|
2000
|
|
|
Victor Pradera nazionalista espainiarrak hasitako ildoa, Opus Deiren Unibertsitateak gero kanonizatua, aurreiritzi ideologikoz zamatua, egungo antolamendu instituzional administratiboa justifikatzeko eginkizuna duena, Euklidesen teorema haietan bezala aurrez emaniko hipotesia egiaztatua gelditzen dena. Nahiz eta horretarako gertaeren interpretazio interesatuak eman
|
behar izan
, bestelakoak badirela isilduz. Historiak erakusten dituen une eta gertaera eztabaidatuei garaileen komenentzien araberako bertsioa eman eta hori dogma bihurtu.
|
|
|
Idazle eta editoreen eskaerari erantzun dio, azkenik, Jaurlaritzak, 3 milioi (HIRU!) emanez liburuak itzultzeko. Hasiera batean, gainera, Baskongadetako idazleenak itzultzeko eskaini du dirua, baina kritika jaso ondoren atzera egin
|
behar izan
du: Nafarroako idazleenak ere itzul daitezke, kopurua mantenduz (beraz, hiru milioiok gehiagoren artean banatu behar!).
|
|
|
Egia da euskal literaturaz arduratzen den prentsa apurrean, plazaratzen diren liburuen berri eman egiten dela, baina askotan kontrazalean datorren (eta editoreak gehiago saltzeko idatzi duen) aipua izaten da. Beste askotan, ordea, hiru egunetan eta enkarguz kolaboratzaileak idatzi
|
behar izan
duen azalpen laburra eskaintzen da. Non daude ofizioz literaturaren azterketa egunez egun egin behar dutenak?
|
|
|
8 Galegoaren kasua oso argigarria da. Berez, portugalera eta galiziera hizkuntza beraren bi dialekto hurbil izan arren, —elkarrengandik hagitzez hurbilagoak, esaterako, bizkaiera eta gipuzkera baino—, bistan da lehenengoari aspaldiko ofizialtasunak zer nolako prestigio eta garapen kulturala ekarri dion, bigarrenak oraintsu arteko lege-babesik ezagatik, bazterkeria nabarmena pairatu
|
behar izan
duen bitartean.
|
|
|
Hala bide zegoen Xabier Montoia ere, eta sinets iezadazue bazukeela horretarako arrazoirik, ezagutzen dudan irakurlerik asegaitzena baita. Bost hizkuntzatan pairatu
|
behar izan
zituen negar guztiek eragindako nardak poema hau sorrarazi zion:
|
|
|
Chillida-leku izen xume bezain itsusia jarri dioten museo horrek, Donostiako Errekaldetik Galarretara doan errepidean dagoen museo horrek, balio bat badu gainerakoen gainetik: Chillida oraindik bizirik dago, eta ez da bera desagertu arte itxaron
|
behar izan
, bere lana guztion esku uzteko, berak Bachen musika adina maite duen baserri horretan. Baina balio positibo horrekin batera, kezkatu egin nau Chillidaren museoa zabaltzeak sortu duen oihartzun mediatiko ikaragarrian, bere obraren inguruko debate handirik ikusi ez izanak.
|
|
|
Saiakera eta poesia berriro ere kaltetu. Jose Mari Sorsek Euskaldunon Egunka ri a-n adierazten zuenez, Ingalaterran antzeko neurri bat hartu zuten duela lau urte eta liburu denden laurdenak itxi egin
|
behar izan
dituzte, argitaletxeen% 20 desagertu direlarik. Frantzian indarrean jarri zen prezioen liberalizazioa, baina azken unean atzera jo zuen bertako gobernuak.
|
|
|
Europa eta nazioarteko testuingurua euskal esparruaren erreferentziatzat hartu zuten nazionalismoaren doktrinak, printzipioek, xedeek eta programek. Hasiera batean politika, gizarte, antolakuntza eta hauteskunde mailan indartu
|
behar izan
zuen Euskadin nazionalismoak; bigarren plano batean, berriz, Madrilgo gobernuari aurkeztu behar izan zizkion bere eskaerak, baita Espainiako dinamika politikoan parte hartu ere; horrez gain, hirugarrenik, nazioarteko mailara bideratu behar izan zuen bere politika, nazionalitateen mugimenduak markatutako bideari jarraituz. Nire ustez, hortaz, euskal nazionalismoaren doktrinak eta haren kanpo jarduerak koherentzia erakusten dute.
|
|
|
Europa eta nazioarteko testuingurua euskal esparruaren erreferentziatzat hartu zuten nazionalismoaren doktrinak, printzipioek, xedeek eta programek. Hasiera batean politika, gizarte, antolakuntza eta hauteskunde mailan indartu behar izan zuen Euskadin nazionalismoak; bigarren plano batean, berriz, Madrilgo gobernuari aurkeztu
|
behar izan
zizkion bere eskaerak, baita Espainiako dinamika politikoan parte hartu ere; horrez gain, hirugarrenik, nazioarteko mailara bideratu behar izan zuen bere politika, nazionalitateen mugimenduak markatutako bideari jarraituz. Nire ustez, hortaz, euskal nazionalismoaren doktrinak eta haren kanpo jarduerak koherentzia erakusten dute.
|
|
|
Europa eta nazioarteko testuingurua euskal esparruaren erreferentziatzat hartu zuten nazionalismoaren doktrinak, printzipioek, xedeek eta programek. Hasiera batean politika, gizarte, antolakuntza eta hauteskunde mailan indartu behar izan zuen Euskadin nazionalismoak; bigarren plano batean, berriz, Madrilgo gobernuari aurkeztu behar izan zizkion bere eskaerak, baita Espainiako dinamika politikoan parte hartu ere; horrez gain, hirugarrenik, nazioarteko mailara bideratu
|
behar izan
zuen bere politika, nazionalitateen mugimenduak markatutako bideari jarraituz. Nire ustez, hortaz, euskal nazionalismoaren doktrinak eta haren kanpo jarduerak koherentzia erakusten dute.
|
|
|
Geroago, 1936-1939 fasean, legezko gobernu batek gauzatu zuen kanpo jarduera, eta horrek izaera instituzionalaz hornitu zuen. Gobernu horrek, guztiok ezagutzen ditugun gertaera historikoak direla medio," Estatu funtzioak" bete
|
behar izan
zituen berehala, eta, horren ondorioz, bere subiranotasuna partekatu behar izan zuen. Eusko Jaurlaritzak estatuari zegozkiokeen funtzioak bete behar izan zituen ezinbestean, eguneroko bizitzan, egoeraren larritasunak bultzaturik.
|
|
|
Geroago, 1936-1939 fasean, legezko gobernu batek gauzatu zuen kanpo jarduera, eta horrek izaera instituzionalaz hornitu zuen. Gobernu horrek, guztiok ezagutzen ditugun gertaera historikoak direla medio," Estatu funtzioak" bete behar izan zituen berehala, eta, horren ondorioz, bere subiranotasuna partekatu
|
behar izan
zuen. Eusko Jaurlaritzak estatuari zegozkiokeen funtzioak bete behar izan zituen ezinbestean, eguneroko bizitzan, egoeraren larritasunak bultzaturik.
|
|
|
Gobernu horrek, guztiok ezagutzen ditugun gertaera historikoak direla medio," Estatu funtzioak" bete behar izan zituen berehala, eta, horren ondorioz, bere subiranotasuna partekatu behar izan zuen. Eusko Jaurlaritzak estatuari zegozkiokeen funtzioak bete
|
behar izan
zituen ezinbestean, eguneroko bizitzan, egoeraren larritasunak bultzaturik.
|
|
|
Adibidez, zenbait jelkide alemaniarzalek proposatzen zituzten kolaboratzeko edo negoziatzeko tentazioak saihestu nahi ziren. Nazien okupazioarekin batera, beste aldetik, Parisko Delegazioa desagertu zen, eta ordezkaritza hori derrigorrez beste hirietan jaso egin
|
behar izan
zen. Manuel de Irujoren esanetan, bost izan ziren nagusiak:
|
|
|
Horren adibide bezalaAintzinaaldizkaria dugu, kontserbadore eta abertzale kutsukoa, 1942 urteko ekainean berragertu zena, oraingoan A. Ospitalet eta Marc Legasseren zuzendaritzapean. Bi urte gehiagok pasatu
|
behar izan
zuten Herria aldizkariaren agerpena ezagutzeko. Herri a, Euska ld unaaldizkariaren ondorengoa, lehenengo euskal astekaria izan zena alegia," Journal basque-français hebdomadaire" epigrafearekin Baionan atera zen, 1944ko urriaren 19an.
|
|
|
Herri a, Euska ld unaaldizkariaren ondorengoa, lehenengo euskal astekaria izan zena alegia," Journal basque-français hebdomadaire" epigrafearekin Baionan atera zen, 1944ko urriaren 19an. Argitaratzeko baimena eskuratzeko, Pierre Lafittek, hogeita hamar urtetan komunikabide honen zuzendaria izango zenak, nazien aurka erakutsitako merituak azaldu
|
behar izan
zituen. Herriaez zen atera erbesteratuen eraginen ondorio bezala, eta honen helburu nagusia Iparraldeko biztanleria nekazaria izango zen, hain zuzen; horretarako, bertako euskalkiak erabiliko zituen.
|
|
|
Argitalpen honen aldizkakotasuna oso irregularra izan zen, neurri handi batean azkenean publikazioaren arduradun nagusia izan zen Isidoro de Fagoagaren bizitzaren aldaketen ondorioz. Horrela, 1951n, Fagoagak Argentinara joan
|
behar izan
zuenean, aldizkaria Buenos Airesen hasi zen argitaratzen, jakina, ideologikoki edo estetikoki aldaketa handirik sufritu gabe.
|
|
|
Frantziako okupazioarekin, Francorengandik ihes egiten ari zirenek berriz ere arriskuan ikusi zituzten beren bizitzak, naziek harrapatzen zituzten erbesteratuak Penintsulara bidaltzen baitzituzten. Inbasioak aurrera egin ahala, errefuxiatuek, Belgika, Frantzia eta Hitlerrek konkistatzen zituen herriak halabeharrez utzi
|
behar izan
zituzten edota haietan ezkutuan bizi. Normala denez, horrek, gehiegi ikertu ez diren beste ondorioekin batera, gure prentsaren desagerpena ekarri zuen.
|
|
|
Katalunian Vilaweb eta Galizian Vieiros zerbitzuen parekidea da Sareko Argia. Bitxiena, nire irudiz, zenbat itxoin
|
behar izan
dugun Euskal Herrian Katalunian duela bost urte asmatu zutena hemen egiten hasteko...
|
|
2001
|
|
|
Na va rra, 1512-1530liburu mamitsuan bildu ditu eta azaldu garai hartako jendeen testigantza ezagutu gabekoak, orduan gertaturikoaz inork zalantzarik bazuen, behin betiko haizatzeko: konkista eta menperaketa izan zen hura, inbasioa eta okupazioa, indarpean makurtu
|
behar izan
zuenNa fa rroak.
|
|
|
Hor dago, hain zuzen, Ipar Euskal Herriko gizartearen bilakaerarako giltza bat. Gogoz menderatua izan den herri batean, agintea eta agintarien errespetua dogma gisara irentsi
|
behar izan
duen herri batean, boterearen eta boteredunen eskutik datorrena onetsi egiten da. Zuberoako Herri Elkarteak euskarari bere lekua ematea erabaki duenez, zuberotarrek ontzat jotzen dute.
|
|
|
Gertakari historikoen kontakizuna ere xeheegia da, artifizialegia, eta behin baino gehiagotan argumentuaren haria eteten duela esango nuke(" pedagogiaren arabera aritu
|
behar izan
du Txillardegik", Zapiainek dixit). Egileak hartu duen dokumentazio-lana zabala eta eskertzekoa da, noski, baina ez du ondo kudeatzen, eta eleberria rentzatzama bihurtzen du, berriro ere (alor horretan, bestalde, trama konspiratiboak bereziki atsegin dituela argi uzten du).
|
|
|
Inork ez ditu publikoki nobelarenbalio literarioak zalantzan jarri, eta irakurle batek baino gehiagok sorpresa har dezake liburu luze hori erosi eta iraku rtzen hasiz gero. Euskaldunon Egunkaria-n (1999-VII-17) Markos Zapiainek liburua neurriz kanpo goraipatu zuen bere iruzkin politiko-ideologikoan, excusatio non petitaha rr igarri batzuez lagunduta baina(" Jakina, pedagogiaren arabera aritu
|
behar izan
du Txillardegik...";" Zenbait goiargik[?] Putz uren soiltasun formala mesprezuzko imintzio aristokratiko batez arbuiatzen du...";" Irakurle osasuntsuak plazer hartzen du nola Hamaika pausorekin hala Pu tz urekin";"... ez da soziopolitika tratatu zentzudun bat..."). Diario Vasc o-ko Felipe Juaristik (1999-VIII-14), ordea, ez zuen busti nahi izan, eta Unamunoren Paz en la guerralibu ru arekiko konparaketa lainotsu batzuez gain, ezer gutxi esan du Txillardegiren azken lanari buruz (izan ere, kasik lerro gehiago eskaintzen dizkio idazle bilbotarraren nobelari Putzu-ri baino...).
|
|
|
1990eko hamarkadan Great Whale izeneko egitasmohidroelektriko berri bat bultzatu zuen Quebeceko gobernuak, La Grandekoekin egin zutenaren jarraipena nonbait. Erantzun moduan, beste kanpaina handi bati ekin
|
behar izan
zioten. 1992ko otsailean Nazioarteko Uren Epaitegiakcree-ak kaltetzen zituen Kanadaren eta Quebecen politika hi droelektrikoa kritikatu zuen (Niezen 1998:
|
|
|
Zoko-gizona izateko, makina bat aldiz hitz egin
|
behar izan
duzu, eta izaten duzu jendaurrean. Nola moldatzen zara horrelakoetan?
|
|
|
aztoratu egiten baita gizona, oraindik ere, nola ez, egiteko dituen lanetan murgiltzeko aukera galarazten diotelako. Aitorpenak aitorpen, bestelako kontuak ere sarri entzun
|
behar izan
ditu Zavalak urte hauetan guztietan. Herri-literatura, izan ere, ez da beti orain bezala balioetsia izan, eta horixe da, hain zuzen, Zavalari galdetu dioguna, ea duela urte batzuk bere inguruko jendeak baliorik ematen al zion haren lanari.
|
|
|
Gailurrean dagoenari azkar bilatzen zaizko ajeak, eta, aurkitzen ez badira, asmatu egiten zaizkio. Zavalarena ez da horretan salbuespena, eta, laudorioekin nahasi, kritikak ere entzun
|
behar izan
ditu sarri. Kritika horietako baten arabera, biltze lan hutsa omen da Zavalarena.
|
|
|
Supere roanko rtasunaren fenomenoa Kammerling Onnes-ek aurkitu zuen esperimentalki, 1911 urtean, merkurioak oso tenperatura txiki batetik behera (tenperaturak har dezakeen baliorik txikienetik oso hurbil, --273 °C) erresistentzia elektrikoa galdu egiten duela erakutsiz. 1930eko hamarkadan materia osatzen duten partikulenbanakako jokabidea (sinpletasuna) ezaguna zelarik ere, zenbait materialek erakusten duten nolakotasun berri horren jatorria (konplexutasuna) ulertu ahal izateko zenbait urte igaro
|
behar izan
ziren. Supereroankortasunaren teoria kuantikoa Leon Cooper-ek, Bardeen-ek eta J. RobertSchrie ffer-ek plazaratu zuten, 1957 urtean.
|
|
|
Schrodinger-en Uhin-Mekanika plazaratu bezain laster Robert Oppenheimer eta Gamow tunel efektu mekaniko kuantikoaz baliatu ziren, eremu elektriko bortitzen eraginpeko hidrogenoatomoa ren egoera kitzikatuen autoionizazioa eta nukleo pisutsuenadesintegrazioa azaltzeko, hurrenez hurren; eta objektu kuantikoek potentziallangak zeharkatzeko duten ahalmenari esker XX. mendean zehar diseinaturiko aparailuak asko izan dira. Urte asko itxaron
|
behar izan
ziren, aldiz, hutsean zeharreko tunel-korrontearen berri esperimentala jaso arte. 1981 urtean Gerd Binnig-ek eta Heinrich Rohrer-ek, bi metalen arteko hutsean zeharreko tunel-korrontea kontrolatuz, tunel mikroskopioa (STM) diseinatu zuten, gainazaletako atomoen posizioak bereizmen handiz ikustea lortu zutelarik.
|
|
|
Merke atera zaizkie gainera itzulpenak Laguna eta Pegenauteri (hain gutxi kobratzen al dute itzultzaileek?), eta zaila da, benetan, ankerkeria honetatik ondorio itxaropentsu txikiena ere aurkitzea. Bai, derrigorrez onartu
|
behar izan
du Nafarroako Gobernuak euskarazko irakaskuntzak ez duela atzera bueltarik —eta bada zerbait—, baina doktrina ideologikoari kosta ahala kosta eutsiko diotela ere argi gelditu da. Nafarroaren benetako izaera esplikatu behar omen zaie eskolaumeei, eta ez orain arte bezala, Euskal Autonomia Erkidegotik zetozen liburuek egiten zuten moduan, dotrina abertzalesabiniano-deabruzalea.
|
|
|
Sareak aski du audientzia txiki eta fidelak bereganatzearekin. Sarean, elkarren lehian ari diren pegoren arteko distantzia klik bat besterik ez da eta, bezeroak kementsu iraungo badu, behar izango du berakbe reziki nahi duen eduki aproposa aurkitu, kalitatezko eduki bakana, nahiz eta ordaindu
|
behar izan
. Edo, beste modu batez esanda, ezein enpresak ez dio bezeroari kobratu ahal izango beste edozeinek doan eskaintzen dion eduki berbera.
|
|
|
Hauteskunde-gaueko boto-kontaketa egin ahal izateko Ibermatica enpresak Barne Sailarentzako sistema informatiko berezia garatu zuen eta azpiegitura aproposa indarrean jarri. Alegia, 22 zerbitzari, 112 PC, edozenbat inprimagailu, router eta modem eta, besteak beste, 10.000 lanordu
|
behar izan
zituzten 170 langile. Botoak kontatu ahala, bilketa osoa zuzenean jarraitzerik izan zuten komunikabide guztiek Lehendakaritzan eta baita Internetezere, Eusko Jaurlaritzaren webguneaz zein dozenaren bat pegoraren bitartez.
|
|
|
Euskalgintza ez da egoera politiko gatazkatsu honen erruduna ez eragilea, izatekotan biktima da, erakunde batzuek erasoaren ondorioak pairatu
|
behar izan
dituztelako. Aldi berean euskararen normalizazioaren alde neurri eraginkorrak hartzeko garaian, batzuek egoera gatazkatsu eta tamalgarri hori aitzakiatzat hartzen dute prozesu horretan ezer gutxi egiteko.
|
|
|
Franco hil osteko urteetan, bestetik, Espainiako eskuinak diktaduran eginikoen ordainak kitatu
|
behar izan
ditu hainbat alorretan, eta hizkuntza periferikoena da horietako bat. Euskara, gailego eta katalanaren ofizialtasun partzialak eta berpizkundea onartu ditu, ideologikoki guztiz kontra egonik ere, eten politikoa ez eta trantsizioa gerta zedin.
|
|
|
Eta jendaurrean defendatzeaz gain, UPN barruan dekretu hark astindutako hautsak baretzen ez zuen lan gehiegirik egin Sanzek. Dekretua berea zen —ia erabat berea— eta ez zegoen prest amore emateko, ezta alderdi barruan ia ospitalera bidali
|
behar izan
zuten Jesus Aizpun berak eskatuta ere.
|
|
2002
|
|
|
Baina jokoz kanpo harrapatu gaitu, bat baino gehiagohase rretzeraino, kanpotik etorri
|
behar izan
dutelako esatera SPrako tranbialibu ru ona dela, oso txukuna. Hemengo beka batetik aparte utzi ondoren, Euskadi Sarirako hautatu gabe lagata, bigarren edizioa ozta-ozta saltzen ari zelarik, ha rtu eta Madrilen nabarmendu dute, iaz argitaratutakoehundik gora lanen artean.
|
|
|
Euskaltzaindiak bidalita, Madrilera maiz joan
|
behar izan
dut Ministerioak antolatzen dituen Literatur Sariketetan parte hartzera, eta eskarmentuak hala erakutsita, aski garbi ikusikasia dut zein izaten den, gehientsuetan, horrelako lehiaketen bilakabidea: lehenbiziko botazioetan nork bere gogoko egile edo obrari ematen dio botoa, norbere hizkuntzakoei bereziki, baina horregatik besteak erdeinatu gabe.
|
|
|
Egun gutxi batzuk beranduago zabaldu zuten bere erakusketa Guggenheim Bilbao Museoan, Flandesko arte barrokoaren beste maisu batzuen lanekin batera. Kronikek diote Rubensek nederlandera, frantsesa, ingelesa, italiera eta gaztelania behar bezala menderatzen zituela, eta horregatik egin
|
behar izan
zituela behin baino gehiagotan diplomatiko lanak. Katolizismotik kalbinismora eta Kalbinen ideiak utzi eta berriro ereErromako diziplinara itzulitako gizona izanik (1577-1640, koka gaitezen ongi), Rubensek Errenazimentu garaiko gizonaren traza guztiak zituen (ez da Leonardo izango, baina hortxe nonbait), baina, hara non, barrokoaren maisu handienetakoa dugu.
|
|
|
Baita Espainiakoan ere, noski. Baina horrekin batera etorri zitzaidan burura Flandes izan dela Europako historian hainbat iraultzaren sorgune ere —Eu ropako mapa politikoa aldatu duten iraultzak— eta Flandes izan zela Espainiako inperioa hausten hasi zen lehenlu rraldeetakoa (guk geuk Noainen ia itxaropen guztiak galdu
|
behar izan
genituen bitartean). Eta, aitortu dezadan hau ere, Ibarretxek, harritu egin ninduelako:
|
|
|
Bestalde, izugarri emendatu da unibertsitatera iristen diren ikasleen kopurua. Ongizatearen gorakadaren ondorio izan den emendapen horri aurre egin
|
behar izan
diote erakundeek, ikastetxe berriak eraikitzeko eta eskaintzen diren ikasketen kostuak ordaintzeko dirulaguntzen bidez. Gaur, ia edozein ikasketa ofizial egin daiteke Euskal Herritik irten gabe; hegoaldeaz ari naiz, jakina. Iparraldean, berriz, unibertsitate mailako ikasketa oso gutxi eskaintzen dira eta kanpora joan behar dute ikasle gehienek.
|
|
|
Hala ere, aurreko horrek ez du esan nahi poz-pozik egoteko moduko egoeran gaudenik. Batetik, oso denbora luzea
|
behar izan
da iritsi garen tokiraino iristeko; eta, tamalez, baliteke oraindik egin beharko den ibilbidea luzeagoa izatea. Era desberdinetako arazo eta oztopoak daude.
|
|
|
Kontuan hartzen badugu unibertsitateek ekin
|
behar izan
dioten lehen zeregina zein izan den, eta horretarako aurkitu dituzten zailtasunak eta oztopoak nolakoak izan diren, ez da batere harritzekoa hedakuntza jarduerarik ez egitea edo oso gutxi egitea. Bazter batean geratu den zerbait izan da, zalantzarik gabe.
|
|
|
Euskal Herrian dauzkagun unibertsitateek, UPV/EHU, UPNA/ NU P, Deustu, MU, Nafarroako Unibertsitatea eta Baionako campusekoa, beren hasieran irakasleri gabeziariau rre egin
|
behar izan
diote. Egia esan, erraza izan dute, Espainiatik edo Frantziatik irakasleak ekarri zituzten etaho rrela eman zituzten aurreneko urratsak.
|
|
2003
|
|
|
Gelditu naiz lankideen keinuekin, operazioa oraindik zabalik zela jada dena antolatzen, lehen Egunero kalera ateratzeko. Gelditu naiz ordezkaritzetako erregist roak jasan
|
behar izan
zituztenen gogoetekin, bakarrik, dozena bat polizia inguruan begi zirrikituetatik zaintzen, lankideen agendak eta urteetako lana nola altxatzen zuten lekuko. Gelditu naiz besarkadekin, gelditu naiz itxieraz geroztik gure arteane re sortu diren bikoteekin, izan diren maitasun gauekin.
|
|
|
Lehen kasuan atxilotutako batzuek tratu txarrak salatu zituzten epaitegian eta gizartea ren aurrean. Bai lehen kasuan eta bai bigarrenean bost eguneko inkomunikazioaldia pairatu
|
behar izan
zuten bahituek. Gerora fidantzak ordaindurik irten diren arren, oraindik Iñaki Uriak, Euskaldunon Egunkari a-ko kontseilari delegatua zenak, kartzelan jarraitzen du.
|
|
|
Ezt rebetasunak eragotzi zion lagunari jolas-miseria hartan burua altxatzea eta haurtzaroa aihen lastimosoan erre
|
behar izan
zuen, zigor hartatik ihes egin aurretik. Betiko alde egin zuenean ume aroa zeharo galduta zeukan lagunak... bere zoritxarrerako.
|
|
|
Filosofia klasikoak halaxe fo rmulatu baitu, gizarte erkidegoen garapen harmonia tsuaren aipamena egin duenean. Eta denek, baita liberalikamorratuenek ere, aitortu
|
behar izan
dute horren balio morala, teorian, bederen.
|
|
|
Gizarte baldintza egokirik sortu ez zelako, euskaltegietan hasi eta euskara ondo ikasi zutenetatik gehienak ez ziren gauza izan normaltasun batekin hizkuntza hori inoiz erabiltzeko. Euskaraz normal hitz egitera iritsi ziren euskaldun berriek estrategia propioak garatu
|
behar izan
zituzten (lagun edota bilgune berriak bilatu, giro euskalduneko lan batean hasi...). Ahalegin horiek, gehienetan, no rberaren gain gelditzen ziren; gutxitan ziren sozialki sortuak eta planifikatuak.
|
|
|
Zinez uste dut beren eskuzabaltasuna txalogarria dela, eta zailtasun guztien aurrean tinko jokatzeak duen meritua azpimarratu behar da. Nolanahi ere, pairatu
|
behar izan
dituzten lan baldintza urriek sektorea markatu egin dute. Baldintza horiek kasu askotan mugikortasun handia ezarri dute eta" beteranoak" euskal kantetan agertzen bazaizkigu ere, sektorearen ezaugarria gehiegizko mugikortasuna da, horrek dituen ondorio latzak kontuan hartuz:
|
|
|
Lan eskerga egin da sektorean irakasleriaren prestakuntzaren arloan eta material didaktikoen sorkuntzan, administrazioen aldetik aparteko laguntzarik jaso ez badute ere. Azterketa hau ezin dugu bukatu azken bost urte hauetan Espainiar Estatuaren aldetik pairatu
|
behar izan
dugun jazarpen gupidagabea aipatu gabe. Horren ondorioak gaur egun nabarmenak dira eta sektorearen parte handi bat baldintzatu egiten dute.
|
|
|
P roiektu honen berri Ibarretxe lehendakariak 2001ekouztailaren 11n eman zuen, kargua hartzearekin batera emandako hitzaldian, eta abian jartzeko urtebete
|
behar izan
zuten. 2002ko maiatzean Jaurlaritzak hautatu zituen kultur eragileek otsailerako burutu zituzten beren txostenak, eta joan den maiatzaren 28an bigarren faseari ekin zitzaion.
|
|
|
2003ko uztaila-abuztua • 137 zenbakia baino ez ziren eta soldaduak mertzenarioak besterik ez. Soldadu frantsesek, aldiz, hiritarren nazio berria defendatu
|
behar izan
zuten eta, ondorioz, hiritar arrunta soldadu bihurtu zen.
|
|
|
Auzia Batzorde Arbitralak epaitu
|
behar izan
du eta laburbilduz zera erabaki: Diputazioek hardwarea jarri beharko dute eta Jaurlaritza, ostera, softwareaz arduratu.
|
|
|
Su-emaileek dendak, etxebizitzak, ehun-lantegiak eta meskitak arpilatu zituzten eta su eman zieten. 150.000 musulmanek baino gehiagok beren etxeak utzi
|
behar izan
dituzte. Komunitate musulmanaren oinarri ekonomikoa guztiz suntsitu dute.
|
|
|
Mugimenduaren lotsagabekeria eta erradikalismoaren ondorioz, nazioarte mailan ere balio berriak hedatu ziren, esate baterako sexu librea, feminismoa eta ingurumena. Ohitura eta kultura aldaketarako proposamen horiek hartu zuten neurria ren kariaz," kontrakultura" mugimenduaz hitz egitera iritsi zen. Herrialde gutxi geratu ziren mugimendu horren eraginetik at. Erregimen autoritarioen pean zeuden hainbat herrialdek ere, Brasil eta Txekoslovakia kasu, ikasle eta langileen protestaldi larriak jasan
|
behar izan
zituzten.
|
|
|
Egia esan, sindikatuek nahi dituzte langile informalak ordezkatu, baina ez dakite nola egin. XX. mende hasieran, artesauen sindikatuek ere ikasi
|
behar izan
zuten industriako langileak antolatzen. Egun, horixe da, hain zuzen, sindikatu legez ezagutzendu guna ren antolakuntza eredua.
|
|
|
Argitaletxeek eta hainbat sindikatuk eta alderdik neurria katedra askatasunaren eta ikastetxeen autonomiaren aurkakoa zela erantzun zuten. Hezkuntza Departamentuak berak argitu
|
behar izan
zituen presidentearen hitzak: liburuak ezin zirela ezarri, eta erdarazko testuak itzultzeko diru laguntzak emango zirela.
|
|
|
Euskara hutsezko irakaskuntza" leherrarazteko saioa" salatu zuten irakaskuntzako taldeek, eta departamentuak berak argitu
|
behar izan
zuen proiektua zirriborroa baino ez zela," zaharkitua" zegoela. Eremu euskalduneanBeredua —erdaraz eta euskaraz— bultzatu nahi zuela, hori bai, onartu zuen Jesus Laguna kontseilariak.
|
|
|
Sanzek esan, esan zuen ere eskola liburu itzulitako hauek" derrigorrez" erabili beharko zirelaDereduan," derrigorrez" hori azpimarratuta. Hezkuntza Departamen tuaksuhiltzailea rena egin
|
behar izan
zuen gero, presidentea renberoaldia epeltzeko. " Indar morala" baino ez zela erabilikoonartu zuen bozeramaile batek.
|
|
|
Herri euskaldunetan era askotako erasoak nozitu
|
behar izan
genituen euskara dela-eta. Maisu arrotzek ez zuten nire denboran bertakoek bezain bortizki jokatu.
|
|
|
2. Bai, egokiak iruditzen zaizkit, noski. Euskaltzaleak saiatu dira euskararen alde hainbat ekintza aurrera eramaten, baina euskalgintzak jaso
|
behar izan
duen eraso zaparrada kontuan hartuta, argi dago ez direla nahikoak izan. Euskaltzaleen aldetik planteatu diren aterabideak, oro har, betikoak izan dira:
|
|
|
Hala ere militantismo dosi handiak behar izaten dira oraindik. Galdetu bestela txiringitoa itokinen pean eta azpiegitura eskasekin (azokan bertan eta bestela ere, enpresek ezin baitiete hotel eta garraio gastu handiei aurre egin) lauzpabost egunez hamaika orduz saltzaile aritu
|
behar izan
ziren ekoizle-editore-sortzaile gizajoei. Edo eurijasaren pean eta lokatz artean Durango kolapsatu batean aparkatu nahian aritu ziren balizko irakurleei.
|
|
|
2003ko urtarrila-otsaila • 134 zenbakia zuetan eta ederki kostata lor daitekeen jomuga dela. Euskaltzale amorratu askok, eguneroko jardunean erdara erabiltzera ezinbestez behartuta, amore eman(
|
behar izan
–) dute garai bateko asmotan; ilusioz beteta euskara ikasteari ekin zioten erdaldun batzuk, urteak joan eta urteak etorri gutxieneko erabilera maila lortzeko paradarik ezean, ikasitako guztia galtzen ari direla (edo, jada, galdu dutela) ohartu dira; hori guztia, haurrak euskalduntzeko ahaleginetan jarritako ilusio asegabea ahaztu gabe. Eta disonantzia kognitiboaren mekanismoa aintzat hartuta, garai bateko asmo utopiko eta egungo eskarmentu etsigarrien arteko amildegiak eragiten duen autokulpabilizazioa ekiditeko, norberak garai bateko hizkuntz ilusioak murriztu eta apaltzeko tentazioa senti dezake.
|
|
2004
|
|
|
Jokinek arazo handiak izango zituen. Korapilatsua da oso garai hori, baina, gertuenetatik hasita, askok huts egin
|
behar izan
dute hamalau urteko mutiko batek, egunsentiarekin etxetik atera, eta harresietatik behera bere burua botatzeko erabakia hartzeko.
|
|
|
1786an arlo politikoan eragin handia izan zuen aldaketa gertatu zen, 1740tik errege zen Friedrich Handia hil baitzen. Une hartan Kant lehenengo aldiz urte erdirako Unibertsitateko errektorea zen, eta Friedrich Wilhelm II.a errege berria Konigsbergera omenaldia jasotzera etorri zenean berak eman
|
behar izan
zion ongietorria. Kantek gazteluan egin zen ekitaldian parte hartu zuen, baina hurrengo egunean katedralean egin zen beste ekitaldira ez zen agertu (ez zen inoiz elizkizunetara joaten), gaixo zegoela eta.
|
|
|
Konplexurik gabe, urratsez urrats. Bide hori bera egin
|
behar izan
du euskal literaturak sinesgarri bilakatzeko, lurralde imajinarioak konkistatuz joateko, hizkuntzaren eta errealitatearen erregistroak esploratzeko, euskaldunon bizitza ulertzeko beharrezkoa bilakatzeko. Asko dauka ikasteko euskal zinemak euskal literaturatik (eta itzulpengintzatik).
|
|
|
Hartara, norabide argirik gabeko babes sistema batekin eta berezkoenpresa egitura indartsurik gabe ere —izan ere ETBk, lehenengo urteak eta gero, ezer gutxi jakin nahi izan baitzuen denbora batean Euskal Herriko zinemarekin—, murriz tuzjoan zen Euskal Herriko zinema produkzioa. Ondorioz, so rtuz joan ziren egile berriek eta baita lantalde tekniko eta artistiko askok ere Euskal Herritik kanpo garatu
|
behar izan
zituzten euren ibilbide profesionalak. " Euskal zinemaren" marka bera, zeinari oraindik atxikitzen zitzaizkion Euskal Herritik kanpo ari ziren zenbait ekoizle eta egile ere, pixkanaka-pixkanaka urtuz joan zen, gaitasunik gabe espainiar Estatuan azken urteotan egin den zinema produ kzioaren baitan co rpusbe rezi bat izendatzeko.
|
|
|
Alderantziz, nahaste-borraste hartatik ez zen inongo eragin positiborik atera Euskal Herriko zinemagintzarentzat, ez enpresa egitura aldetik, ez finantzaketa ereduaren aldetik ere. Izan ere, nahiz eta asmoak bestelakoak izan, nazioarteko koprodukzioen esperientzia negargarrien ostean, porrot izugarriak guztiak, lehenagoko eredu berberera itzuli
|
behar izan
baitzuen Euskalmediak koprodukzioak aurrera ateratzeko, alegia, bere ekarpenak ICAAren proiektuen gaineko aurreratutako diru laguntzekin bat egitera. Madrilen ezarritako hiruga rren bidea handiegi geratzen zitzaien oraindik Euskadiko produkzio-etxe gehienei.
|
|
|
Euskal etxeak pisu sinboliko handia du gure kulturan eta horren isla dugu aztergai ditugun olerkiotan. Nostalgia transmititzen diguten irudiak dira, poetak gaztetatik etxea utzi eta urrutira joan
|
behar izan
baitu, etxea eta etxekoak atzean utziz," etxetik urrun hiri handietarat".
|
|
|
Erdozaintzi fraide, euskaldun konprometitu, irakasle edota kultur eragilearekin batera, Erdozaintzi idazlea eta poeta ere izan da. Oso gazte zela euskal kulturaren alde lan egin beharra sortu zitzaiolarik, literaturari zerbait berri ekar ziezaiokeela sentitu zuelarik, bere burua sail horretan formatzetik hasi
|
behar izan
zuen. Bere kasa, literaturaz janzten eta euskara lantzen hasi zen, euskal klasikoak irakurriz, liburutegi zabal bat osatuz, hainbat idazlerekin harremanetan jarriz, eta garaiko euskal agerkari nagusiakbe re idatzien hedatzailetzat hartuz: Elga r, Jaki n, He rria, Olerti, Gure-Herria, Eusko Gogoa, Gazte, Herriz-Herri, Anaita suna, Jaunaren Deia, Fedegintza eta Maiatz.
|
|
|
Oso hartueman gutxi izan nuen berarekin, gerrak bete-betean harrapatu zuen eta. Hasiera batean Frantziara ihes egin beharrean izan zen, eta ondoren Bilboko Larrinaga espetxean urte asko eman
|
behar izan
zituen. Gazte nintzelarik hil zen.
|
|
|
Hortaz, Donostiako Ser irrati kateko lagunek grabatu, Graficas Valverdeko Antonio Valvercfe nagusiak ere (Anttonen aita) baietza eman eta azaleko marrazkia berak egin
|
behar izan
zuen. Jarraian," Columbia" Donostian zegoen enpresan biniloa egin eta eskuz esku zabaldu genuen.
|
|
|
Gogoratzen naiz, beste batean ere, zentsurari amore emateko kantu bati izena aldatu
|
behar izan
geniola, eta hitz lerrokada oso bat bere horretan kendu behar izan genuela era nabarmenean. Kontua zen kantua grabatuta genuela ordurako, eta ezin genuela besterik egin.
|
|
|
Gogoratzen naiz, beste batean ere, zentsurari amore emateko kantu bati izena aldatu behar izan geniola, eta hitz lerrokada oso bat bere horretan kendu
|
behar izan
genuela era nabarmenean. Kontua zen kantua grabatuta genuela ordurako, eta ezin genuela besterik egin.
|
|
|
Horri heldu baino lehen, hizketan ari gara garai bateko hainbat konturi buruz eta bitxi-bitxia den kontu bat etorri zait burura oraintxe, pasatu gabe utzi nahi ez nukeena. Zeruko Argia aldizkarian genbiltzan garai haietan, besteak gutxi zirela, beste gauza bat gehiagori ere heldu
|
behar izan
genion.
|
|
|
Guztien biografiak aztertuz gero, herri honen gaitz errekurrenteak azalarazten dira, nahi gabe bada ere: hizkuntzaren ahultasunari eskainitako bizitzaren paradigma da Eguzkitzarena, herri batek zenbat hizkuntzalari sortu, eta hizkuntzari zenbat ahalegin eskaini
|
behar izan
zaion erakutsiz. Goienetxeren bizitza, ordea, herri honek beraren historia propioa idazteko sentitu duen beharrizanaren apologia dugu, gutaz mintza daitezen baino, gu mintza gaitezen gure buruaz.
|
|
|
Lartzabalek, azkenik, adierazten digu estatuen inposaketa politikoak nolako lubakiak sortu dituen gure artean, une batean alde batean lerrokatuz, ondorengo unean lubakiaren beste aldean lekua bilatuz. Lau biografiak herri baten tragediaren adierazle argiak dira, eta zaila da imajinatzea nolako biografiak izango zituzten kanpotiko presio horiek pairatu
|
behar izan
ez bazituzten.
|
|
|
Baina naturala izan daitekeen prozesua areagotu nahi izaten dela ematen du sarritan. Hor dugu, esaterako, zenbait agintariren aldetik herrietako jaiak (herri jaiak diren neurrian) zapuzteko ahalegina, eta Euskal Herri osoko jaibatzorde, talde eta kolektiboek zapuzketa nahiari aurre egiteko ekimena sortu
|
behar izan
dute.
|
|
2005
|
|
|
Eta hara nola iruditzen zaidan, Lucila Godoy Alcayagarentzat, bere aurrekoen sorterritik urrun bizi izan behar zuen emakumearentzat, bere jaioterritik ihes egin
|
behar izan
zuen emakumearentzat, euskal umeei laguntzea izan zitekeela euskaldun izateko modu bakarra, ziurrenera; Txileko eta Amerikako bertakoengana hurbilarazi zituen modua izan zitekeela emakume izateko modu bakarra, ziurrenera; familiarik ez izatea suerta zitekeela ama izateko modu bakarra ere, hein batean. Paseko hegazti, Hanizanik hona niz.
|
|
|
Izan ere, hemen jende askok isildu beharra izan baitzuen, Perpetua Saraguetak urte askoan egin zuen bezala. XX. mendearen hasieran idatzi zuen Perpetua Saragueta nafarrak, gerora, hainbeste urtean, bizimodua aurrera ateratzeagatik, familia babesteagatik, isiltasunerainoko bidea egin
|
behar izan
zuen. Berriz idazten hasi zenerako, bere ilobentzat zeuzkan buruan, jakinarazi nahi zien bizimodua ez dela beti erraza.
|
|
|
Zer eskaintzen zaie euskaraz? Zer ohitura hartu
|
behar izan
dituzte. Nora jotzen dute?
|
|
|
Urteen joanean, halabeharrez, bikoizketako profesional horietako askok eta askok beste ogibide batzuk bilatu
|
behar izan
dituzte. Fikzioaren itzulpen-egokitzapenetik erabat bizi den itzultzailerik apenas dagoen Euskal Herrian.
|
|
|
Alabak droga hartzen zuen eta familia guztia goitik behera hondatzen ari zen. Amak beste seme-alabak aurrera ateratzeko erabaki hori hartu
|
behar izan
zuela esan zuen.
|
|
|
Ratzingerrek, Fedearen Defendatzaile zenean, fedea defendatu
|
behar izan
zuen. Horixe zuen bere lana.
|
|
|
Arrotzez beterik egon da bultzia. Hitz lotsabakoak, abesti zantarrak, nahi ta nahi ez, entzun
|
behar izan
dodaz Jainkoaren aurka biraoaz nahastauta.
|
|
|
Aurkitutako oztopo nagusiak artikuluaren espazioari dagozkion mugak dira (emakume idazle asko dira eta haien lana oparoa, eta aukeraketa egin
|
behar izan
dugu, denak ezin direlako hain orri gutxitan merezi bezala iruzkindu eta agertu); beraz, lehenago aipatutako helburuak kontuan hartuta egin dugu hautaketa. Ez daude diren guztiak, eta uste baino gehiago dira.
|
|
2006
|
|
|
Urtarrilaren 19ko goizaldean atera zituzten Samancatik Kataluniarantz paperez betetako 500 kutxa. Hori bai, zuzeneko bidea hartu beharrean, lehendik Madrildik pasatu
|
behar izan
zuten. Artikulu hau astebete lehenago jaso genuen Jakin-en erredakzioan.
|
|
|
Alde horretatik, oso ezkor nago. Egia da azken bost-zazpi urteotan ibili
|
behar izan
dudala arrisku batekin, eta ahalegin handia izan da. Jokatu dut eta galdu egin dut.
|
|
|
Arestian aipatutako aspektu bakoitza antolatu eta lantzeari ekin diogunean, zailtasun batzuei aurre egin
|
behar izan
diegu:
|
|
|
orokorrak —migrazioak, arrazakeria, musulman erlijioa, Europako esperientziak... — zein egoera zehatzak, ikasle berrien eskolatze prozesuan ematen ziren auziak. Oso saio biziak sortu ziren lan bilkuretan, zenbait unetan ere klaustrora eraman
|
behar izan
genituen auziak debatea orokortu zedin (ikasleen eskaera onespena, talde arruntetan hartzea, euskalduntze prozesuarekiko eragina...). Hori guztia dela-eta aitor dezakegu zenbait irakasleren ikuspuntua eraldatu egin zela, benetako maila pedagogiko sendoetaraino itzularaziz.
|
|
|
Ikasle erdaldunen eskolatze hori gertatzerakoan, esan beharra dago, testuinguru soziolinguistikoa desberdina izanik ere, orduko egoerak planteatu zituen erronkei ere aurre egin
|
behar izan
zitzaiela, hizkuntza lantzeari eta garatzeari buruzko oinarri teorikoei eta baliabideei buruzko hausnarketak eginez, eztabaidatuz eta plangintza ezberdinak garatuz.
|
|
|
Ondorioz, gure artera iristen direnean, askotariko kasuistika aurkitu ahal izan dugu; eta hizkuntza irakasteaz gain, zeharka aipatutako beste zenbait faktoreri eta ekintzari aurre egin
|
behar izan
dio ikastolak.
|
|
|
Eta Jakinek, gainerako euskal elkarte eta instituzio guztiek bezala, bere aldaketa sakona burutu
|
behar izan
zuen.
|
|
|
10 1964tik 1969ra gorakada handia izan zuen harpidedunetan Jakin-ek —14 zenbakia 600 aletan inprimatu zuten Bilbon— 1962an isildu
|
behar izan
zuenean 500 bat harpidedun zeukan; 1969an berriro isildu behar izan zuenean, 1.000 inguru zituen.
|
|
|
10 1964tik 1969ra gorakada handia izan zuen harpidedunetan Jakin-ek —14 zenbakia 600 aletan inprimatu zuten Bilbon— 1962an isildu behar izan zuenean 500 bat harpidedun zeukan; 1969an berriro isildu
|
behar izan
zuenean, 1.000 inguru zituen.
|
|
|
Bere edizio-jakinduriarik onena eta arretarik handiena ipini zituen Jakin Taldeak liburu horietan. Ahalegin eta jakinduria ez txikiagoak ipini
|
behar izan
zituen urte horietan, bildumetatik kanpo atera zituen beste liburu hauetan: A. Elizegiren Sustraietan (1976), B. Gandiagaren Uda batez Madrilen (1977) eta J. M. Torrealdairen Euskal Idazleak gaur (1977).
|
|
|
Dena dela, aldizkaria baino gehiago izan da Jakin, ia hasieratik: kultur taldea izan da; eta aldizkariak isilaldian egon
|
behar izan
duenean ere, Jakin Taldeak hortxe iraun izan du, era batera edo bestera. Aldizkariarekin batera edo aldizkaririk ezean, bestelako proiektuak bultzatu eta burutu izan ditu.
|
|
|
" Jakinlariek" urteroko jardunaldietan landu zituzten gai monografiko guztiak ez zituzten gero liburutan argitaratu —gabe geratu ziren" Asaldakuntza" (1962ko gaia) eta" Pacem in Terris" (1964ko gaia) — Dena dela, eta Jakin-en 21 zenbakiko (1981)" Historia" artikuluak (88 or.) ondo nabarmentzen duenez, aldizkariak isilik egon
|
behar izan
zuen urteetan ere" lagunarte kulturalak eutsi egingo dio bere lanari", urteroko jardunaldi haien bitartez.
|
|
|
Arantzazu utzi eta atzera Zarautza, etxera. Bizimodu berria egin
|
behar izan
zuen. Gaitz erdi, bazuen horretarako sasoia, bai eta kemena ere.
|
|
|
Etxean disgustu handia izan zuten. Nik, orduan, ikusi, entzun eta isilik egon, horixe egin
|
behar izan
nuen. Txikitako lagunak, berriz, derrepentean etorri zitzaizkidan etxera.
|