|
2007
|
|
|
Gertatutakoa ikusi zutenean, zientzialariek pentsatu zuten espazio-ontziak bildu zuen informazio guztia galdu zela, baina aztertzen hasi eta ikusi zuten informazioa egon bazegoela; ez zela galdu, alegia. Hori bai, hasieran espero zuten baino askoz denbora gehiago
|
behar izan
dute informazio hori espazio-ontziaren pusketetatik ateratzeko: hasieran uste zuten urtebetean emaitzak argitaratzeko moduan egongo zirela, eta hiru urte pasatu dira argitaratzen hasi diren arte.
|
|
|
Denbora luzea
|
behar izan
duten arren, lortu duten informazioa oso baliagarritzat jo dute, besteak beste Eguzkiaren gainazaleko elementuen isotopo-proportzioa ezagutu baitute. Astronomoek uste dutenez, Eguzkiaren gainazalaren konposizioa eta eguzki-sistemaren aitzindariarena--eguzki-sistemako izarrak eta planetak sortu baino lehenagokoa--berdinak dira.
|
|
|
Ezaugarri horiek kontuan izanda, argi dago ez dela lan erraza izan argazkiak ateratzea. Materiala haraino jaitsi
|
behar izan
dute, eta espazio handi hori behar bezala argiztatu. Lanak Jabier Les argazkilari eta espeleologoak zuzendu ditu, eta Alfonso Antxia espeleologia-zientzien elkarteko kideen eta Durangoko GEMA espeleologia-taldeko kide baten laguntza izan du.
|
|
|
Deskubritzeko eta deskribatzeko hainbeste denbora
|
behar izan
bazuten ere, e zenbakia oso arrunta eta erabilia da gaur egun. Ikasle-garaian izan ohi dugu haren berri lehenengoz, logaritmo nepertarrekin lotuta. Handik aurrera, batzuek ahaztu egiten dute e zenbakia existitu ere egiten dela, baina beste batzuentzat ezinbesteko lanabes bihurtzen da.
|
|
|
Eta blog bat da, hain zuzen ere, aurtengo Teknoskopioa 2007 ideia-lehiaketako partaideek egin
|
behar izan
dutena. Zientzia eta Teknologiaren Astearen baitan Elhuyar Fundazioak, Innobasquek eta Zientziaren kutxaGuneak antolatzen duten ideia-lehiaketa da Teknoskopioa.
|
|
|
Bizitza-erritmo azkar horretan, oso garrantzitsua da arina izatea ere, hegoek animalia airean mantentzeko ahalik eta energia gutxien
|
behar izan
dezaten. Azken batean, hegaztia zenbat eta astunagoa izan, orduan eta hego eta muskulu handiagoak beharko ditu goratu ahal izateko, eta horiek mugitzeko energia gehiago.
|
|
|
Iratzeak eta koniferoak nagusitzen ziren paisaia izatetik loredun landarez beteta egotera igaro zen. Horrek aldaketak eragin zituen gainerako bizidunetan, eta animaliek, esaterako, moldatu egin
|
behar izan
zuten egoera berrira.
|
|
|
(Adibide polita da Where late the sweet birds sang, Kate Wilhem-en eleberria). Baina zientzia-fikziotik kanpoko jendeak azkar ohitu
|
behar izan
zuen Dolly ardia klonatu zutenean eta komunikabideetan agertu zenean.
|
|
|
Hala ere, oso maila baxua nuen matematikan eta fisikan, eta, horregatik, ezin izan nuen unibertsitatera joan bigarren hezkuntza bukatu eta gero. Urtebetez herriko antzokian egin
|
behar izan
nuen lan; bitartean, etxean ikasten nituen matematika eta fisika. Urtebetez ikasi behar izan nuen, Armeniako Jereban Estatu-Unibertsitateko Fisika Sailean sartzeko adina jakiteko.
|
|
|
Urtebetez herriko antzokian egin behar izan nuen lan; bitartean, etxean ikasten nituen matematika eta fisika. Urtebetez ikasi
|
behar izan
nuen, Armeniako Jereban Estatu-Unibertsitateko Fisika Sailean sartzeko adina jakiteko. Saileko ikasle onenetako bat bihurtu nintzen, eta, ikasketak bukatu eta segituan, doktoretza egiteari ekin nion.
|
|
|
Kromatografoa molekulak banatzeko tresna bat da; horren barruan, molekulek trabaz betetako ibilbide bat egin behar dute; molekula batzuek azkar osatzen dute ibilbidea, eta beste batzuei kosta egiten zaie. Ibilbidearen irteeran, molekulak taldetan banatuta azaltzen dira, ibilbidea osatzen
|
behar izan
duten denboraren arabera. Irteera horretan detektagailu bat jarriz gero, irten ahala egin dakioke talde bakoitzari analisia.
|
|
|
Lehenak Jupiter eta Saturno, eta haien ilargi Io eta Titan bisitatu zituen. Azken hori behatzeko, baina, Uranoranzko bidea utzi egin
|
behar izan
zuen, eta, egun, gizakiak egindako objektuetan Eguzkitik urrutien iritsi dena da.
|
|
|
Liburu bi argitaratu zituen, Buruxkak (1910) eta Beribilez (1931). Lehenengoa biziki ausarta suertatu zen XX. mende-hasierako Euskal Herri santu-jalean, eta Etxeparek etxeko selauruan bahituta gorde
|
behar izan
zuen. Areago, andregaiak berarekin hautsi omen zuen.
|
|
|
Azkenean, mitokondrioetako DNA erabili
|
behar izan
dute biologoek landarea sailkatzeko. Lan handia izan da, beste landare askoren mitokondrioetako DNA aztertu behar izan dutelako espezieak konparatu ahal izateko; guztira ehun espezietik gora aztertu behar izan dituzte.
|
|
|
Azkenean, mitokondrioetako DNA erabili behar izan dute biologoek landarea sailkatzeko. Lan handia izan da, beste landare askoren mitokondrioetako DNA aztertu
|
behar izan
dutelako espezieak konparatu ahal izateko; guztira ehun espezietik gora aztertu behar izan dituzte.
|
|
|
Azkenean, mitokondrioetako DNA erabili behar izan dute biologoek landarea sailkatzeko. Lan handia izan da, beste landare askoren mitokondrioetako DNA aztertu behar izan dutelako espezieak konparatu ahal izateko; guztira ehun espezietik gora aztertu
|
behar izan
dituzte.
|
|
|
Baina hainbat proteina ezin direnez kristalizatu, beste bide bat bilatu
|
behar izan
dute ikertzaileek. Berez, sinkrotroi ahaltsuenarekin baino mila milioika difrakzio handiagoa lortzen da proteina X izpiz lehertuta.
|
|
|
Ordutik hona teknika ohiko bihurtu da klinika eta ospitale askotan. Eta legeak, noski, arautu egin
|
behar izan
du.
|
|
2008
|
|
|
Autoz joan gara Kordoba hiriburutik El Cabrilera. Pare bat ordu
|
behar izan
ditugu iristeko, eta, bidea ezagutzen ez duenarentzat, ez da zeharo erraza hara heltzea, mendialdean galduta baitago. Inguruak nahiko itxura basatia du; horregatik, gerturatutakoan, nabarmen ageri dira Enresaren instalazioak.
|
|
|
1.166 km egiten ditu Ipar Itsasoko uren azpitik, itsas hondo zail bati aurre eginda. Han lan egin zuten ingeniariek zero azpiko tenperaturei eta itsaso zakarrari egin
|
behar izan
zieten aurre. Gas-hodia instalatu ahal izateko, ohi baino tenperatura baxuagoetan eta sakonera handiagoetan lan egin behar izan zuten.
|
|
|
Millau herria du bere oinetan, eta horri zor dio izena. Hiru urte
|
behar izan
ziren hormigoiz eta altzairuz egindako zubia eraikitzeko, teknika aurreratuenak erabilita--GPSa, laserra, materialentzako geruza bereziak, bere kabuz gora egiten duen enkofratua...--. Gainera, duen altuerarengatik, zubiaren plataformaren zatiak batzeko teknika berezi bat erabili zuten.
|
|
|
Proiektuak aurrera egin ahala, ezohiko ingeniaritza-erronkak agertu ziren, eta, beraz, ezohiko metodoekin konpondu
|
behar izan
zituzten. Adibidez, hormigoizko paretak slurry wall izeneko teknikaren bidez eraiki zituzten.
|
|
|
Lortu berri duten ekoizpen-bide hori errazagoa eta merkeagoa da orain arte erabili
|
behar izan
dituzten bideak baino. Gainera, alkaloideak ekoizteko bidean sortu ohi diren molekula bitartekariak produzitzea ere lortu dute, eta orain arteko prozesuekin ez zituzten eskuragarri horiek.
|
|
|
Hasieran ideia ona iruditu zitzaien, baina ez ziren ausartzen martxan jartzen. Udaren zain egon
|
behar izan
genuen. Udan, Iñakik tarte txiki bat lortu zuen, eta galdetu zidan ea uztailean eta abuztuan egingo nuen saioa.
|
|
|
Gizarteak garatu ahala, ordea, gero eta ur gehiago
|
behar izan
dugu, eta, noski, ibaietatik gero eta ur gehiago hartuz joan gara. Askotan ez dugu kontuan izan ibaiak zaindu beharreko zerbait direla, eta ur-iturri huts gisa hartu ditugu.
|
|
|
Bertikalean jarritako ibiltzeko zinta batean higiarazi zituzten, batetik, zuhaitz batean gora igotzen ariko balira bezala, eta, bestetik, horizontalean. Bi jarduera horiek egiteko
|
behar izan
zuten oxigeno-kantitatea neurtu zuten, eta bakoitza egiteko zenbat energia xahutu zuten kalkulatu zuten datu horiekin.
|
|
|
Baina ideia horri kontra egiten dion ikerketa baten berri eman zuten Science aldizkarian maiatzean. Ikertzaile horiek esaten dute basamortutzea orain dela 6.000 urte inguru hasi, eta orain dela 2.700 urte bukatu zela; hau da, milaka urte
|
behar izan
zituela gaur egun duen itxura hartzeko.
|
|
|
Horiek neurtzen dituzten aparatuak, ordea, orain dela nahiko gutxi asmatu genituen, eta azkeneko ehun urte inguruko datuak baino ez ditugu. Beraz, zeharkako bideak bilatu
|
behar izan
dituzte zientzialariek lehenagoko garaietako kondizioak ezagutzeko. Besteak beste, ozeanoetako nahiz aintziretako sedimentuak aztertzen dituzte, denbora luzean lehorreko materialak (haizearen bidez garraiatutako hondar-aleak, polen-aleak) jaso dituztelako etengabe, geruza finetan.
|
|
|
Dinosauroak Lurra jo zuen asteroide batek desagerrarazi zituelako ideia zabalduena eta onartuena da. Baina asteroidearen talka hutsak ezin izan zituen dinosauroak akabatu; beste fenomenoren batek gertatu
|
behar izan
zuen. Orain arte, bi aukera proposatu dituzte hainbat ikertzaile-taldek:
|
|
|
Hori dela eta, fosiletako DNAren azterketan aditua den batek hartu du parte ikerketan. Zailena DNA erauzi, anplifikatu eta identifikatzea da--fosiletan bezala--, eta, beraz, paleogenetikaren teknikak egokitu
|
behar izan
dituzte lan horretarako. Zehazki, mitokondrietako DNA bilatu dute zeluletan, nukleokoa baino ugariagoa delako.
|
|
|
Atzera, Amerika alderantz nabigatu eta ekialderako bidaia egin nahi zuen etxera itzultzeko. Baina Ozeano Barea ekialderantz zeharkatzea ezinezkoa zen garai hartan, eta mendebalderantz jarraitu
|
behar izan
zuten munduaren inguruko lehen bira osatu arte. Ekialderako bidaian Ozeano Barearen traba gainditu zuen lehen nabigatzailea Andres Urdaneta izan zen, 40 urte geroago, gutxi gorabehera.
|
|
|
Suitzaren eta Frantziaren arteko mugaren azpian dago, lurpean, 50 metrora puntu gorenean eta 175 metrora puntu sakonenean. LEP zaharraren zulo bera da, eta, hala ere, detektagailu berri eta ahaltsua instalatzeko, zabaldu egin
|
behar izan
dute zuloa azeleragailuaren inguruko toki batzuetan. Nolanahi ere, funtsean ibilbide zirkularra duen hodi bat da.
|
|
|
Azkenean, zazpi eta erdi izan dira, eta, ikerketarako, denbora luzea da hori. Partikulen fisikaren ikerketan, proiektu asko gerarazi edo bertan behera utzi
|
behar izan
zituzten. Eta horrek talde askoren planak atzeratu zituen.
|
|
|
Bere iPodTouchean entzuten ari zen musikaren antzekoa entzun nahi duenez, ordenagailua piztu eta last.fm-ra konektatu da, gustuko musika aukeratzeko. Egongelan jarri du musika, baina, gero sukaldera joan denez, egongelako bozgorailuak itzali eta sukaldekoak piztu
|
behar izan
ditu, eta gustuko musika berriro aukeratu hango musika-aparatuan.
|
|
|
Apur bat beranduago Ane heldu da etxera, eta, bere jaka eta poltsa esekilekuan utzi ondoren, egongelako eserlekuan eseri da, autobusean ikusten ari zen Balbemendi telesaila ikusten jarraitzeko asmoarekin. Horretarako, bere erreproduzitzaileko bideo-fitxategia egongelako ordenagailura pasatu
|
behar izan
du wi-fi sarearen bitartez, eta, ondoren, VLC aplikazioan telesailaren atala ireki. Jarraian, Home Cinema martxan jarri du, eta, azkenik, ordenagailuaren irteera konektatu du telesailaren soinua entzuteko.
|
|
|
Lehiak eraginda, ordea, espezie batzuek lurrerako bideari ekin zioten. Ingurune urtarra atzean utzita, lehen inguruan zuten ura bereganatzeko bide berriak bilatu
|
behar izan
zituzten. Era berean, uraren babesetik kanpo, eguzki-argi kantitate handiagoari aurre egiteko mekanismoak bilatu behar izan zituzten, haren zuzeneko eraginaz babesteko.
|
|
|
Ingurune urtarra atzean utzita, lehen inguruan zuten ura bereganatzeko bide berriak bilatu behar izan zituzten. Era berean, uraren babesetik kanpo, eguzki-argi kantitate handiagoari aurre egiteko mekanismoak bilatu
|
behar izan
zituzten, haren zuzeneko eraginaz babesteko. Lortutako datuek adierazten dute goroldioek, beste lur-landareek bezala, pauso horiek eman zituztela.
|
|
|
Ez da lehenengo aldia neurrien eta pisuen nazioarteko batzordeak magnitude bat berriro definitu
|
behar izan
duena. Kilogramoaren antzera, metroa ere objektu baten bidez definituta egon zen 1983 urtera arte.
|
|
|
Noski, horrelako ezaugarriak prezio txikian lortzeko, beste gauza batzuk sakrifikatu
|
behar izan
dituzte. Beste osagai gehienak ez dira ohiko ordenagailuenak bezain azkarrak edo ahaltsuak:
|
|
|
batetik, proiektuari kostua gehitzen dio, eta, nahiz eta hasieran Microsoft prest egon XOrako Windows doan lizentziatzeko, etorkizunerako sistema garesti batera lotzen ditu hirugarren munduko haurrak; eta, bestetik, proiektuaren aprobetxamendu egokirako eta etengabeko hobekuntzarako software librea da aukera onena. Baina OLPCk exijentzia horietara makurtu
|
behar izan
du...
|
|
|
Eragozpen eta arazo horiek guztiak medio, OLPC proiektuak egin nahi ez zituen hainbat gauza egitera behartuta ikusi du bere burua. Esaterako, OLPCk kritikak jaso zituen AEBn bertan ere badituztelako IKTak eta hezkuntza-arloan beharrak dituzten zonaldeak, eta, azkenean XO batzuk bertako eskola batzuetan saldu
|
behar izan
dituzte. Edo proiektua bera finantzatzeko Give One Get One kanpaina martxan jarri behar izan dute, AEBn eta Kanadan erabiltzaile indibidualei XO ordenagailua prezio bikoitzean erosteko aukera emanez eta, hala, hirugarren munduko haur bati beste bat oparituz --83.000 saldu dituzte--.
|
|
|
Esaterako, OLPCk kritikak jaso zituen AEBn bertan ere badituztelako IKTak eta hezkuntza-arloan beharrak dituzten zonaldeak, eta, azkenean XO batzuk bertako eskola batzuetan saldu behar izan dituzte. Edo proiektua bera finantzatzeko Give One Get One kanpaina martxan jarri
|
behar izan
dute, AEBn eta Kanadan erabiltzaile indibidualei XO ordenagailua prezio bikoitzean erosteko aukera emanez eta, hala, hirugarren munduko haur bati beste bat oparituz --83.000 saldu dituzte--.
|
|
|
Azkenaldian gainera, Microsoft-ekin elkarlanean hasi
|
behar izan
dute Windows-en bertsio bat XOan instalatzea lortzeko, hainbat herrialdetan Windows instalatuta izatea eskatzen baitzieten. Hau izan da erabaki zail eta gogorrena, proiektuaren filosofia eta hasierako helburuekin guztiz aurka baitoa:
|
|
|
Izan ere, LIFE programan aurkeztutako proiektuen kostua erdi bana finantzatu behar dute proiektu bakoitzaren bazkideek eta Europako Batasunak. Proiektuak, denera, bi milioi euroko aurrekontua zuen; beraz, milioi bat euro finantzatzeko prest zeuden erakundeak bilatu
|
behar izan
zituzten.
|
|
|
Zabaltzean pisu handiagoa hartzen zutenez, hormak gai ziren sortzen ziren indar zeiharrak xurgatzeko, eta egiturei zutik eusteko. Bestetik, jadanik eraikita zeuden eraikinen hormak sendotu
|
behar izan
zituzten teilatuak ordezkatu zituztenean. Horretarako, kontrahormak ezarri zituzten hormetan.
|
|
|
Esaterako, abenduan ziren bidaltzekoak ISSrantz Columbus-a, Atlantis transbordadorearen laguntzarekin. Alabaina, jaurtiketa behin baino gehiagotan atzeratu
|
behar izan
zuten, erregai-tangak kontrolatzeko sentsoreetako baten akats bategatik. Azkenean, urte honen hasierarako uztea erabaki zuten.
|
|
2009
|
|
|
Alde batetik, espektro infragorrian hartu dituzte irudiak. Baina, bestetik, Lurrean dauden teleskopioak erabili dituztenez (Hawaiiko eta Txileko Gemini teleskopio-bikotea, eta Hawaiiko Keck teleskopioa), atmosferak eragiten duen distortsioa zuzentzeko egokitze-optika aplikatu
|
behar izan
dute. Teknika horrek etengabe aldatzen du ispilu baten forma atmosferaren aldaketa txikien distortsioa konpentsatzeko.
|
|
|
Lau urte
|
behar izan
zituzten printzipio hori trenari nola aplikatu asmatzeko. Baina, azkenean, trenaren puntu jakin batzuetan (pantografoan) hontzen lumetako zerratu hori aplikatuz lortu zuten munduko soinu-estandarrik zorrotzenak betetzen dituen trena.
|
|
|
Munduko material gogorrena da, diamantea bera baino gogorragoa. Hain zuzen ere, Columbiako Unibertsitatean (grafenoa eskuz erauzteko bekadunei ordaindu dien unibertsitatean bertan), grafenoaren gogortasuna neurtu dute, eta, horretarako, diamantea bera erabili
|
behar izan
dute. Siliziozko gainazal batean zulo bat egin, eta grafenozko molekula perfektu batez estali dute.
|
|
|
Hori ulertu genuenean, egun batean idatzi genuen artikulua. Hamar egun besterik ez genuen
|
behar izan
artikulua bidaltzeko.
|
|
|
Eta, hortik aurrera, molekula-mota horretako esparrua bihurtu zen interesgarri. Bost urte
|
behar izan
ziren fullerenoa egitura zuzena dela frogatu ahal izateko. Eta 1990etik aurrera dena azkartu egin zen.
|
|
|
Amunategin, zehazki, 17 lursail ditugu dagoeneko gure ardurapean. Horretarako, zazpi jaberekin egin
|
behar izan
dugu tratua dio Urdaibai Fundazioko Maider Olondok. Denera, 20 hektareatik gora lur, eta, gutxi gorabehera, errekaren 750 metro lineal.
|
|
|
Lursailen jabeekin tratuak egitea oso zaila da hemen, adierazi du Olondok. Gehien-gehienetan diru-tratuak egin
|
behar izan
dituzte lur-jabeekin. Zuhaitzak mozteko unean irabaziko luketen dirua eman diete jabe batzuei.
|
|
|
Emakumeetan terapia hormonalak zuen arrakasta ezagutu ostean, espero izatekoa zen gizonetan ere lehenbailehen probatzea. Dena den, batez ere arrazoi soziokulturalengatik, hiru hamarkada
|
behar izan
dira gizonezkoentzako antisorgailuen inguruko ikerketak seriotasun handiagoz egiten hasteko.
|
|
|
Genomak alderatuta ikusi zuten gizakien eta txinpantzeen DNAk bereizteko 4 milioi urte baino gehiago
|
behar izan
zirela, eta X kromosoma zela gazteena. Datuetan oinarrituta, bereizketa bi txandatan gertatu zela proposatu zuten:
|
|
|
lehenengo taldeak berri eman duenez, 27 sagukume jaiotzea lortu dute. Zelula-lerro onenetik 22 atera dira, eta, horretarako, 624 enbrioi ezarri
|
behar izan
zituzten. Bigarren taldeak, berriz, 187 enbrioi ezarri zituen, eta bi sagukume bakarrik jaio ziren.
|
|
|
Probak egiteko, mendi bakoitzera igo
|
behar izan
zuten tresnak hartuta, zeruaren gardentasuna neurtzeko. Gardentasun-probak erradiometro baten bidez egiten dira azaldu du Itziar Aretxagak.
|
|
|
Artikulu hura ikusitakoan ulertu zuen Jeffersonek bere lehoi erraldoia ere nagi bat izan zitekeela. Hala, Megalonyxi buruzko lana argitaratu aurretik, ohar bat erantsi
|
behar izan
zion, non aitortzen zuen atzapar haiek, izatez, Megatherium batenak izan zitezkeela.
|
|
|
Metodoa ezagutzeaz gain, itsasontzian ondo funtzionatzeko moduko erlojuak egitearen erronka gainditu
|
behar izan
zuten. Dava Sobel idazle estatubatuarraren liburu honek John Harrisonen historia kontatzen du, munduari longitudea neurtzeko aukera eman zion erlojugilearena, hain zuzen ere.
|
|
|
Caok eta Zhuk ez zuten Fields domina eskuratu; are gehiago, erratum bat argitaratu
|
behar izan
zuten, artikuluan Kleineren eta Lotten lanaz baliatu zirela publikoki aitortzeko.
|
|
|
Bi elektrizitate-iturri horiek sartzearekin batera, ordea, beste aldagai bat hartu
|
behar izan
dute kontuan, elektrizitatea sortzea ere aldakor bihurtu baita. Hain zuzen, hori da energia eolikoaren eta fotovoltaikoaren ezaugarri bereizgarri bat:
|
|
|
Suitzako lineak huts egin, eta ezer garraiatu ezinik gelditu zen. Egoera horretan, Frantziako lineatik pasatu
|
behar izan
zuten beharrezko elektrizitatea. Eta, jakina, linea hori korronte jakin bat pasatzeko diseinatuta dagoenez, gainkarga dela eta, hark ere huts egin zuen.
|
|
|
... baztanga, gizakiaren aurkako zigorrik ikaragarriena, erabat ezabatzeak izan behar du ekintza hauen azken emaitza. 180 urte
|
behar izan
ziren Jennerren iragarpena betetzeko; baina erabat ezabatu den lehenengo gaixotasuna izan da baztanga. 1980an, formalki adierazi zuen Munduko Osasun Erakundeak:
|
|
|
Jasangaitza. Kontsumitzen ditugun erregai fosilak ere eguzki-energia dira, baina naturak milaka urte
|
behar izan
du energia-baliabide zoragarri horiek lur azpian biltzeko, eta orain ziztu bizian xahutzen ari gara. Gaur egun, eguzki-errentak eta naturaren kapitala diren erregai fosiletatik bizi da gizateria.
|
|
|
Hiru hilabetez itxaron
|
behar izan
zuen, baina Newtonek ez zeukan ahaztuta. Hiru hilabete haietan gai horren inguruko 9 orriko lan bat idatzi zuen:
|
|
|
Eztabaida haren ondorioz, Newtonek uko egin zion bere obraren hirugarren liburuki erabakigarria argitaratzeari. Halleyren bitartekaritza diplomatikoa eta lausengu-dosi handiak
|
behar izan
ziren Newtoni hirugarren liburukia ateratzeko.
|
|
|
Bi zulo beltz masiboz osatutako sistema bat aurkitu dute lehenengo aldiz Arizonako Astronomia Optikoaren Behatoki Nazionaleko ikertzaileek. Mexiko Berrian duten teleskopio batek jasotako 17.500 quasarren irudiak eta datuak aztertu
|
behar izan
dituzte horretarako.
|
|
|
Batzuk zebra-arrain transgeniko horren aldekoak ziren arren (ez zioten inolako arriskurik ikusten), ozenagoa zen kontrakoen aldarria. Egoera hartan, tokian tokiko gobernuek arrain fluoreszenteari sartzeko baimena eman ala ez erabaki
|
behar izan
zuten, arrain transgeniko bat baitzen, azken finean. Emaitza:
|
|
|
Horren trukean, hiri barruan egoteak berekin dakartzan eragozpenei aurre egin
|
behar izan
diete, hala nola Tolosa hiribideko trafiko handiaren bibrazioari, motorrek, argindar-sareek eta eraikinaren ondotik pasatzen den kanalak sortzen dituzten eremu magnetikoei eta abarri.
|
|
2010
|
|
|
Eta, ikusi dutenez, zeta-proteinek ez dute zeta-haririk sortzeko joerarik, hain da handia duten kontzentrazioa. Diluitu egin
|
behar izan
dituzte horretarako.
|
|
|
Alabaina, 2007an, probak bertan behera utzi
|
behar izan
zituzten. Izan ere, saio klinikoen bigarren fasean frogatu zuten infektatutako pertsonetan ez zuela infekzioa galarazten, ezta birus-kopurua gutxitzen ere.
|
|
|
Ondoren, kimioterapia bidez pazientearen zelula ama hematopoietikoak, akastunak, suntsitu zituzten, eta gene-terapia bidez sortutakoak sartu zizkioten. Handik urtebetera, ez zuen beste transfusiorik
|
behar izan
.
|
|
|
Alternatiba gisa beste bide batzuetatik ere jo
|
behar izan
da: zelula ama hematopoietiko helduak edo enbrioien zelula amak erabiliz zelula gorriak lortu nahi dira.
|
|
|
Darwinek dilema horri aurre egin
|
behar izan
zion, eta ordutik aurrera eboluzioaren ortodoxiaren mugarri bilakatuko zen erantzun interesgarri bat aurkitu zuen: jarraipen funtzionalaren kontzeptua baztertu beharra.
|
|
|
Illinoisko ikertzaileek garatutako sisteman, galio artseniurozko eta aluminio artseniurozko geruza finak txandaka eratu dituzte. Gero, geruzak elkarrengandik kimikoki bereizi eta galio artseniurozkoak beirazko edo plastikozko gainazaletan itsatsi besterik ez dute egin
|
behar izan
.
|
|
|
Orain, berriz, bioerregaiak sortzen dituzten enpresekin elkarlanean ari dira. Proiektu bakoitzerako gehien komeni den espeziea aukeratutakoan, hainbat hilabete
|
behar izan
dituzte, Artechek azaldu duenez, alga ezagutzeko; hau da, jakiteko zer metabolismo duen, nola hazten den, nola ugaltzen den, noiz komeni den uzta jasotzea eta abar. Horretarako, 40 -50 litroko fotobioerreaktore edo haztegi bat diseinatu dute bakoitzarentzat, etengabe hazkuntzari buruzko hainbat datu jasotzeko, hala nola tenperatura, uraren pHa, oxigenoaren eta CO 2-aren kontzentrazioak eta abar.
|
|
|
Apirirlaren 21ean Mexikoko golkoan lehertu eta hondoratu zen Deepwater Horizon plataformak eragindako petrolio-isuriak buruhauste bat baino gehiago ekarri ditu. Itsasoko edozein petrolio-isuriren aurrean gertatzen den moduan, ingurumena babesteko ekintzak antolatu
|
behar izan
dituzte. Eta, horrekin lotuta, substantzia sakabanatzaileen kimikari buruzko kezkak izan dira.
|
|
|
lagundu egiten dio petrolioari hondoratzen; horregatik, hasieran baino organismo gehiagori eragiten die petrolioak. Horregatik, EPAk hartu
|
behar izan
duen erabakia ez da erraza izan; ikerketaren emaitzak uztailaren 8an argitaratu zituen, eta BPk Corexit 9500 erabiltzen jarraitu zuen.
|
|
|
Alde horretatik, nolabait esan liteke misioak hobetzeko espazio-ontzietan egin
|
behar izan
diren aurrerapen teknologikoak eta janari egokien bila egindako urratsak eskutik helduta joan direla. Horretarako, besteak beste, astronautek, teknikariek eta ingeniariek elkarlanean aritu behar izan dute.
|
|
|
Alde horretatik, nolabait esan liteke misioak hobetzeko espazio-ontzietan egin behar izan diren aurrerapen teknologikoak eta janari egokien bila egindako urratsak eskutik helduta joan direla. Horretarako, besteak beste, astronautek, teknikariek eta ingeniariek elkarlanean aritu
|
behar izan
dute.
|
|
|
Bada, analgesia-maila bera lortu zuten bi taldeetako pazienteek. Ezkutuka emandako morfina-dosia bikoiztu egin
|
behar izan
zuten, gatz-disoluzioak eragindako plazebo-efektua gainditzeko.
|
|
|
Garai hartako Alemanian 600.000 judu inguru zeuden; biztanleriaren% 1 Baina zientzia-irakaskuntzan% 20 ziren, eta fisikan, berriz,% 25 Nazismoaren etorrerak aldaketa handiak ekarri zituen juduen gizarte-estatusera, baina are gehiago unibertsitatearen mundura. 1933 urteko apirilean Zerbitzu Zibil Profesionala Leheneratzeko Legea ezarri zen, eta arioak ez ziren funtzionario guztiek beraien lanpostuak utzi
|
behar izan
zituzten. 1.600 irakasle --100 fisikari barne--erregimenaren aldeko irakasleekin edo susmagarri ez zirenekin ordezkatuak izan ziren.
|
|
|
Nahiz eta 1911 eta 1933 urteen bitartean gaur egun bere izena daraman Berlingo Fisika eta Elektrokimika Institutuko buru izan, eta Lehen Mundu Gerran lehen mailako laguntza eskaini Alemaniari, jatorriz judua zela jakin zen, eta 1933 urtean Ingalaterrara emigratu
|
behar izan
zuen. Suitzan hil zen urtebete geroago.
|
|
|
Bi urte geroago, Lise Meitner-ekin hasi zen lanean, erradiokimika izeneko arlo berrian. 1938 urtean naziek Austria bereganatu zuten, eta Meitnerek, juduen ondorengoa izanik, Suediara ihes egin
|
behar izan
zuen, Hahnen beraren laguntzaz. Urte hartan Hahnek historiako lehen fisio nuklearra burutu zuen, eta aurkikuntza horrengatik Nobela irabazi zuen 1944an.
|
|
|
Planckek behin baino gehiagotan kritikatu zituen nazien zenbait erabaki, baita Hitler bera jendaurrean zuzendu ere. Ondorioz, Kaiser Wilhelm Elkarteko buru izateari utzi egin
|
behar izan
zion. Bere lagun juduei asko lagundu zien, eta honek arazo latz dezente ekarri zizkion bere eguneroko ikerkuntza lanari.
|
|
|
Azkenean Botikarien Elkarteak onartu zuen Garretti lizentziatzeko azterketa egitea. Horretarako, eskola partikularrak hartuz jarraitu
|
behar izan
zuen ikasketekin. 1865ean, azterketara aurkeztu zen beste 7 ikaslerekin batera.
|
|
|
Behin lizentziatura lortuta, emakumeentzako eta haurrentzako erizaindegi bat ireki zuen Londresen. Baina doktoretzari ere ez zion uko egin nahi; eta, horretarako, Frantziara joan
|
behar izan
zuen. Sorbonan onartu zuten.
|
|
|
Hain zuzen, teknika berri bat erabili
|
behar izan
dute, lagin hain kaltetuetatik informazioa lortu ahal izateko. Horrez gain, kontu berezia izan dute beste espezie batzuen kutsadurarekin.
|
|
|
Halaber, moduluak egiteko erabili den teknologia nabarmentzen du. Haren esanean, parte hartu duten enpresek I+G egin
|
behar izan
dute hainbat elementu sortzeko; adibidez, Kutxa beltzak izeneko moduluan edo robotetan.
|
|
|
Duela gutxiko albistea da LHC azeleragailu erraldoiak programa zientifiko bat hasi duela. Berez, 2008ko udaberrian inauguratu zuten, baina matxura larri bat gertatu zen, eta lana bertan behera utzi
|
behar izan
zuten fisikariek, makina erraldoi hura konpondu arte. 2009ko azaroan jarri zuten martxan berriz ere, eta 2010eko udaberrian hasi dira esperimentu zientifikoak egiten.
|
|
|
Industriak indarra hartu zuenean, sistema hobetu
|
behar izan
zuten, prozesua eraginkorragoa eta merkeagoa izan zedin. Hasierako zamalekuak egur kreosotatuzko oholak ziren, aldapan eta bi norabidetan jarriak:
|
|
|
Itsasontzien neurria handitu ahala, hobekuntzak egin
|
behar izan
zituzten sisteman, itsasontziak ezin baitziren kostara hurbildu, sakonera ez zelako nahikoa. Hala, cantilever zubiak eraiki zituzten.
|
|
|
Baina animalia guztiek ezaugarri komunak dituzte, eta haiei buruz esan daitekeen guztia esan daiteke gure espezieaz ere. Izan ere, denok ahaidetuta gaude, eboluzioan arbaso berbera izan dugu, eta bi espeziek zenbat eta belaunaldi gutxiago egin
|
behar izan
arbaso komuna izateko orduan eta hurbilagoko ahaideak izango dira.
|
|
|
Aukeratutako herriak Olkiluoto (Finlandia) eta Flamanville (Frantzia) dira. Bi proiektuak atzeratuta daude, eta, dagoeneko, hasierako aurrekontua handitu
|
behar izan
dute. Edonola ere, horrek badu nolabaiteko azalpena ikuspegi teknikotik.
|
|
|
Beste batzuek bai; hain zuzen ere, arragoaren teknologiarekin burdina, beruna, zinka eta antimonioa isolatu zituzten. Jakina, arragoaren teknologia garatu
|
behar izan
zuten horretarako.
|
|
|
Linac2, SP eta SPS azeleragailuak zaharkituak daude eta neke mekaniko, korrosio eta irradiazio ikaragarriak jasan
|
behar izan
dituzte; eta horien fidagarritasuna hainbat elementuren eguneroko mantentze-lanen araberakoa da. Horrenbestez, egitura horiek ordezkatzea erabaki dute Genevako instalazioetako adituek.
|
|
|
Ez zen erraza izan; hamaika neurketa egin
|
behar izan
zituen, ia urtebetez. Baina, azkenean, 1798ko artikulu batean, Lurraren dentsitatearen 29 neurketa eman zituen, eta haien batezbestekoak zioen urarena baino 5,48 handiagoa zela.
|
|
|
Qubitak egiteko zailtasun handiena horien kontrola izan da. Alde batetik, beriliozko ioi ultrahotzak laser-pultsuen bitartez kontrolatu dituzte fisikariek, eta, bestetik, eremu elektrikoak gehitu
|
behar izan
dituzte ioien arteko elkarrekintza eragiteko, hau da, informazioa trukatzeko modu bat izan dezaten.
|
|
|
ez ezazu sekula ahaztu ostiralak Ilargia aldatzen duela, alegia, ilberrian egon arren ostirala bada ilbehera balitz bezala funtzionatzen duela. Argi eta garbi, zalantzarik gabe, eta guztiek kontatuko dizute, gainera, araua bete ez zuten kasu batean nola usteldu zitzaien egurra, gorotza zabaldu baina landarerik hazi ez, nola tejotu zen zerrikia, dena bota egin
|
behar izan
zutela. Eta ostiralen kontu horren arrazoia?
|
|
|
Benetako iraultza izan zen, garai hartan materia suntsiezintzat baitzuten zientzialariek. Curie senar-emazteek ere bi urte
|
behar izan
zituzten ideia hura onartzeko, nahiz eta beraiek frogatua zuten elementu erradiaktiboek masa galtzen zutela.
|