|
2000
|
|
|
Honek, landaketaren errentagarritasunari ere arazoak ekar diezazkioke, espezie bakarreko landaketa uniformeetan izurriak errazago hedatzen baitira; pinu beldarrak azken hamarkadetan lortu duen hedapena esandakoaren froga garbia da. Arazoa konpontzeko, kutsatzaile arriskutsuak diren intsektiziden fumigazioak egin izan dira,
|
bertako
landare eta animaliei sorraraz diezazkieketen kalteak kontuan hartu gabe.
|
|
2001
|
|
|
Duela 34.000 urtetik honuntzako giza aztarnategi pleistozeniko eta holozenikoen ikerketetatik adituek badakite
|
bertako
landareen gutxi gora beherako sekuentziaren berri. Ipuruak, urkiak, haritzak, errosazeoak, zume eta sahatsak, artea, hurritza, ametza, zumarra eta pagoa.
|
|
2002
|
|
|
Landareek neguan hazkuntzan etenaldia izaten dute, eta eraztuna atseden horren seinale da. Baina beste lurralde batzuetan ez da gauza bera gertatzen, uda oso lehorra duten lekuetan, adibidez, enborretan bi eraztun azaltzen direlako, eta oihan tropikaletan bat ere ez,
|
bertako
landareen hazkundea etengabea delako.
|
|
|
Aditu talde honen iritziz, fenomeno berria da hau. Inguruko inork ez die esan poltsa horiek lehenago ikusi dituztenik, eta sastraka ugari bisitatu dituzten beste eskualde batzuetan ere ez dituztela ikusi; esaterako, Caceres iparraldeko zerrategi guztietan, baso mediterraneo hezea eta txilarra eta sastrakadia nagusi diren horietan,
|
bertako
landare ugarienak dira. Haren lana behaketan soilik egin daiteke, eta, orain, honako hau ondorioztatu dute:
|
|
2003
|
|
|
XVII XVIII. mendeetan elikagaiei buruzko gustuak moden ondorioz aldatzen joan ziren, baina espezieak (piperrautsa, iltzea, intxaur moskatua, kanela eta txokolatea) asko erabiltzen jarraitu zuten. Hasiera batean gutxi erabiltzen ziren
|
bertako
landareen (ezkaia, erramua, perrexila?) ugalketa eman zen, baita aberatsen artean ere. Espezie exotikoak ere, herritarrek kontsumitzera heldu ziren aldi beretsuan.
|
|
2004
|
|
|
Ez gaitu itsasoak irentsiko eta mendiz mendi itzuli gaitezke. Itsasotik urrundu aurretik,
|
bertako
landareei erreparatuko diegu. Margazko arroka bigunak ez die landareei lur egonkorrik eskaintzen eta nola edo hala ur zipriztinen gatzak eta eguzki gogorrak jasaten dituzten landareren bat edo beste topatuko dugu.
|
|
2007
|
|
|
Gabeziak aipatzekotan, parkeen %22tan bakarrik ematen zaio bisitariari
|
bertako
landare espezieen izen zientifikoen edo ezaugarriez informaziorik kartel argi emaileen bidez (parkerik hoberenak, atal honetan, A Coruña, Malaga eta Sevillakoak dira).
|
|
2008
|
|
|
Interes berezia duten guneetan edo babestu beharrekoetan,
|
bertako
landareekin lehiatzen da, eta haiek ordezkatzera iristen da, bereziki hezeguneetan. Gainera, eremu naturalen bilakaera asaldatzen du, baso bilakatzeko berezko eboluzioa moteltzen baitu.
|
|
2009
|
|
|
Lehentxeago haren zerizanaren osagaitzat izendatu ditugun elementu guztiak aipatzen ditu. Bidasoaz ari gara,
|
bertako
landare, lore, zuhaitz, arrain eta mendiez.
|
|
2013
|
|
|
Lur ekologiaren arloan behatzeko modu bat baino ez da Imberten taldearena. Biltzarra antolatzen lagundu duten NUPeko beste ikertzaile batzuk Nekazaritza Ekoizpen Saileko Larreak taldekoak dira, eta horiek, esaterako, suteen inpaktua aztertzen dute Baztan aldean, bai eta karbonoaren zikloak eta
|
bertako
landare kolonizatzaile baten eragina ere. Izan ere, biltzarrean entzungai izango diren lur ekologiaren alorrak askotarikoak dira.
|
|
2014
|
|
|
Basondoko Santimami baselizaren ondoko kioskoan hasiko dute ibilbidea (Kortezubi). Kobazulora bidean, artadi kantauriarra eta
|
bertako
landareak eta animaliak aurkituko ditu bisitariak parez pare.
|
|
|
Etxauri isurialde mediterraneoko tokia da, eta, ondorioz, lehorragoa da landaredia. Elizondo, aldiz, isurialde atlantikokoa da, eta hori dela eta, hezeagoak dira
|
bertako
landareak, zuhaitzak eta belarrak. Hirugarren egunean, mendia utzi, eta infusio, ukendu eta kremak egiten ikasi dute, Iruñeko Jaso ikastolako laborategian.
|
|
2015
|
|
|
1 Galapagoetako erakargarritasun turistikoa
|
bertako
landare eta animalietan oinarritzen da, munduan
|
|
|
|
bertako
landareak, harriak
|
|
2016
|
|
|
3) Lurra eta
|
bertako
landare eta zuhaitzak, 4)
|
|
|
1 Galapagoetako erakargarritasun turistikoa
|
bertako
landare eta animalietan oinarritzen da, munduan beste inon aurki ez daitezkeen espezieak bizi baitira. Horregatik izendatu zuten Munduko Ondare.
|
|
|
Ez trabarik egin edo mugitu
|
bertako
landareak, harriak edo animaliak.
|
|
|
3 Green Point Park (Lurmutur Hiria) Green Point Park 0,125 km2 da Lurmutur Hiriko (Hegoafrika) hiri parkeen sarean. 2010eko Munduko Futbol Txapelketarako eraiki zuten, eta
|
bertako
landare autoktonoak eta paisaia ederrak dira nagusi. Parkeak, gainera, hainbat gune ditu kirol jarduerak, paseoak edo atseden hartzeko.
|
|
2017
|
|
|
3) Lurra eta
|
bertako
landare eta zuhaitzak, 4)
|
|
|
Jainkoak sortu zuen mundua, eta
|
bertako
landare eta animaliak gizakiaren zerbitzura jarri zituen.
|
|
|
1) argia (eguna eta gaua), 2) zerua eta urak 3) Lurra eta
|
bertako
landare eta zuhaitzak, 4) Eguzkia, ilargia eta izarrak, 5) hegaztiak eta arrainak, 6) Lurreko bizidunak, eta, horien artean, lehenengo bi gizakiak: Adam eta Eva.
|
|
2018
|
|
|
Horren ondorioz nekazaritza ikaragarri murriztu da. Nazio Batuen Erakunderaino eraman dute ahotsa, gutxieneko emari ekologikoa eskatuz,
|
bertako
landareak eta fauna mantendu ahal izateko. Flora behar beharrezkoa dute elikatzeko ez ezik sendagai gisa eta baita erritualetarako ere.
|
|
|
Ubide bat eraiki nahi dute, eta ibaia gatibu dago Yaqui eremutik kanpo dauden lau urtegitan. Haiek gobernuari eskatzen diote gutxieneko ur emari ekologiko bat,
|
bertako
landare eta animalien egoera lehengoratzeko. Berriena lurraldea urratzen duen gasbidearen kontrako borroka da.
|
|
2019
|
|
|
Burdinari arreta jarri behar diote:
|
bertako
landare iturriak daude (fruitu lehorrak, barazki batzuk…), baina haien asimilazioa okerragoa da. Elikagaiek (lekaleak) bitaminaz lagunduta joan behar dute, xurgapena errazteko.
|
|
|
Getxo Leioa ikastetxeko ikasleek eraiki duten Oasia bi baratze alorretan dago banatuta (lurraren gainean lau angeluko bi sekzio dira), ondo bereizitakoak,
|
bertako
landare espezieakaz hornituta daudenak: lehenengoan, tximeleta beldarrentzat elikagai iturri bakarra dien landareak ipini dira, imagoak –metamorfosi prozesua amaitutakoan helduarora iritsi den intsektua errunaldi faserako erakartzen dituzten landareak direlako.
|
|
2020
|
|
|
Bai, baina horko gari gogorraren kalitateak ez gintuen asebete. Aldiz, Andaluzian, Malagako Humilladeron,
|
bertako
landare autoktonoa dute gari gogorra. Betidanikoa.
|
|
|
3 Sintesi kimikari agresiborik erabiltzen ez duenez, ekosistema naturalei eusten die, eta horrek biodibertsitatea areagotzen du. Hau da, izurriteen kontrol biologikoan laguntzen duten animalia espezieak (intsektuak, hegaztiak eta ugaztunak) eta
|
bertako
landareak egotea. Horri esker, lurzoruek, florak eta faunak modu naturalean hobetzen dute gaixotasunekiko eta muturreko baldintza klimatikoekiko erresistentzia.
|
|
2021
|
|
|
Itsasertzean egotea da Donibane Lohizuneko landare baratze botanikoaren bereizgarrietako bat. " Bizi baldintza bereziak dira itsaso ondokoak, eta
|
bertako
landareen berezitasunak erakustea da gure asmoetako bat", azaldu du Jon Sudupe teknikariak. 2008an ireki zituen ateak parkeak, elkarte batek bultzatuta.
|
|
|
Biodibertsitatean eragin larria izan dezakete, dudarik gabe. Landare autoktonoekin lehiatzen dira, eta arriskuan dauden
|
bertako
landareak galtzeko arrisku handiagoa daukate inbaditzaileen eraginez. Horrez gain, ekosistemaren funtzionamendua aldatzen dute, eta oso konplexuak diren zenbait alorretan eragiten dute:
|
|
|
Hala ere, denek ez dute bat egiten tomatearen Europako hedapen geldoaren inguruan. Hipotesi batek dio, aipatu bezala,
|
bertako
landare toxikoekin zeukan antzak sortu zuela harekiko mesfidantza, eta, beraz, Badalek ohartarazi du: «Europako gorteen atsegin eta jolaserako gauza exotiko gisa zetorren».
|
|
2022
|
|
|
Badakizu baso euritsu batean, erortzen den euriaren zati handi bat
|
bertako
landareen transpirazioaren bidez sortzen dela, eta haizeak eragiten du noizen behinka Eguzkia, bera ere beharrezkoa, ager dadin. Haizerik gabe lanbroa iraunkorra litzateke, aidea lurrunez betea egongo litzateke eta nire landareen transpirazioa erritmo txikiagoan emango zen.
|
|
|
Horrekin aski ez, eta arbola bakoitzaren inguruan plastiko mikro filtratua ezarri zien, lurrak arnasa har dezan, tinka ez dadin, eta, aldi berean, behar ez diren landareak ez dakizkion atera. «Bestela,
|
bertako
landareek janen lukete. Ororen buru, zaintzen ez badituzu, ez dira hazten».
|
|
|
Kezka piztu da. EHUko eta Aranzadiko ikertzaileek
|
bertako
landare espezieekiko itsutasuna antzeman zuten gazteen artean. 12 urteko 1.000 gazteri eskatu zieten ezagutzen zituzten animalia eta landareak zerrendatzeko, eta gehienek lauzpabost landare baizik ez zituzten izendatu.
|
|
|
Edari bero bihurtzen dena
|
bertako
landare bat bada, arestikoa (eta ondorengoak) bezalako galderak ez dira horren nabarmenak izango. Tokian tokiko landareak normalean erraz hazten dira, ekosistemaren parte izan ohi dira, eta landare horien eskaera ez da mundiala, kafearena bezala.
|
|
|
Pedagogia aldetik, asko dago hemen behatzeko:
|
bertako
landareei buruz ikasten dute, oiloak dituzte, baratzean haur bakoitzak bere esperimentuak egiten ditu, beste hainbat gauzaren artean.
|
|
|
Langileek esaten diote ilundu arte jardungo dutela lanean eta biharamunean bukatua egongo dela teilatua. Emakumeak esaten die kontuz ibiltzeko lorategiarekin, ez hondatzeko
|
bertako
landareak eta behatzaz seinalatzen du teilak gertuegi dituen kala xorta. Berehala kentzen ditu bertatik teilak langile batek eta emakumea harritu egiten da, agintzen ere badakiela jakin arren.
|
|
2023
|
|
|
Beren ingurumenarekin sinbiosian, nomadak dira, batez ere ihizitik eta landare bilketatik bizi dira. Beren arbasoek ikasiari esker, oihanaren eta
|
bertako
landare jangarri eta sendagarrien ezagutza biziki zehatza dute. Sortzetik hil arte, Hongana Manyawak bere bizitza osoa oihanean pasatzen du.
|
|
|
Ura, sua, airea, lurra, karez eginiko eskultura efimeroak, eguratsaren esku utziak; tailerra noizean behin jantoki, arte-lanak eguneroko bizitzan digeritzen direla esperimentatuz. Negutegi bat, non artea landatzen baita,
|
bertako
landareak eta exotikoak nahasten diren gune sinboliko bat balitz bezala.
|