|
2007
|
|
|
Grafikoki, jokoa hiru dimentsioko ingurunean garatzen da eta, beraz, oso ikusgarria da da, baina
|
bi
dimentsioko ingurunean jolasten da (aurrera, atzera, eskuinera eta ezkerrera mugituz), sistema hori egokiagoa baita 5 urteko haurrentzat.
|
|
|
Estatistika Itziar Gurrutxagak, Jon Iradik, Ibon Zamanillok eta Ernesto Cilleruelok atondutako lana da. Besteak beste, probabilitatearen axiomatika eta kalkulua, dimentsio bakarreko zein
|
bi
dimentsioko aldagaiak, funtzioak, banaketa diskretuak eta jarraituak, limite teoremak, balioztatze teoria, konfiantza tartea eta banaketari buruzko hipotesiak lantzen dira, betiere, industrian aplikatzeko estatistikaren oinarrizko kontzeptu bateratuak ezartzeko xedez.
|
|
2008
|
|
|
Mapak interesatzen zaizkizu. Baina hiru dimentsioko gauza bat
|
bi
dimentsiotan irudikatzea ezinezkoa da. Matematikaria izanda, ez al dizu frustraziorik sortzen?
|
|
|
Erraza da begiei ziria sartzea hiru dimentsioko irudi bat ikus dezan
|
bi
dimentsioko irudi pare bat dagoen tokian. Zailena da ilusio optiko hori ona izatea, hau da, hiru dimentsioko errealitatea ondo simulatzea ikuslea nekatu eta zorabiatu gabe.
|
|
|
Disneyren esanean, hiru dimentsioko Chicken Little 3D filmarekin
|
bi
dimentsiokoarekin baino diru gehiago irabazi zuten. Aztertzekoa da, hala ere, datu hori zinemaren industriaren adierazgarria den ala ez.
|
|
|
Argazkietan, objektuen
|
bi
dimentsioko irudiak jasotzen ditugu. Horietan, ordea, irudiaren sakontasuna galtzen da; objektu ororen hirugarren dimentsioa, alegia.
|
|
2009
|
|
|
Akatsek hainbat dimentsio izan ditzakete: 0 dimentsiokoei monopolo deritze; dimentsio bakarrekoei, soka;
|
bi
dimentsiokoei, domeinu pareta.
|
|
|
Poincaréren aierua oso sinplea da itxuraz. Imajinatu esfera baten gainazala; hiru dimentsioko espazioan dago, baina
|
bi
dimentsiokoa balitz bezala tratatzen dugu, gainazal bat bezala, alegia (munduko mapa egiteko, adibidez, horixe egiten dugu). Gainazal horretan marraztutako edozein kurba itxi txikiagoa egin daiteke, puntu batean bildu arte.
|
|
2010
|
|
|
Donostian DIPCren ospakizunetan zegoela esandakoa egia bihurtu zen astebete geroago. Hain zuzen, Andre Geim eta Konstantin Novoselov errusiarrek jasoko dute 2010eko Fisikako Nobel saria, zergatik eta, grafeno
|
bi
dimentsioko materialarekin egindako esperimentu iraultzaileengatik, Nobel Fundazioaren hitzetan.
|
|
|
Latitudearen eta longitudearen sistemarekin batera, nabigatzaileek Mercator proiekzioa erabili dute mapetan. Beste proiekzio aukera asko ere badaude, lurrazala hiru dimentsioko gorputz bat izanda,
|
bi
dimentsiotan irudikatzeko modu asko daudelako. Edozein mapa egiteko lurrazala proiektatu egin behar delako dira, hain zuzen, proiekzioak.
|
|
|
Ezin da hiru dimentsio baino gehiagoko unibertsorik imajinatu. Baina imajina daiteke
|
bi
dimentsioko bat. Hori egin zuen Edwin Abbott Abbott idazle ingelesak Flatland liburuan, 1884 urtean.
|
|
2011
|
|
|
Irudi batean edo pantaila batean, hau da, laua den edozein elementutan,
|
bi
dimentsio daude. Baina benetako bizitzan hiru dimentsiotan ikusten ditugu gauzak:
|
|
|
Lurrikarak gertatzen direnean, hiru dimentsioetan hedatzen dira uhin sismikoak. Harri koskor bat uretara botatzean energia
|
bi
dimentsiotan zabaltzen den antzera, baina hirutan. Bi motatako uhinak ateratzen dira lurrikara sortu den fokutik:
|
|
2012
|
|
|
Grafenoa ezagutzen den material finena da, karbono atomoen geruza bat da, hexagonotan antolatuta eta atomo bakarreko lodierakoa. Material erreala denez, benetan hiru dimentsiokoa da, baina, hain fina izanda,
|
bi
dimentsioko material baten propietate fisikoak eta kimikoak ditu.
|
|
|
Hain zuzen ere, fosila berregiteko lanetan parte hartu zuenetako batek, Elena Santos paleontologoak, garezurraren tomografia bat egin zuen TAC bat. Fosilaren hiru dimentsioko azterketa bat da, izpien bidez egindakoa, eta hezurraren sekzioen
|
bi
dimentsioko analisiez osatua dago.
|
|
2015
|
|
|
Munduko mapa ikosaedro baten gainazalean dago proiektatuta. Ikosaedroa nahi den erara zabaldu eta
|
bi
dimentsiotara eraman daiteke. Nola zabaltzen den, itxura bat edo beste hartzen du munduak:
|
|
2018
|
|
|
Baina ez zaitzatela beldurtu zenbaki handiek! Lerro zuzenaren dimentsio bakarretik karratuaren
|
bi
dimentsioetara jauzi bat dagoen bezala, eta karratuaren bi dimentsioetatik kuboaren hiru dimentsioetara beste jauzi bat, imajina dezakezu badagoela antzeko jauzi bat kuboaren hiru dimentsioetatik teseraktoaren lau dimentsioetara, eta horrela jarrai genezake aipatutako 300 dimentsioetara iritsi arte.
|
|
|
Baina ez zaitzatela beldurtu zenbaki handiek! Lerro zuzenaren dimentsio bakarretik karratuaren bi dimentsioetara jauzi bat dagoen bezala, eta karratuaren
|
bi
dimentsioetatik kuboaren hiru dimentsioetara beste jauzi bat, imajina dezakezu badagoela antzeko jauzi bat kuboaren hiru dimentsioetatik teseraktoaren lau dimentsioetara, eta horrela jarrai genezake aipatutako 300 dimentsioetara iritsi arte.
|
|
|
Erantzuna ez zaigu oso arrotza: gure mapa arruntek ere
|
bi
dimentsio izan ohi dituzte, nahiz eta errealitatean hiru dimentsioko mundu bat adierazi. Hain zuzen ere, mapak sortzean, kanpoan utzi ohi da altueraren dimentsioa, ez baita batere esanguratsua hirien arteko distantziak kalkulatzerako garaian.
|