|
2017
|
|
|
Ondorengo inguruneetan betetzen da: inesibo pluraleko morfeman (bátzuten, batzuetan); soziatibokoan (níes, nigaz?; bátzukes, batzuekaz?); destinatibokoan (nóintzeko, norentzako?; nórtzuntzeko, nortzuentzako?); dade atzizkian (belosidede, belozidade?; kapasidede, kapazidade?); kada atzizkian (arrikeda, harrikada?; ostikeda, ostikada?);
|
bat
zenbatzailean (apur beten, apur batean?); ta moduzko morfeman (kendúte, kenduta?; ínte, eginda?). Sortaldeko azpieuskalkian ez da gauzatzen aipatu diren ingurune horietako gehienetan.
|
|
2020
|
|
|
Atal hau amaitzeko, gertaera kurioso bat aipatu nahi dut puntu honetan: asko eztabaidatu da batzordean
|
bat
zenbatzaileaz eta partitiboaz. Besteak beste, haien izaeraz, ea batzuetan artikulu ere badiren edo ez.
|
|
2021
|
|
|
Herri horretan batek daki zenbat Aramendi dagoen. Zenbait kasutan,
|
bat
zenbatzailea ere erabiltzen da adierazgarriak izan daitezkeen adibide mota batzuen berri emateko: Musikari horrek badu Mozart baten indarra, baina ez da Mahler bat bezain merke itsaskorra.
|
|
|
– Gertaera izenek ez dute
|
bat
zenbatzailea onartzen.
|
|
|
Unibertsitatean ikerkuntza egiteko diru kopuruak atzera egin du, bistan denez, bederatzi urte horietan, diru gehiena unibertsitateari ez dagokion ikerketa militarretan erabili baita (Pérez Iglesias); Asmakuntza horrek, beste batzuekin batera, hala nola buztingilearen gurpila edo biribilak marrazteko konpasa, egundoko ospea eman zion (Juan Garzia); Transmisio mota horrek beste bereizkuntza bat ekarri zuen (Jon Muñoz); Ondoko salakuntza hauek egozten zaizkizue (Navarro). Adibide horietan ‘ondorioa’ balioa dute izen eratorriek, erakuslez, adjektiboz,
|
bat
zenbatzaileaz... lagundurik baitoaz. Beste hauetan, aldiz, ‘gertaera’ adierazten du:
|
|
|
Hala erakutsiko lukete gertaera izenak ondorio izenetatik bereizteko aipatu ditugun ezaugarriek (§ 4.5.1c): plural marka har dezakete, baita erakusleak ere;
|
bat
zenbatzailearekin ager daitezke, baita adjektiboekin ere... Bultzada, irristada, purrustada, tarratada, taupada, zaplada, zarrastada...
|
|
|
Adjektiboa,
|
bat
zenbatzailea, erakuslea... ondoan har dezaketenez, ‘ondorioa’ adierako izenak direla esan daiteke: Eskudantzia hek bere [neskatxen] arintasunagatik gerthatu zaizkotela (Duhalde); Ordukoa zen oraikoaren seinale bat, figura bat, pintura bat, eta signifikantza bat (Axular); Guzieri salutanzia eder bat egin ondoan, hurbildu zen nereganat (J.
|
|
|
16.3.1a Izen sintagmaren eskuineko aldean ageriko da eta
|
bat
zenbatzailearen pluraltzat hartzen da gramatikagileen artean. Hori dela eta, aditzarekiko komunztadura beti pluralez eginen du:
|
|
|
a) Artikulua: a; zenbait kasutan
|
bat
zenbatzailea; eta beste zenbait kasutan ik partitibo marka (§ 15.5). b) Erakuslea: hau, hori, hura...
|
|
|
Euskal artikulua a da, artikulu zehaztua alegia. Baina zenbait kasutan, ikusiko dugunez,
|
bat
zenbatzailea ere artikulua da (Leizarragak testuinguru berean arkumea bezala eta ardi bat bezala erabiltzen ditu, adibidez), artikulu zehaztugabea. Horien pluralak ak eta batzuk dira.
|
|
|
15.2.2g Gauza bera gertatzen da
|
bat
zenbatzailearekin aurkitzen dugun en bat egituran, beti mugagabean erabiltzen dugu: Ikasleren bat kopiatzen harrapatzen baduzu, bidal ezazu kanpora.
|
|
|
Berdin gertatzen da beste hitzekin ere: kategoriari dagokionez, etxe izen arrunta da, polit adjektiboa,
|
bat
zenbatzailea, erosi eta du aditzak dira, gaur adberbioa da, eta goizean inesibo kasuan dagoen izena (postposizio sintagma, hortaz).
|
|
|
Ordu, aste eta urte izenek bete atzizkia hartzen dute
|
bat
zenbatzailearen lekuan (ordubete, astebete, urtebete); hil izenak, berriz, hilabete eta hilabete bat, biak onartzen ditu. Forma horiek dituzte izenok iraupeneko osagarriak eratzen dituztenean ere:
|
|
|
16.2.2k Esamolde asko sortzen ditugu
|
bat
zenbatzailean oinarriturik (adberbioak, aditzak eta abar): bat batean, batik bat, batez ere, bat hartu, bat egin, bat (era) etorri, batetara heldu, batetara joan, bateko (a) z beste, batetik eta bestetik, batez beste, hitz batean... eta abar.
|
|
|
bi etxe nahiz etxe bi. Esan bezala, zenbaitetan
|
bat
zenbatzailea artikuluarekin batera truka daiteke, baina ez da horrelakorik gertatzen beste zenbatzaileekin. Beste zenbatzaile hauei, trukaketarik onartzen ez dutenez gero, artikulua eransten bazaie, delako izen sintagma hori mugatua gertatzen da; alegia, etxe bat= etxea, baina etxe bi (mugagabe) ≠ etxe biak (mugatua).
|
|
|
Esan dugu
|
bat
zenbatzailea eta a artikulua elkarrekin truka daitezkeela zenbait kasutan eta arrazoi horregatik etxe bat en pareko edo kidea, etxe bata ez, baina etxea dela. Hala ere, bat zenbatzailea (bat zenbakia) izendatzen dugunean a erantsi behar zaio, izena baita, zenbaki baten izena, alegia:
|
|
|
Esan dugu bat zenbatzailea eta a artikulua elkarrekin truka daitezkeela zenbait kasutan eta arrazoi horregatik etxe bat en pareko edo kidea, etxe bata ez, baina etxea dela. Hala ere,
|
bat
zenbatzailea (bat zenbakia) izendatzen dugunean a erantsi behar zaio, izena baita, zenbaki baten izena, alegia: Hau bata da eta beste horko hori bia; Hau batekoa (edo bata) da (kartetan ari garenean).
|
|
|
Adibide horretan baso bat osoa da ur izenaren kuantifikatzailea, eta, nolabait esateko, ur neurriaren berri ematen du (§ 12.3). Noski, ez da hori
|
bat
zenbatzailearekin bakarrik gertatzen: bi baso ur ere esaten ahal da, baina maizkoenak, beharbada, bat ekin osatuak dira.
|
|
|
Axularrek ez luke horrela esango; Altube biziko balitz! Baina batzuetan
|
bat
zenbatzailea hartzen ahal dute: Altube bat biziko balitz!; Axular batek ez luke horrela esango eta abar.
|
|
|
6 Txikigarri bezala ere erabiltzen da, palatalizatua batzuetan (txo txikigarriaren parekoa litzateke, nahiz horrek ez duen esan nahi bi txikigarriek banakuntza bera duten), baina orduan ez da adberbioa: izenekin (alabatto, andanatto, aulkitto, auzitto, mutiko, neskato, ttantto, zakuto, bidetto, bulegotto, egonalditto, elizatto, emaztetto, eskutto...), adjektiboekin (ahultto, laburtto, iluntto, luzetto, ttipitto, txikito...), adberbioekin (aitzintto, askitto...),
|
bat
zenbatzailearekin (batto) eta abar.
|
|
|
Horrelakoetan, baten bat edo bat edo bat..., inongo izenik gabe agertzen zaizkigunez, izenordain gisa agertzen dira perpausean, baina
|
bat
zenbatzailetik erakarriak ditugunez, determinatzaile zeregina ere bete dezakete izen sintagmaren barnean: Ekar iezadazu liburu baten bat.
|
|
|
Zein da hori?; Zein dira horiek?; Zer da hori?; Zer dira horiek? Badakigu, bestetik, tzuk atzizki kolektiboa batez ere
|
bat
zenbatzaileari erantsirik ageri zaigula: batzuk.
|
|
|
Sintagma hori mugagabea da edo absolutiboa. Kasu batzuetan, gutxienetan, mugatua,
|
bat
zenbatzailearekin (edo erakusleren bat). Holakoak ditugu argirik gabe, argi gabe edo euro bat gabe bezalakoak.
|
|
|
Enbeita); kanpokoa eta gorputzekoa bakarrik arimakoa gabe (Astarloa); aireak ere ez aski ongarrikoak gabe (Duvoisin); liburu hori gabe; senar emazteak gabe eta abar. Artikuluaren ordez erakusle bat edo
|
bat
zenbatzailea ere har ditzake sintagmak, esan bezala. Badira adibideak tradizioan eta gaurko idazleen artean ere, baina batzuek ez dute egokia ikusten egitura hori:
|