|
2009
|
|
|
zertarako balio du Literaturak? Eta balio
|
bat
baino gehiago izanez gero, ba al du Literaturak balio praktikorik MacMillan adituak Historiari aurkitzen dion moduan, edo antzekoan sikiera. Jakina, idazlea izanik, badut nik galdera horretarako erantzun propioa, baina ikuspegi orokor eta zabalago baten bila hasi naizenez, galdera hori kritikari profesional bati luzatzea otu zait.
|
|
|
Nobela bat sakona izan dadin, duda egiten dut sakon adjektiboa aplikatzerik dagoen testu literario bati?, testuaren irakurketek ezin dute testuan dagoena agortu. Irakurletik irakurlera eta garai batetik bestera testuak irakurketa
|
bat
baino gehiago bideratzen ditu. Testuak autonomia halako bat du egileak esan nahi zuena eta irakurleak jasotzen duena baino haragoko eremu batean.
|
|
|
idazten hasi aurrekoak eta idazten ari naizen garaikoak. Lehendabizikoan, egunero istorio
|
bat
baino gehiago bururatzen baitzaizu, zeri heldu da izaten dudan zalantza iturririk handiena. Bazterketa prozesu batean murgilduta bizitzen naiz:
|
|
|
zer esaten ari ginen jakiterik nahi ez genuenean, ingelesera jo genezakeen. Hizkuntza
|
bat
baino gehiago mintzatzearen ezkutuko abantailetako bat horixe da: besteek ez ulertzea.
|
|
|
Sentikortasun hau ziur aski mintzaira
|
bat
baino gehiago dagoen lekuetan baizik ezin da aurkitu, edota hitz egiten den hizkuntzaren nagusitasuna hain erabateko eta begi bistako ez denetan. Ni neu ez nintzen honetaz ohartuko ez banu, une batez, etorkizunera begiratu eta ama hizkuntza arriskuan ikusi, eta neure burua erbestean, ene mintzaira arrotz eta baliogabea inork ulertzen ez zuen tokian.
|
|
2010
|
|
|
Baina horrek prezio bat du: ni seguru nago liburu hau irakurtzerakoan gauza
|
bat
baino gehiago galdu dudala, liburuan adierazi nahi denaren parte bat ez dudala neureganatu, eta, agian, egilearen asmoetatik kanpoko ideia batzuk sortu zaizkidala. Edonola ere, absurdoaren literaturarik ez dut hemen ikusten:
|
|
|
Bertsolari horietako batzuek, ordea, badakite prosan idazten ere. Dozena
|
bat
baino gehiago dira prentsa idatzian eta gidoigintzan lan egiten dutenak. Eta dozena erdi bat bada eleberriak eta kronika liburuak idatzi dituztenak, literatura egiten dutenak alegia.
|
|
2011
|
|
|
Ingelesa nire heziketa formalaren hizkuntza bihurtu zen. Kenyan, ingelesa hizkuntza
|
bat
baino gehiago bihurtu zen: beste guztien gaineko hizkuntza zen, eta besteek burua makurtu behar zuten, begiramenez, bere aurrean.
|
|
|
«Emeki emeki». Aldi
|
bat
baino gehiagotan bota didate hori. Etekinak behar zirela, etekinak!
|
|
|
Egia da. Pentsatu behar dena da ere, gehienak, Euskaltzaindian lanean ari direnak, erakasleak direla unibertsitatean, eta aldi
|
bat
baino gehiagotan erran dut: haien lehenbiziko eginbidea da unibertsitatea.
|
|
|
Gero, ikasi ingelesa, nahi balin badute. Nik ez dakit, ez dut sekulan estudioetan ukan, baina izana naiz aldi
|
bat
baino gehiagotan AEBetan, eta han, tutik ez baitakit ingelesez, bi hizkuntza erabili ditut: euskara, euskaldunekin nintzelarik, eta dudarik gabe, espainola, AEBetan bigarren hizkuntza baita.
|
|
|
Etxekoen euskara, aita amena lehenik. Ama zenak aldi
|
bat
baino gehiago kondatu dit bere haurtzaroko oroitzapena, Donostiri Etxebestean. Nola bere aita eta orduko erretorea, Otxobi poeta, adiskide ziren eta nola arratsetan apeza jiten zen kalakan aritzera, orenak eta orenak berdin, erretzen eta beltz edaten, gauerdiak jotzen zuenean basoa uzkailtzen baitzuen, biharamunean baraurik presentatu behar baitzuen aldarean!
|
|
|
Pratten ibilbidea, Corto Malteseri sorrera eman zion arte, komikiaren sinestun eta, aldi berean, proletario batena izan zen: gazteen kontsumorako lanak ekoitzi zituen ordura arte, gehienetan enkarguz, Italian, noski, baina baita Argentinan eta Ingalaterran ere, eta marrazki eskolak emana zen, halaber, Brasilen; besteak beste, gizon honen bizitzak, lehenengo formazio urte horietan zehar, abentura liburu
|
bat
baino gehiagorako ematen baitu, berez. Garai hartan, 1940ko hamarraldiko amaieratik 1960koaren erdialdera luzatu zena, lan nabarmengarriak marraztu zituen. Sargento Kirk «western» a adibidez, Héctor G. Oesterheld en gidoiarekin?, baina baita kasik produkzio kate fordistakotzat har daitezkeen hainbat ere, II. Mundu Gerran girotutako azpigenero belikokoak bezala; askotan marrazkilari gisa baino ez zen aritu, gidoia beste idazle batzuen eskuetan utziz.
|
|
|
haur kontakizuna, garaiko hezkuntza sistemaren kritika, kantu herrikoi askoren parodiak, matematika eta logika eta, oroz gain, literaturaren historian inflexio puntu bat markatuko zuen nonsense edo zentzugabearen erabilera. Beraz, Wonderland haur liburu
|
bat
baino gehiago zen: gerora beste idazle batzuek egin duten bezala, haurrentzat idaztea konplexutasun handiko eredu berriak sortzeko bidea izan daitekeelako froga garbia.
|
|
2013
|
|
|
Orduan ezagutu nituen haien janak eta edariak, calderetea, migak, perrunillak, pitarra ardoa...?, haien abesti maiteak. Con sabor a Portugal, Virgen de Guadalupe...?, eta castañuelak eta anisdelmono botila Jo izan ditut gure abesbatzari lagunduz. Jakin dut Extremaduran gaztelaniaz gain hizkera
|
bat
baino gehiago badutela, castúoeta fala?
|
|
|
Extremadurakoa zela azaldu zigun, baina horretaz galdetu nionean, nire sorpresarako, Tolosan zeuden bere hainbat herrikide ez zituela ezagutzen erantzun zuen. Nik bederatzi urte nituen eta orduan konturatu nintzen lur hartan, Extremaduran, herri
|
bat
baino gehiago zegoela eta, beharbada, lurralde handia izan zitekeela.
|
|
|
Baliteke, baina zentzu pragmatikoan, irakurtzeko, irakurri egin behar da. Edozein gairi buruz, irakurketa
|
bat
baino gehiago egin behar da. Irakurketak aldez aurretik irakurri izana eskatzen du, dakienak ikasten duelako.
|
|
|
Mattin Etchamendy liburugilearen berririk ez genuen guk orain arte. Etxamenditar bertso ontzaile
|
bat
baino gehiago ezagutzen ditugu. Lehenik, Mañex Etchamendy, Piarres Lafittek Auspoabilduman (109) liburu bat eskainiziona, Mañex bertsularia(); bigarrenik honen iloba Jean Echamendy, eta, hirugarrenik, Pedro Juan Etxamendy, Auspoasailean California, ko bertsolari eta musikari liburuaren egilea.
|
|
2015
|
|
|
Badakigu Hendaia Irungo muga gurutzatuta, naziak lasai asko ibiltzen zirela Irunen, Donostian, Tolosan... Argazkiak ere badira,
|
bat
baino gehiago, non ikus daitezkeenofizial nazi batzuk Donostiako kafetegietako terrazetan bertako neskatilekin solasean etaolgetan. Tolosan, oso germanofilo ziren familia batzuek festak ospatzen zituzten berenvilla dotoreetan naziak omentzeko.
|
|
|
Memoriaren unitateok dira dugun altxorrik gureena, besterik geratzen ez zaiguneanelikatzen gaituena, eta ez da nostalgia, anatomia da, edo batzuek arima deitzen diotenabeharbada. Artxiboetan bezala, bata bestetik urrun dauden burbuilak ere konektaturikegon daitezke bilaketa irizpidearen arabera, eta gaur egungo zerbaitek, Paneroren heriotzak kasu, oroitzapen burbuila
|
bat
baino gehiago aska ditzake oharkabean; eta bat bateanmomentuak pilatzen dira, norberaren identitateak, presenteak eta iraganak, usainak, dagoeneko arrotzak zaizkigun aldarteak, arrotzak bezain gureak. Heriotzek gomutazbetetako burbuilatxo berri bat sortzeko aukera ematen digute, oroitzapen sorta bat poetaren omenez.
|
|
|
Hasierako testu honetaz gainera, lehen orrialdean, bigarren lerrokadan, hiru lerroko testu bat ezabaturik ikusten dugu. Testu honi jira eta bira
|
bat
baino gehiago eman badizkiogu ere, ezin inondik inora eretranskribatu. Hasierako oharra euskaraz jarri ote du etagerora ezabatu?
|
|
|
Eta bakoitzak bere ilargi! « Tu es toujours sur la Lune», entzun diot aldi
|
bat
baino gehiago solaskideari. «C, est pour mieux t? écouter».
|
|
2016
|
|
|
Ikastolak badu bere eragina hor, zeren euskara galdua zen toki batzuetan berpiztu da tradizioa; ikastolaren bitartez, erran nahi dut. Adibidez, pastoral guzietan agertzen da kantari on bat; bat, bederen, edo
|
bat
baino gehiago. Sujeta deitzen den protagonistaren erakusle izan zen ene iloba Allande Davant Xiberoko Jauna pastoralean, eta ez nuen lehenago sekula kantuan entzun.
|
|
|
Edo hemendik alde egin dute lan bila. Esaterako,
|
bat
baino gehiago dira Bartzelonara edo Madrilera joan direnak. Hiri horietan, izan ere, eskola dago, hemen ez bezala, nahiz eta iaz Dantzerti [Euskadiko Arte Dramatiko eta Dantza Goi Mailako Eskola] ireki Eusko Jaurlaritzak.
|
|
|
Gidoi
|
bat
baino gehiago aukeran ez dugu inoiz izan. Beti prekarietate horixe:
|
|
2017
|
|
|
Aldi hartan Joaquín ere taldean zen, erlojuak beren tokian jarri zituena. Laster ohartu ginen Joaquín hau, beste Ximo bat, igeltsero
|
bat
baino gehiago, Vicenten kolaboratzaileen zerrenda luzeari gehitu beharreko beste jakintsu bat zela. Bi erlojuen paper gaineko bozetoak zeramikazko erlojuek hartuko zuten tokian jarri genituen.
|
|
|
Gauza da akordeoia 1829an patentatu zutela Austrian. Botoi bat jotzean nota
|
bat
baino gehiago egiten zituen instrumentu hura, horri musikan «akordea» esaten zaionez, «akordeoia» deitu zuten. Txikia eta arina zela eta, bidaia luzeetan abesteko eta dibertitzeko aproposa zen.
|
|
2018
|
|
|
Antzerkiak bazuen hori, gorputzetik pasatzen zela, eszenetatik, musikatik, kantutik. Eta horrek egiten zuen segur aski ulertzeko bide
|
bat
baino gehiago eskainiak zizkigula. Mundu bat.
|