|
2003
|
|
|
Ni neu be talde horretan sartu ninduen. Hainbat euskaltzaleri bialdu jakon testua, bakotxak
|
bere
itzulpena egin eta gero taldetxu batek azken erabagiak hartu egizan. Gogoan dot, beste lankide askoren artean, Mikel Zarate be izan genduala, bera Gerian abade egoala:
|
|
|
Ezin esan neizu. Hasiera baten, euskal eleizbarruti bakotxak bere aldetik jokatu eban, bakotxak
|
bere
itzulpena egiten eta zabaltzen ebala. Zorionez, egoera honek ez eban luzaro iraun:
|
|
2004
|
|
|
Espainolak Kanarietara joan ginenean »hala diot euskaldunak ere konkista hartan baitziren», desagertu zen hizkuntza, baina frantziskotar batzuek jaso zituzten hainbat errefrau eta esaldi beren itzulpenarekin. Gero etorri ziren italiar batzuk eta gauza bera egin zuten, eta aleman batek bildu ditu horiek guztiak, eta baditugu berrehun edo hirurehun esamolde
|
bere
itzulpenarekin. Gainera hiztegi moduko bat ere badago.
|
|
|
Denbora, pazientzia eta arreta. Sukaldaritzan hain ulergarriak diren hiru kontzeptu horiek politikagintzan badute
|
bere
itzulpena: metodoa eta baldintzak.
|
|
2005
|
|
|
16). Baina egia esan
|
bere
itzulpenak ulergaitzak dira bai euskararen aldetik baita erdaratik ere.
|
|
|
Bigarrena:
|
bere
itzulpenak esoterikoak88 direla. Testuok ezagutzen dugun mediterraniar arroko beste inongo inskripzioetan agertutakoekin ez dute zer ikusirik, horietan gai publikoak, legediak edo gai pertsonalagoak (hildakoaren izena, botoak,...) agertzen direlako.
|
|
2007
|
|
|
Honela dio Ana Agud ek
|
bere
itzulpenaren hitzaurrean: «Claro está que un empeño de esta índole carece de todo sentido para quienes no comparten el interés de conocimiento que le subyace.
|
|
2008
|
|
|
Horrela, metodoak kontsolidatzeaz gain, roadmap bat egingo litzateke eta ebaluatzeko protokoloak ere finkatuko lirateke. Europako Batasunak orain gutxi liberatu du
|
bere
itzulpen corpusa (itzulpen memoriak), 6 milioi dokumentu, nahi duenak erabil dezan.
|
|
|
Eta holaxe itzuli du, hain zuzen ere, Igerabidek
|
bere
itzulpen txukunean15:
|
|
2009
|
|
|
Eta orokorrean esan daiteke zenbat eta corpus handiagoak izan orduan eta emaitza hobeak lortzen dituztela sistemek. Adibidez, Googleko Franz Joseph Och ek
|
bere
itzulpen automatiko estatistikoaren sistema aurkeztu zuen 2005eko ACLren (Association for Computational Linguistics) kongresuan, 200.000 milioi hitzeko corpus baten gainean entrenatutakoa. Eta, geroztik, haien sistema da itzulpen automatikoan erreferentzia nagusia eta lehiaketa guztiak irabazten dituena.
|
|
|
jatorrizko 5023 portuaren ordez, 3313 ipini du NAT zerbitzariak. Egindako bidalketari dagokion erantzuna gero identifikatzeko, eta kontrako ordezkapena egin ahal izateko, [barruko helbidea+ jatorrizko portua, esleitutako portua] bikotea gordeko du NAT zerbitzariak
|
bere
itzulpen taulan. Irudian, 192.168.1.100: 5023 bikotea 3313 portuarekin lotuta agertzen da itzulpen taulan.
|
|
|
Hasieran hala pentsa zitekeen arren, ez du ematen Opentrad erabilita itzuli dutenik. Hona hemen
|
bere
itzulpena. Jatorrizkoa:
|
|
|
Zure ibilbide horretan, eta batez ere kontuan harturik zure alderdi politikoak PSOEk agerian utzitakoak, zuretzat lan egin duen aldamio juridikoa ez da geratzen azalpen teoriko hutsean, badu
|
bere
itzulpen politikoa, hori baita bere funtsa. Alderdien Legean gauzatutako gehiegikeria politikoan datza zure lehendakaritza, Patxi Lopez jauna.
|
|
2010
|
|
|
Gorka Juliok Deian esanak: " Googlek
|
bere
itzulpen automatikorako Gtranslate tresnan euskara alpha (hastapenetan) egoeran sartu du. Horrek esan nahi du orain euskara eta munduko beste hizkuntza askoren artean itzulpenak egin ahal izango direla.
|
|
|
Azkenik, itzultzaileak
|
bere
itzulpenaren zatia aldatu du, eta Askatasuna Gatzarentzat jartzen zuela adierazi du. Defentsa ados agertu da itzulpen berriarekin, eta itzultzaileak barkamena eskatu die abokatuei.
|
|
|
" Difuntu orrek izatu balu yarraikilerik Lesakan". Eta
|
bere
itzulpena: Si ese difunto hubiese tenido quien siguiese su causa en Lesaka.
|
|
|
Irakurtzen hasi nintzen, baina ez neukan garbi zer egin behar nuen. Antso ondo ondoan neukan, nire sorbaldaren gainetik
|
bere
itzulpena berrirakurtzen. Inoiz ez nuen jasan norbait nirekin batera irakurtzen edukitzea alboan.
|
|
2011
|
|
|
(Manu Lopez Gaseni, Deia,) ondo baino hobeto jasotzen jakin duena
|
bere
itzulpenean
|
|
|
Lopez Gasenik,
|
bere
itzulpen katalogoan, joera bi desberdintzen ditu itzulpen merkatuari dagokionez: argitaletxe edo ekimen publiko bidez egindako itzulpenek klasikoak argitaratzera jotzen duten artean, ekimen pribatuek, oro har, salgarriak eta komertzialak diren obretara jotzen dute.
|
|
|
Legein grezierazko aditza aipatutakoan, esan aditza bezala agertu behar dugu
|
bere
itzulpenean; eta komunikazio horren unean, oraintxe aipatu dut nola esatea, eta arlo horretan, zer esaten dugun.
|
|
2012
|
|
|
Itzulpenaren teoria postmodernoak aztertuta eta Sarrionandiak
|
bere
itzulpenetan hartu ohi dituen askatasunak kontuan hartuta, bi hipotesi nagusi formulatu genituen. Lehenengo hipotesia zen Sarrionandia itzultzaile postmodernoa dela; batetik, haren itzulpen gogoeta bat datorrelako itzulpenaren epistemologia postmodernoa osatzen duten ideiekin, eta, bestetik, haren itzulpen praktikak ere literatura eta itzulpena ulertzeko modu postmoderno bati erantzuten diolako.
|
|
|
Horaziok ere antzeratsu ikusten zuen itzulpena; bere Ars Poetica lan entzutetsuko pasarte batean esaten duenez, xede hizkuntzan estetikoki atsegina eta sortzailea zen testu bat eratzea zen
|
bere
itzulpenen helburua. Zizeronen eta Horazioren ikuspegi horiek izugarrizko eragina izan zuten ondorengo mendeetan.
|
|
|
delakoa, testu artistiko eta akademikoen itzultzailea. Bigarrenaren lana askoz ere sortzaileagoa denez, itzultzaile mota horretan oinarritzen du Schleiermacherrek
|
bere
itzulpen teoria. Hitzez hitzezkoa versus zentzuzkoa, literala versus librea eta antzeko dikotomiak alde batera utzi eta honela deskribatzen ditu itzultzaileak eskura dituen bi metodoak:
|
|
|
Zentzu horretan, antzeko ideiak agertu zituen Jonas Zdanys Yale unibertsitateko irakasleak
|
bere
itzulpen lantegian, 1980ko hamarkadan. Sorkuntzazko idazketa ezin zela irakatsi uste zuen, sorkuntza gaitasuna jaiotzetik datorren zerbait bezala ikusten baitzuen.
|
|
|
Roman Jakobson hizkuntzalari errusiarrak ere ikuspegi estrukturalista batetik ekin zion itzulpengintza aztertzeari, eta Saussureren adieraziaren eta adierazlearen arteko erlazioan oinarritu zuen
|
bere
itzulpen teoria. 1959ko. On linguistic aspects of translation?
|
|
|
Bere Übersetzungswissenschaft. Probleme und Methoden (1977) liburuan, hiru ikerketa adarretan banatzen du Wilssek
|
bere
itzulpenaren zientzia: itzulpenaren zientzia orokorra batetik, itzulpenaren ikasketa deskribatzaileak bestetik, eta itzulpenaren ikerketa aplikatua azkenik.
|
|
|
Itzulpena etengabeko sorkuntza lana dela eta jatorrizko lana itzulpenari esker osatzen dela defendatu zuten, nork bere erara, beste hainbat itzultzailekere. Ezra Poundek, esaterako, artelan baten zentzua inoiz ez dela finkoa erakutsi zuen
|
bere
itzulpen eta saiakeretan. Zentzu hori birmoldatuz doa hizkuntza aldatu eta garatu ahala.
|
|
|
Asmoak asmo, Leizarragak
|
bere
itzulpenean erabilitako euskalkia lapurtera da oinarrian, behe nafarrerako eta zubererako hainbat forma eta hitzez zipriztindua. Beraz, Juaristik adierazten duen bezala, badirudi Leizarragak ez zuela euskaldun guztientzat idatzi nahi izan, Iparraldekoentzat soilik baizik, Albreteko Joana erregina erreformazalearen menpeko zirenentzat batik bat (Juaristi 1987:
|
|
|
Itzulpena XVI. mendekoa izanik, eta kontuan harturik, gainera, euskal literaturak inolako tradiziorik ez zuen giro batean eginikoa dela, normala da itzulpengintzaren inguruko diskurtso egituraturik ez aurkitzea. Garai hartako Europako itzultzaileek bezala, Leizarragak ere ikuspegi enpiriko batetik azaltzen ditu
|
bere
itzulpen irizpideak, bere esperientzia hutsean oinarrituz, eta, ondorioz, antzinate klasikotik datorren pentsamendu aurremodernoaren oinordekotza hartu behar dugu apaiz lapurtarra. Erdi Aroko itzulpen tradizio europarrari begiratzen badiogu, bi kultura aski desberdin bereizten direla ikusiko dugu:
|
|
|
Leizarraga jatorrizko testuari ahalik eta fidelkien lotzen saiatu baldin bazen, Pedro Agerre. Axular, ek guztiz bestelako metodoa erabili zuen
|
bere
itzulpenetan. Axularrek argitaratutako lan bakarra den Gero (1643) itzulpena ez den arren, latinetik euskarara egindako itzulpen inplizitu eta esplizituak ugariak dira testu osoan zehar.
|
|
|
Hemen aurkeztu nahi dugun hurrengo itzultzailea Andima Ibinagabeitia dugu. Harrigarria gerta liteke, hasiera batean, Duvoisinen eta Ibinagabeitiaren artean dagoen denbora tarte luzea, Duvoisinek XIX. mendearen erdi aldean egin baitzituen
|
bere
itzulpen gehienak, eta Ibinagabeitia, berriz, ia mende oso bat geroago egin zen ezagun itzultzaile gisa. Bi arrazoik eraman gaituzte bi itzultzaile hauen artean beste inor ez aurkeztera.
|
|
|
Kasu berezia dugu hauxe, euskal itzultzaile gehienen xedearen aurkakoa bilatzen baitu Arxuk
|
bere
itzulpenekin. Itzulpenak euskal abertzaletasuna indartzeko egin izan dituzten itzultzaileek ez bezala, Arxuk nazionalismo frantsesaren helburuetara bideratu zuen bere literatura lan guztia.
|
|
|
149). Arestiri eta
|
bere
itzulpenei buruz, ordea, aurrerago hitz egingo dugu, Sarrionandiarengan eragin nabarmena izan zutela iruditzen zaigulako.
|
|
|
Itzulpen horiei begiratuta, badirudi aldizkarietan askatasun handiagoa hartzen zutela itzultzaileek kanonetik kanpoko autoreen lanak plazaratzeko. Askotan gertatzen zen itzultzailearen izena ez aipatzea edota ezizenez ematea, itzultzaileak
|
bere
itzulpenaren erantzukizuna hartu nahi ez balu bezala. Bestalde, esanguratsua da poesiaren nagusitasuna.
|
|
|
MIREIO, ren gaia bete betean zetorren. Orixe, ren ispirituarekin eta sinistu ezin alako euskal giroa ezarri zion
|
bere
itzulpenari. Iatorrean bezin pizkor ageri zaizkigu poema ortako lagunak.
|
|
|
Orixek berak ere
|
bere
itzulpen hoberentzat zeukan. Liburuaren hitzaurrean, San Agustinen lana itzultzeak dakartzan oztopoak aipatzen ditu, baina guztiz sinetsita dago euskara oztopo horiek guztiak gainditzeko gai dela:
|
|
|
Itzulpenaren hasieran,. Irakurleari? izeneko atalean, Orixek berak aurretik egindako salmoen beste euskal itzulpenak aipatzen ditu, Olabiderena tartean, eta haien aldean
|
bere
itzulpena errazagoa eta argiagoa dela adierazten du:
|
|
|
euskaratzean egin bezala: . Eta zergatik etzuen. Orixe, k euskeratu neurtitz ori??, galdetzen du Ibinagabeitiak,. Ez noski euskerara ezin zitekealako
|
bere
itzulpenari euskal kutsu aundiagoa itxazteko baiño? (Ibinagabeitia 1965:
|
|
|
Kontraesankorra gertatzen da, ordea, itzultzean hartutako askatasuna justifikatzeko edukiarekiko edota zentzuarekiko fideltasuna argudiatzea, gero beste hainbat kasutan (Tormes, ko itsu mutillaren azken kapitulua genuke adibiderik garbiena) eduki edo mami hori bera garrantzitsuagotzat jotzen duen beste irizpide baten alde sakrifikatzen duenean (irakurle euskaldunari zor dion errespetuaren alde, kasu honetan). Itzulpenen inguruan egindako hainbat iruzkinetan jatorrizkoarekiko fideltasuna edo zehaztasuna aipatu izan baditu ere, oro har argi geratu da Orixek xede testua, xede hizkuntza eta xede irakurlea dituela gogoan
|
bere
itzulpenak egitean. Jatorrizko testuaren arrotz kutsu oro ezabatzea beharrezkoa dela iruditzen zaio, itzulpenari euskaraz sortutako testu baten itxura eman arte.
|
|
|
Idazle iurretarraren lanetan Euskal Herriko eta euskal literaturako erreferentziak kanpoko beste literaturetako irudi nahiz kontzeptuekin nahastuta ageri dira, eta itzulpenek ez dute askotan jatorrizkoaren arrotz kutsu hori ezkutatzen. Sarrionandiak
|
bere
itzulpen bildumetan tartekatu ohi dituen apokrifoek, gainera, Orixek egin ohi duenaren guztiz kontrako zerbait erakusten digute: kanpokoa bertakotu beharrean, bertakoa (Sarrionandiak berak sortutakoa, alegia) kanpoko itxuraz mozorrotzen da (itzulitako poema bat dela esanez, ustezko autorearen izena eta hainbat erreferentzia emanez...).
|
|
|
Santi Onaindia,
|
bere
itzulpenetan, mamia bere horretan mantendu eta azala modu errazean ematen ahalegintzen da beti, euskal irakurleek erraz ulertzeko moduko testua sortzeko beharrezko moldaketak eginez, euskal itzultzaileen artean maisutzat jotzen duen Orixeren bidetik (nahiz eta ez den Orixe bezain urrun joaten itzulpen librearen ideiari jarraituz). Horrela, Oroi Txinpartak liburuan, hauxe dio Santa Teresa Jesusenaren On Bidea itzultzeko moduaz:
|
|
|
aurreko euskal itzultzaile gehienak testu erlijioso eta klasikoak itzultzera mugatzen baziren, Arestik garai, korronte, estilo eta genero arras desberdinetako obrak euskaratu zituen, testu erlijiosoak eta klasiko greko latindarrak erabat baztertuz. Bigarrenik, Arestik hala bere sorkuntza lanean nola
|
bere
itzulpenetan erabiltzen dituen hainbat teknika edo joko gerora Sarrionandiak garatuko dituen jolas postmodernoen aurrekaritzat jo litezke: hizkuntzen eta literaturen saihestezinezko elkarreragina agerian jartzen duten poema elebidunak, esaterako, edo erreferentzia literarioen erabilera.
|
|
|
hizkuntzen eta literaturen saihestezinezko elkarreragina agerian jartzen duten poema elebidunak, esaterako, edo erreferentzia literarioen erabilera. Azkenik, Sarrionandiak literaturaren eta itzulpengintzaren inguruan egingo duen hausnarketa postmodernoa bat dator, hein handi batean, Arestik itzulpenaren eta literaturaren inguruan duen ikuspegiarekin, nahiz eta Arestik ez duen
|
bere
itzulpen praktika gogoeta egituratu batez hornitu. Ondoko ataletan hiru alor horiek banan banan aztertuko ditugu.
|
|
|
Eragin hori, gainera, bi noranzkotan gertatzen da: Arestik itzulitako obrek bere lan originaletan eragina izan duten bezala, berak sortutako lanek ere izan dute nolabaiteko eragina
|
bere
itzulpenetan. Adibiderik garbiena, beharbada, jadanik aipatu dugun Leizarragaren idazkera litzateke, bere hainbat itzulpenetan erabiltzen duena.
|
|
|
Bigarren zatian, berriz, Sarrionandiaren itzulpen praktika aztertuz, Iurretako idazleak euskal itzulpengintzari egindako ekarpena zenbaterainokoa izan den erakusten ahaleginduko gara. Sarrionandiak zer itzuli duen aztertzeaz gain, nola itzuli duen ere ikertuko dugu,
|
bere
itzulpenetan erabiltzen dituen itzulpen estrategiak aztertuz. Azkenik, kapituluaren hirugarren zatian, Sarrionandiak postmodernismoaren inguruan esaten dituenak kontuan hartuz eta zenbait euskal kritikarik gai berberaren inguruan plazaratutako ideiak aztertuz, Sarrionandia itzultzaile postmodernotzat jo ote litekeen erabakiko dugu.
|
|
|
Ekar ditzagun gogora, puntu honetan, Douglas Robinsonek
|
bere
itzulpenaren poetikan proposatzen dituen ideiak. Ikusi dugun bezala, hitzek gizabanako bakoitzarengan sorrarazten dituzten sentimenduak nabarmentzen ditu Robinsonek, hitzen esanahia ezinbestean subjektiboa dela gogoraraziz.
|
|
|
Horrela ulertu behar dira Sarrionandiak
|
bere
itzulpenei gehitu ohi dizkien oharrak, non irakurleari jatorrizko lanaren edo autorearen berri ematen baition, irakurtzen ari dena itzulpena dela argi uler dezan, eta, literatura txikien kasuan batez ere, literatura eta hizkuntza horiei buruzko datu batzuk izan ditzan.
|
|
|
Munduko literaturetako poema ezagun eta ez hain ezagunen artean, Sarrionandiak inoiz argitaratu ez diren poemak ere ematen ditu
|
bere
itzulpen antologietan. Izkiriaturik aurkitu ditudan ene poemakIzkiriaturik aurkitu ditudan ene poemak liburuan, esate baterako, Christine Billard (1959) poeta frantsesaren bi poema argitaragaberen itzulpena eskaintzen du.
|
|
|
Aipatzekoa da, halaber, itzulpenen artean bere poemak tartekatzeko joera. Hurrengo atalean aztertuko ditugun apokrifo edo sasi itzulpenez gain, modu agerikoagoan ere sartu izan du poemaren bat
|
bere
itzulpenen artean. Hezurrezko xirulak antologian. Euskaldun preso baten poemak?
|
|
|
Ikerketan aurrera egin ahala, ordea, konturatu gara Sarrionandiak ez duela beti jatorrizko testutik itzultzen, eta gaztelania erabiltzen duela maiz itzulpenak egiteko zubi hizkuntza gisa, berariaz oso gutxitan aitortu arren. Erabilitako zubi testua identifikatzerik izan dugun kasuetan, ohartu gara Sarrionandiak nahiko hurbiletik jarraitu izan diola begi aurrean izan duen testuari, eta
|
bere
itzulpenak, beraz, ez direla hasiera batean iruditu zaizkigun bezain libreak. Adibide bat erakustearren, Sarrionandiak itzulitako Horazioren. Carpe diem? 115 poema ezaguna transkribatuko dugu jarraian, eta Gidor Bilbaok egindako poema berberaren itzulpen gertukoarekin alderatuko, bi bertsioen arteko aldeak zein nabarmenak diren erakusteko:
|
|
|
Beste hainbat kasutan, Sarrionandiaren itzulpenak zubi testu posibleekin alderatzean, ohartu gara Sarrionandiak
|
bere
itzulpenen hitzaurrean zubi testu bat aipatzen duen arren, ziurrenik zubi testu horren gaztelaniazko bertsioa erabili duela itzulpena egiteko. Ausartuko ginateke esatera, adibidez, From the Tablets of Sumer (Kramer 1956), Anthologie de l, humour noir (Breton 1966) eta Geschichte der neoafrikanischen Literatur (Jahn 1966) antologiak, Sarrionandiak bere itzulpenetan aipatzen dituenak, ez direla izan itzultzean begi aurrean izan dituenak, horien gaztelaniazko bertsioak baizik:
|
|
|
Beste hainbat kasutan, Sarrionandiaren itzulpenak zubi testu posibleekin alderatzean, ohartu gara Sarrionandiak bere itzulpenen hitzaurrean zubi testu bat aipatzen duen arren, ziurrenik zubi testu horren gaztelaniazko bertsioa erabili duela itzulpena egiteko. Ausartuko ginateke esatera, adibidez, From the Tablets of Sumer (Kramer 1956), Anthologie de l, humour noir (Breton 1966) eta Geschichte der neoafrikanischen Literatur (Jahn 1966) antologiak, Sarrionandiak
|
bere
itzulpenetan aipatzen dituenak, ez direla izan itzultzean begi aurrean izan dituenak, horien gaztelaniazko bertsioak baizik: La historia empieza en Sumer (Kramer 1958), Antología del humor negro (Breton 1972) eta Las literaturas neoafricanas (Jahn 1971), hurrenez hurren.116 Hori frogatzeko, Sarrionandiak itzulitako sumeriar testu baten zatia transkribatuko dugu jarraian, berak aipatzen duen ingelesezko bertsioarekin alderatzeko lehenik eta gaztelaniazko bertsioarekin ondoren:
|
|
|
Sorburu testuaren, transmisioaren eta harremanen postulatuen bidez, Sarrionandiak bere poema apokrifoen atzean jatorrizko testu bat badagoela sinetsarazi nahi dio irakurleari, eta sorburu testu horren eta
|
bere
itzulpenaren artean transmisio edo harreman batzuk izan direla. Sorburu testu hori, ordea, ez da inork inoiz idatzitako testu konkretu bat, idazleak, izkiriatzear dagoen testua hitzez hitz definitu orduko bere baitan sortu eta emendatuz joan den testu ilunago eta izkiriatu gabeko?
|
|
|
Sarrionandiak ere adierazpen forma ludikoagoak bilatzen ditu
|
bere
itzulpenen artean sasi itzulpenak eta ustezko autore eta itzultzaileak tartekatzen dituenean. Autoretzaren erantzukizuna saihestuz eta hainbat autoreren hitzak bereganatuz, moldatuz eta nahastuz, jarraipena ematen dio literatura den jolas interaktibo eta biziari, eta autore bakar bati egotz ezin zaizkion testuak sortzen ditu, inorenak ez direnak, edo, beste modu batera esanda, denenak direnak.
|
|
|
T. Coleridgeren Marinel zaharraren balada). Horietan guztietan, jatorrizko poemak ematen ditu Sarrionandiak
|
bere
itzulpenen ondoan, itzulpenerako zubi hizkuntzarik erabili ote duen zehaztu gabe. Beste kasu batzuetan, jatorrizko hizkuntzari presentzia minimo bat eman nahian edo, hizkuntza horretan utzi du itzulpenaren izenburua:
|
|
|
gaztelania, frantsesa edo ingelesa? ez du normalean aipatu ere egiten; alde batetik, ziurrenik, gaztelaniaren bitartekaritza ezinbesteko hori aitortu nahi ez duelako, eta, bestetik, Sarrionandiak ez duelako
|
bere
itzulpenetan zehaztasuna, fideltasuna edota zientifikotasuna bilatzen; literatura eta hizkuntza desberdinak harremanetan jartzea da bere itzulpenen helburua, eta gustuko izan dituen testuak euskal irakurleei euskaraz eskaintzea, literaturen eta hizkuntzen artean bidaiatzen duten testuei bere hondar alea gehituaz.
|
|
|
gaztelania, frantsesa edo ingelesa? ez du normalean aipatu ere egiten; alde batetik, ziurrenik, gaztelaniaren bitartekaritza ezinbesteko hori aitortu nahi ez duelako, eta, bestetik, Sarrionandiak ez duelako bere itzulpenetan zehaztasuna, fideltasuna edota zientifikotasuna bilatzen; literatura eta hizkuntza desberdinak harremanetan jartzea da
|
bere
itzulpenen helburua, eta gustuko izan dituen testuak euskal irakurleei euskaraz eskaintzea, literaturen eta hizkuntzen artean bidaiatzen duten testuei bere hondar alea gehituaz.
|
|
|
151 Amergin druidaren poema hau Zalamearen antologian agertzen den arren, badirudi Sarrionandiak beste zubi testu bat erabili duela,
|
bere
itzulpenak desberdintasun nabarmenak baititu Zalamearen bertsioarekin alderatuz gero. Zaila da jakitea zein zubi hizkuntza eta zein zubi testu erabili dituen.
|
|
|
Batetik, ikusi dugu Sarrionandiak nahiko hurbiletik jarraitu ohi diola zubi testutzat erabilitako itzulpenari, zubi testuak jatorrizkoaren gainean egindako aldaketak ere erreproduzituz. Itzultzea berriro sortzea dela behin eta berriro gogorarazten duen arren, eta jatorrizkoarekiko fideltasuna
|
bere
itzulpenetarako irizpidetzat hartzen ez duen arren, oro har nahiko gertutik jarraitzen dio itzulpenerako erabili duen testuari: jatorrizkotik itzuli badu, jatorrizkoari; zubi testu batetik itzuli badu, berriz, zubi testuari.
|
|
|
Era berean, XII. mendeko Chrétien de Troyes idazle gortesauaren poema euskaratua Yvan, ou Le Chevalier au Lion eleberritik hartua da. Hiru kasu horietan, Sarrionandiak jatorrizkoaren testuinguruari buruzko sarrera labur bat gehitzen die
|
bere
itzulpenei, non irakurleari ohartarazten dion irakurtzera doan poema testu luzeago baten zatia dela. Beste hainbat kasutan, ordea, itzulpenak inolako azalpen edo hitzaurrerik gabe ematen ditu, eta irakurleak ezin du jakin irakurtzen ari dena poema osoa den, ala poema baten zatia, ala eleberri batetik hartutako poema, ala testu bateko hainbat zati elkarren ondoan jarrita osatutako poema...
|
|
|
To His Mistris Going To Bed?). Hirugarren poema izenbururik gabe dator jatorrizkoan, eta Sarrionandiak itzulpenaren lehen hitzak errepikatuz osatu du
|
bere
itzulpenarentzako izenburua. Ohiko estrategia da hori Sarrionandiaren itzulpenetan; horixe egiten du eskuarki itzulitako poemek izenbururik ez dutenean edota itzulitakoa testu luzeago baten zatia denean.
|
|
|
Poema horretan, Zemfira neskatila amodiozko kanta bat kantatzen hasten da; Alekok, ordea, isiltzeko eskatzen dio berehala, baina neskak, beretzat ari dela erantzun, eta kantatzen jarraitzen du. Kanta eteten duen Alekoren eta Zemfiraren arteko elkarrizketa isildu egin du Sarrionandiak
|
bere
itzulpenean, neskaren kanta osorik eta poema forman emateko.
|
|
|
ren hierarkiak (lehenaren aldekoak beti). Itzulpena jatorrizkoaren zordun den bezala, jatorrizkoa ere itzulpenaren zordun izan daitekeela uste du Borgesek, eta baita jatorrizko testu bat
|
bere
itzulpenarekiko desleiala izan daitekeela ere. Borgesek jatorrizkoaren desleialtasunari buruz esaten dituenen inguruan, ikusi Waisman (2005:
|
|
2013
|
|
|
sarrerak aipatu hiztegian), gurean gehien ikertu diren paratestuak izenburuak eta hitzaurreak dira. Zenbatetan ez ote da aipatu, aztertu eta baliatu, esaterako, Axularren Geroko«Gomendiozko karta»eta «Irakurtzailleari», edo, itzulpenaren alorrean, Leizarragak
|
bere
itzulpenari idatzitako aitzinsolasa. Paratestuei lotutako lanak dira, besteak beste, pare bat aipatzearren, P. Salaberriren Euskal klasikoen atarian (2004) liburua (hainbat euskal idazleren hitzaurreak biltzen dira) edo Beñat Oyharçabalek argitaratutako. Les prologues auctoriaux des ouvrages basques des XVIe et XVIIe siècles, artikulua.
|
|
2014
|
|
|
Kontuan hartu be har dugu berak besteren aginduz lan egiten zuela, hots, Joana Albreteko erreginaren aginduak eta Bearnoko sinodoarenak zehazki betetzeko, eta horretarako, bere liburuak gutxienez ipa rraldeko euskaldun guztiengana helarazi behar zituen. Horrega tik, bere jaioterriko lapurtar euskalkiaz gainera,
|
bere
itzulpenean nafarroa Beherekoaren ezaugarriak ere txertatzen saiatu zen, zuberoakoak ere ahantzi gabe. Hura izan zen, benetan, euskal letren historian euskalki zehatz batzuen gainetik eredu batu eta zabalagoa moldatzeko lehenbiziko urrats kontzientea.
|
|
|
Gero bakotxak
|
bere
itzulpena egin zuen Gipuzkoan eta Bizkaian, Benezuelako Euskaldunena bestalde. " Onyoak bezala sortu zaizkigu itzulpenak, aldaketak eta meza doñuak." 25 Lau itzulpen beraz gure herri ttipi honentzat.
|
|
2015
|
|
|
Orobat, diruari ematen dion garrantzia. Ondorioz, osatu beharra dago apika Jon Alonsok
|
bere
itzulpen gogoangarriari paratu hitzaurrean dioena: itzultzea maitasunezko jarduera dela alegia.
|
|
|
bi VO hizkuntza (ingelesa eta gaztelania) eta bi OV hizkuntza (gaztelania eta euskara). Aukeratu den testua Steven Pinkerren The Language Instinct eko lehenengo kapitulua izan da: jatorrizkotestua (ingelesez) eta
|
bere
itzulpenak (gaztelaniaz, euskaraz eta koreeraz) (2 taula).
|
|
|
Eternala: berba ezinago ederra, Leizarraga heretikoak
|
bere
itzulpen blasfemoetan oparitu ziguna.
|
|
|
Alphonsa Rodriguez Jesusen Compagnhaco Aitaren Guiristhinho perfeccioniaren praticaren pparte bat Heuzcarala itçulia, Heuzcara becic eztakitenen daco. Jakina, Materrek eta Axularrek beste horrenbeste egin zuten, baina mende eta erdi geroago izanik eta frantsesak ordurako egin aurrerakada aintzat hartuta, guztiz bestelakoa da errestrikzio horren gainean egin daitekeen gogoeta, zeren, haiek maila ertaineko euskaldunentzat idatzi zutelarik, jende praubeei zuzendu baitzien Lopezek
|
bere
itzulpen egokitzapena. Oihartzabalek jaso duenez, Lopezek aitzinsolasean aitortu zuen:
|
|
2016
|
|
|
Ondo azal dezadan, jarraitu nuen: era horretan ere
|
bere
itzulpenak oso ondo funtzionatzen zuen, alor honetan beti nahiago izatekoa delako infideltasun ederra morrontzazko itsustasuna baino. Seinalatutako akatsa erraz konpontzeko modukoa zen, nolanahi ere.
|
|
|
Kixotea partzialki salbatu, eta Tormesko Lazarilloa partzialki erre. Horixe egin zuen Nikolas Ormaetxe Orixe euskal idazleak
|
bere
itzulpenen bidez. Berak irabazi zuen 1928an Iruñeko Udalak antolatutako On Kixote ren itzulpen lehiaketa. Zaldunari buruzko lehen liburuko bederatzigarren atala euskaratzea zen erronka, eta bereziki laudatua izan zen haren bertsioa.
|
|
|
" Udaberriaren edertasuna: gucia zucentzen duenaren arrasgo miragarria", berriz, euskarazko testu literarioa dugu,
|
bere
itzulpenarekin, 1888.eko Euskal Erria n berriro ere atera zena:
|
|
|
Arlo literario guztietan saiatu zen Uxola. ...de Saint Pholien —Litjako urkatua, Edgar Wallaceren Iron greep —Burni atzapar, eta François Mauriacen Noeud de viperes —Sugegorri korapilloaeleberriak irauli zizkigun, zeinetarik Mauriacena bakarrik eman zen argitara" Kardaberaz" bildumaren barruan; Andreiev, Andersen eta Dickensen hainbat ipuinekin sorta ederra osatu zuen, baina gogokoen zuen antzerki arloan egin zituen
|
bere
itzulpenik gehienak: Rabindranath Tagoreren Erregeren karteroa, Mauricio Rosencofen Zaldiko maldiko biurria, Alvarez Quintero anaien Doña clarines Andra txintxarria, J. Conty eta G. Visanten Le hockey, Bernard Shawen Pigmalion, eta abar luzea.
|
|
|
Matxin Burdin
|
bere
itzulpenik hoberena bada ere, esan behar da Jaka Kortajarenak itzulpen lan gehiago egin zituela aitzinetik. Iberoko Ebangelistaren Ami vasco katixima jeltzalearen euskarazko testua 1958an atera zuen, eta zenbait urte beranduago, 1963an espresuki, Enrique Garcia Vellosoren Gernikako Arbola.
|
|
2017
|
|
|
Hain zuzen ere, esan daiteke obra hau dela, proportzioz, Shakespeareren lanen artean, bertso lerro gehien duena. Eta desafio horri heldu nahi izan dio Juan Garziak
|
bere
itzulpenean: jatorrizkoan hitz neurtuetan dauden pasarteak hitz neurtuetan eman ditu berak, eta errima erabili du, gainera, autoreak errima erabili duen kasuetan ere.
|
|
2018
|
|
|
Beste zenbait kontu ere aipatzen dizkio gutunean, batez ere azpimarratuz eratorpenaren munta euskararen lexikoa aberasteko, eta, nire interpretazioan, begi bistakoa da Duvoisin kapitainak lapurteraz gorako beste hizkuntza bat zukeela
|
bere
itzulpenerako.
|
|
2019
|
|
|
Hori lortzeko, naturalismoak le mote juste du giltzarri, eta zapatak oinaren neurrikoa behar baitu, Maupassantek zehaztasuna bilatzen du ipuin bakoitzeko hitz eta paragrafo guztietan. Halaxe Jexuxmari Mendizabalek ere
|
bere
itzulpenean: jatorriz  koaren tonuari eutsiko bazion, jatorrizko hizkeraren bertute berak âzehaztasuna, neurritasunaâ gorde behar zituen eta arrisku nagusia âkontakizunaren tonu naturalistarekin bat ez datorren hizkeraren batâ saihestu.
|
|
|
Ezpain arkatza, ezpain lapitza? Ezpain barra darabil Joxe Austin Arrietak
|
bere
itzulpenetako batean, ezpain lapitza ere bai liburu berean. Ezpain margo darabilte Juan Garziak, Ibon Ulibarrik, Josu Zabaletak.
|
|
|
Arrietaren literatur ahotsa baino, ordenamenduaren auziari Arrietak emandako erantzuna dago
|
bere
itzulpen Â
|
|
|
Arrastoetako bat elkarrizketak markatzeko zeinuaren auzia, itzultzaile batek baino gehiagok aipatzen du nork
|
bere
itzulpenaren hitzaurrean. Bi komatxoen bidez adierazi behar dira?
|
|
2021
|
|
|
Aspaldian plantatua zen iker eta iker, hitzak bil eta bil, jadanik agertu hiztegiak baliatuz bai eta euskaldun guziak gogoan, Iparralde huntakoak bistan dena bai eta Hegoaldean bizi direnak edo berdin Ameriketan. Frantsesez ditu hitzak lerrokatu, bakoitxari
|
bere
itzulpena emanez. Hemezortzi urte hasia zela hiztegi horren moldatzen, ez alde bat hortan ariz egia erran, bainan bere beste lan guzien artetik.
|
|
|
genero batzuetako alor eta estilo aberastasunerako iturritzat ere jotzen ditu (adibidez, 1980ko hamarkadako haureta gazte literaturaz diharduenean). 74 Halaber, esan dugunez, literatur joeren eta joera aldaketen ildotik aipatzen ditu euskarara egindako itzulpenak, baina ez modu orokorrean soilik, ezen berariaz dio autore jakin baten asmo poetikoen eta haren literatur eraginen ispilu dela autore jakin batek itzulitakoa, beste behin ere itzulpenen funtzio kulturala agerraraziz. Esaterako, Lauaxetak"
|
bere
itzulpenen bitartez bere asmo poetikoen berri" (2008: 205) ematen duela aipatzean, itzulpenek agerrarazten dituzten eragin literarioak bistaratzen dira.
|
|
|
Lehenago ere esan dugu idazle garaikideek gertu sentitzen dutela itzulpena, eta gertutasun hori fikziora eramaten dute. Mendiguren Elizegik dioenez,
|
bere
itzulpenarekiko lotura batez ere editore den aldetik datorkio, bai eta zuzentzaile den aldetik, irakurle den aldetik, eta liburu itzulien kritikak idatzi izan dituen aldetik ere. Lan mordo bat itzultzea egokitu omen zaio, batez ere haureta gazte literaturakoak, baina" beti nire lantokiko eginbehar gisa" (2013).
|
|
|
Izan ere, literatura ulertzeko eta egiteko moduarekin lotzen du itzulpena Sarrionandiak, eta, beraz, garai jakin bateko gizarte beharrizan bati erantzuteko bidea izateaz gain, jolas gisa ere erabili izan ditu sormenaren eta itzulpenaren arteko muga, itzulpen apokrifoak eta fikziozko itzultzaileak. Gainera, autoretzaz gogoeta egiteko bidea jorratu du
|
bere
itzulpen esperientzietatik abiatuta. Idazle garaikideenean gertatu ohi den moduan (Ibarluzea, 2015), arrazoi literarioengatik hautatu izan ditu euskararako itzulgaiak Sarrionandiak (enkarguz euskarazko itzulpen bakanen bat argitaratu du Iurretakoak, eta ez da hala izaten itzultzaile profesional gehienen kasuan, enkarguz aritzen baitira).
|
|
|
Genioenez, Arrietak 1982az geroztik eta erretiroa hartu arte itzultzaile jardun du lanbidez, eta honela azaltzen du
|
bere
itzulpen jarduna:
|
|
|
Martinek arrandiaz tratatzen ditu
|
bere
itzulpenak, sarri oparitu ere egin izan ditu (498 or.); baina, era berean, itzulpenak dakarrenaren beldur da: itzulpenak dira beste eremu batzuetarako sarbide, eta dudatsu egoten da idazlea, eremu horietako harrera zein izango ote den:
|
|
|
XIX. mendeko lehen urteetan, Egiptoko enigmak ongi jasan zituen hizkuntzalarien erasoak, idazkunen mutilazioak zirela-eta ezin asmatuz baitzebiltzan. Idazkera hieroglifikoaren hasiera eta greziarraren amaiera falta zirenez, ia ezinezkoa zen testu egiptoarraren eta
|
bere
itzulpenaren arteko korrespondentzia argiak ezartzea. Baina hogeiko hamarkadaren inguruan puzzleko piezak sartzen hasi ziren, eta Mazedoniako erregeen izenak izan ziren gakoa.
|
|
2022
|
|
|
Tira, gure espainierazko bertsioari eusteko. Zenbat minutu egongo da euskarazko eta
|
bere
itzulpenen arteko orainetan. Lagun batek argi esan digu:
|
|
|
Ez da bertan hegaztirik, ez txorikumeren aipamenik aurrekoetan bezala. Ondo dakit nik Juan Kruz Igerabidek
|
bere
itzulpen moldaketa egin zuenean gaztelaniazko, grekozko eta euskarazko Santi Onaindiaren itzulpenez gain Carles Ribarena ere izan zuela gogoan, eredugarri baitzen hau haur eta gazteentzat egindako moldaketen artean. Baina, Juan Kruz Igerabidek hegaztiak ageri diren similari eusten dio, katalanak ez bezala, antzekotasuna ikusten du ziur asko euskal kopla zaharraren bertso ezagunekin:
|
|
2023
|
|
|
Eck ek eta Luterok, biek itzuli zuten alemanera Testamentu Berria. Eck ek 1537an argitaratu zuen
|
bere
itzulpena. Eck ek eta Luterok bazekiten inprimategia nola erabili, jendearengan eragiteko.
|