|
2000
|
|
|
Ordea, kolejioan iragan nituen hiru urte haietan, odolaren distirak urrearenak baino joriagoak gertatu zitzaizkidan, zeren hartarakotz baikenituen zilizioak eta lizifrina, gorputzaren moldatzeko, zentzatzeko eta bideratzeko. Eta, gaueko amesgaizto lizun haietan ere, jaikitzen nintzen ohetik, hartzen nuen zigorra, muturrean burdinazko bola tipi puntadun
|
batzuk
zituena, eta astintzen eta zehatzen nuen bizkarra, malkoak begietarik isuri arteraino. Azote haiek, haatik, airean txistu egiten zuten arren eta airea bera ere ebakitzen zuten arren, ez zuten, guztiarekin ere, gorputzaren eta arimaren arteko lotura ebakitzen, eta, halatan, penazko eta damuzko nigar haien ondotik bozkarioaren eguzkiak bere izpietarik batekin ferekatuko ninduela uste izaiten nuen bakoitzean, aldiz, imajinazinoaren hegazti beltza sartzen zitzaidan berriro kontzientziaren eguteran itzal egiterat.
|
|
|
" Aita, berorrek apez nahi nau, baina..." Eta hurrengo urtean teologia ikasterat joaitekotan nintzena, Collège de France rat igorri nindian, hiru urte lehenago ene anaia zaharrarekin —hire aitarekin— egin zuen bezala, konprentsione ezin handiagoz erraiten zidala: " Bai, banekian nik aspaldi, buruan bertze kontu
|
batzuk
hituela..."
|
|
|
Eta jauregiaren aitzinaldeko planotik harat, bertzalde, bi lur eremu errektangular bereiz zitezkeen, elkarri zerraizkionak eta jauregiaren ataria osatzen zutenak: lehena, jauregiari atxekirik zegoena eta bere zabalean berrogei bat urrats izanen zituena, zelai bat zen, belarra ebakia zuena eta han eta hemen soilune
|
batzuk
zituena, hain baitzen oinezkoen oinek zein zaldizkoen zaldiek erabilia eta aurizkia; eta harrizko bideska batzuk zituen —hiru—, jauregiko ateetako aterabide zirenak, baita harrizko bertze bide bat ere, apur bat zabalagoa, jauregiaren aitzinaldeari paraleloki zerraiona, nondik sartzen eta iltkitzen baitziren orgak eta gurdiak, kotxeak eta karrozak, etxerat etorri edo etxetik jalgi behar ... bertan, belardiak, ezpel hesiak eta loretokiak ikus zitezkeen, iduri geometrikoetan bilduak eta simetrikoki banatuak, frantses stilorik ortodoxoenean; eta erdigunean iturri eder hura zegoen, bi plater zituena, behekoa zabalagoa eta handiagoa, eta goikoa tipiagoa, biak ere emakumezko estatua batek loturik, erdiz erdi, kariatide baten eredurat; eta urzurrusta batek plater tipian goiti egiten zuen, eta gero beheiti, plater tipiaren beraren gainerat, nondik, gainezka egin ondoren, askarat erortzen baitzen, zirkular bat iduri.
|
|
|
Eta jauregiaren aitzinaldeko planotik harat, bertzalde, bi lur eremu errektangular bereiz zitezkeen, elkarri zerraizkionak eta jauregiaren ataria osatzen zutenak: lehena, jauregiari atxekirik zegoena eta bere zabalean berrogei bat urrats izanen zituena, zelai bat zen, belarra ebakia zuena eta han eta hemen soilune batzuk zituena, hain baitzen oinezkoen oinek zein zaldizkoen zaldiek erabilia eta aurizkia; eta harrizko bideska
|
batzuk
zituen —hiru—, jauregiko ateetako aterabide zirenak, baita harrizko bertze bide bat ere, apur bat zabalagoa, jauregiaren aitzinaldeari paraleloki zerraiona, nondik sartzen eta iltkitzen baitziren orgak eta gurdiak, kotxeak eta karrozak, etxerat etorri edo etxetik jalgi behar izaiten zutenean, eta norat biltzen baitziren arestian aipatu bertze bideska guztiak; bigarren lur eremua, berriz... bertan, belardiak, ezpel hesiak eta loretokiak ikus zitezkeen, iduri geometrikoetan bilduak eta simetrikoki banatuak, frantses stilorik ortodoxoenean; eta erdigunean iturri eder hura zegoen, bi plater zituena, behekoa zabalagoa eta handiagoa, eta goikoa tipiagoa, biak ere emakumezko estatua batek loturik, erdiz erdi, kariatide baten eredurat; eta urzurrusta batek plater tipian goiti egiten zuen, eta gero beheiti, plater tipiaren beraren gainerat, nondik, gainezka egin ondoren, askarat erortzen baitzen, zirkular bat iduri.
|
|
|
Maddalen eta osaba, osaba eta Maddalen... Eta oroitu nuen nola osabak erran zidan ezen egiteko
|
batzuk
zituela jauregian eta hargatik eten behar izan zuela emaiten ari zitzaidan eskola... Eta ezin edeki nituen pentsu haiek burutik, eta ezin ekidin nuen neure ezinegona, eta, orduan, neure asmoen aitzinatzeko zernahi asmatzen nuela, erran nion Pedrori:
|
|
|
Eta oraino ere iraganari beha paratzen naiz eta mila gertaki oroit ditzaket, irrigarriak edo funsgabekoak haietarik hainbat eta hainbat, bere mementuan hil edo bizikoak iduritu izan zitzaizkidanak; amorio hura, ez, ordea. Zeren orduantxe jakin bainuen ezen denbora bertze erreka bat zela, eta aldika eta tarteka ur jauzi
|
batzuk
zituela, eta halatan egin zezakeela eternitaterat jauzi.
|
|
|
Izan ere, biharamunean —merkatu egun hartan, beraz, zeinean, aziendak eta ganaduak ez ezik, bertako fruituen miresteko parada ere izan baikenuen: patatak, aguakateak, guaiabak, mangoak, bananak, eta bertze mila tuberkulu eta fruitu, hauek zaku batzuetan, horiek moritxearen palmaz eginikako saskietan eta haiek ihizko otarreetan—, bortz gizon iritsi ziren Santo Tomáserat, zaldiz, gibeletik morroi
|
batzuk
zituztela, batzuk zuriak, beren asto eta mandoetan, eta bertzeak, gehienak, indiar horiak, oinez zihoazenak, bakoitza bere kargarekin, zeren eta haien artean lau motatakoak baitziren zamariak: zaldiak, astoak, mandoak eta indiar horiak... hauetarik hainbat eta hainbat biharamunean salgai jarriko zituztenak, zeren esklaboak baitziren eta esklabo gisa saltzen baitzituzten, beltzak eta bertze jende miserable batzuk bezala; eta bortz gizon haiek herriko bertze ostaturantz zihoazen, zeina baitzen Octavio Hernando zeritzan gaztelau batena.
|
|
|
Eta, jardina zegoen lekuan, baratze bat lantzen hasi nintzen; eta, baratzeaz gain, sagasti zahar bat nuen; lizardi itzaltsu bat nuen, non udako egun beroetan atseden har bainezakeen; errota bat nuen, asto bat nuen, oilo
|
batzuk
nituen, eta errenta tipi bat nuen, aitzina egiteko, zeren amak eta biok hala erabaki baikenuen, gainerako ondasunak miserikordiazko obretarat uzten genituela.
|
|
|
Eta apal batean kobrezko moneda
|
batzuk
zituen, erromatarren denborakoak, osabak han eta hemen jasoak. Eta bazituen fosil batzuk ere, Urbiaingo mendietan bilduak, eta, haiei beha, erraiten zidan:
|
|
|
Zeren eta porturat joan eta hantxe aurkitu bainuen Antonio, uretan igeri eta arrain bat iduri, besoak eta zangoak airos baino airosago higitzen zituela, berrogeita hamar urteko gizon adinean sartua zen arren orduko. Lehorrean, berriz, alferkeriarat emanak zeudèn gizon
|
batzuk
zituen beha, noiz eta oihu egin bainion:
|
|
|
Eta igan zen itsas lapurren buruzagi zirudiena, zeina begibakarra baitzen, gure galeoirat, ondoan bere gizon
|
batzuk
zituela, bakoitza bere armarekin; desarmatu zituzten gure galeoiko gizonak; miatu zituen gure untziaren goiak eta beheak; mintzatu zen bere gizonekin untzian zihoazen handikiez eta handikien reskateekin atera zitzakeen irabaziez, beti ere frantsesez; mintzatu zen, halaber, bertze jende guztiez, zeinak salduak izan baitzitezkeen, esklabo gisa, hango eta hemengo plantazioneetarat... harik eta agint... Eta so egin zion bere untziari, seinalatu zuen hatzaz, eta erran zuen irritsu:
|
|
|
Zeren Frantziak bere egin baitzuen eta bere egiten baitu, egunez egun, El Dorado, munduko itsaso guztietan barrena. Izan ere, Le Dragon eta Le Dragon bezalako bertze galeoi
|
batzuk
dituk Frantziako El Dorado... eta gu gaituk, beraz, Frantziarentzat El Dorado...! Eta hi, berriz...
|
|
|
—Bai, badakizu —ihardetsi zion Domenicok—, eta nik ere badakit guztia, zeren eta san Frantziskok errebelatu baitit, eta hargatik nengoen, hain zuzen ere, zure etxera bidean, zure emazteak egun hauetan gure elizatik eraman duen erlikia dela kausa. Zeren eta jakin baitzenuke ezen erlikia
|
batzuk
ditugula, seme alabarik izan ez dezaketen emaztekien gutizia bete dezaketenak. Eta erlikia horiek san Frantzisko dohatsuaren galtzoinak dira, eta hargatik uzten dizkiegu usu emazteki idorrei, behar baino liberaltasun handiagoz, benturaz.
|
|
|
Zer zirrara eta zer bihotz haustea eragin zizkidan osaba gartzelatik ateratzen ikusteak, paperezko txano irrigarri hura buruan, eta bere longain hori harekin, zeinak deabru
|
batzuk
baitzituen aitzin gibelean josirik, sugar gorrien artean! Eta zeinen gaitz eta penos sentitu nintzen!
|
|
|
Eta zer dira, bada, luthertarrak eta herese jende hori guztia? Baina urte
|
batzuk
badituzu, eta zuk ikusiko duzu zer egin... Zoaz haren etxerat nahi baduzu eta mintza zakizkio, baina jakizu ezen, ardi galdua salbatu nahi izaiteagatik, zuhaur ere gal zaitezkeela, eta hala balitz, izugarria izanen litzatekeela... bai zuretzat, eta bai enetzat ere, enetzat bere batez —eta keinu hura egin zidan, lehenago nehoiz ikusi izan ez niona, barrendik jaten zuen gorroto sendo haren azpian zerbait haustera balihoakio bezala.
|
|
2001
|
|
|
–berak ere ingurura begiratu du ordea. Neska koadrila polita txokoan– Jode, ume
|
batzuk
dituk eta!
|
|
|
–Heldu usteko mukitsu lotsagabe
|
batzuk
dituk gehienak! –haserretu da Mendi– Azterketa zaila zela-eta plantoa egin zidatek ia denek, sinesten al duk?
|
|
|
Mahai gainean paper handi
|
batzuk
zituen, taula handiak, koadrotxoetan numeroak. Baina eskuak ohar txiki bati eusten zion puntatik.
|
|
2002
|
|
|
Aurretik zein atzetik, txano antzeko buruko bitxi bat besterik ez zirudien, baina, albotik begiratu zion batean, kapela hark ere hego txiki
|
batzuk
zituela iruditu zitzaion.
|
|
|
–Ez eman buelta gehiegirik. Ume puta
|
batzuk
ditun oraindik, Alazne –esan zion Arantxak– Imanol heldugabea dun eta ez hau merezi. Ahaztu ezan.
|
|
|
–Ume
|
batzuk
ditun oraindik –epaitu zuen Irenek, begiko malkoak eskuekin lehortuz.
|
|
|
–Aurrekoan ume puta batzuk zitunan putetxera joan zirelako eta, ustean, zerbait egin zutelako –Alaznek begirada jaitsi zuen, damututa bezala– Imanolek min handia egin zidalako –begirada jaso zuen, ia erronkari– Orain ume puta
|
batzuk
ditun, ezer egin ez zutelako edo. Ez zienagu errazegi jartzen, batzuetan.
|
|
|
Bai eta atzeko hankekin ere. Zangoetan zakurrek glandula
|
batzuk
dituzte eta, zangoz lurra harrotzerakoan, usainez seinalatzen dute tokia.
|
|
|
Bitartean, laztan nazazu eta egin ezazu jolasean nirekin. Urte
|
batzuk
ditugu aurrean, elkarri poza emateko.
|
|
|
Beatlesak, Bob Dylan, Joan Baez, Simon and Gardfunkel, eta beste hainbeste; haietarik anitz ziren, finean, belar erretzaileak. Eta arau eta betebehar
|
batzuk
zituzten, noski, baina askatasun handiz onartzen zituztenak, halako suertez, non komunitateak eskaintzen zien bizimoduarekin ados ez zeudenek noiznahi egin baitzezaketen alde, haien lekua beste batzuek betetzen zutelarik, hartarako kandidatu egokirik izatekotan.
|
|
|
Pantxikeren erabakia izan zen hura. Sos
|
batzuk
zituzten aurreztuta, eta zerbaitetan inbertitu behar... Esan zuen:
|
|
|
Itzal iragan berriaren atzean, ordea, beste itzal
|
batzuk
genituen zain –bel beltzak eta izugarriak, beren atzaparrak gugana luzatzeko gerturik zituztenak, munstrorik ankerrenaren antzera–, orduan ez bagenekien ere.
|
|
|
Batzuetan susperraldi
|
batzuk
zituen Leirek, eta besteetan erdi lotan gelditzen zen, ametsetan bezala. Amets haien erdian, hiru bider ikusi izan nuen, ezker eskuaz zerbati eusten eta, aldi berean, hatzak mugitzen, eskuin eskuari batera eta bestera eragiten zion bitartean, irudizko biolin bat jotzen ariko balitz bezala.
|
|
|
–Aita, ikastolako gabonetako jaialdian ekitaldi
|
batzuk
ditugu, eta Ekainek eta biok parte hartzea pentsatu dugu, pailazo bezala –eta, emanaldiko aurkezlea balitz bezala, ahotsa goratu, besoak zabaldu, eta halaxe jarraitu zuen–: " Txurru eta Txangurru!".
|
|
|
Osaba Lazaro aitaren anaia zen –arestian esan dut–, eta hark ere kristal lodiko betaurrekoak zituen. Eta prismatiko handi
|
batzuk
zituen, huts egin gabe mendira eramaten zituenak, naturaren ikuskariak eta hegazti harraparien hegaldiak miresteko. Gizon berezia baitzen osaba Lazaro.
|
|
2003
|
|
|
Eta horregatik erantzun zion Luvinok ez zeukala libururik berak, Liburu asko erretakoa naiz ni. Baina ondo zekien Matiasek liburu
|
batzuk
bazituela Luvinok, eta Tabucchi entziklopedia bazuela Luvinok. Eta esan egin zion Luvinori.
|
|
|
Sofa batean, hiru bat metrora. Matiasi iruditu zitzaion soinekoko loreak erabat desmadratuta zituela ordurako, eta lore
|
batzuk
zituela ukondoetatik zintzilik eta beste batzuk emakumearen aurpegia jaten ari zirela eta sudurretatik sartzen ari zitzaizkiola. Matias begira zeukala ohartu zenean, Geratu ahal naiz hemen?
|
|
|
–Lituania –esan zuen Mercedesek eta, esateko moduari erreparatuta, Matiasek pentsatuko zukeen" Lituania" hitza hitz erotikoa zela, aurretik jakin izan ez balu Lituania herrialde bat dela, mapa gehienetan Letoniaren ondoan agertzen dena eta koordenada jakin
|
batzuk
dituena, munduko herrialde gehienek dituzten moduan.
|
|
|
Manpara itxi zuen eta aparteko esfortzurik egin gabe konturatu zen opakoa zela manpara edo, beste era batera esanda, ezin zela barrutik kanpora ezer ikusi, ezta kanpotik barrura ere. Zuria ere bazen manpara hura eta zertzelada marroixka
|
batzuk
zituen han hemen. Baina Matiasek ez zekien berezkoak ziren mantxa marroiak, hau da, dekoratzaileren batek eginak, ala dutxa horretatik pasatutako pertsona guztien aportazioak; hain ziren toke marroixka haiek asistematikoak eta talante artistikoari emanak.
|
|
|
Kontatzen jarraitu zuen Nemiak. Kontatu zuen berehala heldu zirela plazara Santos eta biak, eta harrigarria zela hain arin heltzea, Santosek 82 urte zeuzkalako eta itsua zelako eta metraila zati
|
batzuk
zituelako belaunean sartuta. Arin heldu ziren hala ere.
|
|
|
–Hara: Azpilen aldaketak hain azkar nabaritzen badira, herri bezala baldintza berezi
|
batzuk
dituelako duk, gure historiatik hasita gure estatus politikoraino... Eta, gure estatus politikoaz ari naizela, puntu hori estudiatzen eta sakontzen hasi duk:
|
|
2004
|
|
|
Eman, zera ematen baitu: azken hamarkadotan euskarak bereganatu dituen erabilera esparru formal
|
batzuk
dituela gogoan isuri duen iritzia isurtzeko. Alabaina, erabilera esparru formal horiek, bakanak eta minorizatuak bide batez esanik, ez al dira euskararen egoera orokorra ikusteko ispilu eskasegia?
|
|
|
Bai, jakina, Hizkuntza Eskakizunen bat, ezinbestez, pertsonei galdegiten zaie, eta nortasun, asmo eta helburu
|
batzuk
dituen gizajendea da hori. Baina, tira, ez dira, hala eta guztiz ere, gizaki zerutiarrak, besteok ere ez garen bezalaxe.
|
|
|
Eskoletan darabiltzaten ikasliburuak hartu eta orriz orri arakatu zituen euskal ikuspegiaren lekua aztertzeko. Lan hari zerizkion hitz
|
batzuk
ditugu honako hauek, esku artean dugun auzia argitze aldera hautatuak: –Euskarazko testuliburu gehienak egiteko gaztelerazkoetan oinarritzen dira argitaletxeok, hemen argitaletxe espainiarrei buruz mintzo zaigu?:
|
|
|
Hazi egin da. Praka bakero estu
|
batzuk
ditu soinean eta haren hankak luze luzeak iruditu zaizkio egurrezko kaxen atzean erdi ezkutatuta dagoen Markosi. Eta kamiseta estuak leku guztietatik hazi dela erakutsi dio haren bularretik bista kendu ezinik dagoen mutikoari.
|
|
|
Eta kamiseta estuak leku guztietatik hazi dela erakutsi dio haren bularretik bista kendu ezinik dagoen mutikoari. Kamisetak ingelesez idatzitako hitz
|
batzuk
ditu, Markosek ulertzen ez dituenak.
|
|
|
–Bai,
|
batzuk
baditut, baina gehiago nahi nituzke, je je je –mihia ez ezik zintzur osoa ere eskaini nion elkarrizketatzaileari, barre txiki harekin txantxetan ari nintzelako itxura eman nahi izan banuen ere.
|
|
|
Zortzi bederatzi urte nituen, esate baterako, ama amonek erosketetara eraman nindutenean, Donostiara, arropa berriak behar nituela eta. Sartu ginen, bada, jantzi denda batera, non haurrentzako mota guztietako arropak baitzituzten salgai; apartatu eta geureganatu genituen galtzak eta niki bat, inongo arazorik gabe, baita galtzerdi batzuk ere... baina, jertsea aukeratzerakoan, orduantxe sortu zen eztabaida, ezin setatiago jarri bainintzen jertse lila batekin, zeinak aurreko aldean lore arroxa
|
batzuk
baitzituen, hau nahi dut, hau nahi dut, eta hau nahi dut.
|
|
|
Ez bainuen aita hartan ulertu nahi, baina ulertu egiten nuen. Izan ere, amak urte
|
batzuk
zituen, eta hori nabaritu egiten zitzaion, kopetako zimurretan eta gerri aldaketako haragi erorietan. Amarekin konparatuta, beste gauza bat zen, zinez, citroëneko neska!
|
|
|
–Gazterik joan zen arren, oroigarri on
|
batzuk
baditut behintzat –bukatzen zuen horrelakoetan; eta, burua goitik behera mugitzen zuela, gaineratzen zuen–: Niretzat, kalte handia egin zion aitonari begetarianoa izateak...
|
|
2005
|
|
|
Jatetxeko jangelatik ikusten ari ginen etxe baten atea irekitzen zuten. Etxea zuria zen, txikia eta txukuna, habe zuri
|
batzuk
zituen beheko solairuan eta habe hauen artean terraza bat plastikozko mahai eta aulki zuriekin, dena larrez inguratuta eta hondartzatik hogei bat metrora. Etxearen sarrera ordainduta zeukan eta," gurea da" esan zidanean, nik ez nuen irribarre egiten jakin; horrek negarrez jarri zuen bera.
|
|
|
Atzerakako neure bidaia egitamu ezkutuan, beste helbururen
|
batzuk
banituen. Baina hauen gertalekua, adin txikiari zegokionez, urrunenik Atxetan zegoen; edota bestela, eta maizenik, Labartzan bertan ibiliko nintzen.
|
|
2006
|
|
|
Gizonak hirurogei bat urte izateko itxura zuen, aurpegi luzanga eta begi ilunak. Eguzkiak belztutako buru soilaren inguruan, ile xerlo urdin luze
|
batzuk
zituen, ardien txima zurixken antzekoak. Anek burua astindu zuen.
|
|
|
Gogoratuko denez, joan den ostegunean, hilak 12, Lluis Muntaner abokatuaren gorpua agertu zen Asturies karrikako bere etxebizitzan. Hilketa honen basakeriak (gorpuak eskuak falta zituen eta beste tortura zantzu
|
batzuk
zituen) izuturik dauzka Graciako bizilagunak. " Jendea ez da etxetik ateratzera ausartzen", salatu zuen izenik eman nahi izan ez zuen auzoko dendari batek.
|
|
|
Don Tirsorekiko tratua geroago etorri zen, hala ere. Ongietorria eman zigun, eskerrak ere bai, baina gero desagertu egin zen, beste herri bateko parrokian zereginen
|
batzuk
zituela-eta.
|
|
|
Bere itzuleraz gain, Parisko azken ordukoek hartu dute, bietan, tokirik handiena. Nolanahi ere, seguru dago hartzaile batak zein bertzeak bertze iturri
|
batzuk
badituztela, fidagarriagoak beharbada, hango berri izateko. Bihar ostalariaren eskuetan utziko ditu bi izkribuak.
|
|
2007
|
|
|
Lan gehiago egiten duk hemen, seriotasun gehiago zegok, antolamendu hobea... Alfer ostia
|
batzuk
dituk Espainia aldean?.
|
|
|
Jatorrizko testua, noski, lehentxeago agertu zen: Our inner ape, Riverhead Books, New York, 2005 Nik orain arte irakurri ez ditudan beste liburu
|
batzuk
ditu frantsesez:
|
|
2008
|
|
|
–Bai. Madrilgo markes
|
batzuk
ditun, oporretan herrira etorriak. Reginak.
|
|
|
...arauntsi zituenak, aita hiru urte lehenago hil zen eta ama orduantxe?, tifusa harrapatu eta tifusak beste mundura eraman zuen arte, etxean bigarrena zena lehen bihurtzen zela era automatikoan, baita abokatu distiratsua zena ere, bat batean eta ezustean; hain abokatu distiratsua izan zen, izan ere, markes jauna bere garaian, non markesa anderearen familiaren kontu bategatik, familiak jabetza titulu
|
batzuk
zituen auzi, hura kontratatu, hark auzia irabazi, markesa anderearen gurasoek legegizon distiratsua festa batera gonbidatu, honek haien alaba, hogei bat urteko neskatxa artean?
|
|
|
Edo, beste modu batean esanda, ibai garbiaren ur garbia bezalakoa zen haren musika, akatsik gabekoa, nota bakoitza bere tokian eta denboran joa, interpretazio ezin gardenagoan. Esan nahi baita Ricardok, ibaiaren jabe zèn heinean, bere ubidetik eta bere ibilgutik zeramala ibaia, uraren goraldiak zein beheraldiak kontrolatzeko urtegi
|
batzuk
zituena, bere albate eta uhateekin, zeinak Ricardok ireki edo itxi egiten baitzituen, ur emanaren arabera, tentuz eta neurriz. Gerardo, aldiz, arrisku batean eta arrisku betean sartzen zen bere interpretazioetan, eta beste zerbait ateratzen zion gitarrari:
|
|
|
Duela urte batzuez geroztik, beharbada Tomás Urzainqui eta José Mª Olaizolaren La Navarra Marítima liburua 1998an argitaratu zenez geroztik, lan horren tesiak defendatzen dituzten liburuen kopurua emendatuz joan da. Gaur egun, Tomás Urzainquirekin batera, bertze idazle
|
batzuk
ditugu liburu horien egile: Mikel Sorauren, Pedro Esarte, Erlantz Urtasun, Floren Aoiz, Álvaro Adot?
|
|
|
Ez dakigu gauzak zein mintzairatan egingo diren. Badirudi eskubide horien subjektua pertsona konkretua dela, premia eta behar zehatz
|
batzuk
dituena: hala nola, lurralde bat, erabakitzeko boterea eta abar, baina mutu ageri zaigu hizkuntzarekikoan.
|
|
|
Hizkuntza politikaren eta ordezkapenaren zer nolakoak ezagutzen dituena. Azken hiru hauen mintzo ozenak, aldiz, beste ezaugarri
|
batzuk
ditu alde horretatik: borroka molderik zailenetan arituak eta adituak, baina hala ere herri euskaldunaren problematika berezituan aski umezurtz.
|
|
|
Galga sakatu eta palankari eutsiz martxak jaisteko astirik ez dago beti, ordea, eta harea gainera iritsitakoan joan zaigu eskua bioi behin baino gehiagotan. Geroz eta hurbilago dago Nouakchott, baina urduri gaude, oraindik kilometro
|
batzuk
baditugu aurretik hiriburura heltzeko. Zer egin hemen geldituz gero?
|
|
|
Mielen esanetan. Marinelek kutxa jaso zuten uretatik eta konturatu ziren hizki
|
batzuk
zituela gainaldean, RAF, Britainiar Armadako Abiazioaren inizialak. Kutxa zabaldu eta ezustekoa hartu zuten.
|
|
|
Zaharkituak ikusi nituen, eta ni nintzen gela biribilaren erdian pinturei begira zegoen bakarra. Exekutiboak joan etorrian zebiltzan, presaka, buruan beste gauza
|
batzuk
zituztela.
|
|
|
...ak –aita hiru urte lehenago hil zen eta ama orduantxe–, tifusa harrapatu eta tifusak beste mundura eraman zuen arte, etxean bigarrena zena lehen bihurtzen zela era automatikoan, baita abokatu distiratsua zena ere, bat batean eta ezustean; hain abokatu distiratsua izan zen, izan ere, markes jauna bere garaian, non markesa anderearen familiaren kontu bategatik –familiak jabetza titulu
|
batzuk
zituen auzi– hura kontratatu, hark auzia irabazi, markesa anderearen gurasoek legegizon distiratsua festa batera gonbidatu, honek haien alaba –hogei bat urteko neskatxa artean– dantzara atera eta bals hark erabaki baitzuen bi dantzarien etorkizuna; eta markesa anderea hain zegoen harro, bestalde, orduan gertatuaz, non, senarra kanpora joaten zenean, kontu kontari aritzen baitzen be... " Festan ikusi orduko ohartu nintzen zuen aita maite nuela.
|
|
|
–Bai. Madrilgo markes
|
batzuk
ditun, oporretan herrira etorriak –Reginak.
|
|
|
Edo, beste modu batean esanda, ibai garbiaren ur garbia bezalakoa zen haren musika, akatsik gabekoa, nota bakoitza bere tokian eta denboran joa, interpretazio ezin gardenagoan. Esan nahi baita Ricardok, ibaiaren jabe zèn heinean, bere ubidetik eta bere ibilgutik zeramala ibaia, uraren goraldiak zein beheraldiak kontrolatzeko urtegi
|
batzuk
zituena, bere albate eta uhateekin, zeinak Ricardok ireki edo itxi egiten baitzituen, ur emanaren arabera, tentuz eta neurriz. Gerardo, aldiz, arrisku batean eta arrisku betean sartzen zen bere interpretazioetan, eta beste zerbait ateratzen zion gitarrari:
|
|
2009
|
|
|
–Aitona? , esku artean jogurt
|
batzuk
nituen?. Bizitza luzeegia da, ezta?
|
|
|
Ordua zen. Oraindik minutu
|
batzuk
zituen Port Authority ko geltokira abiatu baino lehen.
|
|
|
Ehunka, beharbada. Baina beti deitzen diot eta ahaztu egiten zait irratiaren uhinean beste lagun
|
batzuk
ditugula. Berak gogoratzen dit, batzuetan.
|
|
|
Teresaren imajina gogoratu dezaket, haserre antzean gehienetan. Irudi
|
batzuk
baditut: Teresa ikusten dut niri besoetatik heldu eta astinduak ematen; Teresa ikusten dut niri serio hizketan, kezkatuta bezala; Teresa ikusten dut gizon batzuek kalean gora bizkarretik bultzaka daramatela, niri begira ahoa mugitzen; Teresa ikusten dut kapelu granate bat jantzita eta masailean behera malko lodi bat duela.
|
|
|
–Ez, kaka. Hamabosgarren mendeko hezur hautsi
|
batzuk
dituk aspaldian topatu duten bakarra eta. Hori hemen inguruko ia edozein elizatan topa dezakek.
|
|
|
klase partikularrak ematen aritu behar; eta amodio kontuetan ere halatsu, hiru mutilekin hasi eta hirurak utzi baitzituen, hiru hilabete gabe: ez ziren, zinez, markoan sartzeko moduko historiak!; Txarok, ondorioz, bizitzan deus gutxi gertatu izan zitzaiolako irakurtzen zituen, ausaz, nobelak; esan nahi baita Txarok beste plan
|
batzuk
zituela, menturaz, bere bizitza ere, nobelatik batere izan ez zuena, nobela bikain bihurtzeko bidean; osagai batzuk bazituen, hasteko: bere sentimenduak. Adaganako zerbait berezia sentitzen baitzuen, antza, geroko eskutitzetan adieraziko zuenez?, Teofilo Mariaren mehatxua?; ororen gainetik, baina, Adaren karta irakurtzeko irrikarekin zegoen Txaro; hala, bada, Maria Bibianaren asmoetatik urrun zegoen Txaro, antza, guztiz beste plano batean, hark eskatzen zionari amore emateko; Maria Bibianak, baina, erantzun bat nahi zuen, itxura batean, eutsi ere, horregatik eutsi zion bere arrenezko begiradari bospasei segundotan, zazpi, zortzi, bederatzi?
|
|
|
klase partikularrak ematen aritu behar; eta amodio kontuetan ere halatsu, hiru mutilekin hasi eta hirurak utzi baitzituen, hiru hilabete gabe: ez ziren, zinez, markoan sartzeko moduko historiak!; Txarok, ondorioz, bizitzan deus gutxi gertatu izan zitzaiolako irakurtzen zituen, ausaz, nobelak; esan nahi baita Txarok beste plan batzuk zituela, menturaz, bere bizitza ere, nobelatik batere izan ez zuena, nobela bikain bihurtzeko bidean; osagai
|
batzuk
bazituen, hasteko: bere sentimenduak. Adaganako zerbait berezia sentitzen baitzuen, antza, geroko eskutitzetan adieraziko zuenez?, Teofilo Mariaren mehatxua?; ororen gainetik, baina, Adaren karta irakurtzeko irrikarekin zegoen Txaro; hala, bada, Maria Bibianaren asmoetatik urrun zegoen Txaro, antza, guztiz beste plano batean, hark eskatzen zionari amore emateko; Maria Bibianak, baina, erantzun bat nahi zuen, itxura batean, eutsi ere, horregatik eutsi zion bere arrenezko begiradari bospasei segundotan, zazpi, zortzi, bederatzi?
|
|
|
–Arrazoi du Teofilo Mariak, baina, Teofilo Mariarengana bat batean jiratu eta begiak zorrozten zituela (semea aitaren parean ari zen Adari zuzendutako errietaldi hartan, eta iritsia zen, beharbada, aita semearen gainetik zegoela erakusteko mementoa), erantsi zuen?: Adari eman diozun aholkuak zuretzat ere balio lezake, aizu, urte
|
batzuk
badituzu-eta?
|
|
|
Damasok esana zion amari Domingoren osasunaz arduratzen zèn ospitaleko kapitain medikuak esana: gaixoari ez zitzaizkiola bisitak komeni, eta hargatik ez zuela berak, Domingoren anaia zen arren, hura ikusi; Reginak, baina, semeek ez zituztèn beste argudio
|
batzuk
zituen, beste talaia bat, nondik gauzak erabat desberdin ikusten baitzituen, antza: Reginak ez baitzuen ahazten, nahita ere ezin!?
|
|
|
Sendategian baziren bisita gela lekutsu bi, haietako batean zeuden Felipe Gastaminza eta bere osaba, gaixoaren zain?, leiho zabal
|
batzuk
zituztenak: gidatu zuen Maria Bibianak Gabino harantz, ireki zuen Maria Bibianak atea, sartu ziren anai arrebak?
|
|
|
Domina hura lau puntako izar bat zen, urrezkoa, jakan jar zitekeena, ikur gisa. Nazariok, egia esan, beste asmo
|
batzuk
zituen. Nazariok, izan ere, gogoan zuen bere familiako tradizioa, etxeko mutilak gizon bihurtzen zituena hamabost urte bete ez beste.
|
|
|
hitz egiten; eta orduan, begiz osatu behar izaten zuen hitzez ezin izaten zuena. Nazariok bere seme alaben irudi estandar
|
batzuk
zituen, ezinbestean behar zituen?, normaltasunari lotuak. Teofilo Mariarenak leialtasunari, baiezkoari?
|
|
|
etxeko mediku don Zoilok, izan ere, iruzurtitzat zuen, baina ez Teofilo Mariak, zeinak esaten baitzuen ezen bere lagun baten aitak azalean, besoetan eta bularraldean? orban zuri
|
batzuk
zituela, pezetako txanponak baino handiagoak, mediku jaunak istantean kendu zizkionak, bere terapia hura, trigeminoterapia, aplikatu bezain laster.
|
|
|
Regina Aldasorok, izan ere, beste behar
|
batzuk
zituen, apika, une hartan: bizitza osoan gorputza zaintzeari eta apaintzeari ekin zion, gorputzaren irudia azpimarratzeari, azken batean?, baina hura ez zen gorputzaren alardea egiteko garaia, gorputzari atseden ematekoa baizik?
|
|
|
guztiak, Domingo izan ezik; mutil hura, izan ere, haize zurrunbilo bat zen, eta haize zurrunbilo bat zuen barruan, batzuetan ezin kontrolatu izaten zuena eta beste batzuetan kontrolatu nahi izaten ez zuena? beste begi
|
batzuk
baitzituen ume bizi bihurri hark, eta beste bat baitzen haren begirada; argi erantzun zion, esate baterako, egin ziotèn itaunari Benjamin Maria jaiotzear zenean, berak ez zuela mutilik ez neskarik nahi, fantasma bat baizik: fantasmarik edo beste izaki fantastikorik ezean, jauregiak ez baitzuen horrelako izenik merezi, garbi asko esan zion Albertok, ikastetxeko lagun minak.
|
|
|
izenpean: baratze batean, kalabaza batzuen artean, mutil bat zegoen, belarri luze luze
|
batzuk
zituena, asto batenak iduri; mutila zerutik ezustean erortzen ari zitzaiòn kalabaza bati begira zegoen, zur eta beldur, eskuak buru gainean jarrita, honako iruzkin hau egiten zuen bitartean: –Kukurbitazeak lurrean eta kukurbitazeak zeruan??!?; marrazkiak berehala eragin zion Gabinoren ondoan zegoèn ikasleari barrea, eta ondorioak ere berehalakoak izan ziren, handik gutxira ikasmahaiz ikasmahai pasatu baitzen karikatura, Felipe Gastaminzaren eskuetara iritsi zen arte?
|
|
|
Medikuak kristalezko plaka ilun
|
batzuk
zituen, eta, hatz erakuslea haietako baten norabidean ipinita, honela jarraitu zuen:
|
|
|
Domingo azkarra zen, intuitiboa, lehenik hanka sartu eta gero galdetzen zuena; Damaso, aldiz, kalkulatzailea zen: bere begien eta munduaren artean betaurreko lodi
|
batzuk
zituen, zeinekin bereganatzen baitzuen mundua, baina betaurreko haiek bazuten, aldi berean, zientzialariaren mikroskopiotik zerbait, eta mikroskopioak urruntzen zuen Damaso eta kanporatzen, jakin ez bera mundutik edo mundua berarengandik; eta, halere, Damasok Domingo bekaizten zuen, ez beti, baina bai batzuetan: halakoetan, bere espekulazio logiko guztiak salduko zituen Damasok, Domingoren jauzi edo txilinbuelta baten truke?!
|
|
|
–eta esan zion, halaber?: Alberto gizon garbia zen, eta niri jende garbia gustatzen zait, ez komunista eta ez anarkista naizen arren hurbilago bainago hauengandik haiengandik baino; komunistak, izan ere, maltzurrak dira, beren helburuak lortzeko edozein bitarteko erabiltzeko prest daudenak, baita gezurra eta engainua ere; Stalinek paradisua eraiki duela diote, baina nik beste datu
|
batzuk
ditut: herri osoak punta batetik beste batera eramanak, Siberiako tokirik inhospitoenetara, desterruz desterru?
|
|
|
Apalduta eta minduta zegoen arren, izeba Ernestinaren hitzek babestuta sentitzen zen Domingo; izeba ondo ondoan zuen, gainera, urrats batera baino ez, halako moduan, non bere burua bi aldiz babestuta ikusi baitzuen, ausaz, izebaren hurbiltasuna beste babes mota bat balu bezala; eta hitz
|
batzuk
zituen ezpainetan, esan ez esan, susmoa baitzuen munduko babes guztiak ez zirela aski izango aitaren balizko erreakzioa, Domingoren beraren aurkakoa, eragozteko edo hari aurre egiteko; baina Domingok, bere baitaren baitan, errabia handi bat zuen, aldi berean, haren begiei bertatik bertara so eginda, edonork aitortuko zuen halako su berezi bat zeriela, ezin izan zitekeena amorruaren adierazpena ba... Eta urradura bat zuen bere urguiluan, gainera, anai arrebek barre egin ziotelako, aitaren kontsentimenduarekin, hori bai; eta patinik gabe gelditu zen, hori okerrena, ez ezkerrekorik ez eskuinekorik?
|
|
|
–kurrika operazio? izenekoan, komandantearen beraren esanetan; kontua, baina, zera zen, magal nagusia lur eremu irekia zela, belar motza eta zuhaitz bakan
|
batzuk
zituena, ezker eskuinetako eremuak oihantsuak ziren bitartean, pagadi itxia alde banatan; eta kontua zen, halaber, lubakietatik, luzera berdintsuko bi lerro paralelo, airetiko ikuspegitik, ezker zein eskuineko pagadietarako tarteak babesik gabeko eremu harritsuak zirela, berrogei bat metro ezkerraldera, eta gutxixeago beste aldera?, halako moldez, non balizko soldaduak itu erraz bihur baitzitezkeen goian zegoèn metrailadorearentzat toki haietan.
|
|
|
Militar itxurakoa nora ezean geratu zen, atzerakako pauso bat emanda; bazekien, baina, ikusle
|
batzuk
zituela, eta hargatik edo, bere burua zuritzera behartuta ikusi zuen: baita, behar larriak edo burua blokeatzen du edo inoiz baino lasterrago bihurtzen?
|
|
|
behartzen ere bai, antza, bospasei segundoren ondotik, aitaren hitzak etorri ote zitzaizkion orduantxe, agindu erdi sakratu baten forma hartzen zutenak: noiz ezkondu behar duzu eta noiz ezkondu behar duzu, urte
|
batzuk
badituzu-eta, zure eskuan baitago orbetarren jarraipena eta gure odolaren izatea ala ez izatea??, eskua bortizki erretiratu eta honela esan baitzion modu oies bezain gisagabean:
|
|
|
–Ulertu diat txistea, baina ez zidak batere graziarik egin: entzun al duk??; esan nahi baita Domingok beste gauza
|
batzuk
zituela buruan: Domingok, beharbada, gorpuaren irudiari zehatz erreparatuta, gizon bat ikusi zuen, etsai bat baino gehiago. Domingo ebanjelioko Jesusen mireslea zen, azken batean?, gizon guztien patu gaiztoa adierazten ari zitzaiona; Domingori, beharbada, etxeko munstroarekin. Benjamin Mariarekin?
|
|
|
Honek esker oneko irria luzatu zion aitari: irri hura, baina, ez zen lurrean erein orduko lehertzen eta loratzen den hazia bezalakoa, posibilitate hura ezinezkoa zitzaion Teofilo Mariari barne erresistentzia
|
batzuk
zituen neurrian, anaiaren aurkako jelosiak eragiten baitzion, besteak beste, aitarekiko nolabaiteko urruntasuna eta mesfidantza?, baizik eta guztiz beste mota bateko hazia, ernetze lastertasun motelagokoa, bere biribiltasuna hamar hamabi segundotan lortu zuena, erresistentziak apurka apurka gainditu ondoren; une hartan, baina, irriak biribiltasuna lortu ez beste, edo segundo hamarren batzuk geroa... obus edo bonba izugarri batek behar zuen, hain izan zen burrunbatsua eztandaren hotsa eta hain nabarmena ganbarako aire ikara, habeak, teilatua eta kristala ere dar dar batean jarri zituena; dardararekin batera, Nazario Orbek begiak zabaldu, eta Teofilo Mariari masaileko giharrak zurrundu eta irria izoztu zitzaion, adierazkortasun guztia galduz?
|
|
|
Ikazkinetako batek beldur apur bat ematen du; bestea lodiagoa da, gabardina laburrak ez dio hain ondo ematen. Bizar zikin
|
batzuk
ditu gainera. Lehenengoak ez dauka ile bat bera ere aurpegi osoan eta normala baino argalagoa da.
|
|
|
Handik urtebetera hil zen, paparreko minbiziak jota, umeak hilabete
|
batzuk
zituenean. Carmen haurdun zegoela jakin zuenetik hasi zitzaion paparreko zuloa handitzen.
|
|
|
Bertze batzuek tresna bitxia jotzen zuten, han ginen gehienondako inoiz ikusi gabea. Argizaiol gisako bat zen, ezkoaren partez hertzeki mehe
|
batzuk
zituena, luze tinkatuak. Lepo bazterrean bermaturik, musikariek haga labur bat ezti ezti lerrarazten zuten hertzekien gainean, eta gisa hartara soinua aterarazten.
|
|
|
Militar itxurakoa nora ezean geratu zen, atzerakako pauso bat emanda; bazekien, baina, ikusle
|
batzuk
zituela, eta hargatik edo, bere burua zuritzera behartuta ikusi zuen: baita –behar larriak edo burua blokeatzen du edo inoiz baino lasterrago bihurtzen– berandu gabe aitzakia bikaina aurkitu ere:
|
|
|
besteaz, alegia– hitz egiten; eta orduan, begiz osatu behar izaten zuen hitzez ezin izaten zuena. Nazariok bere seme alaben irudi estandar
|
batzuk
zituen –ezinbestean behar zituen–, normaltasunari lotuak. Teofilo Mariarenak leialtasunari –baiezkoari– lotua behar zuen; Domingorenak errebeldiari eta ezezkoari; Damasorenak, zalantzari, mutila beti ibiltzen baitzen bere galdera haiekin, zergatik eta zergatik...
|
|
|
Apalduta eta minduta zegoen arren, izeba Ernestinaren hitzek babestuta sentitzen zen Domingo; izeba ondo ondoan zuen, gainera, urrats batera baino ez, halako moduan, non bere burua bi aldiz babestuta ikusi baitzuen, ausaz, izebaren hurbiltasuna beste babes mota bat balu bezala; eta hitz
|
batzuk
zituen ezpainetan, esan ez esan, susmoa baitzuen munduko babes guztiak ez zirela aski izango aitaren balizko erreakzioa, Domingoren beraren aurkakoa, eragozteko edo hari aurre egiteko; baina Domingok, bere baitaren baitan, errabia handi bat zuen, aldi berean –haren begiei bertatik bertara so eginda, edonork aitortuko zuen halako su berezi bat zeriela, ezin izan zitekeena amorruaren adierazpe... Eta urradura bat zuen bere urguiluan, gainera, anai arrebek barre egin ziotelako, aitaren kontsentimenduarekin, hori bai; eta patinik gabe gelditu zen, hori okerrena, ez ezkerrekorik ez eskuinekorik... ez halabeharrez, beharbada, orduantxe piztu baitzitzaizkion, menturaz, irudizko patin batzuk irudimenean, ezkerrekoa eta eskuinekoa, biek ala biek Domingori agindu bera ematen ziotela:
|
|
|
Bizpahiru asteren buruan, guztiak ohitu ziren normaltasun itxurako hartara: guztiak, Domingo izan ezik; mutil hura, izan ere, haize zurrunbilo bat zen, eta haize zurrunbilo bat zuen barruan, batzuetan ezin kontrolatu izaten zuena eta beste batzuetan kontrolatu nahi izaten ez zuena... beste begi
|
batzuk
baitzituen ume bizi bihurri hark, eta beste bat baitzen haren begirada; argi erantzun zion, esate baterako, egin ziotèn itaunari Benjamin Maria jaiotzear zenean, berak ez zuela mutilik ez neskarik nahi, fantasma bat baizik: fantasmarik edo beste izaki fantastikorik ezean, jauregiak ez baitzuen horrelako izenik merezi, garbi asko esan zion Albertok, ikastetxeko lagun minak.
|
|
|
–Arrazoi du Teofilo Mariak –baina, Teofilo Mariarengana bat batean jiratu eta begiak zorrozten zituela (semea aitaren parean ari zen Adari zuzendutako errietaldi hartan, eta iritsia zen, beharbada, aita semearen gainetik zegoela erakusteko mementoa), erantsi zuen–: Adari eman diozun aholkuak zuretzat ere balio lezake, aizu, urte
|
batzuk
badituzu-eta...
|
|
|
Ortega Gassetek hitzontzi arduragabetzat hartu zuen, Pío Barojak petrikilotzat eta Ramón y Cajalek Erdi Aroko lotsagarritzat; orbetarren artean ere ez zen gutxiago gertatu: etxeko mediku don Zoilok, izan ere, iruzurtitzat zuen, baina ez Teofilo Mariak, zeinak esaten baitzuen ezen bere lagun baten aitak azalean –besoetan eta bularraldean– orban zuri
|
batzuk
zituela, pezetako txanponak baino handiagoak, mediku jaunak istantean kendu zizkionak, bere terapia hura –trigeminoterapia– aplikatu bezain laster.
|
|
|
" Ulertu diat txistea, baina ez zidak batere graziarik egin: entzun al duk?"; esan nahi baita Domingok beste gauza
|
batzuk
zituela buruan: Domingok, beharbada, gorpuaren irudiari zehatz erreparatuta, gizon bat ikusi zuen, etsai bat baino gehiago –Domingo ebanjelioko Jesusen mireslea zen, azken batean–, gizon guztien patu gaiztoa adierazten ari zitzaiona; Domingori, beharbada, etxeko munstroarekin –Benjamin Mariarekin– inoiz gertatu zitzaion bezala, errukiaren ezusteko hazia hozitu zitzaion orduan ere, militar matxinatuen aurka senti zezakeèn gorrotoaren lurretan... hantxe, bere baitaren baitan; Domingok, beharbada, aita anaien irudia zuen buruan, eta bere buruari galdetzen ari zitzaion zer iraultza zen hura, anaia anaiaren aurrean jartzen zuena eta semea aitaren aurka; baina baliteke, halaber, Domingo bere burua madarikatzen aritzea, bere iraganarekin –etxekoekiko loturekin eta haiengandik jasotako heziketarekin– hautsi ezin zuelako, ez erabat bederen, burgeskume bat baitzen, azken batean, burgesiaren balio eskalari nolabait estekatua jarraitzen zuena –zer zen, bada, bere malenkonia hura, bihotza eta bihotzeko adorea lotzen zizkiona eta etsipen existentzial batez kutsatzen zuena? –, Chaplinek behin argi eta garbi esan zion bezala:
|