|
2021
|
|
|
Horrelakorik ez dugu juntaduran. Adibidez, ikusi
|
bi
perpaus hauek: Nirea da liburua baina utziko dizut; Utziko dizut liburua baina nirea da.
|
|
|
Perpaus diren aldetik, berriro esan, ez dute inongo gramatika erregelarik urratzen
|
bi
perpaus hauek, baina esaldi gisa aski desegokiak gertatzen direla ezin uka. Non da desegokitasun horren sustraia?
|
|
|
Bere hutsean eta soilean, puntu komarik gabe eta ahoskera zein den jakin gabe, ondoriozko nahiz kausazko izateko gai da horko bada hori. Baina ondoko
|
bi
perpaus hauetako hitz andanak, ahoskera eta puntuazio markak badira zerbait: [Eraman ezazu], [bada on egingo dizu]; [Eraman ezazu, bada], [on egingo dizu].
|
|
|
Kontura gaitezen, hala ere, ez dagoela desberdintasun handiegirik honako
|
bi
perpaus hauen artean, hor ageri diren gaur eta arratsaldean hitzei dagokienez: Miren gaur etorri da; Miren arratsaldean etorri da.
|
|
|
balizko gaztelaniazko itzulpena gorabehera, gatik sekula ez da izango k ergatiboaren ordezko. Honako
|
bi
perpaus hauek, adibidez, erabat desberdinak dira esanahiaren eta formaren aldetik: Etxe hau zuregatik eraikia izan zen perpausean kausa adierazten dugu egiazki (cf.
|
|
|
Perpaus erlatibo jokatugabeek jokatuei buruz duten bereizgarri nagusietarik bat da haietan ezezkorik ez ohi dela agertzen. Konpara ditzagun
|
bi
perpaus hauek: Zuk atzo egin ez zenuen lana dut gaur nik egin;*. Zuk atzo ez egindako lana, gaur nik egin dut.
|
|
|
Adibide batekin hobeto ikusiko dugu juntadura/ menderakuntza/ alborakuntza bereizketa. Har ditzagun
|
bi
perpaus hauek: Beranduegi da eta Etxera noa.
|
|
|
juntadura (Beranduegi da eta etxera noa); menderakuntza (Beranduegi denez, etxera noa); alborakuntza (Beranduegi da; etxera noa). Berdin egin dezakegu beste
|
bi
perpaus hauekin ere: Haurra bakarrik geratu da eta Ikaratzen hasi da.
|
|
|
Aztertzen ari garen egitura hauetako batzuek, bestalde, bitariko esanahia dute. Aldera ditzagun
|
bi
perpaus hauek: Ez dugu zer janik/ Ez dugu zer janik beti okela.
|
|
|
Goiz honetan hitz egin dizun perpaus erlatiboa da, zeren, agerian ez den arren, baita haren barnean izen sintagma bat, erreferentziakide dena datiboan den izen sintagmarekin (gizon izanki ardatza). Izan ere, perpaus horretan, denok ulertzen dugu liburua eman diodan gizona, goiz honetan hitz egin dizun gizon hura bera dela, perpaus hori
|
bi
perpaus hauetaz osatua balitz bezala: A) Goiz honetan gizon batek hitz egin dizu; B) Gizon hari eman diot liburua.
|
|
|
Beraz, adibide horiek erakusten dutenez, galdegaiak perpaus osoak izanik ere aipaturiko kontrastea berdin gauzatzen da. Argi ikusiko dugu hori bera honako
|
bi
perpaus hauek alderatzen baditugu (Hegoaldeko erabileraren arabera, jakina; izan ere, Iparraldean baina erabiltzen da perpaus bietan): 1) Miren ez zen biltzarrera etorri, baina txostena bidali zuen; 2) Miren ez zen biltzarrera etorri, baizik txostena bidali zuen.
|
|
|
Gutxieneko lotura hori, ordea, ezin da gramatikaren barnean definitu. Begira, adibidez, ondorengo
|
bi
perpaus hauei: Gaur Jon liburutegian ikasten ari da/ Urtegia ez da egingo.
|
|
|
Jakina, kasu horretan nor ez da jadanik galdetzailea, norbait edo agian hobeki, bakoitza ren zentzukide den izenordain mugagabea baizik. Adibidez, honako
|
bi
perpaus hauek zeharo paraleloak ditugu. Diferentzia bakarra bere ren aurrekoa batean nor den bezala bestean Andoni izatean datza, eta bata bestearekin aldera daiteke:
|
|
|
Hori da adjektiboen beste ezaugarri bat. Konpara ditzagun ondoko
|
bi
perpaus hauek: Florentziako monumentu harrigarriek txundituta utzi naute; Ordenagailu eramangarriak gero eta erabiliagoak dira.
|
|
|
partizipioa izenaren eskuinean dagoenean, adjektiboa denean, izen sintagmari zor zaion eskema orokorrean biltzen da. Hortaz, ondoko
|
bi
perpaus hauek egitura parekoa dute: Pertsona nekatuaren itxura du Andonik; Pertsona onaren itxura du Andonik.
|
|
|
perpaus lokabeen bidez, juntadura bidez edo menderakuntza bidez. Esaterako, honako adibide hauek esanahiaren aldetik aski parekoak badira ere, morfosintaxiaren aldetik nahiko desberdinak dira: Berandu etorriko dela esan dit; Garaiz etortzeko esan dit (egia da
|
bi
perpaus hauen artean badela esanahi desberdintasuna ere: lehena adierazpen hutsa da, bigarrena agindu edo erregua).
|
|
|
Hizkuntza bat ergatiboa denetz jakiteko, bere kasu sistemari begiratzen diogu eta sistema hori nola atontzen den ikusten dugu. Jo dezagun
|
bi
perpaus hauek ditugula: Zu berandu etorri zara; Zuk ni ikusi nauzu.
|
|
|
1.8e Ondoko
|
bi
perpaus hauek dira, orain arte esana kontuan hartzen badugu, euskararen egitura arruntenak: Jendea etorri da; Jendeak gezurrak esaten ditu.
|
|
|
Berriz, aldiz, aurretik esandakoari zerbait berri eta diferente eransteko erabiltzen dela dirudi. Alde honetatik, ondoko
|
bi
perpaus hauek pittin bat desberdinak izango lirateke: Goizean paseatzera irten naiz.
|