|
2000
|
|
|
Fenomenoak ezin dira perpausen edota enuntziatuen kate sinple baten bidez deskribatu, horietako bat zuzentzat onartzeko besteekin erkatu behar baita. Munduaren ikusmolde batek hura osatzen duten kontzeptuen eraketa egokiaren
|
beharra
dauka. Horrela izan dadin, Neurathek bi urrats ezarri zituen:
|
|
|
Abstrakziora abiatu behar dugu Ockhamen labana apurtzeko beldurrik gabe, digresio metafisiko eta etereoetan sartzeko beldurrik izan barik. Beti egongo dira kontzeptuak beren bitartez abstrakziorantz eta ezagutzarantz hurbilduz joateko, nahiz eta horretarako ezagutzaren eta ‘ezagutza zuzenaren’ arteko bereizketaren beharra, irudien (Vorstellungen) eta kontzeptuen (Begriffe) arteko desberdintasunaren
|
beharra
eduki. Zientzi entitate behagaitzak —atomoak, elektroiak, eremu elektromagnetikoak, etab.— intuigarri eta hautemangarri ez izateak ez du esan nahi kontzeptualizagarri eta ezagugarri ez direnik.
|
|
|
Aipatu legez, filosofiak ez zuen nahi bere burua egia helburu gisa hartzen zuen enuntziatuen corpus bihurtu, zientziaren kontzeptu eta enuntziatuen argitze metodo baizik. Erakutsi
|
beharra
zeukan zeintzuk enuntziatuek zuten zentzua eta zeintzuk ez, esanahi horien —esanahirik izanez gero— esperientziarekiko lotura zein eta nolakoa zen erakutsiz. Beraz, arazo filosofikoak ez ziren jada ‘gertakari auziak’ —fisikan, kimikan edo psikologian, esate baterako, diren lez—, soilik hizkuntzaren auziak baizik.
|
|
|
Jendeak maiz maneiatzen dituen hitz arruntak, esanahi zehatzik ez dutenez, errefusatu egin behar ziren zientzian. Filosofiarekin gertatu legez, psikologiak munduko ikusmolde zientifiko berri hau baino haratago igaro nahi bazuen, bere izatea konduktismorantz hurbildu
|
beharra
zeukan.
|
|
|
Adibidez, koipe tanten saiakuntzari jarraituz82, elektroien existentzia fenomeno esperimentaletatik ondoriozta zitekeela argudiatu zen. Dena dela, egiaztagarritasun mota honek zergati nozioaren
|
beharra
zeukan: elektroien existentzia olio tanten portaeraren zergatia da.
|
|
|
4) Arrazoimenak esperientziari dio zor bere izatea eta esperientziara mugatzen da: arrazoimen kontzeptu hau ez da razionalisten berbera; arrazoimen berri lez uler dezakegu, jarduera praktikorako baliagarria, ez metafisikoa, zeren politikak, etikak, erlijioak eta beste hainbat giza ekintzen esparruek berorren
|
beharra
baitaukate. Kasu honetan, bere ahalbide eta mugak aztertzen dituen arrazoimen kritiko bat da.
|
|
|
Bada, ezagutza positiboa izan zen aurrerakuntza erreala eta efektiboa finkatzen, alde batetik, eta desordena desagertzen, bestetik, lagundu zuena. Ordenarekin batera etorri lukeen batasun sozialak, aldez aurretiko batasun intelektualaren
|
beharra
zeukan. Hortik etorri zitzaion Comteri zientziak bateratzeko grina, enbor bateko adarrak ongi elkartzeko gogoa, bakoitzaren orokortasunak aztertuz metodo bakar bat erabiliz.
|
|
|
fisika newtondarra, geometria euklidearra eta Aristotelesen logika. Baina aipaturiko ezagutza mailako iraultzek beren lorpen guztiei erantzun filosofikoa emango lieketen ikusmolde berrien
|
beharra
zeukaten, eta proiektu berri horrek soilik Vienako Zirkuluaren tesietan lortuko zuen gorpuztea, ordurako zaharkituta zegoen filosofia transzendentala alde batera utziz.
|
|
|
Fregeren ustez, matematika logikatik ondoriozta zitekeen (logizismoa), baina hau erakusteko ez zen nahikoa hizkuntza naturala edo arrunta erabiltzea, zerbait sofistikatuagoa behar baitzuen. Logizismoaren tesi berri hau defendatzeko tresneria berri baten
|
beharra
zeukan, eta hau logika sinbolikoa izango zen. Hau guztia aurrera eramateko idatzi zuen aipatutako Kontzeptugrafia; bertan hizkuntza artifizial bat asmatu zuen, eduki kontzeptuala eta inferentzia erlazioak bakarrik kontuan hartuz.
|
|
|
Nola ez, hausnarketa jarduera honek euskarri grafiko baten
|
beharra
zeukan. Zirkuluaren tesiei zegozkien argitalpenek sail, bilduma eta aldizkari itxura hartu zuten.
|
|
2001
|
|
|
Eta honez gain, ezinbestekoa da solaskidearen ahalmenen onarpen zintzoa egitea, berdinen artean eztabaidatuz; baldintza hau ez da betetzen norbait eztabaida batean irakaspenak emateko asmoz sartzen bada eta irakaspenik hartzeko prest ez badago, ezta ere solaskideen arteko maila intelektuala ezberdinegia izanik solaskideren baten iritziak besteentzat interesik gabeak bihurtzen badira. Eta, azkenik (azken baldintza), solaskide bakoitzak sostengatzen dituen iritziekin identifikatu
|
beharra
dauka: kontua ez da ideia horiek originalak edo solaskideak berak asmatuak izatea, edo iritzi horiek oso garrantzitsuak izatea; bereak bailiran defendatzea nahikoa da, eta ez soilik jendeak hala esaten duelako.
|
|
2003
|
|
|
Gazte da beraz, eta gazte izateaz gain leun. Eta Homero bezalako poeta baten
|
beharra
dauka d jainkoaren leuntasuna erakusteko. Homerok dio Ate jainkosa dela eta leuna (bere oinak behintzat leunak direla) esanez:
|
|
|
Diziplina horietako partaideek diziplinok zientifikoak balira bezala aurkezten zituzten eta, hain zuzen ere, ideia horri aurre egiteari ekingo zion Popperrek. Batez ere marxismoa eta psikoanalisia buruan izanda, horiek zientziak ez zirela frogatu nahi izan zuen Popperrek, baina horretarako irizpide zedarritzaile baten
|
beharra
zeukan. Bestela ezin zituen Marx, Freud edo Adler, esaterako, ezeztatu.
|
|
2004
|
|
|
Baina erraz eror bagaitezke erru horretan (nire baitan dauden ideiak kanpoan dauden gauzen antzekoak direla edo eurei dagozkiela) eta arrazoi oso sinpleek eraman bagaitzakete ondorio horretara, neurri bereko sinpletasun eta maila intuitiboko argudio indartsuak izango dira Descartesek bueltan eskainiko dituenak korapilo horretatik irteten laguntzeko. Alde batetik, ez dago hain garbi onartu
|
beharra
daukadanik ideiak kanpotik datozkidala, bestela onartu nukeelako, era berean, ametsek ere jatorri bera dutela, hau da, kanpotik sentimenen bidez nireganatzen ditudala; eta badirudi ametsetako irudiek ez dutela euren jatorria, inondik ere, mundu sentigarrian. Baina, bestalde, ideia horiek kanpotik datozkidala onartuta ere, ez dago arrazoirik pentsatzeko kanpoko gaien antza izan behar dutenik.
|
|
|
Zertan datza, orduan, ezerezean parte hartze hori, errua gizakiarengan jartzea baimentzen duena eta gizakia, Jainkoaren sorkaria izan arren, akastuna bihurtzen duena? Descartesek frogatutzat joko du Jainkoa existentzia berezkoa zaion izakia dela, Jainkoak existitu
|
beharra
daukala, Jainkoaz dugun ideiak horrela eskatzen duelako, eta hori izango dela gizakiaren eta Jainkoaren artean ezberdintasuna markatzen duen bereizgarria. Niri dagokidanez Jainkoak ematen dit izatea ezerezaren gainean, baina ez dit ematen izatearen osotasuna, Jainkoak ez du beste Jainko bat sortzen, ez du bere burua bikoizten, ez naiz ni Jainkoa izango, ezta Jainko txikia ere, baizik eta ezerezaren eta izatearen artean dagoen zerbait.
|
|
|
Hasteko, onartu
|
beharra
daukagu zalantzaren bidearen garrantzia, baita lehentasuna ere, edozein ekimen filosofikotan. Izan ere, zalantzarako joera hori ez da Descartesen bereizgarri esklusiboa izango, berak modu eredugarrian baliatu zuen arren.
|
|
|
Nire pentsamendua izango da gauzarik neureena, nire gauzarik baliozkoena, askatasun ororen eta edozein erabaki moralen aurrebaldintza. Ikuspegi eskolastikotik, haatik, ez legoke Nitaz ezta pentsatzerik ere Jainkoaz pentsatu gabe eta, are gehiago, Jainkoa bera pentsatzen aritu gabe; Descartesen ikuspegitik, berriz, pentsatzen badihardut derrigorrean existitu
|
beharra
daukat gainerako ezer ez balego ere, baita Jainkorik ez balego ere, eta Jainkoa halako zerbait aurkitzez gerotan nire pentsamenduaren barruan aurkitu ahal izango nuke.
|
|
2007
|
|
|
Horrekin, alabaina, gizakiaren beraren" naturaren" kontra egiten dugu, hain zuzen, berorren egozentrismo inozoa bere" natura" gisa ezaugarritzen dugulako. Hori guztia gainditu
|
beharra
daukagu, zinez, elkarrizketara joan nahi badugu. Eta horrek erraza dirudi konfiantzazko eremu batean edo oinarrian antzekoak diren lagunen artean gaudenean.
|
|
2009
|
|
|
Historiaren ezaugarrietako bat hautaketa egiteko ezintasuna da: garrantziaren araberako hierarkiarik ezarri gabe dena ezagutzeko premia du; gorentasunaren araberako bereizketarik gabe dena ulertu
|
beharra
dauka; dena, desberdintasunik egin gabe, onartu beharra du. Ezerk ez dio ihes egin behar, baina ezta ezerk ere ez du baztertua izan behar.
|
|
|
Eta demagogoak egia, esentzien legea eta betiereko beharrezkotasuna aipatu behar dituen bezala, historialariak objektibitatea, gertatuaren zehaztasuna eta iraganaren aldaezintasuna aipatu behar ditu. Demagogoak gorputza ukatu
|
beharra
dauka denboratik at dagoen ideiaren soberania ezartzeko; historialariak, besteak jokoan sar daitezen eta hitza har dezaten, bere nortasuna ezereztu du. Bere buruaren aurka setati saiatu du:
|
|
|
Baina positibotik hauxe izan lezake, egoera nahasi batean errotiko birplanteamendu berriak egitera behartzen gaituela. Eta saiakera hori egin
|
beharra
daukagu nagusitzen ari diren irtenbide dogmatikoetatik ahal bezain laster urruntzeko.
|
|
|
Nietzscheren idatziak ez baitira gainbegiratuz irakurtzekoak; aitzitik, patxadaz irakurriz, irakurle atentuak mila tolesdura aurkituko ditu, eta ez zaio hain erraza izango interpretazio osotu bat ematea. Ulergarria egiten zaigu guztiaren kontra (establezitua dagoenaren kontra, erlijioaren kontra, tradizioaren kontra esan nahi da) joan
|
beharra
daukan gazteak Nietzscheren irakurketa jakin bat egitea. Konprenitzen dugu.
|
|
|
Argi ikusten dugu Descartesen gura aitortza honetan. Finkoa den zerbaiten
|
beharra
dauka, orain arte dagoen guztia aldakorra eta zalantzagarria izan baita. Gizaki bakoitzaren askatasunean finkatutako guzia albo batean uzten du.
|
|
2011
|
|
|
[soka ekuazio matematikoak dena hemen dago eta hemen egon da ez da ezer sortzen, ez suntsitzen ni ez naiz sortu, ez naiz hilko edo, beharbada, dena beti haraxeago dago eta haraxeago [egon da ez da ezer erabat sortzen, ez erabat suntsitzen ni ez naiz erabat sortu, ez naiz erabat hilko ez naiz erabatekoa, itxaron
|
beharra
daukat igaroa den etorkizun bati itxaron beharra. Anaximandroren mundu infinituak, apeiron Brahmaren antz handia du baina apeiron physis da eta Brahma kontzientzia
|
|
|
Hasierako paradisuetako maitasuna, eta harekin batera izandako zoriona eta gainerako lilurak, ukapen batez laburbildurik erakutsi zaizkigu: zerbait ukatu beharra dago maitasuna merezi ahal izateko, izateko bide edo modu bat ukatu eta saihestu
|
beharra
daukagu, zoriona gugan gauzatzeko. Organismoaren ahalmenak ukatuz tematzen garen bitartean, ordea, ez diogu aukerarik utziko espirituari eta kontzientzia zabalduari.
|
|
2016
|
|
|
Hamaika holako istorio polit eskaintzen dizute De Waalen liburuek, tximinoen pasadizoak giza psikologiaren metaforak bailiran jaulkitzen dizkizula.310 Entretenigarriak dira eta irakasbidetsuak gizakia eta aberea kontrajartzeko tradizioa behin betiko ehorzteko. Baina, larregi ez luzatzeko, gure gaiko gogoetagai substantzialetara mugatu
|
beharra
daukagu hemen.
|
|
|
Izan ere, gaurko munduaren erritmoan ‘etengabeko hezkuntza’ teknologikoa ezinbestekoa da dudarik gabe; eta baitezpadakoa da modu berean ‘etengabeko hezkuntza’ morala, pertsonala. Pertsona izatea, nortasuna, betiko eginkizuna baita, inoiz amaitzen ez den lana, ez gaztetakoa soilik edo lantegi kooperatibo batean sartu artekoa; beti lantzen jardun
|
beharra
daukaguna da. Norberak egiten ez badu, besteak dio egin.
|
|
|
Hala zegoela, bere ikergaiekin ikuskizunik gabeko Malthusen An Essay on the Principles of Population saioa irakurri zuen, denbora pasa, eta hor aurkitu zizun giltza teoria orokorrerako: biziraupenerako borrokaren eta hautespen naturalaren printzipioa eboluzioa norabidatzen duen arrazoi bezala.21 Gomutatu
|
beharra
daukagu hemen printzipio horren nondik norakoa, hori berez gizarte zientzietan pentsatua zelako; eta, beraz, espiritu edo kulturaren zientzietatik itzulia (historia, soziologia) natur zientziara (biologia), hor ez baita geratu han zuen karga ideologikotik erabat garbi.22 Malthus ilustratu antiilustratua da (anti Condorcet eta anti Godwin bereziki), alegia, gizadiaren etengabeko progresoa aldarrik... Malthusen arabera, biztanleriaren bilakaera eta ekonomiari buruzko bere teorian, desparetasun dramatikoa dago gizajendearen ugalketaren eta elikadura ekoizpena gehitzearen artean; populazioa hagitzez agudoago biderkatzen baita hazkurri produkzioa baino:
|
|
|
Ezaguna da iraultzaile artean ‘moral burgesaren’ arbuio mespretxuzkoa korrientea zela orduan, edo naturalistak omen zirelako, edo Manifestu Komunistaren maneran ‘zientifikoak’ zirelako. Historian agitzen dena, agitu
|
beharra
daukalako agitzen da; gizon emakumeak, zernahi dagiela, halabehar naturalak eragina egiten du. Otsoaren bizi borrokak bezalaxe, borroka iraultzaileak ez du zerikusirik moralarekin.
|
|
2021
|
|
|
mutila etorkizun ireki baterantz hezten du eta duintasuna eta askatasun exijente bat galdegiten dio; neskatoa, kontrara, aldez aurretik idatzitako etorkizun mugaturantz hesitzen du: " pertsona heldu izateko, bere burua giltzapetu
|
beharra
dauka feminitateak inposatuko dizkion mugetan" (II: 54).
|
|
|
haurtzaindegirik eta behar bezala antolatutako ama eskolarik izan ezean, haur bat bakarra aski dela emakumearen jarduera guztiz geldiarazteko; haurra gurasoen, adiskideen edo zerbitzarien kargu uztea du lanean segitzeko modu bakarra. Aukeratu
|
beharra
dauka: edo antzua izan, eta hori frustrazio mingarria da askotan, edo bere gain hartu lanbide batekin nekez uztar daitezkeen zamak.
|
|
|
493494). Hala, emakumeak" subjektu transzendente eta libre gisa dagokion duintasuna berreskuratu
|
beharra
dauka, bere kondizio haragizkoa onarturik" (II: 140).
|
|
|
Emakumearentzat, ordea, abstraktua eta hutsa da beti, eta, beraz, emakumeak ezin du zinez erabili, matxinatuz ez baldin bada: horra hor bide bakarra, ezer ere eraikitzeko aukerarik ez dutenentzat; beren egoeraren mugak gainditu
|
beharra
daukate, eta etorkizuneko bideak zabaltzen saiatu; konformidadea ez da amore ematea eta ihes egitea baino; emakumeak ez du bere burua askatzeko lan egin beste irtenbiderik. Askapen horrek kolektiboa izan behar du ezinbestean, eta, oroz gain, nahitaezkoa da emakumeen kondizioaren eboluzio ekonomikoa bururaino eramatea.
|
|
|
Adieraztea ezen elkar hautatu ere egin ez duten gizon batek eta emakume batek aski izan
|
beharra
daukatela batak bestearentzat modu guztietan aldi berean eta bizi guztian, bada, hori izugarrikeria bat da, ezinbestean hipokrisia, gezurra, liskarra, zorigaitza dakartzana. (II:
|