|
2003
|
|
|
Eta berriro ikastolara, ume honen irria eta haren negarra, hemen dago biharko esperantza,
|
beste
irri bat, beste negar bat, tragikomedia bat dirudi, tragikomedia bat da, maitasunaren zentzua eta beste mila konturen absurdoa mutur joka, baina zer arraio, hala ere maite dut, eta nola, bizitza!
|
|
2004
|
|
|
Irri hari, ordea,
|
beste
irri bat jarraitu zitzaion, alaiagoa,
|
|
|
–Kontuz nola begiratzen didazun: homosexuala naiz –esan zidan,
|
beste
irri batek betartea betetzen ziola.
|
|
|
Nik ez nuen semerik izan, baina iloba bat oroitarazten didazu, seme semetzat hartu izan nuena garai batean... –eta, bere begiei zerièn malenkonia
|
beste
irri batez estaltzen zuela, erantsi zuen– Baina berak ez ninduen aitatzat hartu, eta hor bukatzen da historia...
|
|
2008
|
|
|
bai, jauzi egingo zuen, baina ez alaba batek bezala, ama batek bezala baizik, hain sentitu behar zuen Reginak markesa anderea une hartan behartsu, markesa andereak esan berri zuèn esaldiaren tonuan bazegoen, izan ere, autoerrukizko kutsurik?, hain sentitu behar zuen babesgabe. Eta hala, arestian desegindako irriaren hondakinetatik
|
beste
irri bat eraikitzen zuela, esan zion:
|
|
|
Markesa andereak
|
beste
irri bat luzatu zion. Gero, honela mintzatu zitzaion Reginari:
|
|
|
Reginak begiak goratu eta, ahizparen irri abegikorrarekin topatzerakoan,
|
beste
irri batekin erantzun zion, zeinak lasaitasunaren ezaugarriak baitzituen, istant bat lehenagoko urduritasuna irriaren berotasunean lurrundu balitzaio bezala. Gero, halaxe mintzatu zitzaion:
|
|
|
Eta berriro kendu zuen eskua, tximistak hartua bezala, baina irri itxurako bat ere egin zuen jarraian. Handik aurrera, ekaitzaren ondoko barealdia bereganatzen zuela, bere buruaz ziur eta bere buruaren jabe,
|
beste
irri bat egin zuen, beste bat eta beste bat, eta, haur bihurri bat bezala sentitzen zela, berriro jo zuen soinua, berriro eta berriro, tuuu, tuuu eta tuuuuuuu!
|
|
|
Nazariok, bankuan eserita jarraitzen zuenak,
|
beste
irri bat egin zuen, eguzki jaiki berriaren irriarekin zerikusirik ez zuena eta begiak biltzera behartu zuena, kanpora begira zituen arren, barrura begira zeuden begi haiek, inondik ere?, buruak irudikatutako puntu finko batera, zeina iraganean edo etorkizunean kokatua egon baitzitekeen, edo bietan, beharbada:
|
|
|
Nazariok, bankuan eserita jarraitzen zuenak,
|
beste
irri bat egin zuen, eguzki jaiki berriaren irriarekin zerikusirik ez zuena eta begiak biltzera behartu zuena –kanpora begira zituen arren, barrura begira zeuden begi haiek, inondik ere–, buruak irudikatutako puntu finko batera, zeina iraganean edo etorkizunean kokatua egon baitzitekeen... edo bietan, beharbada: esan nahi baita bere beste irri hura bankariarekin bizi izan zuèn pasadizoarekin lotuta egon zitekeela –litekeena zen behintzat–, apustuak iragana eta etorkizuna batzen zituèn neurrian; jarraian, gainera, burua mugitu zuen goitik behera bi aldiz, keinu harekin bere buruari esaten ari balitzaio bezala:
|
|
|
bai, jauzi egingo zuen, baina ez alaba batek bezala, ama batek bezala baizik, hain sentitu behar zuen Reginak markesa anderea une hartan behartsu –markesa andereak esan berri zuèn esaldiaren tonuan bazegoen, izan ere, autoerrukizko kutsurik–, hain sentitu behar zuen babesgabe. Eta hala, arestian desegindako irriaren hondakinetatik
|
beste
irri bat eraikitzen zuela, esan zion:
|
|
|
Markesa andereak
|
beste
irri bat luzatu zion. Gero, honela mintzatu zitzaion Reginari:
|
|
|
Eta berriro kendu zuen eskua, tximistak hartua bezala, baina irri itxurako bat ere egin zuen jarraian. Handik aurrera, ekaitzaren ondoko barealdia bereganatzen zuela, bere buruaz ziur eta bere buruaren jabe,
|
beste
irri bat egin zuen, beste bat eta beste bat, eta, haur bihurri bat bezala sentitzen zela, berriro jo zuen soinua, berriro eta berriro, tuuu, tuuu eta tuuuuuuu!
|
|
|
Reginak begiak goratu eta, ahizparen irri abegikorrarekin topatzerakoan,
|
beste
irri batekin erantzun zion, zeinak lasaitasunaren ezaugarriak baitzituen, istant bat lehenagoko urduritasuna irriaren berotasunean lurrundu balitzaio bezala. Gero, halaxe mintzatu zitzaion:
|
|
2009
|
|
|
Hitz bakoitzak eta esaldi bakoitzak ohi du bere bidea, eta Domingo esaten ari zenak ez zuen irri zabal baterako bidea baizik irekitzen; han, baina, Domingok eman behar zuen baimena: hots, berak egin behar zuen irri lehendabizi, nola egin baitzuen, atzetik bulegariak jarraitzen zitzaizkiola, baita hizlariaren eta entzuleen arteko hormak orduantxe hautsi ere; bulego buruak ere irri egin zuen, jakina, baina harena
|
beste
irri bat zen ausaz, beste irri bat zen seguru, irri asimetriko bat: eskuin aldean irriago zena, nolabait esatearren, ezkerrean baino?, ezkutuko kezka batek biribiltzen utziko ez balio bezala; izan ere, Domingoren irriak behartzen zuen, alde batetik, baina bera ere, bulego burua?
|
|
|
Hitz bakoitzak eta esaldi bakoitzak ohi du bere bidea, eta Domingo esaten ari zenak ez zuen irri zabal baterako bidea baizik irekitzen; han, baina, Domingok eman behar zuen baimena: hots, berak egin behar zuen irri lehendabizi, nola egin baitzuen, atzetik bulegariak jarraitzen zitzaizkiola, baita hizlariaren eta entzuleen arteko hormak orduantxe hautsi ere; bulego buruak ere irri egin zuen, jakina, baina harena beste irri bat zen ausaz,
|
beste
irri bat zen seguru, irri asimetriko bat: eskuin aldean irriago zena, nolabait esatearren, ezkerrean baino?, ezkutuko kezka batek biribiltzen utziko ez balio bezala; izan ere, Domingoren irriak behartzen zuen, alde batetik, baina bera ere, bulego burua?
|
|
|
Adak
|
beste
irri bat luzatu zion: irri etsi bat zen hura, ez erabat etsia baina, kexatik ere bai baitzuen zerbait, etsipena onartzen ez baina etsipenera kondenatua dagoen norbaitena balitz bezala; ezpainen inguruan egituratutako irri hura, ordea, berehala ezabatu zen, ezpainak hitzen bidera irten bezain laster:
|
|
|
Lasaitu zenean, Adak aldameneko emakume erretzailea aurkitu zuen berari begira, arestian bezalaxe, bere irri errukitsu harekin; orduan, baina, esker oneko
|
beste
irri batekin ihardetsi zion Adak; bi emakumeen arteko irri trukeak ez zion, ez, Txarori ihes egin:
|
|
|
Iloba galduta zegoen, eta izebari begiratzen zion, zer egin ez zekiela, sinesgogortasunaren eta sinesberatasunaren erdian harrapatuta, antza, harik eta, izebak ilobari zuzentzen ziòn irria gero eta irriago zen, gero eta ilbeteago?, apurka apurka, Maria Bibianari ere begitartean, adimenaren gauean?
|
beste
irri bat loratu zitzaion arte, gero eta irriago, gero eta ilgorago?
|
|
|
Eta Albertok, irriari
|
beste
irri batez erantzuten ziola, ihardetsi zion:
|
|
|
lurrean bi birikekin jarraitzea, bai?? , eta mediku jaunak eten puntuetan irri bat zabaldu zuen, irri erditzat ere har zitekeena, bai baitira irriak
|
beste
irri baten beharra dutenak, osatzeko; Gabino, ordea, serio zegoen, eta halaxe jarraitu zuen bizpahiru segundotan, buruaz baietz erantzun zuen arte (bizitzaren aldeko irudi bat tartekatu ote zitzaion segundo hamarren bat lehenago?
|
|
|
...i zela, ziba zahar bat ikusi, eta hura dantzatzeari ekin zion etxeko atarian, ziben aroa ez zen arren; eta orduan, ziba dantzan jarri bezain laster, irri zabala egin zuen, ziba dantzatzen zuen bakoitzean egiten zuen bezala, hain zuen atsegin ikuskizun koloretsu hura, koloreztatu ere, ederki koloreztatzen baitzituen Gabinok zibak, kolore biziekin; gero, eskuan hartu eta begien parean jartzen zuela,
|
beste
irri bat egin zuen, ziben dantzak eta altzairuzko puntak eskuan eragiten ziòn kili kili itxurakoak halako bizipoz bat itsatsiko balio bezala; gero, Domingo bildu zitzaion, eta biak aritu ziren jolasean, biharamunean berdin eta biharamunaren biharamunean ere berdin; Domingok, baina, buruan zituen Gabinoren marrazkiak, aitarekin gertatua gertatu aitzin, Domingo eta Damaso protagonistak zituèn kom... –Domingo Katagorri eta Damaso Musker??, eta noiznahi galdetzen zion:
|
|
|
Nazario Orberi, ordea, emaztearen esaldiak ez zion graziarik egiten, nahiz eta
|
beste
irri batekin ihardesten ahalegintzen zen: helburu hura, baina, ez zuen beti erdiesten, inkontzientean bildutako indarrak, emaztearen iruzkinak bere anaia Beñardoren oroitzapenak ekarri behar zizkion Nazariori ezinbestean, etxeko ardi beltzarenak?
|
|
|
–Zirkuarekin balihoa ez zenuke etxetik bota behar izango, Nazario? , erantzun zion Reginak,
|
beste
irri bat ezpainetan, aurrekoa baino argiagoa eta zabalagoa.
|
|
|
Eta orduan, berdin gertatzen zitzaion Nazario Orberi, emaztearen irri biribilari
|
beste
irri batekin ihardesten ahalegintzen zela, baina nekez biribiltzen zuela halakorik, aurkako indarrak, muturra okertzera bultzatzen zutenak, nagusitzen zitzaizkiolako edo, nahiz eta jarraian okerrak zuzentzen saiatzen zen berriro ere, beste hitz batzuen bidez:
|
|
|
Une hartan, beharbada, bulego burua popatik hartzera bidaltzeko zorian egon zen Domingo, baina, ordainean, bulego buruaren irriari
|
beste
irri batez erantzun zion, berea konplimenduzko irri hotza izan bazen ere, baina irri bat, azken batean; Domingo, beraz, ebidentziarekin aurkitu zen aurrez aurre, errealitate gordinarekin, alegia?, zeinak bi aurpegi erakusten baitzizkion: bata fabrikaren aurpegia zen, bertan lan egiten zutèn gizonen harreman gogor bezain berriketa gutxikoek zehazten eta finkatzen zutena; beste aurpegia berea zen. Domingorena?, zeren fabrika ispilu bat ere izan baitzitekeen, non bakoitzak bere buruaren irudia ikus baitzezakeen; esan nahi baita Domingok berehala atera zituela ondorioak, hain ziren begi bistakoak, ispiluari so egin bezain laster:
|
|
|
Maria Bibianak, ordainean,
|
beste
irri bat luzatu zion, garaipenetik zerbait zuena, esan nizun, Ada!?, eta gero eskua luzatu zion: asko maite zaitut, baita arazoak badituzu ere, orduan gehiago?
|
|
|
Lasaitu zenean, Adak aldameneko emakume erretzailea aurkitu zuen berari begira, arestian bezalaxe, bere irri errukitsu harekin; orduan, baina, esker oneko
|
beste
irri batekin ihardetsi zion Adak; bi emakumeen arteko irri trukeak ez zion, ez, Txarori ihes egin:
|
|
|
Nazario Orberi, ordea, emaztearen esaldiak ez zion graziarik egiten, nahiz eta
|
beste
irri batekin ihardesten ahalegintzen zen: helburu hura, baina, ez zuen beti erdiesten, inkontzientean bildutako indarrak –emaztearen iruzkinak bere anaia Beñardoren oroitzapenak ekarri behar zizkion Nazariori ezinbestean, etxeko ardi beltzarenak– bere borondatearen gainetik beleude bezala, eta, orduan, irri bihurtzeko asmoarekin egindako keinua gero eta urruntzenago zen bere xedetik, gizonak muturra okertzera egiten zuen arte... ijito transhumante arrazakotzat eta ganora eskasekotzat baitzituen Nazariok –nola hartuko zituen, bada, jauregi baten jabea zenak oihal etxoletakoak jende ganorazkotzat? – zirkuan lan egiten zuten langileak... zirkukoa arauzko lantzat hartzekotan, jakina, zeren hartan ere bere zalantzak baitzituen Nazariok:
|
|
|
–Zirkuarekin balihoa ez zenuke etxetik bota behar izango, Nazario... –erantzun zion Reginak,
|
beste
irri bat ezpainetan, aurrekoa baino argiagoa eta zabalagoa.
|
|
|
Eta orduan, berdin gertatzen zitzaion Nazario Orberi, emaztearen irri biribilari
|
beste
irri batekin ihardesten ahalegintzen zela, baina nekez biribiltzen zuela halakorik, aurkako indarrak, muturra okertzera bultzatzen zutenak, nagusitzen zitzaizkiolako edo... nahiz eta jarraian okerrak zuzentzen saiatzen zen berriro ere, beste hitz batzuen bidez:
|
|
|
Maria Bibianak, ordainean,
|
beste
irri bat luzatu zion, garaipenetik zerbait zuena –esan nizun, Ada! –, eta gero eskua luzatu zion: asko maite zaitut, baita arazoak badituzu ere, orduan gehiago...
|
|
|
lurrean bi birikekin jarraitzea, bai...? –eta mediku jaunak eten puntuetan irri bat zabaldu zuen, irri erditzat ere har zitekeena, bai baitira irriak
|
beste
irri baten beharra dutenak, osatzeko; Gabino, ordea, serio zegoen... eta halaxe jarraitu zuen bizpahiru segundotan, buruaz baietz erantzun zuen arte (bizitzaren aldeko irudi bat tartekatu ote zitzaion segundo hamarren bat lehenago... zibaren dantzarena, adibidez?), irrien buruhauskarrian beste irri erdia jarrita.
|
|
|
Hitz bakoitzak eta esaldi bakoitzak ohi du bere bidea, eta Domingo esaten ari zenak ez zuen irri zabal baterako bidea baizik irekitzen; han, baina, Domingok eman behar zuen baimena: hots, berak egin behar zuen irri lehendabizi, nola egin baitzuen, atzetik bulegariak jarraitzen zitzaizkiola, baita hizlariaren eta entzuleen arteko hormak orduantxe hautsi ere; bulego buruak ere irri egin zuen, jakina, baina harena
|
beste
irri bat zen ausaz, beste irri bat zen seguru –irri asimetriko bat: eskuin aldean irriago zena, nolabait esatearren, ezkerrean baino–, ezkutuko kezka batek biribiltzen utziko ez balio bezala; izan ere, Domingoren irriak behartzen zuen, alde batetik, baina bera ere –bulego burua– ongi ohartzen zen –jakiteko motiboak bazituen behinik behin, urte askotako esperientziaren ondotik– behin hormak eraitsiz gero ireki zitekeela zoritxar guztien pandora kaxa:
|
|
|
Hitz bakoitzak eta esaldi bakoitzak ohi du bere bidea, eta Domingo esaten ari zenak ez zuen irri zabal baterako bidea baizik irekitzen; han, baina, Domingok eman behar zuen baimena: hots, berak egin behar zuen irri lehendabizi, nola egin baitzuen, atzetik bulegariak jarraitzen zitzaizkiola, baita hizlariaren eta entzuleen arteko hormak orduantxe hautsi ere; bulego buruak ere irri egin zuen, jakina, baina harena beste irri bat zen ausaz,
|
beste
irri bat zen seguru –irri asimetriko bat: eskuin aldean irriago zena, nolabait esatearren, ezkerrean baino–, ezkutuko kezka batek biribiltzen utziko ez balio bezala; izan ere, Domingoren irriak behartzen zuen, alde batetik, baina bera ere –bulego burua– ongi ohartzen zen –jakiteko motiboak bazituen behinik behin, urte askotako esperientziaren ondotik– behin hormak eraitsiz gero ireki zitekeela zoritxar guztien pandora kaxa:
|
|
|
Une hartan, beharbada, bulego burua popatik hartzera bidaltzeko zorian egon zen Domingo, baina, ordainean, bulego buruaren irriari
|
beste
irri batez erantzun zion, berea konplimenduzko irri hotza izan bazen ere, baina irri bat, azken batean; Domingo, beraz, ebidentziarekin aurkitu zen aurrez aurre –errealitate gordinarekin, alegia–, zeinak bi aurpegi erakusten baitzizkion: bata fabrikaren aurpegia zen, bertan lan egiten zutèn gizonen harreman gogor bezain berriketa gutxikoek zehazten eta finkatzen zutena; beste aurpegia berea zen –Domingorena–, zeren fabrika ispilu bat ere izan baitzitekeen, non bakoitzak bere buruaren irudia ikus baitzezakeen; esan nahi baita Domingok berehala atera zituela ondorioak, hain ziren begi bistakoak, ispiluari so egin bezain laster:
|
|
|
...i zela, ziba zahar bat ikusi, eta hura dantzatzeari ekin zion etxeko atarian, ziben aroa ez zen arren; eta orduan, ziba dantzan jarri bezain laster, irri zabala egin zuen, ziba dantzatzen zuen bakoitzean egiten zuen bezala, hain zuen atsegin ikuskizun koloretsu hura, koloreztatu ere, ederki koloreztatzen baitzituen Gabinok zibak, kolore biziekin; gero, eskuan hartu eta begien parean jartzen zuela,
|
beste
irri bat egin zuen, ziben dantzak eta altzairuzko puntak eskuan eragiten ziòn kili kili itxurakoak halako bizipoz bat itsatsiko balio bezala; gero, Domingo bildu zitzaion, eta biak aritu ziren jolasean, biharamunean berdin eta biharamunaren biharamunean ere berdin; Domingok, baina, buruan zituen Gabinoren marrazkiak –aitarekin gertatua gertatu aitzin, Domingo eta Damaso protagonistak zituè... " Domingo Katagorri eta Damaso Musker" –, eta noiznahi galdetzen zion:
|
|
|
Iloba galduta zegoen, eta izebari begiratzen zion, zer egin ez zekiela, sinesgogortasunaren eta sinesberatasunaren erdian harrapatuta, antza, harik eta –izebak ilobari zuzentzen ziòn irria gero eta irriago zen, gero eta ilbeteago–, apurka apurka, Maria Bibianari ere begitartean –adimenaren gauean–
|
beste
irri bat loratu zitzaion arte, gero eta irriago, gero eta ilgorago...
|
|
|
Eta Albertok, irriari
|
beste
irri batez erantzuten ziola, ihardetsi zion:
|
|
|
Adak
|
beste
irri bat luzatu zion: irri etsi bat zen hura, ez erabat etsia baina, kexatik ere bai baitzuen zerbait, etsipena onartzen ez baina etsipenera kondenatua dagoen norbaitena balitz bezala; ezpainen inguruan egituratutako irri hura, ordea, berehala ezabatu zen, ezpainak hitzen bidera irten bezain laster:
|
|
2010
|
|
|
; doña Primi bere grazia zuèn emakumea zen, eta esaldi hura esaten zuenean asmo txarrik gabe esaten zuen, xalo eta tolesgabe? irri zabal bat ere egiten zuen, nik
|
beste
irri batekin ihardesten niona, haren esaldiak batere graziarik egiten ez zidan arren, euskaldunok beti hain gizalegezkoak eta hain ongi heziak, badakizu, irudikatu bestela nola erreakzionatuko lukeen espainiar batek, baldin eta euskaldun batek esango balio:
|
|
|
–Elgorriagak eta Matías Lópezek negozio ederra dute gurekin?? esan zidan Helenak, haren betarteak malkoetatik irri zabalera egiten zuela; eta nik ere
|
beste
irri bat egin nuen, irriaren atzetik itzal bat sartzen igarri nuen arren: –Zer iruditzen zaizu, beste inork badakiela?
|
|
|
errepidean —Andre Maria ustez agertu zèn lur aldapatsu baten ondoan—, automobil batzuk zeuden aparkatuta, eta jende multzo txiki bat hara eta hona, urduri —nork esango zuen handik gutxira milaka eta milaka gizon emakume ikusiko genituela? —, jakin minak eraginda edo; gu ere jakin minez geunden, bistan da, baina han euskara zen nagusi eta orduantxe hasi ziren problemak, amak, ongi ulertzen zuen arren, erdipurdi hitz egiten baitzuen —ez zuen, gainera, egin nahi—; txoferrak ere ezer gutxi zekien, eta doña Primik aspaldi esan zuen, alor hartan ongi baino hobeto definitzen zuèn esaldi zorrotza, behin baino gehiagotan entzun niona: " Sé que el País Vasco no está en China, pero el vascuence me suena a chino"; doña Primi bere grazia zuèn emakumea zen, eta esaldi hura esaten zuenean asmo txarrik gabe esaten zuen, xalo eta tolesgabe... irri zabal bat ere egiten zuen, nik
|
beste
irri batekin ihardesten niona, haren esaldiak batere graziarik egiten ez zidan arren —euskaldunok beti hain gizalegezkoak eta hain ongi heziak, badakizu... irudikatu bestela nola erreakzionatuko lukeen espainiar batek, baldin eta euskaldun batek esango balio: " Badakit Espainia ez dagoela ez Txinan ez Kontxintxinan, baina ez esan niri han egon ez zitekeenik, hain da espainiera hizkuntza aldrebesa...!" —; gero, automobiletik atera eta, atera ahala, amak honela galdetu zion gure aurretik pasatzen ari zèn atso bati:
|
|
|
" Helena behar bezala tratatuko dut... zin degizut ez dudala huts egingo..."; sua itzaltzeko ahaleginean nenbilen, bada, gorputza buruaren atzetik eraman nahian, esaldia behin eta berriro errepikatzen nuela, arrosarioaren letanietan bezala; lortu ere, lortu nuen helburua, egia esan, Helenak bere besoen presioa gutxiagotu ahala aldendu bainuen nigandik pixka bat, eskuak haren lokiei helduta; masailak bustiak zituen, eta nik, malkoen garratza eztitu nahian, musu bana eman nion haietan, bi musu soinutsu. " Elgorriagak eta Matías Lópezek negozio ederra dute gurekin..." esan zidan Helenak, haren betarteak malkoetatik irri zabalera egiten zuela; eta nik ere
|
beste
irri bat egin nuen, irriaren atzetik itzal bat sartzen igarri nuen arren: " Zer iruditzen zaizu, beste inork badakiela?
|
|
2013
|
|
|
Irri egin zuen. Inork ikusi ez zuen
|
beste
irri bat.
|
|
2015
|
|
|
–Ba... ?
|
beste
irri bat, urduritasunezkoa oraingoan?. Benetan ez dakizula??
|
|
2017
|
|
|
Beirek burua mugitu zuen, nor izan zen jakin nahian. Eta beste aldetik
|
beste
irri bat. Eta beste bat.
|
|
2019
|
|
|
Telmok irri bortxazko bat egin zuen eta, segidan,
|
beste
irri bat, askoz naturalagoa.
|
|
|
Eta luzatu zion eskua Txeferi, luzatu zion Klarari? eta luzatu zion, hondarrean, Josetxori, eta ohartu zenean honek berdin erantzun ziola, eskuin besoa goratuz,
|
beste
irri bat egin zuen idazkariak: esker oneko irri zabala.
|