi plater zituena, behekoa zabalagoa eta handiagoa, eta goikoa tipiagoa, biak ere emakumezko estatua batek loturik, erdiz erdi, kariatide baten eredurat; eta urzurrusta batek plater tipian goiti egiten zuen, eta gero beheiti, plater tipiaren beraren gainerat, nondik, gainezka egin ondoren, askarat erortzen baitzen, zirkular bat iduri.
|
|
|
Ez al dakizu nolakoa den? Eta ez al dakizu ezen ez dagoela anaia
|
bide
batetik eramaiterik eta hura behartzerik, zeren aurkako bidetik joanen baitzaizu?" Eta amak: " Ai, Maddalenentzat dituen begiak Emilianirentzat balitu...!"; eta, hasperen baten ondotik boza beheratzen zuela, erran zuen:
|
|
|
Ordea, anitzetan gertatzen den bezala, gure solas hark bertze
|
bide
bat hartu zuen. Izan ere, noiz eta igande goiz hartan osabak proposatu baitzidan ezen Pisako inguruetarat joan gintezkeela egunaren iragaiterat, larre landa zabal haietako hegazti eta loreen miatzeko eta obserbatzeko —hirian biltzerat zihoazen jendeenganik ihesi—, barren barrendik atera zitzaizkidan hitzak:
|
|
|
Jaun administratzaileak erakutsia zidan orduko nola zihoazen etxeko kontuak eta gure aita izan zenaren negozioak, eta, nola zure faltan nihaur bainintzen jauregiaren eta ondasun guztien heredero, manatu nion ezen diru segura nahi nuela eta ez zedila egiteko arriskutsuetan bentura, zeren soberatuki bizi baikintezkeen dirutza haren interesetarik, zeinetarik ehuneko hamarra elizarentzat gorde baikenezakeen eta bertze suma bat miserikordiazko obrentzat. Eta pentsatu eta deliberatu nuen ezen ez zegoela pertsona egokiagorik, suma honen administratzeko, aita Bartolome bera baino, zeina baitzen aldi hartan Iruñako ospizioko kaperau... eta zeina, ondorez, urtean bizpahiru aldiz etortzen hasi baitzen jauregirat, suma haren jasotzerat, eta ene aitorraren entzuterat,
|
bide
batez. Eta hala joan zitzaizkigun urte batzuk bakean, harik eta bertze urte batean bertze izurrite baten haize bortitzak inarrosi gintuen arte.
|
|
|
Izan ere, oroitzen al duzue iaz izan genuen konbertsazionea, noiz eta jakinarazi bainizuen ezen irakurri berriak nituela Lutherok indulgentzien kontra skribatu zituen 95 tesiak —egun Parisen bizi den ene lagun mami Joseph Elizanburuk ezkutuki igorriak—, eta irakurraldi hark Lutheroren zale eta gura egin ninduela guztiz? ...n urte batzuk lehenagokoa, antzeko eztabaida izan genuenean, zeren eta ordukoa izan baitzen, hain zuzen ere, Erromari diodan mesfidantza, Julio II.ak aditzerat eman zituenean bere bi bulda haiek — Pastor ille coelestis eta Exigit contumatium—, Errege Faltsuari estakuru ezin hobeak gertatu zitzaizkionak Nafarroaren konkistari ekiteko, Pisako II. kontzilioko zismatikoekin bat egiten nuela,
|
bide
batez, eta Paulo II.aren aitasaindutza gaitzesten. Eta orain galdetzen dizuet:
|
|
|
BAINA, egun haietarik deus ere aipatzekotan, aipatu behar nizuke Antonio Ibarbiaren otoitz egiteko modu hain berezi hura, hastetik beretik hunkitu ninduena, zeren, belaunak lurrean belaunikaturik eta besoak zabaldurik, egunoroz egunoroz emaiten baitzizkien eskerrak, goizez, anaia Eguzkiari, eta gauez, arreba Ilargiari,
|
eta
, bide batez, bertze anai arreba guztiei, zeinak baitziren kreazioko kreatura guztiak.
|
|
|
—Bai, Lopek huts egin zuen, baina
|
bide
bat ireki zuen, eta gaurko bide okerra biharko bide xuxena da batzuetan...
|
|
|
Desterru hura, beraz, distantzian eta legoatan ez zen luzea ez neurtezina, baina nola amorante batzuei gorputzen urruntzerik tipienak arimen urruntze guztizkoa dakarkien, hala egiten zitzaien gure odoleko gizon emazteki haiei eskumenean zirudiena eskuragaitz, desterrua kasik jasanezin egin arteraino. Sentimendu haren gutitzeko eta leuntzeko, eta,
|
bide
batez, habia berrirat moldatzeko eta estatu hartarat ohitzeko, on zuketen bakezko eta soseguzko giroa; ordea, bai Lapurdin, bai Nafarroa Beherean, eta bai Zuberoan ere, noiznahi den pizten ziren katoliko eta protestanten arteko aharrak eta liskarrak —hala nola Charles de Luxe eta Belzunzeko jaunaren artekoak—, etxegoiendarrak saihesterat eta ekiditerat entseiatzen zirenak, eta ekidin er...
|
|
|
...tuak desestaltzen eta erakusten hasi baitzitzaidan, niri bakarrik, eskola partikular haietan!, zeren Mattin gero eta administratzailearen erranetarago baitzegoen eta haren ondoan egiten baitzituen orduak eta orduak, harekin treba zedin, usa zedin eta ohi zedin etxeko diru kontuetan eta aitaren negozioetan, osaba Joanikoten eta bion arteko harremanak are hertsiagoak eta sekeretuagoak egiten zirela,
|
bide
batez...
|
|
|
Izan ere, ez ote gara, bada, halakoak, jaun André, Adan eta Ebaren denboratik, zeren zuhaitzetik ez jateko debekua jaso zutenean piztu baitzitzaien haiei ere hartarako gogoa eta desira, halako suertez, non egin behar ez zutena egin baitzuten hondarrean? ...ere bertze hainbertze, zeren, nola baitzekiten ezin joan zitezkeela kakategi hartarat, uste zutelako ezen sugegorriek habiatzat hartu zutela, hala etorri zitzaien guztiei, handik berehala, harat joaiteko gogoa, baina nola ezin joan baitziren, haurdun geratzeko perilean jarri nahi ez bazuten bederen, hala barreiatu eta sakabanatu ziren jauregiaren gibelaldeko landetarat, hertze aharratuen kolerari
|
bide
baten emaiterat osaba Joanikotek haiei guztiei oihuka adierazten zien bitartean egin zezatela egin beharrekoa lasai, zeren segur baitzen ezen gauaren hotzak kikiltzen zituela kanpoko sugeak eta behartzen beren gordelekuetan egoiterat. Eta Villagrandeko dukea ere harat joan zen, nahiz eta bertzerik ere egin zezakeen:
|
|
|
—Martin, batzuetan pentsatzen diat ez nauala aintzakotzat hartzen, baina jakin huke ezen, zientzi gizona naizen neurrian, parabolaren sekeretu guztien berri dakidala eta, ondorez, kanoi tiroarena, zeren eta, dakian bezala, arkabuzez, fusilez edo kanoiez jaurtiki balaren edo, berdinzki, eskuz egotzi harriaren trajektoria parabola bat duk. Eta,
|
bide
batez, neure ikerketak egin zitzakeat eta egiten ari naizen liburuan txerta... Zeren eta hik ez baituk kanoia etxe aitzinean nahi izanen, jakin gabe hura nola erabil, alferrik herdoiltzen...
|
|
|
finitua infinituan urtzekoa, baina baita, aldi berean, infinitua finituaren mugetarat ekartzekoa ere? Eta, baldin amorioaren kontra ez banago, zergatik egon nuke komunionearen aurka, jakinik ezen sorburu eta iturburu bera dutela eta infinitutasun egarriak iturri hartarat garamatzala, batean
|
bide
batetik: emazteki bihurturikako jainkosa baten gorputzaren bitartez; bertzean bertzetik:
|
|
|
Eta neuri ere zeinen barrenerat sartu zitzaizkidan hitz haiek, jaun André, eta zer ondore oneko gertatu zitzaizkidan, nahiz eta hortzak estutu behar izan nituen, odolak masailetan eztanda egin ez ziezadan, kapitaina nesken kontu harekin hasi zitzaidanean! Eta marinel zaharraren hitzek Piarres Oihartzabal kapitainaren adimendua argitu zuten, eta enea ere argitu zuten... eta
|
bide
bat ere erakutsi zidaten, nondik egin behar bainuen handik aitzina, ene mundu hertsi hura zabalduz joan zedin. Zeren ni ere gogaiturik bainengoen orduko, bai neskatxekin loturikako edozein kontu bekatutzat hartzeaz, eta bai gazte debot defot baten izaiteaz ere!
|
|
|
Eta, itsasaldi haren ondotik, neure bide berri hartan barrena, gero eta segurkiago eta gero eta gogortkiago fintkatu nituen neure oinak, eta gero eta bazterrerago egin zuten ene zalantzek, halako moldez, non, neure ezbai eta buruhauste haiek guztiak, denbora batean enegan haragitzen zirenak eta haragiaren haragi bihurtzen, itzal bihurtu baitziren, finean, eta, azturaren azturaz itzalaren itzal. Eta, handik harat, zein urrun sentitu nintzen neure amaganik; zein urrun, aita Bartolomeganik eta hark irakatsietarik; zein urrun jesuitek eta Erromako Eli za ko moralistek manatutik... eta zein urrun Axularrek bere Gero n adierazietarik, seigarren manamenduaz denaz bezainbatean!, zeinak, derradan
|
bide
batez, seigarrenetik lehenerat egin zuela baitzirudien, baldin apezek eta eliz jendeek manamendu hari predikuetan eta aitorlekuetan emaiten zioten denborari kontu egiten bazitzaion bederen.
|
|
2001
|
|
|
Ez du etsi nahi ordea. Arantxaren aurkako frogaren bat topatzeko
|
bide
bat egon behar duela tematu da. Neure buruan konfiantza behar diat, pentsatu du, hori duk dena.
|
|
|
Baina batzuetan kale egiten du, ez baita zopa oinetaraino iristen, eta are babesgabetuago geratzen naiz. Badago oinak berotzeko beste
|
bide
bat ordea: Biblia irakurtzea.
|
|
|
Umerzurtz etxeko zuzendariak eta laguntzaileek Geetharekin konfiantzazko harremanetan jartzeko
|
bide
bat eriden zuten: ipuin kontatzea.
|
|
|
Bizimodu higuingarri honetatik ateratzeko
|
bide
bat besterik ez zen. Poonjik heldu egin zion bide horri.
|
|
|
‘Lehenengo, ea existitzen diren jakin nahi nuke. Eta ea neu ere existitzen naizen
|
bide
batez... ’
|
|
|
Bere kale iluna itxi den lekuetan, izotzausleak maniobrak egin ditu beste
|
bide
bat zabaltzeko.
|
|
2002
|
|
|
Denbora gutxi zeukan eta zerbait egin nahi izan du joan aurretik. Bere amaiera bizi, eta,
|
bide
batez, delako oparia egin. Zoratuta zegoen, eta horren arabera jokatu du.
|
|
|
Bidea amaitu eta ezin aurrera jo. Goialdean beste
|
bide
bat ikusi dut eta harantz jo dut. Sasian sartu naiz.
|
|
|
Probidentziak jarritako oztopoa izan baitzitekeen porrot hura, baina ez betiko erortzeko, baizik eta are gorago igotzeko. Bai, oztopo hura beste
|
bide
bati ekiteko seinalea izan zitekeen, gorago egiteko abiapuntua. Orain garbi ikusten zuen.
|
|
|
Ametsak, gainera, datu berri bat eskaintzen zidan, ene asmoekin bat egin zezakeena: ehizakia, beraz, ez zen uso bat, tximeleta bat baizik, orain
|
bide
batetik eta orain kontrakotik ibiliko zitzaidana. Eta arma bakarra nuen hura harrapatzeko:
|
|
|
Geure hitz egokien euria eta sentimendu onen eguzkia eman behar genizkion, lur puska hura lorategi ezin ederrago bihur zekion gure nexkari. Baita guri ere,
|
bide
batez.
|
|
|
Orduan ez baitzen behar bezala baloratzen musika. Eta hargatik esan nizkion hitz haiek Leireri, halaxe proiektatzen baititugu gurasook seme alabengan geure goseak eta geure aseak, nik bete ezin izan nuen ametsa hark bete zezakeelakoan... eta nik ere bai,
|
bide
batez, hain sentitzen nuen alaba nigan haragiturik ete neure baitan bat eginik.
|
|
2003
|
|
|
Eta,
|
bide
batez, lan horrek haustura garbia markatu zuen aitzineko filosofia guztiarekin. Ezen, ordura arte, sinesten eta errepikatzen baldin bazuten gehienek animalia soziala zela Gizakia eta, halaber, Gizakiaren ondotik zetorrela Gizartea, eskema hori irauli zuen Hobbesek:
|
|
|
Hots, Herriaren arazoak edo, grekoek zioten bezala, arazo, politikoak? argitzen baldin baditugu gure Ziutatean, ikasiko dugula,
|
bide
batez, Munduaren edo. Kosmopolis, aren arazoei buru egiten?
|
|
|
Ez zuen adorerik izan, gainera, manpara pixka bat zabaldu eta intrusoa nor zen begiratzeko. Begiratu gabe zekien, baina, Ana zela haginak garbitzen ari zena, nola ez, pentsioko beste inork ezin zituelako haginak hain dotore garbitu, inork ezin zuelako,
|
bide
batez esanda, hain soinu eredugarria egin haginak garbitzean.
|
|
|
Eta azaldu zion zer den erlekumea. Eta azaldu zion,
|
bide
batez, zer den erlama. Esan zion erle guztien ama dela erlama; erlerik potenteena dela erlama.
|
|
|
Entziklopediaren orrialdeen kontra jausten utzi nuen pilota orduan, nolako botea egiten zuen ikusteko eta,
|
bide
batez, Walt Whitmanen bizarrean jo eta gero ze norabide hartuko zuen ikusteko. Baina ahaztuta neukan nire pilotako sugeak sekula ez duela boterik egin liburu baten gainean.
|
|
|
Erraz heldu zen Matias Museora, beraz, baina konturatu zen metalezko kartela zegoen lekua ez zela Museoaren aurrealdea, izkina bat baizik. Eta erabaki zuen Museoaren aurrealdea bilatu behar zuela eta,
|
bide
batez, Museoaren sarrera bilatu behar zuela.
|
|
|
Galdetu zion non zegoen koadro famatu hori, Taumanena, Ustekabeko bisita, gainean inurriak, erleak, libelulak eta batek daki zenbat intsektu gehiago zituen koadroa. Eta esan zion,
|
bide
batez, Malcoren laguna zela, eta bisita egin nahi ziola Malcori, eta koadroa ikusteko interesa ere bazeukala, horregatik sartu zela Museora. Gero azaldu zion gizonari arte kontserbadorea zela Malco, eta koadroa konpontzera ekarri zutela Idusera.
|
|
|
Nekane, Txominen ama, alarguna da, nirea bezala, derradan
|
bide
batez. Semeaz gain, alaba bat ere badu Nekanek:
|
|
|
Osasunak huts egin zion arte, Patxi izan genuen Azpilgo maisu, eta horrek erakusten du don Justiniano ez zela hura kargutik botatzera ausartu, neurri hura ere taktikoki komeni ez zitzaiolako. Hartarako beste
|
bide
bat aurkitu behar zuen, itxuratiagoa eta praktikoagoa. Baita aurkitu ere.
|
|
|
Nik, ordea, beren lurrak defendatzen dituzten indioak jotzen ditut ontzat, eta besteak –inbaditzaileak– gaiztotzat. Eta kantzer ezin metastasikoagotzat daukat Bushen politika, derradan
|
bide
batez. Horretan, Oilarraren promesa idatzi nueneko toki bertsuan jarraitzen baitut, ikuspegi politiko bertsuarekin.
|
|
|
Eta horretarako estrategia ere izan zitekeen. Zu taldetik urrundu,
|
bide
batez Joseba eta zu ere banandu, eta horrela Ainhoak bidea libre. Beno, Kattin, horiek guztiak nire gogoetak dira, nire pentsatzeko erak. Jakin, ez dakit zer zebilen Ainhoaren buruan.
|
|
2004
|
|
|
azken hamarkadotan euskarak bereganatu dituen erabilera esparru formal batzuk dituela gogoan isuri duen iritzia isurtzeko. Alabaina, erabilera esparru formal horiek, bakanak eta minorizatuak
|
bide
batez esanik, ez al dira euskararen egoera orokorra ikusteko ispilu eskasegia. Zatiaren bitartez osotasunaren berri aditzera eman nahi izaten denean, era horretan lardaskatzen da gehienetan egoera soziolinguistikoaren zinezko egoera.
|
|
|
Bi nazio nortasunen arteko sokatira indar kontua da, ez nahikunde arazoa:
|
bide
batez esateko, indar horien artean indar gehienak materialak dira, ez psikologikoak.
|
|
|
Eta maizter izateari uzteko gomendioa egin digu kanpotik etorri eta bertakook egin behar genukeena egiten duen batek. Michael E. Morris dut ahotan, jaso bezate,
|
bide
batez, gure kanpotik etorri diren euskaltzale miresgarriok?, euskararen independentzia aldarri datorrena. Independentzia kulturalaren bandera dakar eskuetan, eta gauden diglosiaren zulo beltzak erabat irentsiko ez bagaitu, jendeari euskara oso bat irakastearen aldekoa da.
|
|
|
Marteko euskara gisa definitu izan dute, ordea, euskara batuaren izenean itxuratutako mintzamoldea.581 Baina, aitortu bezala, euskara batuari ezin omen dakioke halako deiturarik ezar: ...skalkiz mintzo diren analfabeto guztiak hiztun eredugarriak direla?, aspaldiko salatzaile nagusiaren hitzez Marteko euskara delako etiketak, mesede baino kalte handiagoa egiten du, Juan Ignacio Pérez Iglesiasek, EHUko euskara errektoreorde ohiak zuhurki salatu duenez, horrek, azken buruan, euskaldun berriak erdaraz egitera gonbidatzen dituelako, hainbeste nekez ikasi duten euskara baztertuz, eta,
|
bide
batez euskara ikasteko inolako ahaleginik egin ez dutenen zabarkeria eta alfertasuna xuritzen duelako. Hori al da ba nahi duguna? 582
|
|
|
Bitasunaren, hirutasunaren, aniztasunaren eta era guztietako tasunen alde: . Batetik, munduan bizirik dauden hizkuntzen aniztasuna nabarmendu nahi nuen, eta
|
bide
batez, hizkuntza aniztasuna eta giza aniztasuna gauza bera direla agerian jarri. Bestetik, komunitate baten eta bere ama hizkuntzaren arteko berberatasuna azpimarratu nahi izan dut, alegia herrien historia eta haien hizkuntzen historia berbera direla?. 658
|
|
|
Mendebaldeko Estatu batzuk munduan barrena abiatu ziren orduan heriosuhar, ezpataren eta erlijioaren aginduetara, besteak beste, munduko ezin konta ahala herri nortasun eraistera. Haren ondorengo zuzen zuzena dugu inondik ere oraingo globalizazioaren edo inperialismoaren olatu oroberdintzaile hau,
|
bide
batez, ingelesa munduko hizkuntza gisa ezartzeko xedez.686
|
|
|
Karlos Santamariak barru barrutik heldu zion kulturaren eta politikaren arteko tirabira horri. Beste batzuetan jo izan dugun bezala, gaurkoan ere berarengana joko dugu alde bakoitzeko irizpideen ezaugarriak ezagutzeko, eta,
|
bide
batez, donostiar intelektualaren jarrera pertsonala zein izan zen jakiteko. Luzea bezain gihartsua dugu aipua, bere pentsamendu zorrotzari zegokion eran:
|
|
|
Partekatzen dituztenak, ahal duten neurrian, hizkuntza, kultura, folklorea, tradizio eta ohitura andana izango dira:
|
bide
batez, erantsi dezagun, euskal diasporaren euskaltasun izaerak faktore zerrendako azken aldagaiak bakarrik mantendu dituela gehienbat. Salbuespen batzuk salbu, lurralderik gabeko kultura komunitateen identitate jarraipenak kate-begi sendoenetan haustura nabarmenak izaten ditu.
|
|
|
alegia, funtzioen dikotomian oinarritutako planteamendu hori zuritzeko arrazoiak historian aurkitu izan dira soziolinguistikaren teorian, funtzioen banaketa horren alde onuragarriak baietsiz. Kontu honetan, besteak beste, Xabier Erizeri zor diogu planteamendu horren oinarriak euskal soziolinguistikaren plazara atera izana,
|
bide
batez elebakartasun eta elebitasunaren auzia piztuz: –Gurean diglosia kontzeptua txartzat hartu izan da, baina Fishmanentzat ona da; diglosia funtzioen banaketa egonkorra da eta hori helburu lorgarria eta ona da.
|
|
|
Hain zuzen, bidegurutze batean gaude, egundoko ondorioak izango dituen irizpide aukeraren aurrez aurre. Eta
|
bide
bat hobetsi beharrak noraezekoa dirudi. Mundu plural baten izenean zer dugu hobetsi beharrekoa:
|
|
|
Jorge Gimenezen burutapenak txertatu nahi ditut solasaldi liskartsu honen aribidean. Eta,
|
bide
batez, jadanik begiz joa daukadan aipuan barrena arras jakingarria iruditzen zaidan auzigai bat planteatu. Balia gaitezen, beraz, hartaz eta honetaz jarduteko, pasartearen testua aitzakiatzat harturik:
|
|
|
2 Euskal itzez eta sufijoez baliaturik, itz berriak eratu, euskeraren sena aldrebestu gabe. Auxe izan da ere Orixe’ren beste
|
bide
bat, eta bestea baño segurago iruditzen zait, euskeratik beretik irten gabe, itz asko sor diteke. Baña sortutako itz oiek adiera edo sentidu berezirik ez ba dute, eta gaiena onartuta, ez dugu ezer aurreratu.
|
|
|
" Igarobide" gonbazio baterako, ez da, nerekiko," método de paso" besterik. Ez da" pasaporte" bakarrik; berdin uler diteke, nik uste" zubi"," zulo" edo beste zenbait gauza, toki batetik bestera pasatzeko
|
bide
bat ba dira.
|
|
|
3 Erderatiko itzak. Ona beste
|
bide
bat; eta, egia esan, iruetan segurena. Zer ajola guri itz kultoen jatorria?
|
|
|
Badira hizkuntza biziak eta hizkuntza hillak. Hizkuntza bat mintza
|
bide
bat da, adieraz pide bat, alkar aditzeko tresna bat. Martinet hots handitako hizkuntzalariak ongi dio, frantsesaz ari delarik:
|
|
|
" politikak" kalte besterik ez digu ekarri. Arana Goiri euskaldunik kaltegarriena izan da abertzaletasunari politikazko
|
bide
bat emanez. Eta hobe da" politikeriai" utzi eta ditugun legeez baliatzea.
|
|
|
Eta lortu al izateko,
|
bide
bat besterik ez dugu: etimolojiak utzi, itzen arrazari ta etorkiari ez begiratu, ta bakar bakarrik itz oriek euskera jatorrean bizitza izan ote dutenentz ikusi.
|
|
|
Herriaren hizkuntza nagusi dedin,
|
bide
bat baizik ez dago: erresuma libro bat etniaren zerbitzuko jartzea; eta erresuma hortan, legezko hizkuntza eta erresuma hizkuntza bakartzat etniarena jartzea.
|
|
|
Svinhufvud’ek, horregatik, alemaniarren laguntza billatzen zuen ixilpean, Lenin’ez mesfiaturik. Baiñan alemaniarrek pakea nahi zuten momentu hartan, eta ez zuten istillu
|
bide
bat izan Lenin’ekin Suomi’ren askatasunarengatik. Svinhufvud’ek, horrela, ez zuen iñoren laguntza lortu; eta Petrogrado’ra joan behar izan zuen azkenean, oso gogaituta.
|
|
|
Aldian aldian joaten dira zinemara, barrenak epeltzera eta,
|
bide
batez, pelikulak ikustera.
|
|
|
Fray Ciccillok serio hartu zuen lana, eta pentsatu zuen
|
bide
batez ebanjelizatu egingo zituela, itsasaldeko piztiak izan arren eta garunean gatza eduki arren pentsamendu formalen partez.
|
|
|
Adibidez, esan zien, ezustean koroak lurra ukitzen bazuen, gerta zitekeela edo, hobeto, seguru gertatuko zela hortz bat kamustea eta,
|
bide
batez, katea ere matxardatzea. Horrela esan zuen:
|
|
|
Baina prozesua erraz desegonkortzen da. Mireiak egonkortzeko
|
bide
bat aurkitu zuela uste zuen.
|
|
|
Baina Santa Barbararekin bakarrik zuen latinezko harremana, lelo hura bitarteko: huraxe izan da, derradan
|
bide
batez, nik bizitzan ikasi dudan latin bakarretakoa, La Salleko ikastetxean ibili nintzen arren, salletar anaiek ere baztertua baitzuten latina orduko beren errezoetatik.
|
|
|
Baina nola hitzek sarritan ezin adieraz dezaketen errealitatearen ederra, utz dezadan deskribapena bere horretan, eta aitor dezadan, besterik gabe, une hartan laburbildu zuela gure mutilak futbolaren esentzia eta magia, garaipenaren koroa bere egiten zuela,
|
bide
batez, eta berea ez ezik gurea ere bai, auzoko zaletu ororena. Izar distiratsu bat jaio da, bai, gure auzoan, aurki futbolaren mundu zabalean dir dir egingo duena!".
|
|
|
Bihar beste
|
bide
bat gehiago
|
|
|
" Nire lurra, nire herria" k Hiru gizon bakarka gogoraraziko dio apika irakurleari. " Nire gauzak eta jendeak" Denbora galdu alderen jarraipena izan liteke; agian ez da bidegabekoa pentsatzea," Nire denborak eta bakardadeak" ekin batera, ez al duen halaber Elorri berpiztu gura eta,
|
bide
batez, gutxiegi erreparatu izan den Elorri tik Hiru gizon bakarka ra, etenak eten, bazegoen jarraipena, guri guztioi agerianago ipini. Aurreko obrekin loturak ebidenteak dira.
|
|
2005
|
|
|
Edo Maoren Liburu Gorritik ikasitako esaldiren bat errezitatuko zion? Baina ez, esloganak behin eta berriro errepikatzeak kontrako ondorioak ekartzen baitzituen, antza, eta ttanttaka jakinarazi behar baitzion Inesi jakinarazi beharrekoa, eta hala, buruan zituenak buruko zulotik bideratzen zituela, beste
|
bide
bati ekin zion:
|
|
|
Azkenean, ez zuen kinielarik asmatu. Zorte ona, baina, beste
|
bide
batetik iritsi zitzaion. Izan ere, Kontxiren aitak bazuen ezkondu gabeko anaia bat, bat batean hil zena, bihotzekoak jota.
|
|
|
–Zera ere galdetu nahi dizut,
|
bide
batez?
|
|
|
nola, bada, hi ere sutan bahengoen, kabroi ostia hori! , baina hitz guztiak motz geratzen zitzaizkion Teresari, Tomasi adierazi nahi ziona adierazteko, eta orduan, bere baitan bildutako amorruak beste
|
bide
bat hartzen zuela, esan zien?: Zoazte popatik hartzera!
|
|
|
Eta jende xehe askok geldiarazten zuen kalean zorionak emateko, baita beste iruzkin batzuk egiteko ere,
|
bide
batez: –zurekin gaituzu, Kontxi!?,, zuk duzu, zuk, grazia, emakume!?,, ai, politikariak zu bezalakoak balira?!?,, egurra gizonari, eta eutsi goiari!?, eta beste batzuk.
|
|
|
Etsi ez, hala ere. Beste
|
bide
bat zerbait jakiteko... cookiak! Zerbait diotson izenen bat agertuko balitz, behintzat...
|
|
|
Orain ezin da gure bila etorri, baina jatetxera zelan joan azaldu dit. Agian bertan bazkalduko dugu,
|
bide
batez. Ez dago Tokion bertan, baina ez zaigu zaila izango.
|
|
|
Haren muturtxo leunak nire atzamar artean ibili dira? Norbaitek sentipen horiek sortu badizkit, osatu eta berak eskola uniforme hori jantzita txortan egitearen oroitzapena ezar ziezadakeen,
|
bide
batez. Ezerk ez du zentzurik.
|
|
|
Hau Yoyogi parkea da. Berehala
|
bide
batera iritsiko gara.
|
|
|
Ez, aurrean zerbait argiago hasi da antzematen. Halako batean,
|
bide
batera atera dira. Ametsek, ordea, ez du bidetik jarraitu nahi izan eta bestaldeko zuhaitzetara jo du.
|
|
|
–Aldatu egin nahi zenuela esan didazu lehen; hauxe duzu une aproposa kemena erakusteko –gaineratu zuen– Benetan ausarta izan nahi baduzu, eta
|
bide
batez zure buruarekin lasai geratu, aitor iezaiezu dena gurasoei. Nik eskertuko dizut, eta beraiek ere bai.
|
|
2006
|
|
|
|
bide
bat irekiz
|
|
|
" Según que, por ejemplo, el Estado ampare o niegue la libertad de la ciencia, así la energía de un pueblo mostrará más o menos su peculiar genialidad en este orden y podrá hasta darse el caso de que se ahogue casi por completo su actividad, como ha sucedido en España durante tres siglos" 41 Lehenago ere kritiko askok esan izan du Espainiak pentsamendu propiorik (Ernazimenturik, filosofiarik) inoiz ez duela sortu, eta dogmatismo erlijiosoa izan dela ez horren zioa. Oraingoan, hala ere –krausismoari asaltoan erasotzeko abagunea profitatuz–" ohore nazionala" dago jokoan (berriz ere!), asaldatu da Laverde, eta,
|
bide
batez, katolizismoaren ohorea. Laverde k bultzatuta, ohore espainol katolikoaren zaldun defendari, hogei urte besterik ez duen Menéndez Pelayo atera da.
|
|
|
Ahoko zapore hila, Miarritzeko karrika ilun batean motor bat lapurtu bitartean. Gau hartan bertan eraman zuen motorra Larraineko mendateko bihurgunera BMWaren maletategian, eta herrira jaisten zen mendi
|
bide
baten ondoan ezkutatu. Esna irauteko hartu zituen anfetaminek bihotza leherraraziko ote zioten beldur zen, baina aurrera jarraitu behar zuen.
|
|
|
Berehala sukaldetik atera eta egongelan agertu zinen. Begiratu entzungailuaren argia, ulertu amaren mezua eta,
|
bide
batez, neurea ere bai.
|
|
|
Liburu bakoitzak, gezurra badirudi ere, bere bidea egiteko joera izaten du. Eskuetan duzun honek, besteak baino gutxiago izan nahi ez eta, adur berezia erakutsi du horretarako eta,
|
bide
batez, bere irizpide propioa eta egoskortasuna argi eta garbi adierazteko.
|
|
|
Qaannaqetik irten eta uhartea aldenik alde gurutzatu zuten mendebaldetik ekialderaino, Kalaallit Nunaat gaineko izotz eternalak –inlandsisa, poloetako lurraldeetako glaziar erraldoia, kontinente edo lur-sail handian hedatzen dena eta erliebea osoki estaltzen duena– lehen aldiz zeharkatuz. Gero, eta beste
|
bide
batetik, ekialdeko itsasertzetik mendebaldeko Qaannaaq maitera itzuli ziren.
|
|
|
Gaztaro guztian eta baita gizon heldu egin eta gero ere, Akinosukek kera horretako ipuinak kontatu zituen hiri eta herrietan, mendi nahiz zelaietako jauregi eta etxaldeetan, eta ospe handia bildu zuen; denborarekin, ordea, biwajolearen istorioak beste
|
bide
bat hartzen joan ziren. Akiro Mitamurak fantasia mitologikoaren garaia deitzen dio bigarren etapa honi, eta kondairak lehen pertsonan kontatutako ipuin mitologikoak izan ohi dira, fenomeno edo gertakizun zenbait argitzeko asmatutakoak.
|
|
|
Parlamentuan agintari zen, baina bazekien ondo,
|
bide
batez, mendeko zuen parlamentu hura aurkakoa zuela: oso nabarmen sumatzen zuen hori.
|
|
|
Mutiko bat besterik ez zela jarri zioten Rasputin ezizena, bihurri, alproja, litxarrero... esan nahi duena, eta,
|
bide
batez, galdua, zentzugakekoa, noragabekoa... Bizitza osoan gainean eraman zuen gaitzizen hori, inoiz uko egin gabe eta harrokeria punttu batekin.
|
|
|
Munduko liburutegi aberatsena osatzea zen, orain, Deeren amets berria, eta horretan jarri zituen indar guztiak. Liburutegirako liburu eta idazkiak biltzen ibili zen Ingalaterra osoan eta atzerrian, eta,
|
bide
batez, berak gogoko zituen ikasketak eta ikerketak egiten: astronomia, matematika, kriptografia, astrologia, magia, testuen kodetzea, idatzi zahar eta ezezagunak deszifratzeko bideak...
|
|
|
handiegia zen denon indarrez ere mugitzeko. Atzera egin herriraino eta beste
|
bide
bat hartzea izango ote zen gure irtenbide bakarra?
|
|
2007
|
|
|
Hamelingo xirularia datorkit gogora Txema Viñasprez oroitzean, hark saguekin bezalako eragin hipnotikoa sortzen baitzigun honek gitarra hartzen zuen bakoitzean. Miretsi egiten nuen, lagun handitzat izan nuen, eta ni
|
bide
batera nahiz bestera eramateko gaitasuna ere izango zuen, baina, zorionez, hipnosi egoerak amaitu egiten dira halako batean, eta Txemak nigan zuen eragina ere bai; nire fedea koloka jartzearekin batera, gu denok Txemarentzat bere proiekturako tresna besterik ez ginela iruditu zitzaidan, baina baliteke alderantziz izatea ere, hots, bere proselitismo lanerako instrumentuak ginela kon turatzean hast... Berdin dio honezkero.
|
|
|
Musika jarri bai, baina ez dute esaten ez kantaren ez kantariaren izenik. Nire kultura musikala zegoen zegoenean geratzen da hartara, hutsaren pare beraz, baina entretenitu samar egiten dut bidaia, eta saihestu egiten dut,
|
bide
batez, irrati kate gehienetako kalaka eta kaparra.
|
|
|
Gimnasioko ate atzeko txoko ilun horretan izan da dena. Zu jolas garaian zaintza lanetan, txoko hori begiratzen, beti norbait izaten baita hor gordeta zigarro erretzen edo zerbaitetan, eta
|
bide
batez, aldageletako ateak ixtera joana. Eta ni ere hantxe tokatu.
|