|
2007
|
|
|
Burdina ez da berezia astrofisikan. Izarretako burdina neurtzea erraza da, eta burdinaren taldeko
|
beste
elementu batzuk ez dira detektatzen, edo zehaztasun txikiz detektatzen dira.
|
|
|
Eta, geruza horietan, metal astunak ez daude beti berdin banatuta: nukleoan nagusi dira, baina lurrazalean oso gutxi azaltzen dira,
|
beste
elementu kimiko batzuekin alderatuz gero. Hala ere, gutxi izan arren, garrantzitsuak dira, eta, gainera, gizakiak ustiatzeko moduko proportzioetan daude.
|
|
|
Gizakia aspaldi jabetu zen burdinaren propietateez, eta burdina ustiatu egiten du. Hala ere, nekez agertzen da burdina egoera naturalean elementu aske gisa, eta, gehienetan,
|
beste
elementuekin konposatuak eratzen ditu. Eta mineraletan konposatuak osatzea da, hain zuzen, metal astunak azaltzeko modurik arruntena.
|
|
2008
|
|
|
Mössbauer teknika nuklearrean, iturri erradiaktiboa
|
beste
elementu bat izan ohi da. Lehendabizi, iturri erradiaktiboa (kasu honetan, platino 197) Sydneyko erreaktore nuklear batean aktibatu genuen.
|
|
|
Orduko atmosferan ez zegoen oxigeno askerik. Oxigenoa sortu sortzen zen, ura disoziatuta edo sumendiek askatuta adibidez, baina berehala erreakzionatzen zuen
|
beste
elementuekin. Esaterako, oxigeno ugari desagertzen zen arroketako burdinarekin erreakzionatuta.
|
|
|
Zaragoza Exporen egoitza bihurtu zenean, Uraren Hamarkadaren Bulegoaren egoitza izateko
|
beste
elementu bat gehiago lortu zuen Espainiak. Une honetan, Expok eta Nazio Batuen Bulegoak elkarrekin ekitaldi asko egiteko asmoa dugu, baina ekimenak ezberdinak dira:
|
|
|
Azalera handia dutenek poluitzaileak, gas oxidatzaileak, konposatu organikoak eta trantsizio metalak garraia ditzakete azalean adsorbatuta. Bestalde, litekeena da atmosferan dauden
|
beste
elementuekin erreakzionatzea, eta, ondorioz, erreaktibotasun eta ezaugarri oso desberdinak dituzten beste partikula batzuk sortzea.
|
|
|
Bi gauza lortu nahi dituzte arboretum arekin; batetik, EHUko irakaskuntza eta ikerketa beharrei erantzutea, eta, bestetik, hara doan edozein bisitarik gozatzea. Hortaz, izan behar zituen ezaugarrietan pentsatzen hasi zirenean, garbi ikusi zuten parke baten itxura izan behar zuela, eta zuhaitzez gainera
|
beste
elementu batzuk izan behar zituela; hala nola anfiteatro bat eta heliosziametro bat. Heliosziametroa Eguzkiaren mugimenduari jarraitzeko erabiltzen den tresna bat da.
|
|
|
Baina landareak ez daude azukrez bakarrik eratuta; beste osagai asko dituzte, hala nola proteinak, material genetikoa, pigmentuak eta abar. Eta horiek guztiak lortzeko,
|
beste
elementu batzuk behar dituzte: nitrogenoa, fosforoa, kaltzioa...
|
|
2010
|
|
|
Haientzat sua, ura, airea eta lurra elementuak ziren, eta, jakina, lau horiek ez dira taula periodikoan azaltzen. Urak berak oxigenoa eta hidrogenoa ditu; aireak nitrogenoa, oxigenoa, karbonoa, hidrogenoa, argona eta beste hainbat elementu; lurrak dituen elementuen zerrendak paragrafo luze bat osatuko luke; eta sua ez da materia, oxigenoa eta
|
beste
elementu batzuen arteko elkarrekintzaren energia baizik, hau da, argia eta beroa.
|
|
|
Hortik aurrera,
|
beste
elementu berri bat ikusteko XVII. mendera egin behar dugu salto, Hennig Brand alemaniarrak fosforoa isolatu zuen garaira. Brand alkimista zenez, bere azenarioa urrea zen, eta bere purea urre kolorea zuen gorputzeko likido bat:
|
|
2011
|
|
|
Hurrengo hamar urteetan eka boroa eta eka silizioa ere aurkitu ziren (eskandioa eta germanioa); eta Mendeleevek iragarritako
|
beste
elementu batzuk aurkitzeko beste 50 urte ziren. Baina betetako iragarpen haiekin, zientzialariak konturatu ziren Mendeleeven taula elementuen ordenatze arbitrario bat baino zerbait gehiago zela; taula hura errealitatearen isla zen.
|
|
2013
|
|
|
Konposatuak diogu, trantsizio metalak modu ezberdinetan erabil daitezkeelako: atomo neutro gisa, katioi gisa, kluster edo hainbat metal atomotako egitura gisa, edo metal atomoak
|
beste
elementu ez metaliko batzuei lotuta. Hain zuzen, industria mailako metanoaren aktibazioa lortzeko bidean, gakoa katalizatzailerik egokiena aurkitzean datza.
|
|
|
Izarren espektroak aztertuz, izar guztiek funtsean konposizio berdina zutela aurkitu zuen Paynek; batez ere, hidrogenoz eta helioz osatuta zeudela. Hala, garai hartan uste zenaren kontrara, Paynek zioen Eguzkiak ez zuela Lurraren konposizio bera, eta, areago, Eguzkian, eta gainerako izarretan, hidrogenoa
|
beste
elementu guztiak baino milioi bat aldiz ugariagoa zela.
|
|
2015
|
|
|
Hau da, gutako bakoitzak lehen baino gehiago eragiten dugu inguruan. Hala, aztarna ekologikoa gero eta nabarmenagoa da, baina ez bakarrik aztarna, baita kontzeptu horretan sartzen ez diren
|
beste
elementu batzuk ere.
|
|
2016
|
|
|
Hiru adibideotan ageri den UFa despertar inters ez dago Matxinen hiztegian oraindik; beraz, gaur egun, ez du hitz konbinazio hori UFtzat tratatzen (4 irudia). Baina, Matxinen hiztegian egongo balitz ere, orain arte erabili izan duen metodoaren bidez, 6 adibidean bakarrik ezagutuko luke, esaldi horretan bakarrik agertzen baitira bi hitzak ordena berean eta tartean
|
beste
elementurik gabe.
|
|
2018
|
|
|
Hain zuzen ere, tresna eramangarriak erabiltzen dituzte, analisiak egiteko. Metodologiaren aldetik, berriz, ez dira mugatzen pigmentuen, morteroaren eta
|
beste
elementuen analisia egitera; jatorrian nolakoak ziren, eta nola eta zergatik degradatu diren argitzen ere saiatzen dira. Metropoliako ikertzailea EPUH arkeologia taldearekin ari zen lanean Ponpeian, eta hangoekin hitz egin zuen, Magureguiren taldea hara joan zedin.
|