|
2000
|
|
|
Pixka bat handitzen joan ahala bertso paperak ekartzen zizkidan. Etxean lehendik ere
|
baziren
bertsopaper zahar batzuk eta Txirrita, Udarregi, Pello Errotaren kontuak ere esaten zizkidan, Txirrita eta Pello Errota ezagutu baitzituen berak.
|
|
|
lau puntukoak zortziko txikia eta handia eta bost puntukoak hamarreko txikia eta handia. Orduan ere
|
baziren
beste neurri batzuk, baina bertso paperetan bakarrik eta zailak zirelako ez ziren erabiltzen. Gaur bertso eskolak direlako eta abar, molde gehiago erabiltzen dira.
|
|
|
Justu gu bertsotan hasi ginen garaian, hasi zen jendea kantatutako egunean etxeratzen. Kotxeak beranduago etorri ziren, baina motoak
|
baziren
... Baina ordura arteko ohituretan herri batera bertsotara joan eta iluntzean etxera alde egitea pekatu handia zen!
|
|
|
«Oraingo gazte hauek», «Made in Zarautz», «Zuk egina», «Udala lanean», «Kulturari keinu», «Ene Zarautz maite», «Herriko kontu zaharrak», «Eztabaidarako tartea», «Udako pasarteak», «Eta orain, zer?», «Bazenekien». Saio hauetako dezente erreportajeez hornitzen
|
baziren
ere, beste batzuek molde berritzaileak zekartzaten, hala nola: «Bandera horian ura gerriraino», Euskal Herriko jaien zerrenda ematen zuena.
|
|
|
Eta ikusitakoaren arabera, ez dirudi epe erdira jokamolde hori aldatzeko prest daudenik. 80ko hamarkadaren hasieran, hedabide idatzien ikerketa kazetaritzaren ondorioz edo, telebistan modan jarri
|
baziren
ere, kate pribatuen etorrerak joera hori galbidean jarri zuen. Eta horrela gaur arte.
|
|
|
Historia labur honetan ezinbestekoa da hasiera hartan eta gaur ere Arabako bertsozaleen" etxea" den Gasteizko Txusta taberna aipatzea. Lanzale dantza taldeko egoitzan biltzen hasi
|
baziren
ere, Txustara alde egin zuten berehala," gehiegizkoa zelako dantzariak eta bertsolariak batera". Udalak pisu bat ere eskaini zien, baina haren egoera txarra zela eta, ez ziren Txustatik atera.
|
|
|
Ipuin bat oso ona zela esan zidan. Beste bi erdipurdikoak ere
|
baziren
eta gainontzekoek ez omen zuten balio. " Eta begiak itxi zituen" ipuina izan zen gustatu zitzaiona, nik idatzitako lehena eta orduko horietatik liburu honetara iritsi den bakarra.
|
|
|
Bira honen muina, alde batetik, beste nazio batzuetara ebakuatuak izan ziren" gudako ume" entzako dirua jasotzea zen eta, beste alde batetik, Errepublikaren barruan Euskal Gobernuaren existentziaren berri ematea. Bi partida jokatzera abiatu
|
baziren
ere, gehienek beren bizitzaren bi urte eskaini zioten ekimen historiko honi: Luis Regueiro kapitaina, Langara, Larrinaga," Emilin", Ahedo, Areso, Zilaurren, Blasco, Mugerza, Gorostiza, Etxebarria, Eguskiza," Pablito", Ciriaco," Kuki", Soladrero, Zubieta, Bilbao, Sanchez, Unamuno, Iraragorri, Pedro Regueiro," Txirri II", Ipiña, Markuleta, Lekue eta" Bata".
|
|
|
ikastola ez zen legala, irakaskuntza lerroa sendotu behar zuten, ez zuten irakasteko leku propiorik... Hastapenak gogorrak izan
|
baziren
ere, ilusioz egin zioten aurre erronkari eta horren lekuko da egungo Laudio Ikastola.
|
|
|
Iparraldeko harkaitzak berdexka
|
baziren
, Porto ingurukoak gorri gorriak eta ilunabarreko eguzki sarreran su hartzen zuten, naturak forma ezinezkoetan diseinatutako Calanches famatuek. Turista jende gehiago topatu genuen inguru honetan:
|
|
|
Beno, materialetan hobetu dugu zuntzarekin, arinagoa delako. Baina orain gabiltza 200 kiloko traineruekin, eta duela 60 urteko egurrezko traineruak orain bezain arinak eta azkarrak
|
baziren
. Arraun mota ere ez dugu aldatzen, ezta formaz ere...
|
|
|
EHtik ateratzeko jarrerak% 60 eta 40 artean banandu ziren. Zutiken
|
baziren
EH uztearen aldeko eta aurkako jarrerak. Geroak, finean, arrazoia eman die ateratzearen alde zeudenei.
|
|
|
Hainbeste kasta, leinu, arraza eta batek daki zer dagoen India handian, bere biztanlegotik milioika pertsona mixeri gorrira zigortuak dauzkan estatu erraldoian, antza denez 279 maharaja" ere
|
baziren
eta beldur naiz ez ote diren gaur ere han izango, patxada ederrean biziz, beraiek ez bada beren ondorengoak. Baina, tira!
|
|
|
Hala ere, arazo gehiago
|
baziren
munduan, Aita Saindua zeharo kezkatua egoteko modukoak," Indarkeria" letra larriz idatzia zeukan editorialak ohartarazten zuenez. " Arro dago itsasoa", jakinarazten zuen editorialgileak, jarraian bere metaforaren nondik norakoa adierazteko:
|
|
|
Hala ere, ezberdintasunak ere azpimarratu zituen: Parkerren eleberrian emakumeak galtzaile irteten
|
baziren
ere," Arantxa Iturberenean, berriz, emakume guztiak ez dira galtzaile irteten. Hemen badago irabazle irteten denik, nahiz eta munduaren aurrean bakarrik izan irabazle eta ez bere barnean." (Egunkaria VII)
|
|
|
Adibidez, aurreko nobela, jazz banda bat bezala zegoen antolatuta. Instrumentu bakoitzak bere protagonismoa zuen,
|
baziren
kontrabaxua eta bateria, hau da, estruktura erritmiko bat, saxofoiari mugak ipintzen zizkiona eta dena batzen zuena.
|
|
|
2 Egintzak edo ezegiteak izandakoan, herrialdeko edo nazioarteko legeriaren arabera delitu ez
|
baziren
, da inor kondenatu. Delitua egitean ezargarri zen zigorra baino larriagorik ere zaio jarri.
|
|
|
aldarrikatu. Dios, en ordez, zigorrik larriena leporatu beharra zuen, eraztuna eskuratu ez ezik, eskolako mutilik ankerrenak galtzak jaitsi eta maisuaren mahaian ipurdiz gora jartzen baitzuen, maisuak idizilez zigortzeko. Horren beldurrak behartzen zituen haurrak gazteleraz egitera eta gurasoak, haurrok eskolatuak izango
|
baziren
, euskara baztertu eta gazteleraz ahalegintzera.
|
|
|
Selekzio hau pasaden astelehenean Guggenheim en aurkeztu genuen, eta jada norgehiagokainternazionalak antolaturik ditugu.Federazio internazionalean parte hartzeko eskubidea daukagu; espainiarfederazioak eta CDSak(. Consejo Superior de Deportes? delakoak) boikoteatzen gaituztenez, ordea, ezin; nahikoa izango zen abstenitu egingo
|
baziren
, baina oso beligeranteak dira.
|
|
|
Dena dela, gaur egungoterapia sexualaren egoera ulertzeko, kontuan hartu behar dira, ezinbestekoerreferentzia dira-eta. Honen inguruan, giza erantzun sexualaren ezagupeneanegindako ekarpenak nabarmenak izan
|
baziren
ere, maila psikologikoarizegozkionak eskasak izan zirela esan genezake. Beren argitalpenetan agertzenzituzten emaitza bikainak, gaur egun oso eztabaidatuak dira.
|
|
|
Agiriak Euskal Herriko eta Kataluniako Diozesietarako balio behar zuen. Neurri on batean etanabarmenkeria handiren batean jausten ez
|
baziren
, tokian tokiko elizgizonek zeresanhandia izan zezaketen ondoko praxi bilakaeran, elizetako bizitza arruntean behinikbehin.
|
|
|
Jokoetan, pokerra eta dado jokoak ere orduko aurkikuntza izango dira. Bestalde, Aramaion ordurartegertatu ez bezala, eta gauzak egun batetik bestera zeharo aldatu ez
|
baziren
ere, garai honetako azkenurteetan emakumeak (gazteak nagusiki) jokamolde berriak erakusten hasi ziren: tabernetara sartzen, tabakoaren esperientzian abiatzen, etab.
|
|
|
Ikusi dugunez, XVII. mendera iritsi arte, salbuespenak izan
|
baziren
ere, orokorrean esanda, nahiko ados izan ziren, basatien, lurraldeak konkistatzea zilegi zelaesateko.
|
|
|
Mende honetan gauzak erabat aldatuz joan dira, eta gaur egun dauden 14.000 behietatik, esne behiak dira nagusi. Hasiera baten frisona, schiwtz eta limousine arrazak inportatu
|
baziren
ere, denborarekin frisona arraza, esne gehiena ematen duena alegia, zeharo nagusitu zen, eta gaur egun, Karrantzako ekonomia esne salmentan oinarrituta dago. Esne behiek haran hondoko larre hoberenetan larratzen dute.
|
|
|
Hau dela eta, arraza autoktono asko desagertu egin dira eta beste batzuk, montxina kasu, desagertzeko zorian daude. 1955 urtean Penintsulako behi arraza autoktonoak totalaren %75
|
baziren
ere, ehuneko hori txikiagotuz doa.
|
|
|
Mende horren hasiera arte,
|
baziren
karea lortzeko ustiatzen ziren harrobi txikiak. Biañezen, La Laman, Aldeacuevan, La Muelan, Mazon, Presan eta haraneko beste puntu askotan zeuden harrobi horiek gaur egun bazter utzita daude.
|
|
|
Abeltzaintza da gaur egun haraneko jarduera nagusia; garai batean nekazaritzak, harrobiek, meatzeek eta industriak (karobiek, errotek, burdinolek...) beren garrantzia izan zuten, baina denborarekin jarduera horiek baztertuz joan dira. Abeltzaintzak berak ere, aldaketa nabarmenak ezagutu ditu; lehen ardiak
|
baziren
nagusi, gaur egun behiak, eta bereziki esne behiak, haraneko ekonomiaren ardatz bilakatu dira. Honekin batera, esnea biltzeko eta saltzeko modua ere erabat aldatu da.
|
|
|
Oso gertu eliza neogotikoa dago. Garai batean, ura edateko kiosko oktogonala eta egurrezko zubia ere
|
baziren
, baina gaur egun ez da haien aztarnarik.
|
|
|
Urte luzeetan Europa, Afrika eta Amerika elkarren artetik urruntzearen ondorioz sortutako baldintzak mantendu
|
baziren
ere, duela 65 milioi urte, Tertziarioan, Afrika eta Europa gerturatzen hasi ziren. Horren eraginez, Iberiak Europaren kontra talka egin zuen; ordura arte itsas hondoan metatutako sedimentuak tolestu eta kanporatu egin ziren eta Pirinioak eta Euskal Herriko mendiak sortu zituzten (gertaera hau Orogenia alpetarra izenaz ezagutzen da).
|
|
|
Egoera horrek, edo adierazten zuen borondateak behintzat, izugarrizko garrantzia izan zuen: hezkuntza politikak ez zuen etorkizunik hezkuntza egitura eraiki ezean, eta legeak, nahia adierazteaz gain, ez zuen nahi hori gauzatzeko modurik izango, baldin eta gauzatze hori ziurtatuko zuen Estatuak kontrolatuko zituen administrazio tresnak sortu eta eraikitzen ez
|
baziren
. Oro har, Estatuak nazioa antolatzeko zuen beharrari erantzungo ziola esan daiteke, azkeneko txokora iritsiko zen administrazio egitura ahalguztidun eta omnipresentearen bitartez, horixe baitzen nazioaren ideia memoria kolektiboan txertatzeko nahitaezko baldin
|
|
|
Titulu honek baldin eta, estudios de aplicación? haiek sei urtekoak izan
|
baziren
eta aipaturiko, bachiller en artes, izenekoek, gero, escuelas superiores?
|
|
|
Unibertsitate barrutiko errektoreak izendatu behar zituen irakasleak, hauen soldata lau mila (hiru mila emakumeen kasuan) errealekoa baino txikiagoa bazen; kopuru hori gainditzen zutenak,. Dirección General de Instrucción pública? zelakoak izendatu behar zituen (182 art.). Bazegoen oposizio sistema pasatu behar ez zuen irakasle mota bat (hiru mila bi mila emakumeak
|
baziren
errealera iristen ez zirenak), baina izendapena, edozein eratan, probintziako. Junta, k proposaturik, errektorearen esku geratu zen. Komeni da gogoratzea, 1838ko planaren arabera eta 1847ko irailaren 23ko dekretuaren arabera ere, udalek zutela irakasleak aukeratu eta izendatzeko ahalmena.
|
|
|
Dena den, tartean bide honi urratzeko ahaleginak egin
|
baziren
ere, ikuskaritzaren benetako sorrera 1849an izan zen, orduan abiatu baitzen ikuskaritzaren antolaketa erregularra. Ruiz Berrio-k dioenez,, el nacimiento del cuerpo de inspectores se debió mucho al afán del gobierno por vigilar, controlar y dirigir la enseñanza en todos sus pormenores? 247 Zaindu, kontrolatu eta zuzendu, horiexek ziren ikuskaritzaren ardatz nagusiak.
|
|
|
Azken batean ez da zaila, bururatu zitzaion Txemari, artxibo bakoitza babesten duen kontrazeinua aurkitzea. Eta egia esateko itsasoa zeharkatu gabe ere irekiko zituen arazo handirik gabe, denak ez
|
baziren
ere bai behintzat artxiborik gehienak. Nahikoa zen horretarako Eiderrek aipatzen zuen gida hori bere gelako apalen batean aurkitzea, eta artxiboz artxibo, izandakoaren pausoak jarraituz, bigarren, hirugarren, laugarren... enegarren artxiboa zabaltzea.
|
|
|
Guraso diktadoreak izatearen komeriak. Baina hala ere
|
baziren
urtean zenbait egun, gutxiegi horiek ere baina tira, gaua kasu, edo herriko jaiak, eta nola ez, inauteriak. Eta munduaren historia osoan ez zen egon hura bezain inauteri garrantzitsurik.
|
|
|
Eta zure txantxarekin guztiok irri egin genuen... baina, txantxa orotarik haratago, ni gazte nintzen, eta Miguelek su hura zuen eta haren suak suturik nengoen, eta mementu hartan, beraz, Miguelenganik hurbilago sentitu nintzen, puntu hartaz denaz bezainbatean, zuganik baino, zeren, baldin lehen giristinoak anaikiro bizi izan
|
baziren
, zergatik ez mundu guztia, Jainkoaren laguntzarekin...?
|
|
|
Zeren, udazkenak aitzina egiten zuela eta neguan sartzen ginela, piztiek eta bertzelako animalia harrapariek urtero akabatzen baitzituzten abereak, etxe batekoak ez
|
baziren
bertzekoak, halako moldez, non noiznahi den entzun baitzitekeen ezen mendian galdurik zebilen behiren bat hil zuela hartzak, edo otso talderen batek ardi batzuk, edo azeriak oiloak; urte hartan, aldiz, tigrea izan zen, zeinari herritarrek" jauregiko tigrea" irizten baitzioten, gaitz ororen iturri; eta harat eta honat zabaldu zen ezen tigre hura oihanetik gauero iltkitzen zela, eta ordua...
|
|
|
Kontatu dizut bertze nonbait zer pena hartu zuten aitak eta Mattinek, tigreak oihanerat egin zuenean, eta kontatu dizut, halaber, nola sortu zen leienda. Zeren, udazkenak aitzina egiten zuela eta neguan sartzen ginela, piztiek eta bertzelako animalia harrapariek urtero akabatzen baitzituzten abereak, etxe batekoak ez
|
baziren
bertzekoak, eta, hala, noiznahi den entzun zitekeen ezen mendian galdurik zebilen behiren bat hil zuela hartzak, edo otso talderen batek ardi batzuk, edo azeriak oiloak; urte hartan, baina, tigrea izan zen, zeinari herritarrek jauregiko tigrea deitzen baitzioten, gaitz ororen iturri; eta harat eta honat zabaldu zen ezen tigre hura deabrua zela, Pagabasoko leizean bizi zela eta oihanetik gauero il...
|
|
|
Hala zirudien, bertze arrazoinik ezean. Baina, baldin gauzak hala
|
baziren
, berehala etorri zuen osaba Joanikotek, suturik, amari kontuen eskatzerat, eta lepoaren bihurritzerat ere bai, benturaz...
|
|
|
Eta, hala, iritsi ginen puntu hurbil hartarat, lotu genituen zaldiak, utzi genuen morroietarik bat han zaldien zaintzen eta begiratzen, egin genituen oinez hirurehun bat urrats, eta leizearen ahorat heldu ginen, zeina basoarekin mugatzen zuen zelai batean baitzegoen, gain batean. Leizearen ertzean
|
baziren
bizpahiru haritz solte, adarrak harat honat hedaturik zituztenak, haietarik bat edo bertze leizearen alderat. Leizeak, berriz, bazuen han behean koska bat, belarrez eta haritz hostoz josirik zegoena eta itxuragatik piztien habiatzat ere har zitekeena, norat jaitsi nahi baitzuen osabak...
|
|
|
Eta ez al digu nehoiz erran, bertzalde, ezen jaun Eusebiok Amaiurretik ihes egitea erdietsi zuela, baina jaun Pedro heroi bat bezala hil zela? Eta, baldin gauzak hala gertatu
|
baziren
, zer barkatu behar zion, bada, erregeordeak heroi bati, dominak eta sariak izan ohi direnean heroitasunaren ordain.... Edo, egin behar ez zuten zerbait egin ote zuten, bada, gure arbaso haiek, berorrek ezkutatu nahi diguna...?
|
|
|
—Zaude trankil, zeren, urbiaindarrak aldi luze batez jauregiari beha izan
|
baziren
ere, orain, aldiz, nola ez baitago jauregirik ez jauregiaren aldi bateko aberastasunik, ahantziak edo erdi ahantziak gauzkate... Zeren gizonak jauregia egiten duen neurri berean egiten baitu jauregiak gizona.
|
|
|
Eta, kontu haiek aspaldikoak
|
baziren
ere, zeren eta iragana baitzen geroztik dozena bat urte, arratseko itzala baino soka luzeagoa zekarkidaten, eta halatan nengoen soka hartan atrapaturik.
|
|
|
Eta nik galdetzen diot neure buruari eta galdetzen dizut zuri, jaun André: baldin indiar gorriak han bizi
|
baziren
eta gu hemen, eta baldin guztiak ere beldur berak lotzen bagintuen, ez ote zen eta ez ote da guztiak ere gizon garelako, gizon zuria edo indiar gorria izan aitzin, eta funtsean eta azken finean berdin samarrak garelako?
|
|
|
Nola ez nuen maitatuko, bada, baldin kontseilu ezin hobeak emaiten bazizkidan, bertzalde, eta baldin haren esortazioneak justuak eta doiak
|
baziren
... eta baldin, finean, gizon hura zure eskolakoa bazen, frankoa eta liberala, jaun André, zeren haren kontseiluetarik anitz eta anitz zuhaurk emanak izan baitzitezkeen?
|
|
|
Izan ere, nola beteko nuen, bada, neure nahi hura, baldin ene arrazoinak lehengo puntuan bazeuden guti gorabehera? Eta ene arrazoinak lehengoak
|
baziren
eta barrendik erdibitua banengoen, nola eginen nuen, bada, baterat edo bertzerat?
|
|
|
" Mignon eskuzabala" erran dizut, eta hala iduritu zitzaidan neuri orduan, zinez... Alexandro Handia baino eskuzabalagoa bai behintzat, zeren, enperadoreak ez bezala, zeinak soldadu bat egotzi baitzuen bere armadatik, etsaiarekin konbatean batzerakoan bere armen garbitzen eta prestatzen hasi zelako, neure gau hartako printzesak eta enperatrizak, aldiz, neure karguan mantendu eta konfirmatu nahi baininduen, ene hutsa eta soldaduarena parean jartzeko modukoak
|
baziren
ere. Eta, hargatik, iritzirik ezen deus ere egin aitzin lanaren ordaina eman behar niola, galtzak jantzi, poltsa ezkutuan ireki, eta bortz erreal luzatu nizkion.
|
|
|
Nik seigarren edo zazpigarren ginebrakada neukan esku artean, eta hura, asteguna izan arren, zerbait ospatzen ari zen bere lagunekin, norbaiten kontratu finkoa edo. Harekin
|
baziren
hatsa zintzurrean trabatzeko moduko neska panpoxak. Niri, bederen —ordukoz, bi hilabete garizuman—, hala iduritu.
|
|
|
Estralurtar bat baino urrunagoa izaki niretzat. Ondoko urteetako gure harreman urriek, lehenagoko lehiakortasunaz arindu
|
baziren
ere, ez zidaten irudi hori aldarazi. Urtebete lehenago, aiseago sinetsiko nuen egiazko martiztar batekin partekatuko nuela bizitegia, gure anaia gazteenaren apopilo izanen nintzela baino.
|
|
|
Ez zeuden noski lo, teleikusleak pentsa bide zuen moduan, ez; hilda zeuden. Eta zendu ubelduak erretiratu ahala, hain zen nabarmena harmailetan haiek uzten zuten hutsunea egizu kontu, irakurle, berrehun bat gizaki zein animalia erretiratuak izango zirela aise, gehiago izan ez
|
baziren
, non ezuste berri hura nola edo hala konpontzearren, panpinak jarri baitzituzten hildakoen eserlekuetan, txotxongiloak, kartoi harrizko tigreak edo putreak edota salamandrak, igel  tsuzko giza irudiak, pelutxezko hartzak, granitozko edo alabastrozko giza-enborrak, marmol txuriko emakume biluzi estaliak, altzairuzko lehoi inurriak eta mantikorak, zementuzko zikoinak, zurezko neskato abstraktuak... Ordezkapen hark guztiak jakina, gastu erantsi bat ekarriko zion programa lehen ere sobera garestiari, esku-langile eta eskultore eta artistei eskaturiko lana ordaindu egin behar zitzaienez, eskuzabal ordaindu ere segur aski.
|
|
|
benetan ote ziren saltxitxa haiek ketchupez eta ziapez ongi igurtziak irensten zituzten haiek txerri saltxitxak? Txerri saltxitxak baldin
|
baziren
, zegatik balio zuen ogitarteko hark solomoak berak baino bost aldiz gehiago. Erantzuna, zureganako errespetuz, irakurle, neuretzat gordeko dut.
|
|
|
Baina bref jardun beharra daukat hi  tzordura berandu iritsi gura ez badut. Bakar bakarrik esan ahal dizut atzo jolas parke izugarri batean egon ginela eta, jakin ahal izan dudanez, Rakel eta Ruben, hasieran talde nagusiarekin joan
|
baziren
ere, gero biak elkarrekin desagertu ziren. Ez txarto hartu, baina giro honetan halakoak sortzea ez da harritzekoa.
|
|
|
Kezka nagusia, gure herriak sufritzen zuen errepresioa izaten zen eta baita Erregimeneko ustelkeriari buruzko datuak ere, hots, salaketa politikoa. Baina edukiak balore handikoak
|
baziren
ere, inpresio tresnak, ostera, oso eskasak ziren:
|
|
|
Aurreko horiek ditugu, esan legez, ageriko egileak. Alabaina eta jada irakurria denez,
|
baziren
bestelako egileak. Aipa ditzagun Napoleon Bonaparte eta Cambaceres() magistratua.
|
|
|
Filosofoak, zientzialariak legez, errealitateari buruz mintzatu nahi izatean oinarritzen zuten Zirkulukideek filosofiari halako hertsitasuna eskatzea. Einsteinek esan legez, Hume eta Machen printzipioak nahitaezkoak izan
|
baziren
fisikan, hau da, filosofiak fisikaren gain eragina izan bazuen, eta honek egiaztagarritasun printzipioa onartzen badu, orduan, filosofiak zergatik ez du hura onartu behar, errealitateari buruz mintzatzen omen bada. Zergatik izan behar du filosofoak apriorizko ezagutzaren abantaila?
|
|
|
Oloten denboraldi luze samarra egin ondoren, Tortellatera eraman gintuzten, Torre Chiquet izeneko etxera, herritik apartatuxe. Gutaz gain, Tortellaten
|
baziren
beste iheslari batzuk: Tinita, haragi zatiez beti hausnarrean aritzen zen Donostiako neska koskorra, eta lehen aipatutako Portugaleteko eta Barakaldoko familiak.
|
|
|
Ume, zahar, emakume... jende zibilaz ari naiz, eta gure ikuspegiaz eta sentsazioez. Frankistak Donostian sartzear izango ziren ordurako, sartuta ez
|
baziren
. Gure aita ere han zen.
|
|
|
Alabaina, oporretan Donostiara etortzen nintzenetan, sumatzen zen ETA hor zegoela, burrunba bazegoela azpian, bizirik edo bizi berria hartzen ari zena, egoera itsu eta lozorro modu batetik zerbait iratzartzen. Lehenagoko urteetan futbola eta pilota baldin
|
baziren
hizketagai, orain epai eta iritzizko solasak agertu ziren, zerbait berriaren ernamuin. Gazteen artean nabari zen zalaparta, auzoetan...
|
|
|
Gutuna jasotzea eta gutuna euskaraz idatzia izatea oso kontu harrigarriak
|
baziren
ere, Margak gutunean esaten zidana zen harrigarriena, horixe izan zen barrua indarrik handienez inarrosi zidana:
|
|
|
Emakumeak ikusi egin zuen; ez zen, izan ere, oraingoan haserretu, baina ezta harritu ere, Xan han zelako. Zeren, nahiz eta egiten ari zen lanerako Xan, eta beste bi tipo haiek, oztopo ez
|
baziren
, ernegagarriak bederen izan, bazuten, onartzen zuen isilik, beren eskubidea edo arrazoia ere, bertan ibili, bertan egoteko. Eta gainera:
|
|
|
Gain apaleko korridorea zen, makurtu gabe apenas ibili zitekeena. Azpian egurrak krak egiten zuen,
|
baziren
gora eta behera aldapa txikiak. Orain ezker, orain eskuin, kontuz eta isilik zihoazen.
|
|
|
Neskak zerbait esan zuen, Xanek ez baitzuen ulertu. Barru patio batera iritsi ziren;
|
baziren
han edari kajak, zerrauts zakuak, upel txiki bat ere. Handik eta pasabide bati jarraiki, beste ate bat ireki zuten.
|
|
|
Gero Iharrak eta Pititak izan zuten solasetik Xanek ez zuen ezer aditu; diskretuki, bolloa kafesnetan beratu, jan egiten zuen. Iharra berbetan, Pitita adi adi zegoen; ezagun zen lagunak esandakoak gogotik asimilatzen ari zela edo, haiek ordenak
|
baziren
, lehiaz eta txintik atera gabe beteko zituela. Neska:
|
|
|
Zierto, kale haietako batzuek ez zuten aterabiderik:
|
baziren
debekuzko seinaleak, baziren zakurren itzalak. Beste batzuk berriz, kondizio deplorableetan zeuden.
|
|
|
Zierto, kale haietako batzuek ez zuten aterabiderik: baziren debekuzko seinaleak,
|
baziren
zakurren itzalak. Beste batzuk berriz, kondizio deplorableetan zeuden.
|
|
|
Mutil handi, gaztetxo, bizkar konkor, ezpain lodi, bixarguri, Eliri begi kilimusi bat egin zion. Noski lagun onak ziren, ez
|
baziren
amanteak, alde batera, mutilaren adina, bere fisikoa, bere xabarkeria kontuan izanik, estonatzekoa zena, eta bestera berriz, Xanentzako mingarri samarra. Alabaina, mutil lañoa zela zirudien; lasai eta gozoa, menturaz, esperientzia eta arrasto gutxikoa, hala ere.
|
|
|
Isilune baten ondoren: " Ni ere gogoratu naiz zurekin", esan zuen Elik; ez zen, ordea, hitz haietan halako poz edo xagrinik; konstatazio sinple bat zen; eta, hala bazen ere,
|
baziren
haiek egiaz beteriko hitzak. Eta, berriz ere, Xanek inpresioa izan zuen Eli haur hauskor bat zela.
|
|
|
Zenbait langile makina handi baten inguruan, beste zenbait hor eta han lanean ari ziren tailer ilun batera ailegatu ziren. Baziren makina hotsak,
|
baziren
boz etenak. Trajedun gizon burusoil batekin elkartu ziren.
|
|
2001
|
|
|
Lehenengo matxakak sagar egurrez eginikoak
|
baziren
ere, berehala sartu ziren burdinazkoak. Inguruko herrietan egiten zituzten tresna hauek.
|
|
|
Barea Logroño inguruko herri ttiki bat da. XII. mendean euskaldunak ia Zaragozaraino
|
baziren
, eta orduan Barea Euskal Herria zen. Eta bigarren datua 1160 urtekoa da, Soraluze Plentzian beste zezen jaialdi bat egin zenekoa.
|
|
|
Medikuntzan XX. mendea farmakologiarena izan bada, XXI.a prebentzioarena izango da, eta horretan ur termalak zeresan handia izango du. Mundu hau ikusgarriro aldatzen ari da, eta Fiteroko Bainuen gerente Raimundo Azpilikuetak adierazten digun bezala," lehen bainuetxeak gaixotasun, zahartzaro eta goibeltasunaz lotzen
|
baziren
, orain ongizate, gaztaro eta osasunarekin lotzen dira". Osasunaren kontzeptua eraldatu egin da, eta jadanik ez da nahikoa osasuntsu izatea, helburua orain osasuntsu sentitzea baita.
|
|
|
Eta ez bakarrik probokatuak direlako. Gasteizko Legebiltzarrera begira izandako azken hauteskundeak abertzaleen arteko akordio historiko baten zeinupean etorri
|
baziren
, denborak bere ahulezia agerian utzi bazuen ere, oraingoak hemen ezagutu ditudan ideologizatuenak dira. Kontraste ideologiko mamitsuei dagokien garraztasun guztiarekin gainera.
|
|
|
Aldez aurretik eskerrak eman nahi nizkieke faszismoaren aurka borrokatu zuten guztiei eta bereziki liburua egiten lagundu didaten gizon emakumeei; 1936ko gerran borrokatu ondoren kartzelatik ihes egin eta makia osatzera erabaki zirenei; bizitza arriskuan zutela jakinik ere, zalantzak alde batera utzi eta PC birrantolatzearren itzuli zirenei; 1944ko urrian Nafarroan sartutako guztiei (800
|
baziren
, bueltan muga zeharkatzea lortu zutenak askoz gutxiago izan arren). Den den horiek dira liburu honen protagonistak.
|
|
|
Zer egin behar zuten bi igerilariek gizakia oinez iritsi ezin zen ibai zati batean nekatuta aurrera segi ezinik geratuko balira? Bada, azken espedizio honetan helikopteroari deitu zioten esanez helmugara heltzen ez
|
baziren
bila joateko uretatik ateratzera. Zorionez ez zen horren beharrik izan.
|
|
|
Clement de Jaureguiberry industria gizona zuten buru. Kristau demokrata eta abertzalea zen bera, eta sozialistak ere
|
baziren
taldean. Komunistak gutxiengoa ziren baina Armee Secrete honetan sartu ziren denak.
|
|
|
Ez zen inolaz ere erraza izan baina, hala eta guztiz ere, Ezker Batuak (EB) erantzukizun ariketa argia eginik, eta hauteskunde kanpainan zehar esandakoarekin bat etorriz, barne erantzun ez gutxirekin, EAJ EA koalizioarekin elkarrizketetan hastea onartu zuen, eta ez hori bakarrik, akordio batera heltzeko borondatea zegoen, baina, noski, gutxienezko zenbait baldin tza ematen baldin
|
baziren
. Hasieratik antzeman genuen negoziazioa ez zela erraza izango, EAk ez zuen inolako borondaterik adierazten EBren partehartzearen alde, eta oraindik garrantzi handiagoa duena, ez ginen ezinbestekoak Ibarretxe lehendakari izendatzeko, eta, azken gai hau, lehen egunetik mahai gainean egon bazen, nahiz eta esan, ez zen behin ere ezer egin.
|
|
|
Lehenago aipatu degun katolikoen arteko ezkontza' ratum et consummatum' izatea". Alegia, senar emazte horiek elkarren artean sexu harremanak izanda
|
baziren
, jai zutela" Rota" n (teorian, bai; errealitatean, baliteke beren kontraesantxoak izatea" Rota" koek ere: bat batean burura datozkit eskandaluz eskandalu ibili ondoren beren ezkontzaren baliogabetzea lortu zuten batzuk… Hori bai, itzal handiko jendea zen:
|
|
|
Hango umeei irribarre bat ateratzea sekulakoa zen. Lehen saioa Sarajevon egin nuen, eta ehundik gora ume espero
|
baziren
, laurogeita gutxi bakarrik iritsi ziren. Beste denak bidean hil zituzten.
|
|
|
euskaraz eskainiriko material bateratu baten faltari. Lehendik ere
|
baziren
lan garrantzitsuak gai horietaz, baina han hemen egoteaz gainera, gehien gehientsuenak erdaraz zeuden. Eta gauzak ordutik ona erraztu badira ere Koldo Mitxelena, Lafon eta beste hizkuntzalarien lanen bildumak hor dituztelako, gaurdaino material hori ere hortik zehar barreiaturik zegoen.
|
|
|
Arrazoiak? Izan,
|
baziren
. Hauexek, adibidez:
|
|
|
1976an 95 liburu berri eman
|
baziren
argitara, gaur egun 1000 titulutara hurbiltzen gara, eta gorakada horren atzean leudekeen arrazoiak guztiok ezagutzen ditugu: EAE eta Nafarroako Gobernuaren sorrera, euskararen ofizialkidetasuna, hezkuntza mailan eredu euskaldunen hedapen eta arrakasta, euskara batuaren finkatze eta onarpena, euskal alfabetatuen kopuruaren gorakada,...
|
|
|
Baina pentsalari horientzat gizadiaren eta izadiaren arteko banaketa ez zen bakarra. Munduan
|
baziren
hainbat gauza eta elementu bananduak, kontrajarriak eta oposaketan direnak. Blake k bere Zeru eta infernuaren arteko ezkontza poeman agertu zuenez, mundua hautsia zegoen, Adanen bekatutik; bekatu honek Adan hautsi egin zuen, zatitan hautsi zen batasuna (bidenabar Blake ren aipamen honek ez luke Atxagaren Etiopiarentzat irakurketa berri, nahi bada metafisikoa, ekarriko?).
|
|
|
Lan hau burutzerakoan kontuan izan ditut Aizpea Azkorbebeitia ikerlariak egindako zenbait ohar, testuan aipatuko denez. Lan honek ez zuen aurrera egingo Asier Astigarragaren iradokizunak bidean izan ez
|
baziren
, berarekin egindako elkarrizketek biribiltasun berezia eman diote nire hainbat iritziri, bera barik liburu hau ez litzateke dena izango.
|
|
|
urtean barnealdeko 14 bainu puntu desagertu ziren, 5 berri sortu
|
baziren
ere).
|
|
|
90eko hamarkadan basamortuen inguruko gune berdeak eta antzeko proposamenak entzun
|
baziren
, gaur egun beste bide batzuk azpimarratzen dira, hala nola tokian tokiko komunitateen, ingurumen arloko estresa (adibidez lehortea) bizi dugun garai hauetan estrategia tradizionalak berriro ezartzeko premia, eta gobernuek nekazaritza guneetan bizi den jendea baztertzeak dakartzan arazoez ohartzeko beharra, gobernuek hirietan izaten baitute egoitza.
|
|
|
Egitarau horiek diruz lagunduak izan ohi dira eta, aspaldiko aurrekontuak garaiko jubilatuen etxe izenekoekin loturiko pertsonen kopuruaren arabera eratzen
|
baziren
ere, horrelako zentroei (gizarte etxe birbataiatu dituzte arestian) nolako laguntza ekonomikoa eman behar zaien zehazteko parametroa, bertan eskaintzen diren ikastaroen nolakotasun eta kopurua dira.
|
|
|
Montana-ko (EEBB) Glaziarretako Parke Nazionalean 1850 urtean 150 glaziar
|
baziren
ere, gaur egun ziento erdira ez dira iristen.
|
|
|
Egitura akatsak bazirela eta larriak zirela ere frogatutzat eman zuen, akatsok begiratu batean antzeman ezin
|
baziren
ere (pitzatuak igeltsuz estali zituzten etxebizitza saltzerakoan).
|
|
|
Zulaketaren aurrean erresistentzia ahulena agertu zuten laginak, berriz, Gabol eta CD izan
|
baziren
ere, laborategiko teknikoek ontzat jo zuten emaitza, maletaren ehuna motxilarenaren berdintsua delako.
|
|
|
Erantzunak onak
|
baziren
...
|
|
|
Horiek guztiek osatzen zuten errege etxea edo domus regio a; hala ere, espezializazio falta zegoen, eta ekintza militar eta diplomatikoez ere arduratzen ziren. Eliz dignatarioak ere
|
baziren
, gortearen erlijio beharretarako capella (San Martinen cappa tik dator izena) osatuz, hots, capellani ak. Haien burua eliz ordezkari garrantzitsubat izan ohi zen:
|
|
|
Bere ordezkoa vicecomes a zen.Bere menpe, lurral de txikiagoetan (vicaria eta centena tan) vicarii edo centenarii akziren (bikario edo zendeariak). Dukerriak ere
|
baziren
dux edo duke baten menpean; dukeak gutxi ziren, eta normalean mugako konderen bat izaten zen, ingurukoekikoboterea izan zezan. Mugako lurrak edo lur hartu berriak marketan (marcha) banatzen ziren, comes marchae, praefectuz limitis edo marchio deitutakoaren menpe (markesa); hori ere konderrietan banatzen zen, eta kondeetako bat zen burua, edo, bestela, markesa.
|
|
|
Mugako lurrak edo lur hartu berriak marketan (marcha) banatzen ziren, comes marchae, praefectuz limitis edo marchio deitutakoaren menpe (markesa); hori ere konderrietan banatzen zen, eta kondeetako bat zen burua, edo, bestela, markesa. Kondeen menpe gazteluzainak ere
|
baziren
, defentsarako gazteluedo castrum etan.
|
|
|
Izatez, idazle gehienak ziren: Alkuino, Eginhardo, Ermenriko, Tegan Treveris-koa; baina
|
baziren
mediterraneoarrak ere: Bertario, Montecassino-ko abadea. Bonifazio-k germaniar eliza antolatu zuen, etaAita Santuaren eta Pepin Laburraren arteko bitartekari lanak ere egin zituen.
|
|
|
Musa ibn Musa (839tik 862era) eta bereondorengoen urteetan hain zuzen (872tik 885era arte, batez ere). Dinastiak krontrolatutako lurraldeen mugak oso aldakorrak izan
|
baziren
ere, momenturik hoberenetan Erriberri, Tafalla eta Naiaratik Lleidaraino hedatu ziren, eta HuescatikZaragozaraino. Toledo hiria ere eduki zuten beren eskuetan, hiru aldiz behintzat.Penintsulako eta Al Andalusko politika orokorrean garrantzi erabakigarria izateraheldu ziren zenbait urtetan (Musa ibn Musa, adibidez, Espainiako hirugarrenerregea deitua izan zen, Leongo kronika batek zioenez) 8.
|
|
|
Erreakzioa azkar ailegatu zen Al Andalus tik. Banukasitarrak kristau erasoeiaurka egiteko ahulegiak
|
baziren
, Kordobako subiranoak, Andaluzian bere botereafinkatutakoan, baliabide nahiko zeuzkan iruindarren erronkari erantzun ahal izateko.Abd ar Rahman III.ak berak zuzendu zuen kontraerasoa, jomuga bikoitza zuena: Antso erregea geldiaraztea eta Errioxako lurrak babestea. Ibilbidea ezaguna da: Tuteratik ateratakoan, Karkar eta Kalahorra zeharkatu ostean, Ega ibaian gora Gesalatz haranera heldu ziren emirraren tropak.
|
|
|
Beraz, ez zegoen hiribururik, stricto sensu. Hala ere, tradizioaren poderioz,
|
baziren
bi gune garrantzitsu bere biztanlego eta jarduera ekonomikoagatik, subiranoek maiz bisitatu zituztenak: bata, Iruñea, apezpikuaren egoitza; bestea, Naiara, XI. mendean errege abadia izan zuena23.
|
|
|
Herria, besterik ezean, literaturaren zein euskararen aldetik hein bateanberrikuntza lehiatzen zuten idazleen (Xarritondarrak, Benat Dagorret, Jean LouisOlaizola, Manex Pagola, Daniel Landart, Jean Louis Davant, Manex ErdozaintziEtxart...) egoitza bilakatu zen, emazteak artikulugintzara ausartzen zirela azkenean: Marijan Malharin, Marijan Minaberri, Jakelina Idiart eta Maddalen de Jauregiberri, adibidez. Erants daiteke, eta horrela Jon Miranderekin lotura egiten dugu?, askok Parisko exiliotik idazten zutela, beranduago Euskal Herrira bizitzera itzulibaldin
|
baziren
ere. Artikulugintzaz kanpoko idazkin arrakastatsuena antzerkia zendenbora idor haietan, irri eginarazteko antzerki burlesko zein trufazkoa, Monzoneneta Lartzabalen eskutik.
|
|
|
eta militanteak, borroka politikoaren eragileak? nagusi
|
baziren
, Obabakoak liburuaz geroztikako autonomizatze prozesu honekin batera, apaizak desagertu egin dira, artista pertsonaiei bide eginez. Esparruaren anbizio literario aratz etadesnazionalizatzaileen bozeramaile diren artista pertsonaien ondoan, militante pertsonaiek hor diraute, euskal esparruaren periferikotasuna salatuz; baina militantedesilusionatuak bilakatu dira.
|
|
|
Banuen abantailabat: argitaletxe bateko editorearekin harremanetan nengoen, eta, gauzak gehiegiokertzen ez
|
baziren
behintzat, epe laburrera edo ertainera aukera izango nuen neure estraineko liburua plazaratzeko. Nork egin uko horrelako tentazio bati?
|