|
2000
|
|
|
Ta bataz be zugaz Jon,
|
batez
be Baltzagaz
|
|
|
Neurez betirarte ixilduko nintzan, barruko ixurpen oneintzat ezpaitago azal ederrik. Euzkeraz
|
batez
be! Erabillijak. ixan diran izkuntzak bost jarrai bide erakutsi dagiskegubez, baña ele onen iruliak gerau gara." (Olerkiak, Erein, 119 or.)
|
|
|
Aberria eta uzkurtza, adibidez. Aberria eta uzkurtza
|
batez
be. Euskal Herria eta Jaungoikoa.
|
|
|
– Tira, ederto dago hori dana, baina Euskal Herriaren etorkizuna kalean jokatzen da, hirietan
|
batez
be, ez hemen. Hemen alferrik gagoz.
|
|
2002
|
|
|
Bizkarreratzen doguzan erantzunpenak ekarri ohi deuskuezan kezkak
|
batez
be, halako adinaz gora luzaro iraun eben nigan, zera ulertu neban arte, arean be, ez eustela" Bizkaiaren edestia labur esana" niri agindu, Peman ek frankismoaren hasieran argitaratu ebanaren antzekorik, arean, ume españarren abertzaletasuna zuzpertzeko egin ebalakoan.
|
|
|
Gastelarren menpian eta eurakin eikezan artu emonak gatik eurakin bat eginda lez egozan; dana zan berton erderia, errijetan egozan gixon agindudun gustijak ziran erdeldunak, eta geure euzkera ederrari guda gogorra egiten eutsen. Emenguak be, asi ziran euren (gaztelaren) izkuntzagaz pozik (zoritxarrez gaur be geyenak orretan dagoz,
|
batez
be, emakumiak) eta euzkeria, lenengo erdi eta gero ija oso aztu jaken. Geure lege ain ederrak kendu, ostu euzkuezan, eta oitura eta okandu garbijak zapaldu eta loitu ebezan; orregaz, euzkaldunen zinizmena be asko makaldu eta otzitu zan.
|
|
|
Batzuk diñoe gabon ostean izanen dala neguak bere arpegi larria erakusten dakiana, besteak barriz, bein eguna luzatzen asi ezkero bildurra, negu bildurra, yoan legikela esan daroenak. Gexo luzeak bularrekoak
|
batez
be otzalla eta epalla autuak edo dituez notin gexuakaz osoro jaubetuteko. Nire yayoterrian beintzat yualeak il otsetan illa bi orreitan geyen iarduten dautse.
|
|
|
Andik gorakoan, estimadu izan eben erriko guztiak, eta
|
batez
be mutikoak euren salbatzailetzat artu ebelako.
|
|
|
Ganera Rufok, zorionez, urteetan izan dauan ardura etenbakoak, biziro eta egoki, Lekeitiori dagokiozan hainbeste gorabeheren paperak eta
|
batez
be, argazkiak, erretratuak daukaz.
|
|
|
Umeak han zehar,
|
batez
be, sasi-eskola egiten ebenean, txarritan ibilten ziranean agertzen jakozan, inguru ha toki gorde ezkutua zalako.
|
|
|
Behar ez ziran orduetan kaleetan zehar dinbili danbala inork ikusi ez egizan, eta
|
batez
be fruta sasoia bazan, han inguruetako lehenengo kerixak eta goizetiko madariak, eta geroetan sagarrak eta ikoak eta abarrak harrapauten eta lorrinduten ibilteko, haraxe joten eban.
|
|
|
Hurrengo udan astegunetan dendari, aitari laguntzen; eta iluntze aldean aitak erosi eban potinean joaten zirean biak. Baina
|
batez
be, domeka eta jaietan egiten eben euren itsasoratetxua.
|
|
|
Saturraran aldera, Baurdo aldera, errekan gora Artibaiko urak ikusiz. Astegunetan arte bitarteetan, baina
|
batez
be, jai-egunetan... Nire adiskide bi hor dabiz.
|
|
|
Deia entzutea bizi agergarri lez izaten zan, eta jagi behar ez ebenentzat
|
batez
be, atsegin ikutua eukan musika gozoa. Gau iluneko isilunean emakume dei berba bigun eta apala, tonu ezbardinetan, bata bestearen ondorik eta nahastean, ohiartzun iheskorra.
|
|
|
Doniane goxian, zazpi ta erdijetan jaupa ta jaunartzia Konpañia" ko elexan. Oso lagun gitxi ixan zan,
|
batez
be gixonezkotan. Ordu berian, txistularijak eta eresbatzak jo eben kaliak ziar Zortzikua.
|
|
|
Ba dira asko, ta geure artian ain zuzen be, eurari" abertzalia" (baña
|
batez
be" patriota") deitu ta eretxi ezkero, aberrijaren eta aberri aldez ezer egin ezaren ardura tantarik, axola pitiñik eztautsenak.
|
|
|
Eta zaarrai? Zaarrentzat, emakumientzat
|
batez
be, buruaustia ta esturia besterik eztakarre yayok. Urlija (fulano) etorriko bada, sandija agertuko ezpa" da, au izango dana, bestia izango eztana, bata nun sartuko, ori nora bialduko, bazkaritarako zer ipini, aparitarako zer prestau...
|
|
|
Eleizgizonak, arimako gauzetan itaurreko bear litzatekez,
|
batez
be. Ez errietako agintari izateko.
|
|
|
Ta gaiñera, umeen jostailluak, jugeteak, zelakoak dira,
|
batez
be mutikoentzat saltzen dituenak. Gerra usaiña besterik ez daben tresnak, pistolak, gudal jantzi eta abarrak.
|
|
|
Emen bai, oi zan lez, errez igarten da garixuman gagozana, bestela esan dayela gaztiak. Igarte ori jayagunetan ixaten da
|
batez
be, eta eguerditik aurrera. Geyenak ba arratsaldeko eleizkixunetara, Agurtza, txonitza ta Gurutz bidia, guztijak euzkeraz ixaten dira.
|
|
|
Ez aztu zeure aberri aldez egin ziñeiken lanik txikerrenagaz be. Alegindu zaitez zeure lagun eta aizkide, senide eta enparaukuen artian
|
batez
be, gure izparringi eta aldizkingijak garaille ixan dadixan. Beti, lenen geuria.
|
|
|
aberea patentea: pintura mota,
|
batez
be ontzietan pedarra: pitxarra peitua:
|
|
|
fiskala pita: hari mota (arrantzan
|
batez
be) pleita: ontziaren fletea politzakoa:
|
|
|
Zubibarria alde batera laga eta Errenteriaruntz abiatu zan. Egun polita ekarren domeka harek Artibaiko uren ondoko bidean zehar joateko,
|
batez
be, txirringa barriaren ganean.
|
|
|
Grin!... grin!... grin!... eta han joian Leon, Erribera kalean
|
batez
be, txirrinari hots eraginez eta galga biei sendo oratua noizean behin, ahaleginez inor jo ta bota ez egian. Praka motzak eta jersei polita soinean, dotore agertzen eban bere burua mutil alaiak.
|
|
|
Pozik eta gozaro pasatzen ebazan egun apur hareek, basetxeko lagun mazalen artean eta
|
batez
be, lehengusu lehengusinekaz olgetan eta jolasean ibiliz.
|
|
|
Horraitiño, gure Herri txiker eta aspaldietan bere aukeramena iñoren esku dauan honek, bere ohiturak, usadioak eta
|
batez
be, bere berbetea galtzeko arrisku benetan ikaragarrian, arrisku negargarrian herri jente gehiengoaren ardurarik ezaz, eta inguruan eta ganetik dituan kultura arrotzen azpietan, esan dogun lez, arrisku negargarrian ikusi izan dau bere burua, aldiak iraganago ta galpidea, hondamendi larritasuna handiago izateraiño.
|
|
|
Barragarria litzateke, negargarria ez balitz. Gure eremuko edota arrotz eremutik heldurikoek euskereaz ganoraz eta modu egokian jabetu baiño lehen, euskereari ikutuak, mozketak, adabakiak, txaplatak, bortzakeriak ezarri guran ikusi daroaguz
|
batez
be gure egunotan.
|
|
|
Gure belaunaldikoa baino lehenagoko izan zan euskal idazle batek argiro esan eban: Urzaleak Euskalerrian gizonezkoak
|
batez
be gitxiengo nabaria zirala, minoria kaskarra. Beste kanta batek be, badino:
|
|
|
Eta horrelan hasi eta sendo bihurtu zan industriaren garapena. Baserrietako jendea, jende gaztea
|
batez
be, lantegi haundietarantz begira
|
|
|
" Barrensoro" ikusi izan genduan guztietan, hemen Bilbon ikusia dogu. Errezilen jaioa, gazterik agertu zan hona, eta hemen bizi,
|
batez
be gure, errepublika aldian, pizkunde nabaria erakutsi ebanean.
|
|
|
Kontakera luzakariak bere aldeak ditu, batzuetan astun gerta arren. Idazleak esateko ugari baldin badau, jakingarriak badira, eta
|
batez
be, irakurlearentzat guztiz aldapa eta koskatsu ez izan ezkero, nekez bada be, jarraitu egingo dau orrialderik orrialde azkeneraino.
|
|
|
Nobelearen gaia eta haria ernagarriak dira. Bestalde jakingarriak diran zer asko gordeten ditu ondarrutar irakurlearentzat
|
batez
be, ohitura, ekandu, lan modu, orduko estura eta gurariak, amesak eta oinazeak, maila apalenean gehienbat.
|
|
|
Historia,
|
batez
be gauza ta egitada haundiak azaltzeko modua izan dau gizonak. Osotara ikuspegi zabala ta biribila emongo deutsana.
|
|
|
Besteak beste, aspaldi izan genduzan gure inguruko jatorriko idazle erdaldunak, Santi baina
|
batez
be Tomas Meabe. Orain bazter berberean beste Meabe bat loratu da, baina zorionez euskal zelaian, sentimentu eta irudi adaskak ganezka dituala.
|
|
|
" Askotan leporatu jako Jean Barbierri ahozko iturritik hartutako ura liburuetara ixurtzerakoan eskua gehiegi sartzea, material horri itxura literarioa emon gurean, euskal kutsurik sartzea, material horri itxura literarioa emon gurean, euskal kutsurik ez dauken berbak eta egiturak kentzeko. Gure testu honetan euskera ulerterreza darabil, herri ipuinek berezkoa daben joskera errez eta aberatsagaz, esaldi laburrak gehienetan eta hiztegi ezaguna,
|
batez
be, euskalki hori erabilten dan lekuetan. Hizkera arina, bizia dala esango geunke, ohizkoa azken batean" (54 orr.).
|
|
|
Euskal literatureaz ere ardura etenbakoa dauan Bilboko Labayru Ikastegiak bere Eleder taldearen bitartez, esku erakutsi antzean, labatik harako idaztelanak ete baita aspaldietakoak ere, argitara ekarri ohi deuskuz,
|
batez
be bizkaieraz jantziak izan direanak.
|
|
|
Naikua dala uste dabe batzuk, auteskunde aurrian zabalkundia egitia. Ta auteskundiak egin ostian ta irabazi ezkero,
|
batez
be," jan trope" batzuk egin eta ziziriko edo" bolabolak" ugari jaurti, ta ¡ bapo...! atsedendu urrengo auteskunde aldirarte.
|
|
|
Euzkotarrok, eta
|
batez
be abertzaliok," euzkerea erabili ta indartutera biartuta gagoz".
|
|
|
Zergaitik? Une guztiak niretzat itunak izanda ere, zuoi eskutitzak egin edo zuengandikoak irakur orduan,
|
batez
be, eroan eziñeko moduan negarmiñez aurkitu oi nazalako. Ain bizi zaleak izan ez bagiña!
|
|
2003
|
|
|
Belaunaldi aldaketa hori esan daiteke plazan neurri batean eman dela. Has i ginenean, gure erreferentziak ziran,
|
batez
be, Egaña eta Sarasua. Jarraitzen dute izaten, eta apurka zabaltzen joan da nire eremua eta hasi naiz beste bertsolari batzuk eta beste bertsokera batzuk be estimatzen.
|
|
|
Neure indar guztiakaz dinotsuet, barriro be: bai herri bakotxaren barruan, bai nazino artean, danentzat baina,
|
batez
be, gazteentzat lana aurkitu nahi badogu, herritar guztien eta nazino guztien alkartasuna behar da:
|
|
|
Heriotzea, zein, usterik ezean, etorri, zein gaixoaldi luze baten ondoren ganean dogula jakin, beti jaku, gogorra, iluna, garratza. Edozein heriotza, baina,
|
batez
be, geurea eta baita gure guraso, senide ta lagun maiteena be. Holantxe izan da beti, holantxe izango da, gizona gizon dan artean.
|
|
|
Bere azken eskutitzean esaten eustanez, han dago bera, bere herriaren ondoan beti, azkenik bako gerra zitalaren ondoren negargarriak jasaten: bonbak, tiroak eta,
|
batez
be, gosea, gose anker eta hiltzailea.
|
|
|
Emon edo, hobeto esateko, emonarazo egin eusten: udea zala, oporretan egongo nintzala, euskaldunak eta,
|
batez
be, bizkaitarrak ikusi gura banebazan, orduantxe batzen dirala Boisen inguru guztietako gure herritarrak; urteroko jaia ederra izaten bada, bost urterik behin ospatzen dan Jaialdi hori zoragarria izaten dala... Osasunak laguntzen baeustan, joateko ahalegin guztiak egingo nituala agindu neutsen, eta eurak ez dira ahaztuta egon:
|
|
|
Jaialdiko zer batzuk ikusi,
|
batez
be bariku arratsaldean uriko teatro baten egindakoa. Hango euskal dantza, kanta, bertso eta abarrek jente guztia ahoa zabalik itxi eben.
|
|
|
Batzuentzat ona, besteentzat txarra; danetik eukiko eban, harenbaten, guztiontzat. Ekarri deuskuzan onakaitik, Jaungoikoari eskerrak emon deioguzan; txarrakaitik, eta,
|
batez
be, geure erruz eta kulpaz etorri jakuzanakaitik, bere errukia eskatu deiogun zeruetako Aita onari.
|
|
|
Gure Aita Santuak, esan deutsuedan dei horretan, Eleizea bera dauko,
|
batez
be, begien aurrean; eta, beste ezer baino lehenago, Eleizearen barru barruko bakea lortu nahi leuke.
|
|
|
Aspaldiko ohiturea edo ekandua ei da, bizkaitarrok eta,
|
batez
be, bilbotarrok, Gabon Zahar arratsaldean Begoñara igotea, 3 Gabon Zahar arratsaldeko mezan berbaldia, Begoñako Basilikan, 1976.
|
|
|
Baina,
|
batez
be, gizona: gizonaganako maitetasuna, adiskidetasuna.
|
|
|
Hiztegitxo bi daroaz gure liburu honek: a) Idazlan bakotxaren ondoren, zati horretako hitzik ezezagunen hiztegitxoa; b) Azken aldean, bizkaieraren hitzik berezienena (Hau, egia esan, euren lehenengo hizketea bizkaierea ez dabenentzat egin dogu,
|
batez
be). Baina, hiztegiok egikeran, oinarri bat izan dogu:
|
|
|
Eskaintza. Gure Ikastaroko ikasleentzat egina da,
|
batez
be: urtean urtean udako atseden aldiari hamabost egun kendu eta bosgarren mailaraino gorengo mailaraino! heldu zareen adiskideontzat.
|
|
|
Eurotarik, euskera idatzian, Lapurdikoak izan dau beti osperik handiena: berau dogu, hain zuzen be, gehien landua, eskola zabal bat sortu dauana, Axular handiaren inguruan,
|
batez
be. Beranduago eta apalago agertzen jakuz literatura idatziaren plazara beste euskalkiak; baina, astiro astiro, Baxenafarroako idazleen eraginez, lapurtera klasikoa nahastu egin ei da, eta, P. Lafitte jakintsuaren ustez, beste euskalki barri bat nausitu ei da hango liburuetan:
|
|
|
eresiak, erromantzeak, bertsoak, olerkiak, irakaskintza, ipuin eta gertaerak, alegiak, teatroa, t.a. Baina ugaritasun honek bere neurriak ditu, halan beharrez; ez dogu hemen itzulpenik sartu, banakaren bat baino, nahiz eta itzultzaileen artean euskeraren maisu handiak egon (esaterako, Materre, Haraneder, Maister, Chourio...); gaur bizi diranetatik be gitxi batzuk baino ez doguz sartu: batetik, danentzako lekurik ez egoalako; bestetik, eta
|
batez
be, holakoen idazlanak errazago aurkitu daitekezalako, bai euron liburuetan, bai berarizko antologietan (horra hor, esaterako: J. San Martin, S. Basauri, Hegatsez, Zarautz, 1971; J. Sarasola, Gerraondoko Euskal Poesiaren Antologia, Donostia, 1973; J. San Martin, Uhin Berri, bilduma, Donostia, 1969).
|
|
|
Hain da, izan be, aberatsa Iparraldeko herri literatura hori! Zorionez, gaurko abeslariak eta edonon zabaldu deuskuez hango kanta gozo xarmagarriak, Zuberokoak
|
batez
be; eta badoguz horretarako bilduma egokiak be. Batzuk aitatzekotan:
|
|
|
Gotzain jaunaren aginduz eta zuzendaritzapean, askok aztertu, eztabaidatu eta aukeratu dabez Egitarau honen alderdiok; Bikarioak, abadeak, erlijiosoak, laikoak (euren batzordeen bidez,
|
batez
be), batzar askotan aztertu dabe igazko Egitaraua eta aurtengo erabagiak hartu.
|
|
|
Eta, lehenengo zati horretan hau da, Bizkaiko kristinau guztiok egin behar doguzan gauzen artean, zer sartzen da,
|
batez
be?
|
|
|
Ander Manterola abadea izango da, aurrerantzean, Bizkaiko Eleizan euskal jakintza guztiaren ardura nausia izango dauana. Zuk neuk bestean ezagutzen dozu Ander gurea, eta badakizu zenbat lan eder egin dauan horrek arlo honetan, Seminarioko Liburutegiaren eta Udako Euskal Ikastaroaren bitartez,
|
batez
be.
|
|
|
Bai, izan behar dabe; eta, hori holan dalako, gure Egitarau honek ez ditu laikoak baztarrean ixten, erdi ahaztuta. Laikoen laguntasuna beharrezkoa dau beti Eleizeak, eta gaur
|
batez
be. Horregaitik, laikoen mobimentuetarako zuzendari zintzoak bilatu nahi dira; bilatu ta sortu ta ondo eratu, euron bidez laikoen apostolutza alde guztietara zabaldu daiten.
|
|
|
Horregaitik, laikoen mobimentuetarako zuzendari zintzoak bilatu nahi dira; bilatu ta sortu ta ondo eratu, euron bidez laikoen apostolutza alde guztietara zabaldu daiten. Izan be, laikoen laguntza barik, ezer gitxi egin leike Eleizeak Bizkaian eta gaurko munduan,
|
batez
be laikoak eurak bizi direan leku ta erakundeen barruan, hau da, familietan, lantegietan, jokas lekuetan, jakintza arloan, ekonomia gizarte ta politika gauzetan...
|
|
|
a) Esker onez beterik gatoz: badakigu, eta aho batez autortzen dogu, Bizkaiko herri osoak eta,
|
batez
be Eleizeak, eta Bizkaiaren barruan Durango aldeak, asko be asko zor deutsala Loiolako santu handiari; beronen otoitz gartsuari eta irabaziei; gogo jardunen bitartez emondako argibide ta bihotz eragin onurakorrei; Inaziok sortutako Lagundiaren ekinari ta hainbat eratako lan txalogarriri. b) Senidetasunak be ekarten gaitu gu hona: odolez, amaren jatorriz, Likonatarra genduan Loiolako Inazio, bizkaitarron artekoa, beraz; antxina antxinatik hartu eban Inazio bere zaindaritzat Bizkaiko herriak, eta gipuzkoarrokin batera" gure Patroi haundia" deitzen deutsagu, maitasun handiz; gaur berton, bizkaitarra dau Jesusen Lagundiak bere Aita Nagusia, Aita Arrupe maitagarria; eta durangoarra, Loiolako komunidade honek bere burua, Aita Oñate adiskidea.
|
|
|
Arrisku handitxo bat daukagu guztiok,
|
batez
be Eleiza inguruan jarraitzen dogunok: geure ingurura begiratu ta esatea:
|
|
|
Gai arruntez beteriko aldizkari horrek (herrietako eguneroko bizimodua eta,
|
batez
be, kirolak dira nausi) Erkiagaren euskera txukuna munduko bazter askotara zabaldu eban. Ahal danik eta argien, errezen, egiten ahaleginduko jaku, baina sekula santan euskeraren jatortasunari kalterik egin barik.
|
|
|
Bere etxean eta herrian ikasitako euskerea ez eban guztiz galdu erbesteko egotaldi luzean. Nik dakidala, urrutian bizi beharrak biziagotu egin eutsan herrimina, eta
|
batez
be Tui uri apal baketsuan zaletasunik handienaz ekin eutsan euskerea ikasteari, Resurrección María de Azkueren Morfología Vasca eta Seber Altuberen Erderismos gidari zituala. Bere bizitza guztian ez dau Jaimek ukatuko, ez isilduko, maisu handi bioi zenbat zor deutsen.
|
|
|
Baina herriak latinik ez ekian eta, hainbat eleizgizon arduratu zan latinezko testuen itzulpenak egin eta herriaren eskuetan jarten,
|
batez
be mezako testuenak.
|
|
|
Biblia eta meza liburua dira, duda barik, Kerexetaren lanik behinenak, gure Herrian eraginik handiena izan dabenak. Euskerazko zenbat liburu irakurriago eta,
|
batez
be, entzunago gure Bizkaian mende honetan. Eta, Jaimeren meza liburua bazterrean itxi behar izan badogu be, Euskal Bibliak mesede handia egingo dau luzaroan be, nik uste.
|
|
|
Orain arterainoko egi guztiak bizi bizi" bota" ditu gure mutilzahar sermolariak; baina hemendik aurrerakoak aparteko berotasuna ta indarra dauke haren berba eta zinuetan, berebiziko harrera ona entzuleen barre zantzo eta txaloetan (mutilzaharren artetik,
|
batez
be, jakina!).
|
|
|
2 Meza Santua (1969): Mezaren Egunerokoaren zatirik behinenak eta,
|
batez
be, herriaren erantzunak dakaz liburutxu honek. Argitalpen bi egin zirean:
|
|
|
Baina liburuon indarra ez dator euron ugaritasunetik, euron erabiltetik baino. Gogoan izan behar dogu zetarako eginda dagozan,
|
batez
be: ez norberak irakurteko, eleizetan entzuteko baino.
|
|
|
1. " Enian uste erraiten ziela/ aitunen semek gezurrik." Ez, ez neban uste; baina bai aitunen semek eta bai,
|
batez
be, Ikastaro honen zuzendariak guzurrak, edo erdi guzurrak, esaten badakie. " Hogeigarren urtea be badok eta, Ikastaroari berari egingo jeutsaguk aurton omenalditxu bat; eta, horren barruan, heuri, zaharrena heu haz eta." Zaharrena!
|
|
|
2.5 Baina Ikastaroa,
|
batez
be, zeuok zaree, Ikasleok. Zeuontzat asmatua ta sortua, zeuok zabaldu dozue bazter guztietan Derioko Ikastaroaren izen ona.
|
|
|
Arabez be sarritan emoten eban, han Derioko etxe baten beragaz eukazan gazte palestinar batzuentzat. Derioko Seminarioan gerkeraz (griegoz) emoten eban, ikasleak be hizkuntza honetan aurreratuak eukazalako,
|
batez
be," Perficit" izeneko kurso berezia egiten ebenak.
|
|
|
Halakorik ez genduan egundo ikusi. (Esan daigun, orraitino, erderaz horren antzeko mezak lantzean behin emoten zirala,
|
batez
be kristinauen Batasuna eskatzeko egiten zan zortziurrenean, urtarrilean). Beste euskal gai askotan lez, honetan be aurrelari izan genduan J.A. Retolaza, Kili kili ren sortzaile ta zabaltzaile aspertu ezina.
|
|
|
Gure asmoa: Euskerea (bizkaierea,
|
batez
be) hobeto ikasteko, gure euskal idazleak sakonago ezagutu.
|
|
|
Cien autores vascos, Col. Auñamendi, Donostia, 1966 (izenorde horrek Nikolas Alzola Gerediaga estaltzen deusku; liburu honetan ehun euskal idazleren barri emoten deusku,
|
batez
be idazle ixil eta apalen barri).
|
|
|
Azken oharra: dana dala, ezin ukatu euskereak badituala gaur hortik eta hemendik bereganatutako berba asko(
|
batez
be, latinetik, zuzen zuzenean, edo inguruko erromantze hizkuntzen bidez), ta baita gramatika arau edo lege batzuk be. Beste edozein hizkuntzak lez, euskereak be lapurretan eginaz gorde dau bere bizia, eta izan dau bere aldatzea edo eboluzinoa (agiri danez, euskerearen aldaketa honeek beste hizkuntza askotan baino astiroago egin dira; baina, bizirik dagoana, aldatuz doa, ta euskerea be bai!)
|
|
|
Larramendi, Kardaberaz, Mogel, Añibarro...: cfr. K. Etxenagusia, Euskal Idazleen Lorategia II Gipuzkeraz, 4, 16 or.). Gero, Azkuek,
|
batez
be, jorratu eban arlo hau.
|
|
|
Euskalki bakotxaren barruan desbardintasun asko dagoz,
|
batez
be ahozko hizkeran; baina literaturaren barruan 4 dialekto nabarmendu dira: bizkaiera, gipuzkera, lapurdiera eta Zuberokoa.
|
|
|
G. Lacombek,
|
batez
be, euskal dialekto bi baino ez ebazan aintzat hartzen: alde batetik, bizkaiera; bestetik, beste danak.
|
|
|
d) Ama Birjinaren edertasuna hain aberatsa izanik, ezin, ba, oso osorik berba bakar baten adierazo. Hau dala ta, kristinauherri bakotxak, bere erara, edertasun neurribako horren alderdi bat aintzat hartzen dau,
|
batez
be, Mariaren izena aitatzen dabenean.
|
|
|
Gure Euskal Herri honetan, barriz, era bitara: " Andra Maria" ta,
|
batez
be," Ama Birjina". Bai egoki aukeratua izan dala deitura hori, bai atsegingarria Mariarentzat, bere amatasuna eta Birjintasuna guk ahaztutea...
|
|
|
· Jaunagana hurreratzeko biderik onena, beti ta
|
batez
be gaurko ilunabarrean: Emausko ikasleena:
|
|
|
" Sarritan esan ohi da, gaur eguneko erlijino liburu askok ez deutsala bere lekurik emoten Espiritu Santuari. Guk, geure aldetik, dei hau egiten deutsegu guztiei, baina,
|
batez
be, eleiz artzain eta teologoei: Espiritu Santuak gure salbazino egintzan daukan eragina hobeto sakondu dagiela, eta kristau otoitz liburuak argiago jarri dagiela Espiritu Santu horren bizi eragina".
|
|
|
a) Filipo, Mazedoniako Erregea, ta bere seme Alexanderrengandik hartzen dauan ospea. b) Horrelaxe, Mariagaz be: sortzez garbia, graziaz betea, pekatuaren ikuturik bakoa, Birjina, zeruetara jasoa, Erregina... baina,
|
batez
be," Jaungoikoaren Ama". c) Horregaitik esaten deutsagu, hainbeste bider, otoitz labur baina atsegingarri hau: "... bedeinkatua zara zu andra guztien artean, eta bedeinkatua da zure sabeleko frutua, Jesus.
|
|
|
Dana dala, kriterio batzuk argi egozan: egunero edo sarritan erabili behar diran testuak, eta herriak buruz ikasi edo kanturako behar dituanak, horreek ahal zan neurrian bardinak izan eitezala; besteetan,
|
batez
be irakurgaietan, askatasun handiagoz jokatu izan da.
|
|
|
Gero, bere kontura eta bere bidetik dabil, egunero zerbait egiten dauala:
|
batez
be, Ebanjelioak euskeraz irakurri, Kerexetaren itzulpenean. Bere berbaldietan euskerazko esaldi labur batzuk sartzen dituanean, gehienetan neuk euskeratzen deutsadaz.
|
|
|
Ikasle eta irakasle asko,
|
batez
be lehenengo urteetan, Seminarioan bertan bizi ohi ziran, gau ta egun; eta eskola orduetatik kanpora sortzen zan hartuemona ta giroa guztiz ei ziran atseginak eta mesedegarriak. Nik, ostera, Begoñan neukazan etxea eta betebeharrak (komentuan eta gotzaitegian), eta ikasle ta irakasle lagunen ondoan egon ezin.
|
|
|
Liburuak berak azalean dinoanez, Jon Kortazar eta Aitor Etxebarria be biok Ikastaroko irakasleak eta nire ikasle izandakoak badira egile. Idazle eta idazlanak hiruron artean hautatu genduzan, J.A. Etxezarraga be tarteko zala; eta eurenak dira,
|
batez
be, testu azterbideak eta ariketak. Argi emoilerik behinena, oraingo honetan be, Lino Akesolo izan neban, eta zu zeu, Ander, eta A. Arejita akulari eta bultzegile.
|
|
|
Nor nintzan ni, hangoei euren literatura aberatsaren barri emoteko? Ez, iparraldekoentzat barik, bizkaitarrentzat egin neban nik antologia hori, eta,
|
batez
be, neure eskoletan lagungarri izateko. Argi ta garbi agertzen da hori lorategiaren hiztegitxuetan.
|
|
|
beste edozein herrik lez, gureak be hizkera bakarra mesedegarri dau arlo askotan. Helburu hori lortzea txalogarria da, beharrezkoa,
|
batez
be literatura idatzian. Baina herri baten ohiturak sustrai sakonak izan ohi ditu, eta gauzak goizerik gauera eta goitik behera aldatu gura izatea arrisku handitzat jo izan dot beti.
|
|
|
Arazoak patxadaz eta zentzunez aztertu eta gero, bide artezak erakustea, argibide zuzenak emotea ondo baino hobeto dator hori. Baina gaurko egoerea hain bizkor eta zehatz aldatzeko egin diran ahaleginak(
|
batez
be, arazo honen lehenengo urteetan eta orduko egoera larrian), alde batetik borondate onekoak eta mesedegarriak izan badira be, ez dira arrisku eta kalte bakoak izan.
|
|
|
" Euskara batuaren" aldeko borroka hori 60ko hamarkadan zertzen da,
|
batez
be, eta Arantzazuko batzarrean (1968) hartzen dau bultzadarik handiena. Eta ze indar eukan orduan gure euskal gizarteak burruka hori aurrera eroateko?
|
|
|
Ez jakon ikasteko gogo berorik falta, ez horixe! Baina haren ondoan bizi ginanok ondo baino hobeto dakigu zelango aldasgora gogorra egin jakozan hemengo goi mailako estudio sakonak, lehenengo urteetan
|
batez
be. Danean bera zana eta berak eukan dana emoten ohituta egoan Mikel gau ikasleari iruntsi ezina egiten jakon holango ikasketa zehatz sakonak ganora handi barik egin beharra, ezetarako astimodu barik, beste ardura ta arazo guztiak ganean zituala.
|
|
|
hain zuzen be, Haurgintza minetan da Zaratek euskera baturako saio lez egiten dauan lehenengo liburua, eta" Baturantz" izen ordeaz bialdu be egin eban sariketara. Dana dala, lagun eta laguntzaile ona bereganatu eban Euskaltzaindiak, eta Zaratek, Bergaran egindako batzarrean
|
batez
be, bere bihotzeko kezkak eta itxaropenak, bere buru argiko jakintza ta zuhurtasuna eskaini eutsazan Euskaltzaindiari, euskeraren batasuna argitu, sendotu eta zuzendu nahirik.
|
|
|
Nik neuk, behin baino gehiagotan eskatu neutsan: " Danetara ezin zara heldu ta, itxi egizuz alde batera beste askok emon leikeezan eskolak, eta zuk gorengo mailakoak bakarrik emon, eta,
|
batez
be, idatzi egizu, Mikel, sortu, eta idatzi." Baietz esaten eustan berak, baina, gero, handik eta hemendik etorkozan deiei ezetzik emoten ez ekian eta, lotuegi aurkitzen eban bere burua, ezertarako asti barik asmorik kutunenak bete ahal izateko.
|
|
|
Nik gaur hemen Montianoren beste alderdi bat aitatu gura neuke: euskerea zabaltzeko egin zituan ahaleginak,
|
batez
be Euskerazaleak alkartearen barruan. Horrenbeste ta gehiago zor deutsagu euskerazale guztiok, Bilbo inguruan eta Bizkai osoan behintzat.
|
|
|
Ezjakin gurea? Xabier Peñaren bidetik, eta beronen ikasbidea oinarritzat harturik, ez ditu, ba, ahalegin eta lan makalak egin alkarte honek euskerea,
|
batez
be Bizkaiko euskerea, irakatsi ta zabaltzeko!
|
|
|
Beronen idatziok be beteten dabe, gure ustez, berak literaturan bilatu gura izan dauena: edertasuna bilatu eta haregaz gozatuarazoteko; horretara sortu ditu irakurleak, eta bilduma hau be,
|
batez
be lehenengo partea, berebizikoa da zeregin horretarako.
|
|
|
Ezkondu eta gero be, sarritan joaten zan negu aldian Bilboko plazara, bendeja saltzen (porrua zan, gehienbat, gure amak saltzen ebana), eta baita Durangokora be, urte guztiko zapaturik gehienetan; eta holako lekuetan erderea zan nausi. Erderaz berba egiteko erreztasun handi samarra lortu baeban be, batzuetan izaten zituan halako" hanka sartze" nabarmen batzuk,
|
batez
be erdal berben generoakaz. Gure aitak, ostera, gitxitan urten eban euskal berbetearen ingurutik:
|
|
|
Gero, modak itsu itsuan ontzat hartu ohi dira ta, erderearen modea be holantxe sartu zan aldi haretan gure artean. Eta gure gazteak, neskatilak
|
batez
be, erderea ikasteari eta egiteari emon eutsen, euren buruak baserritar agertu ez egitearren. Euren baserrietatik kalera hurreratzen ziranerako, han ixten zituezan bazterren baten euren abarkak... eta baita euskerea be, oinetako barriak eta berbeta barria jazteko.
|