|
2018
|
|
|
Galbahe
|
bat
emon eutsien eta hartan ura ekarteko agindu, Nafarrondoko errekatik gora.
|
|
2021
|
|
|
Au da, euskeraz: " Lurbirakoai gogortadeko epai
|
bat
emotera zatozenean, nire erru, gaiztakeri eta utsegiteakaz ez zaite gomutau, Iauna". " Nire oiñkada guztiak zure aurrean erabilli egizuz, Iauna", iarraitu eban apezpikoak.
|
|
|
Amandok azkenengo itzak esan zituanean, urten eban danen erdira andre alargunak, ioan zan senarraren gorputza egoan tokiraiño, begiratu eutsan artez artez arpegira, laztan
|
bat
emon eutsan, eta era onetan asi eban bere eresi neurtea, astiro, astiro:
|
|
|
zirautzan atsotxu batek alboko lagun bati. Naiago neban bere iardunak geiago iraun baleu, arimarako argi barri
|
bat
emoten deust eta.
|
|
|
Eta ezdakust emen euskaldun agintari bat bakarra, lurperatu zaiezan baiño lenago zuri esker on
|
bat
emoteko.
|
|
|
Noiz eta zelan? Goiz batean, bere gelatik urten da, Riktrudis Amarengana egun onak eta laztan
|
bat
emoteko usteagaz sartu zanean, illda billatu eban, arpegi gozotsuagaz, Arnoldok eriotzako orduan euki eban kurutzetxoa bere ezpanean gaiñean eukala. Ama Mariaren Iaiotzako eguna zan, Iraillaren zortzigarrengoa; aurreragoko egunean egin eben Ama alabak autorketa on bat Amandogaz, eta goiz atan Gure Iauna artzeko ustean ziran; baiña Iaungoikoak gura izan eban, askoren ustez, andre Luzia zeruetara eroan, arpegiz arpegi Egillea, eta zeruko Erregiñaren omenean egiten ziran iaialdi ederrak Arnoldo eta semeen ondoan iarririk ikusi eizan.
|
|
|
Esan eta egiñ, bere zulotik urten eta sartu zan Portun zelaira lenengoan uste baiño ausardi gitxiagogaz. Gizon baten aurrean iarki eta ukabilkada bat edo aizkorakada
|
bat
emotea, eta maite dan emakume baten ondoan itz bigun ekarkorrak esatea, ez dira bardiñak: baterako indar eta gaikera andiak eukazan Portunek, besterako ez zan gauza.
|
|
|
Riktrudisek barriz, bere aldetik ez eban bapere mugidalderik erakutsi. Ozinbeltzkoak egoan zulotik urtetean atara eban abarrotsa eta ostikopean zapalduten zituan orri igarren kirri karrea belarrietara eldu iakozanean, begirada batean ikusi eban Portun; baiña biotzak ez eutsan taupada
|
bat
emon Riktrudisi.
|
|
|
Zeinbat anditasun, zeinbat lotoskinde, zeinbat arimako samurtasun egoan Iaunaren etorrera onetan! Ia gaberdia zan; gaua guztiz illuna egoan, truxutsua; euria gogor eta ugari iausten zan, aritz, pago eta gaztaiña zarren orrietan soiñu latz, motel, zarraparradazkoa egiñaz; aizeak, gora eta bera, batera eta bestera erabiltzan zugaztietako adar eta ostroak Egilleari ongietorri on
|
bat
emon eragiñ gura baleutse legez, aleben gisara... eta an eioan gauza guztien laubea, ia gizonen gorte eta laguntasun baga, bide ziorretatik zear, aldats kera; Argitasuna izanik, illunpetan; Izaterik altsuena zala, ezerez dan gauza baten antzera, iñoren eskuan, Berak sorturiko seme argal gaixoaren mingoztasunak eztitutera. Amandoren aurretik gizon bat bakarra zan, esku batean argizari amatau edo itzalitako bat eta bestean zekekezko lasto moltso biztua zituala.
|
|
|
Parkatuten deutsezu biotzetik zuri naibageren
|
bat
emon deutsuen guztiai?
|
|
|
Olan egon zan andre Luzia oe ondotik aldetu baga luzaroan; baiña Arnoldok zirkiñik ez eban egiten eta berbarik gitxiago. Illuntzean orraitiño, etxeko andre biak eta Amando gela barruan egozala, zispuru luze
|
bat
emon eta pitin bat begiak eregi zituan. Urreratu iakozan danak, eta iñok itz bat atera baiño lenago esan eban osta ostean:
|
|
|
Eta nok emon deutsu zuri olango gauzak niri esateko eskubidea? erantzun eban neskatilla onak, ez gogor eta betosko illunagaz, ez bada Loperi erakuste on
|
bat
emoteko asmoan.
|
|
|
Arrats atako bigira, billera edo batuerea amaitu zan, eta iagi ziran danak oiari epel aldi
|
bat
emoteko gogoagaz.
|
|
|
Baiña bazan Mendiolan aiñ gozietik oeratu ez zana norbait. Riktrudis, bere gelatxoan, oitura eban legez barruari astertu
|
bat
emoteko gurarian, iarri zan belauniko kurutze andi baten oiñetan, adiuneko nasteak zuzendu eta garbi ipinteko uste on bategaz. Ai!
|
|
|
Baiña, zelan urten neike nik neure marratik kanpora? Erri guztiari agergarri on
|
bat
emon bear iakola diño Amandok. Ai, Amando, Amando!
|
|
|
Zeiñek ete dakiz ondo biotzaren legeak! Areñegun esan baleuste niri prankotar bategaz ezkondu bearko nebala, zurturik geldituko nintzan, eta albiste orrek egun
|
txar
bat emongo eustan, eta gaur barriz Adalbaldo nigaz gogoratuko ez balitz, miñ andi bat artuko neuke biotz barruan. ai, neure Iaungoiko maitea! Ez da emen gauza guztia zuzen zuzena, ez da garbi garbia, ez da dana Iaungoikoaren naigurea egiteagaitik eta neure erriaren onerako:
|
|
|
Aurreragotxoan ipiñia daukat, andre Luziari entzunda, Arnoldo osasunean ez ebillela ondo. gisagaixoa zarra zan, lan asko egiña, neke eta zaparrada asko artua eta bere garaian gizon sendo zoli, indartsu eta gogorra izan arren, aspaldietan, eta urteen astuntasunak amaituteko zorian eukan euskaldun aitona zindoa. eta urteak baiño geiago, igaroriko bere egun samiñezkoetan sorbaldean gaiñean artu zituan zartada mingarriak. Ia bada, irakurlea, zuk dakizun legez, bere alboan ikusi zituan il eta iausten seme galant bi, bere zartzarako itxaropen on
|
bat
emoten eutsenak, bere oiñordekoak, Mendiolako izengoitia guztiz garbi eta diz diz eragiñaz eroango eben gizakoak; eta iruditu baiño ez daukazu zenbateraiño izango zan orduan Arnoldo gurasoaren biotzeko naigabea, eta iazoera orrek noraiño iango eutsan osasuna. Semeen eriotzea ontzat emon eban berak, Euskal Erriaren alde il ziralako:
|
|
|
Ni beiñik beiñ Riktrudisen iazkera, esakera, ibillera eta begiradeak konkortuta itxi nituan. Dana zan aiñ... aiñ... ez dakit nik zelan esan bere, barru barruan gozotasun andi
|
bat
emoten ebana. Ez ian, ez edan, ez berotu, ez iñori iaramonik egiñ; kokolotuta, gatzabagetuta, izututa, lotsatuta, Riktrudiseri begiratzea baiño besterik ez neban egiten.
|
|
|
Eta ori ez da ondo: gudara ioan bear da, guda egin bearra nai eta naiezkoa danean, eta ez batek edo bik bere griña zatar guzitai asete
|
bat
emon gura deutseelako. Orregaitik, Pedro Marien bitartez esan deutsat Aitari, gure arimen bakeagaitik, anaia prankotarren kotra ez dedilla ezertan asi, oraingoan beintzat.
|
|
|
Ondo... bai, Amandok esan deunana egia bada... eta egia izango da, apezpiko iaun egizalekoak esan dabenean; baiña ez dakit nik zergaitik naiagoko neukean berak Aitza barrengo iazoera orren gaiñean esan deutsun guztia guzurra balitz. Ain nago prankotarrai buruaren erdian beste zartada
|
bat
emoteko gogotsua!... Eta zergaitik gura ete eban Amando iaunak euri emon deunan eginkizun ori ire Amak bereala ez iakitea?
|
|
|
Ozinbelzkoak erririk erri ebiltzan danak, menditar guztiak asko eta geiago berotu nairik. Prankotar biurri malzurrakaz ekiñaldi gogor bat egin bear zan, erakuste barri barri
|
bat
emon bear iakuen: ez eiela uste izan onean onean ibillita, euskaldunai egiñiko deztaiña eta bidebagaleroal azti eta geldituko ziranik.
|
|
|
Ta ori ez da ondo: gudara joan bear da, guda egin bearra nahi ta naiezkoa danean, ta ez batek edo bik bere griña zatar guztiai asete
|
bat
emon gura deutseelako (idem).
|
|
|
91 Bukaerarik ez bide duen menderakuntza frankotarraren aurka zaildua izateak aterarazten dio Luziari, bat batean eta barren barrenetik, ondoko desioa: " Ain nago prankotarrai buruaren erdian beste zartada
|
bat
emoteko gogotsua!" (36 or.).
|