|
2000
|
|
|
Basapiztia hau ipuin guztien lotura gisara ageri da. Hona hemen aurkezten diren
|
beste
abere madarikatuak: otsoa, igaraba, gepardoa, hartza, azkonarra eta itsas txakurra hurrenez hurren.
|
|
|
Hau delaeta, ez dago sobera etologiaren erresuman eskurtsio bat egitea. Izan ere, gizarte harremanetan sortzen diren komunikazio eta ordezkapen joko akustikoak ez dira gizakienartean bakarrik gauzatzen;
|
beste
abere gehienen artean ere erabiltzen dira, nola edohala3 Ñabardurak ñabardura, abereen artean erabilitako kode akustikoen funtzioak etagizakien artean erabilitakoak ez dira hain ezberdinak, eta kontuan hartzekoak diradenak. Hotsez eraturiko kode akustikoek, berdin kasu batean edo bestean, identifikazioeta komunikazio soziala ahalbidetzea bilatzen dute; gizartearen beraren barruan markak, kategoriak eta hierarkiak zehazten dituzte; besteen aurrean norbere eta espeziearenidentifikazioa aldarrikatzen dute; berezko lur eremuaren mugak markatzen dituzte eta, orokorrean, bizitza sozialaren barruko eta kanpoko harremanen nolakotasunak finkatzen dituzte.
|
|
|
Ez zen oin arrasto ebidenterik han, aztarna bat baino gehiago zegoen, guztiak elurrez estaliak. Beherantza baina, behor eta
|
beste
abere aztarnak zirela zirudien. Xanek gorantza egin zuen, puska batean Pititaren ustezko oin arrastoei jarraitu zien.
|
|
2003
|
|
|
Ez dute menturaz denek Martinetek bezala ikusten tresna hori, hots bi mailatan artikulatzen den sistemaren itxuran, baina ikerle guztiek aitortzen dute, beste komunikabiderik baldin badu ere gizonak, abere askok bezala, eta komunikatzetik at, atsegin propiorako adibidez, erabil badaiteke ere komunikabide hau, Hizkuntza dela gizaberearen komunikabide propioa eta lehena,
|
beste
abere mota guztietarik gizona bereizten duena.
|
|
|
Psikologo ezagun batek bere artikuluan zioenez, besteren nortasunaz jabetze hori ohikoa da artista gazte askorengan. Kasu batzuetan, miresten duen ereduaren nortasuna" irentsi" egiten omen du gazteak, sugetzarrak
|
beste
abere bat irensten duen bezala, eta miresten duen izaki hori barruan duela egin omen dezake aldi luze bat, hark bezala idatziz edo pintatuz, hark bezala hitz eginez edo pentsatuz. Nortasun eratorria ez dute jeneralean bereganatzen, eta irentsi duten bezalaxe kanpora omen dezakete egun batez bere osotasunean.
|
|
2004
|
|
|
Konparaziozko analisi honetan aztertutako Frankfurt saltxitxak txerri, hegazti edo gizentzeko
|
beste
abere batzuen haragiz eta koipekiz eginiko saltxitxa egosiak dira (urdaia, hirugiharra, txerri azala).
|
|
2006
|
|
|
utzi, eta aukeratu zituzten
|
beste
abere batzuk, hemengo
|
|
|
Baina antzarak gobernatzeko ere berdin berdin balio dute. Abeltzaintza ustiategi batean
|
beste
abere batzuk hazten ditugu, jakina. Hala ere, jostagarria bezain harrigarria da.
|
|
2007
|
|
|
Abelbururik arriskutsuenak atera itzazu etxaldetik eta horien ordez ekar itzazu
|
beste
abere lasaiago batzuk.
|
|
|
Ikusi berri dugu Hobbes engan, giza hizkuntzaren artifizialtasun edo eznaturaltasunak (arbitrariotasunak) giza diferentzia espezifikoa abereen aldean babesteko funtzioa betetzen duela. ...haiek ez omen duten «ariman» ipintzen du azken finean gizakiaren diferentzia («raison», «âme», «esprit»), hots, hizkuntzan bertan baino, hori baino haragoko eta horren menpegabeko subjektu puru hilezkorrean, eta horren ahalmen handien manifestazio bezainbatean bakarrik balio du hizkuntzak gizakiaren berezgarri gisa125 Azken finean, berak hala garaundu arren, Descartes-engan gizaberea eta
|
beste
abereak zinez berezten dituena ez da hizkuntza, arima baizik.
|
|
|
|
beste
abereen gainean.
|
|
|
Zer arraio! Holako jokabiderik ikusi ahal du nehork gu zakur edo
|
beste
abere mota guzien artean. Kexu girelarik, kexu gira, eta kitto.
|
|
2009
|
|
|
Animalia beti aske dago, beti bizirik, ez duzu zuk elikatzen, bukaeran ez duzu hiltzen. Ezin zaizkio aplikatu
|
beste
abereen zainketaren errentagarritasun kalkuluak, aurreikuspenik nekez egin dezakezu haiekin, zutaz kanpoko faktore gehiegik eragiten die. Lehen fletxazoaren ondoren, pixkanaka barneratu zen Telleria mundu horretan.
|
|
|
Garaitiko espezieak ez bezala, ez dago aldeaetxe bakar bat ere gortatik kanpora eduki dituenik. Etxe batzuetan txerriak gorta barruan edukitzen zituzten, euren txokoan,
|
beste
abereengandik bereizita. Ergoienen aurkitu ditugu txerriak era horretan, gortan, hazten zituzten etxeak.
|
|
|
Gaixorik zegoen ganadu gorria etxean hiltzen zen, untxiak, txerriak eta
|
beste
abere batzuen modura. Erdi gaixo zegoen ganadu gorria Gordexolara eroaten zen, txorizoak egiteko.
|
|
|
Erleak hazi egiten ditu gizakiak,
|
beste
abere batzuk bezala, eta erlezainak, ondorioz, abeltzainak dira; baina laborari ere badira, eztia biltzen dute eta.
|
|
2011
|
|
|
Baserrian
|
beste
abere edo hegaztiok be badira. Hegaztietan:
|
|
2012
|
|
|
Oso bizimodu bakartia egiten dugu, elkarrekiko komunikazio gutxikoa, eta horrek, nire ustez, pertsonaren nortasunari aberia handia egiten dio. Pertsona abere bat da, eta
|
beste
abere asko bezalaxe, taldean ibiltzekoa dela esango nuke. Oraindik ere, giro sano sanoan bizi diren 80 urteko aitonak irribarretsu ikusten ditugu eta zenbat 20 urteko gazte samindu… Lagunarteko elkarrizketa, penak eta pozak elkarri kontatzea, elkarrekin gozatu eta sufritzea, horixe da niretzat gizakiaren mundua.
|
|
|
Yahooek bazituztela tasun azpimarragarri batzuk esan zidan ugazabak, giza espezieari buruz esan nizkionetan ez zizkidanak aipatzen entzun, edo oso azaletik bestela; animalia haiek,
|
beste
abere batzuek bezalaxe, beren emeak komunean zituztela esan zuen, baina gauza batean ezberdin zirela, alegia, yahoo emeak, ernari zegoen bitartean ere, onartu egiten zuela arra eta hauek, elkarren artean bezain basati haserretzen eta borrokatzen zirela emeekin. Bi jokaera hauek hain aberekeria zital handia erakusten zutenez, sekula ez zela beste izaki sentikorrik hartaraino iritsi.
|
|
|
Zaldia ekarrarazi zuen gure aurrera. Guk, Jacques-ek eta biok, ez ginuen zaldian eta
|
beste
abereetan ere pitxik ezagutzen. Ederra zela ba, beltza zen, kopetan izar xuri batekin.
|
|
2013
|
|
|
ewenanddonabel Txakur batek ura edaten duenean edo leptosposisiaz kutsatutako eremu heze batekin kontaktuan dagoenean, gaixotasuna har dezake. Animalia gaixoen gernua, besteak
|
beste
abereak, ohiko ibilgailua da, eta bakterioa eremu berrietara hedatzen da. Eta, nola iristen da, gero, pertsonei?
|
|
|
Gero amildegi piko, labain eta sakona dago, hondoko leizean bukatzen dena. Astoak, asto guztiak,
|
beste
abere gehienak ez bezala, tinko gelditu ohi dira, lausoa delako, amildegi ertzean. Marra ikusezinarekin talka egingo balute bezala.
|
|
2014
|
|
|
Martxoaren erdialdetik plantako 131 beharginetik 34 egon dira gaixoaldian sukarraren ondorioz. Behi, ahuntz, ardi eta
|
beste
abere batzuetan ageri ohi den coxiella burnetti bakterioak eragin zuen infekzioa, baina abereon gorpuzkiak nondik heldu ziren zehaztea zaila izango dela uste du Madariagak, hasieran Berriatutik iritsiak zirela zabaldu zuen aldundiak, baina gerora gezurtatu egin zuen?. Diputatuak gogora ekarri du debekatuta dagoela animaliok etxean hiltzea:
|
|
|
Giza arraza guztiek ahal dute biologikoki elkarren artean ugaldu; beraz, denek espezie animal bakarra osatzen dute, abere arrazoizkoa, mintzoduna?,
|
beste
abere espezieetatik bereiz483 Baina, espezie bakarraren barruan, jendakiak eta gizakiak ez dira denak berdinak. Guztiz larria litzateke gizadiaren zoriarentzat diferentzia horiei ez arretarik handienaz begiratzea.
|
|
2015
|
|
|
71. Bidenabar, euskaraz natura (latinez jaiotza esan nahi duena) behien eta
|
beste
abereen alua izendatzeko erabili da. Dakidanez, Euskal Herritik harako mendebaldean izan diren erromantze formetan ere erabili izan da modu berean, bai Errioxan, bai Kantabrian, bai Gaztela zaharrean erabili baitute natura zein nacion alua esateko, batez ere behi alua.
|
|
|
Eta ez baitezpada lehoinak, askotan erraiten den bezala... Botswana guzian, elefanteak, eta
|
beste
abere basak ere ba egia erran, ongi gerizatuak dira. Orokorkiago haatik, Afrikan gaindi, ez da denetan hori hola izaiten.
|
|
|
Urean daude ardurenik, edo ur bazterrean, kasik beti iduri erdi lo. Bainan bat batean gaitzeko jauzia egiten ahal dute eta ikaragarriko indarra badute
|
beste
abere baten menperatzeko eta itotzeko...
|
|
|
Sugerik ez sartzeko naski. Ez eta
|
beste
abererik. Bainan ere urik ez sartzeko, urtean bi sasoin baitira, bat eurite eta bestea idorte, eta eurite denean urak ateratzen ahal baitira noiz nahi eta nun nahi...
|
|
2016
|
|
|
Inkestan parte hartu dutenek eurek ere nabarmendu dute, haien ustez, zer nolako elikagaiek eman behar luketen datu hori etiketan: abelgorrien, txerrien, ahuntzen eta
|
beste
abere batzuen haragiak (halaxe uste dute %90ek), arrainak (%84k), etxaldeko hegaztiek eta esneak (%76k, hurrenez hurren), eta eztiak eta esnekietan erabiltzen den esneak (%59 inguruk aipatu dituzte bata eta bestea).
|
|
|
Kanpotik, arka untzia dilindan zebilen, bere sabela erabat gorderik, eta inor ez zen ohartu ezuste batean gorilak larrua jotzen hasi zirela, ezker eskuin, haien nagusitasuna erakutsi nahiz eta
|
beste
abere guziak bortxatuz. Halako indarra nondik etorri zitzaien nehork ez zuen ulertzen, ezta animalia indartsuenak ere.
|
|
|
Hori baitzen denboraren egiazko izaitea, denbora berean laburra bezain luzea izatea. Pentsa zenbat aro ez ote ziren pasa Noeren uholdea gertatu zenetik, zenbat ziminoek
|
beste
abere guziak popatik hartzeko grina izan zutenetik edo bikotea handik lekutu eta alderantzizko bidaia malda behera hasi zutenetik, Erek, Habil eta Sap ezagutu zituztenetik, Hiruburuak agertu zirenetik, Tel Aviven eta Baionan gertatukoaren lekuko izan zirenetik, Bibliaren idazkera eta itzulpena bizi izan zutenetik, azken finean, bidaia hastapenetik bukaeraraino bizi izan zutenetik.... Egunen argiaren luzapenarekin zerikusirik zeukan denborarekin.
|
|
|
Non lo, non jan eta edan bazekiten, bazter hori arras ezaguna zutela erakutsiz. Beldurra zer zen ez zekiten ere, eta denbora luzeko ibilera hartan beste erasorik ez zuten jaso, agian
|
beste
abereek horien indarraren jakin gainean zeudelako edo adiskide gisa ikusten zituztelako. Hartzuloetan sartzen zirenean, hartza zuten etsai bakarra, eta haren usainik ez zegoenik, derrigorrez egiaztatzen zuten.
|
|
|
mira, harridura, kuskus eta jakin mina, berrizaletasuna, etb. Darwinek imitaziorako jaidura nabarmentzen du (indartsua gizon emakumeongan, basatiengan bereziki, dio berak), txori, zakur, tximino eta
|
beste
abere askorengan ere nabaritzen dena.52 Are garrantzitsuagoa garapen intelektualerako kontzentrazioari deritzo, arretari(" attention"), gizakiek bezalaxe abereek daukaten dohaina.53 Gehi dezagun oroimena, abereek pertsonenganako nahiz lekuenganako harrigarria izaten dutena.54 Eta, koadroa osatzeko, irudimena: maiz ohi duen bezala, Darwinek zakurraren irudimenaren adibideak ematen ditu.55
|
|
|
Moralean dakus Darwinek, barnebiltzen duen guztiarekin (autokontzientzia eta kontzientzia soziala, sen komunitarioa, ahal intelektual gorak, etab.), gizaberearen eta
|
beste
abereen artean alderik inportanteena.80 Moralaren iturriaz eta oinarriaz makina bat autore interesatu da lehenago ere; arazo hori berak naturalista gisa arakatzean dakus Darwinek bere originaltasuna (Schopenhauer bigarren eskutik baino ez du ezagutzen antza) eta gaia berriro jorratzeko justifikazioa.81 Inportanteena izatearekin ez da ulertu behar morala gizon emakumearen esklusiboa denik.... Abereek euren morala dute errigoroski, zakurrak adibidez (instintuzko jarduera moralak kontsidera litezkeenez gainera:
|
|
|
Bera egoismoaz adina edo gehiago altruismoaz interesatzen dela, esango digu (8), edo gene berekoia esan ala gene kooperatzailea esan berdintsu dela (10). Edo, perpausak zinikoak irudi balezakete edo gizon emakumearentzat bereziki losentxagarriak ez badira, bera etologoa dela eta funtsean animalien portaerari buruz diharduela (26, 180), desenkusatzen da berehalaxe gizarteari eta gizakiari erreferitzeko,
|
beste
abereak eta gizaberea deus bereizteke. 249 Batez ere berekoikeria hori metafora bat delakoari oratzen zaio, eta metaforaren estatus epistemiko berez zaila testu zientifiko batean, berak are zailagotzen digu.250 Ez du nahi berekoikeria zentzu moralean har dakion, baina" ontasuna darwinismoz hiltzen da" txantxatzeko ez du eragozpenik (249). De Waalek berekoikeria kontzeptuaren desegokitasun guztizkoa (komertziala izan ezik) modu askotan salatu du.
|
|
|
Zertan datza gizakiaren apartekotasuna? Kulturan eta kulturaren transmisioan; edo, hobeto (kultur transmisioa
|
beste
abere batzuek ere ezagutzen baitute) 260 horren modu espezifikoan: memeen erreplikan.
|
|
|
Guretzat funtsezkoa:
|
beste
abere guztien eboluzioa gene egoisten agintzapean dago, gizakiarena ez. Alde batean (bestelako) abere guztiak eta beste aldean gizakia, bi mundu erabat diferente osatzen dituzte.
|
|
2017
|
|
|
Urdeak,
|
beste
abereek egiten ez dutena, oraino minik hartu gabe, ukitzeaz beraz egiten du marraska. Zeren, nola ez baitu deus ere on den gauzarik bere urdaia baizik ez ilerik, ez lumarik, ez larrurik eta ez beste gauzarik, bere izanez eta naturaz da beldur, hartzen dutenean, bizia kentzeko hartzen duten.
|
|
|
Orduan gizonak bakarrik du ain sabel erosua, ardoan lakuntzaz bearrian dagola, zergatik
|
beste
abere guztik ederki egosten dute bere janaria ur utsarekin, eta indartsuk eta osasunduk azitzen dira; orduan Jaungoikoa, egiteakoan mundua eta bakoitzak bear zun guztia bizitzeko, bakar bakarrik aztu zan gizonan sabelaz, zergatik ardoik ez zun egin.
|
|
2019
|
|
|
Ikusi berri dugunez, Burundako herrien arteko tirabiren agertoki izan zen noizbait Altziturrieta. "... prendaron los de Bacaicoa los Bueies de los de YturIdiek, laneko izanik,
|
beste
abereekiko, hau da, behiak, behorrak, ardiak..., oro har, ‘ganados ociosos’ edo laneko ez zirenekiko (alperrak), lehentasuna zeukaten bazkatzeko Basabehetan, hau da, gure garaiko hitzetan, Bekobasoko hasierako basoetan eta Iturmendikoak baso horietan barna ari ziren, nonbait.
|
|
2020
|
|
|
" Blackie & Kanuto": Blackie baserriko ardi beltza da, etxeko
|
beste
abereen izua. bainan Blackiek obsesio bat badu, ilargira joatea. " Ateak zabalduz" (lehen aldikoz Iparraldean):
|
|
2021
|
|
|
Beste frango etxetik ezin atera, jatekoa ere norbaitek nolazpait ekarri behar! Behi eta
|
beste
abere anitz arras planta txarrean! Bazter guziak urez hantuak, gaitzeko eremuak arrunt urpean, bide frango zerratuak, treinak ere ezin ibil!
|
|
|
32.3.2.2b Predikatu gisa erabiltzen dira zenbaitetan gehiago eta gutxiago zenbatzaileak, zenbatekoa baino areago maila alderatzen dutelarik: Ez da mutila nagusia baino gehiago; Gizona
|
beste
abereak baino gehiago da, gorago dago (Eguzkitza); Gai horretan, noski, edozein euskaltzale da ni baino gehiago (Mitxelena); Eta ni beti izan naiz besteak baino gutxiago ez izatekoa (Gerrikagoitia); Gutxiago denak gaizki ematen du, gehiago dena tentatzen (Txirrita).
|
|
|
Nire semeak, ni banoa esan zien. Ez dut artalderik ez
|
beste
abererik; ez dut urrerik ez zilarrik, zer utzi. Baina inon den ondasunik preziatuena eman dizuet:
|
|
2022
|
|
|
Eta arrantzalari gogortzat jo gaituzte astoaren izena guri ezartzeko zakartxo edo, aurkitu dutelako. Eta jakina, arrantzaka ari garenez gero asto izan behar derrigorrean, arrantzak astoa, keak sua bezala salatzen duelako, ez baitago lurbira guztian halako kantu ederrik ematen duen
|
beste
abererik.
|
|
2023
|
|
|
Bada bat Baionan, duela hogeita hamar bat urte eraikia. Hirurehun bat hilobi baziren hor duela zenbait urte, zakur, gatu, untxi (edo lapin) eta
|
beste
abere batzuren azken egoitzak. Nahiz askotan aitzinetik pasatua izan naizen, sekula ez naiz sartzera menturatu.
|