|
2000
|
|
|
Filmaketa hainbeste denbora atzeratu izana bestalde, mesedegarri izan zaio bai bi hilabeteko entseguak egiteko bai lokalizazioak ongi hautatzeko: Andoain herria (Ordizia
|
balitz bezala
atondua), Iparraldea, Irati, Madril eta Paris.
|
|
|
Hala ere, Iruñean bildu ginenoi, beste euskaltzale askori bezalaxe, azken urte hauetan euskara Euskal Herriko egoeraren gainetik balego moduan, hizkuntza neutroa
|
balitz bezala
, jarduteko joerak, kezka sortzen digu.
|
|
|
Ondorioz, geroz eta gehiago gure zapalkuntza egituratua ezkutatu eta desitxuratu egiten dute instituzio eta alderdi politiko ezberdinek. Honen adibide gisa hainbat politika instituzional ditugu, zeintzuk eraginkortasun eskasa izaten bukatzen duten, emakumeon arazoa kulturala
|
balitz bezala
tratatzen duten, arazoa sektorializatzen duten eta honela sistemaren mantenimendurako izaten bukatzen duten eta ez emakumeok behar dugun iraulipenerako. Bestetik, azken egunotan alderdiek sortu duten kuoten inguruko eztabaida genuke, zeintzuk emakumeon presentzia kontuari lehentasun gehiago eman dioten, bizi dugun zapalkuntza gainditzeko bidean eman beharko liratekeen pauso eta lan ildo politikoei baino.
|
|
|
Han, El Ejidon, herri xume batean, etorkinek mingarriena jasan dute gorrotoaren olatuetan murgilduta. Bien bitartean enpresariek, errudun batzuekin batera, politikari xenofoboek tartean, bere ustiaketarekin jarraituko dute edonon, sistema babestuak, berehala jazarpena bultzatzeko beharrezkoa
|
balitz bezala
etorkinen odola eta izerdia xurgatu ostean.
|
|
|
Lehenago medioek goraipatzen zuten neurri desegoki batean zirkoa banatzeko, zabaltzeko, gure bizitzan sar zedin bere joko disdiratsuarekin. Orain, ordea, bere estiloa txakurtuz, beraren apalestea adieraziz, haratustela izango
|
balitz bezala
tratatzen dute morboa irentsiarazteko, salmentak igotzeko, zer egin dezaketen edozein gizakirekin, komeni bazaie, erakutsiz. Are gehiago huts egiten duena idoloa izan bada, bere burua ezin dezakeelarik ondo defenditu.
|
|
|
Gu lubakiaren alde batean gaude, nahiz eta batzuek gure existentzia ukatu. Nahiz eta batzuk literatura lau jainkoren eremua
|
balitz bezala
aurkeztu. Guk badakigu non gauden eta nora goazen.
|
|
|
Orduan erraza da imitazioz" tontomazoa" edo" kabroimazoa" sortzea," kabroi" soila baino urrutirago doana. Azkenean jendeari hitz horrek funtzionatzen dio betikoa
|
balitz bezala
.
|
|
|
Aipamen honekin lotzen badugu epilogoaren amaieran dioena, garbi ikus genezake, Atxagaren ustez, Sarrionandiaren literaturak eta dudarik gabe adierazten duen joera etikoak nabigatzera badaramala, nahiz eta hartu beharko lukeen portuaren ideiarik ez duen, eta nabigatu egiten duela" Baina nabigatzen ari da. Eta oraingoz, hori da funtsezkoena." (141) Beraz, nabigatzailearentzat egitea posible zaion eta ezinbestekoa duena egiten du, nabigatu, horretarako sortua
|
balitz bezala
.
|
|
|
Laugarren narrazioa,(...) desberdina da. Garaia ez da Erdi Aroa, askoz hurbilago baizik, mende honen hasierako gertaera batzuen inguruan aritzen baita, txosten bat izango
|
balitz bezala
. (El Correo 1996-VIII-8)
|
|
|
Honela, hainbat paralepsi ikus genitzake: izan ere, narratzaileak orojakilea
|
balitz bezala
jokatzen du zenbait pasartetan, nahiz eta hasiera batean ikuspuntua murriztu egin duen.
|
|
|
Gaiok berak esaten zuenez,. Zuzenbidea, legez eta usadioz hornituriko herri guztietan, alde batetik berena delarik, aldiz gizaki ororena da. Horregatik, herri bakoitzean beretzat emana, propioa da, eta zuzenbide zibila deritza, hiriaren zuzenbidea
|
balitz bezala
. Alabaina, arrazoi naturalak gizaki ororen artean sorturikoa, herri guztiek berdin betetzen dutena, jendeen zuzenbidea da, hots, nazio guztientzako zuzenbidea?.
|
|
|
–Hemen guraso eta maisuak falta handi bat erremediatu behar dute, eta gure Euskal Herriari oraindaino baino mesede gehiago egin. Jenteen artean beste Lenguajerik Euskera baino ditxa gabeagokorik ez da ikusi, eta gure jatorrizko, edo jaiotzako Hizkera ez
|
balitz bezala
eta Euskaraz hitz egitea pekaturik haundiena balitz bezala, giza artetik kendu, eta lurpean ondatu nahi dute, eta Eskoletan sortija edo siñalearekin, azote eta kastiguarekin eragotzi nahi dute. Zer erakeria itsuagorik hau baino?
|
|
|
–Hemen guraso eta maisuak falta handi bat erremediatu behar dute, eta gure Euskal Herriari oraindaino baino mesede gehiago egin. Jenteen artean beste Lenguajerik Euskera baino ditxa gabeagokorik ez da ikusi, eta gure jatorrizko, edo jaiotzako Hizkera ez balitz bezala eta Euskaraz hitz egitea pekaturik haundiena
|
balitz bezala
, giza artetik kendu, eta lurpean ondatu nahi dute, eta Eskoletan sortija edo siñalearekin, azote eta kastiguarekin eragotzi nahi dute. Zer erakeria itsuagorik hau baino?
|
|
|
Eta inoiz ez ahaztu, elebakardunek beren baitan eramaten duten itsutasuna, besteena gorrotatzerainokoa dela. Horiek horregatik jartzen dute gaztelera munduko hoberena
|
balitz bezala
. Baina, mundua handia izaki eta, hizkuntza asko dira bertan.
|
|
|
Laugarren globalizazioarekin batera, ezagutzaren gizarteak, kapital ukiezinaren aldeko diskurtsoak, mundu-mailako eredu neoliberalaren inposizioak, komunikabideen garrantzi estrategikoak, Internet-ek, produkziorako sistema berriek etaabarrek, geure egunerokotasuna, geure aurreikuspena eta geure etorkizunerako begirada eraldatu dizkigute. Halaber, laugarren globalizazio honetan, mundu-mailakoamerican way of life, homogeneizazioa eta inperialismo kulturala ditugularik, maremoto berria izango
|
balitz bezala
, intentsitate ezberdineko gerratan islatuz, zazpi milakultura eta herriren matxinaden bultzakadak ditugu agerian.
|
|
|
Paul Goodman-ek, kontaktu-mugaren indartze xedatu batean oinarritzen denmekanismo gisara definitu zuen, Gestalt Terapiak berak bultzaturiko egoaren puztebat; esaldi gestaltikoaren lehen zatia gaizki ulertu izan
|
balitz bezala
,. Ni neu naiz?,. Zu zeu zara, adierazpenaren aurka balego bezala.
|
|
|
Horrela, errepresentazioa zuzena da, protagonistek aktorekideen laguntzazbizitzako gertakizunen bat benetakoa
|
balitz bezala
antzezten dutenean. Aside edoaparteak, aktoreak aparte batean sentitzen duena adierazten duenean.
|
|
|
Doblea, aktoreak sentitu baina adierazten ez duena ni-laguntzaile batek adierazten duenean (double in) edo bere ordez esaten duenean (double out). Rol-aldaketa, protagonistaarazoa eragiten dion antagonistaren paperean jarri eta bera
|
balitz bezala
adieraztendenean. Autodrama, aurkezten duen egoeraren pertsonaia ezberdinak protagonistakberak antzezten dituenean.
|
|
|
Kokapenean ezarri dute ekintzara pasatzeko debekua. Errepresentazioan?
|
balitz bezala
–jokatuko da.
|
|
|
Subjektu bakoitzaren bertikaltasunak, hots, beraren egoera pertsonalek,, loturafaltsua?, eguneratzea edo analogia emozionala ezartzeko prest jartzen dute, etatransferentzia-prozesu batek jarduten du. Prestutasun honek subjektua gaibihurtzen du berea
|
balitz bezala
bizitako gatazka baten bozeramale gisa jarduteko, baina, era berean, elkarreragineko egoera eta zereginarekin duen lotura gatazkatsuasalatzen du.
|
|
|
Barbier-en berriemaileak, Bithirinako Mari Beltxak, hirurogei urte zituen istorioaesan zionean, eta hari aitak esan zion, bere haur-denboran gertatu
|
balitz bezala
. Kontuada ea aita hura ibilia zen beste herritarrekin batera Saindiaren gibeletik, hau da, eaalabari esana zion «segitu ginuen» ala «segitu zuten».
|
|
|
Kojeve-ren ustetan, ederxalekeria antzuari ezinezko zaio adimenareneskakizun zorrotzetara moldatzea: estetek, erromantikoak nahiz mistikoak, ihes egitenbaitiote heriotzari, eta ezerezaz zerbait
|
balitz bezala
mintzo dira.
|
|
|
Ezerez hau, gainera, ez zaio borroka nahiz lan gisa soilik ageri, orobat heriotzaedo erabateko bukakortasun gisa baizik. Heriotzaren aurrean deus ez balitz edo benetako ez
|
balitz bezala
jokatzen du gizaki arruntak; eta, hari bizkar emanez, lehenbailehenjotzen du telebistara, egunkarietara, eguneroko amorru unatura, heriotza ahantzinahian. Alabaina, filosofoak jakituria erdietsi nahi badeza, ezerezari aurrez aurrebegiratu beharko dio, haren alboan egon.
|
|
|
A1 Erretratua: kazetaria mikrofonoaz baliatzen da, pintzel bat
|
balitz bezala
hizketatuaren irudia ahalik eta ondoen pintatzeko. Honetarako nahiko garrantzitsua da hizketatzaile eta hizketatuaren artean konfiantza-klima sortzea.
|
|
|
Agian hori izan zen txarto egin zuena: berea
|
balitz bezala
ikustea. Edo, hobeto esanda, pertsona bat eta bakarra balira bezala ikustea.
|
|
|
Eta, ene tristeziaz jabetu
|
balitz bezala
, Arkimedesek ene zangoen artean sartu zuen burua eta mihia atera eta eskuak ferekatu zizkidan.
|
|
|
Eta atera zuen poltsikotik bezperan jaso zuen fosila, eta hari beha jarri zitzaion, harri puska hura zientziaren bihotza
|
balitz bezala
.
|
|
|
Atzokoa
|
balitz bezala
oroitzen dut Pedro Huiziren hitz hura —.. deusez... — eta haren irri etsia. Zeren haren hitza eta haren keinua heriotzaren hitza eta heriotzaren keinua ziren, eta bi itzal beltz ziren...
|
|
|
Eta nigar egin nahi nuen, eta ezin nuen, gorputza spirituari jaundu balitzaio bezala. Ordea, bazkalduz gero kapitaina bere balentriak kontatzen hasi zitzaidanean, osabari gertatuak jada ahantzirik, nigarrari eman nion, halako batean, nehongo arrazoinik gabe... arestian konplitu ezin izan nuèn desira orduan konplitu izan
|
balitz bezala
, behar ez zenean. Ez, ez natzaizu gezurretan ari, jaun André, zeren atzo gertatuak balira bezala oroitzen baititut istant haiek eta istant haietako gorabeherak, ene desiren eta ene izatasunaren arteko liskarra islatzen zutenak —ene barrengo haustura, alegia—, huraxe izan zelako halako zerbait gertatzen zitzaidan lehen aldia; edo erran beharko nuke ezen hura ez zela izan, benturaz, gertatu zitzaidan lehen aldia, baina bai gertatuaren berri nekien lehen aldia, ene barren-hausturaren kontzientzia klar eta garbi harekin, gorputza leku batetik balihoakit bezala, arima bertzetik; edo erran dezaket, finean, ezen orduan bizi izan nuela neure baitan bataren bitasuna, zeren ustez bat nintzena bitan banatua banengo bezala sentitu bainintzen, leku batean egon arren bitan banengo bezala, han eta hemen, sentimendu kontrajarri haien zurrunbiloan.
|
|
|
Baina, hitzetan urrunerat joan
|
balitz bezala
, argibide batzuen emaiterat beharturik ikusi zuen bere burua. Eta, boza ematzen zuela, erran zidan:
|
|
|
Eta nik irri eta irri egiten nuen, bigarren pitxerrari ekiten nion bitartean, kurkaz kurka. Eta nola igartzen nuen ezen kurka bakoitzak gero eta ausartago egiten ninduela, jaun André!, kontzientzia ontzi bat
|
balitz bezala
eta nik edaten nuèn garagarnoa ontzi hartarat xuxen balihoakit bezala, non ito baitzen, finean, barrendik estutzen ninduen harra eta betiko harra. Eta, horrela, hatsarreko urduritasunaz ahantzirik, gogara nengoen orain ni ere, joko erdi lizun erdi inozent hartan murgildurik... harik eta Manexek, lekutik altxaturik eta neska haietarik bati gerritik atxikirik, erran zuen arte:
|
|
|
Eta osabak irri etsi harekin ihardetsi zidan, hura ezinezkoa
|
balitz bezala
.
|
|
|
Eta maite dudalako gorrotatzen dut, hain zuzen ere! —eta, bere hitzetan urrunegi joan
|
balitz bezala
, eta arima oharkabean biluztu, noraezean geratu zen, harik eta bertze hitz batzuetarat jo zuen arte, bere arima biluztuaren janzteko eta maskaratzeko, bihotzak hain gordin adierazia adimenduz eta arrazoin hitzez estali nahi balu bezala—: Zeren, ona maitatzeko, gaitza gorrotatu behar baita.
|
|
|
Eta testigu batzuk zeuden, baina ez nekien testiguen berri. Eta zerbaiti heldu nahi nion, eta ez nuen heldulekurik, zeren sekeretuaren gorputza ikustezina baita, eta ohartu nintzen, azkenean, ezen harrointzat nuen lurra bera ere bertze amesgaizto bat zela, errealitatea zulo hondargabe bat bertzerik ez
|
balitz bezala
, non hondoratzen bainintzen atergabe eta etengabe.
|
|
|
Imajinatu nituen osabak hartu behar zituen ehun azoteak, imajinatu nuen haren desterrua... eta, neure pazientziaren eta neure pairuaren ontzia beterik sumatzen nuela, sorpresarena etorri zitzaidan, zeren sorpresa hark ere, zetorren lekutik zetorrela, ezin iragar zezakeen gauza onik, eta, hala, sorpresa hura ontzia gainezka ipintzen zuèn ur-xorta
|
balitz bezala
, eta odola sutan jartzen zitzaidala, erran nion amari, koleran sarturik eta errai-erraietarik:
|
|
|
Zeren mementuak eta mementuak baitaude bizitzan, eta neure oina untziaren gainean jarri nuenekoa izan zen haietarik bat. Zeren bizitzako anitz mementu, gehienak erran liteke, berdintsu eta orobatsu dira, egunorozkotasunaren kolorekoak eta, beraz, kolore umilekoak edo kolorerik gabekoak; guti batzuetan, ordea, lehertzen da denbora gure baitan, bolbora
|
balitz bezala
, eta bizitza ezin koloretsuago azaltzen zaigu, su-festa batean bezala. Eta, bizitzaren festan, esperantzaren urdinak eta odolaren gorriak hartzen gaituzte orduan, udazkenaren horiak eta udaberriaren berdeak, elurraren zuri beltzak eta doluaren beltz zuriak, koloreen kontzertu distiratsu bezain iheskorrean.
|
|
|
Eta, bizitzaren festan, esperantzaren urdinak eta odolaren gorriak hartzen gaituzte orduan, udazkenaren horiak eta udaberriaren berdeak, elurraren zuri beltzak eta doluaren beltz zuriak, koloreen kontzertu distiratsu bezain iheskorrean. Eta hala arnastu eta sentitu nuen nik ere mementu berezi hura, hil edo bizikoa
|
balitz bezala
.
|
|
|
Eta saltokitik arestian itzuriak zirenak, saltokiko ate-leihoetarik beha geratu ziren orain, guztiak hitzik gabe, mutu, saltoki hura ezusteko teatro bat
|
balitz bezala
, non tragediaren lehen emanalditik bigarrenerat iragaiterat baikindoazen. Eta mementu batez leiho haiei so egin nien, eta haietarik batean bi indiar gorri haiek hauteman nituen...
|
|
|
Rosa hil zitzaidanean, berriz, mutu gelditu nintzen eta gogorik gabe, hain gogorik gabe, non ez bainuen nigarrik ere egin, ene bizipozaren belauntzia belarik eta haizerik gabe geratu
|
balitz bezala
, eta guztia berdintsu eta orobatsu balitzait bezala; edo, erran beharko nuke, agian, ezen ez nuela deus berririk igurikitzen bizitzatik, zeren iduritzen baitzitzaidan gainezka egin zuela ene oinazearen ontziak, eta hargatik geratu nintzela, bizirik nengoen arren, hilik banengo bezala, neure desditxen aitzinean Jainkoari protestarik egin gabe eta oihurik egin gabe, nola egin baitzuen, aldiz, Jobek...
|
|
|
...¨n gauzen ikusterat eraman ninduten; eta entzule izaiteak, berriz, belarriak zolitu zizkidan, halako tailuz, non nornahik erran baitzezakeen nitaz, oker handirik gabe, ezen amaren belarri-zulotik erditua izan behar nuela, Gargantuak bezala, zeren, nola egun osoan egon behar izaiten bainuen honi eta hari adi, hala egin baitzen ene entzutea hagitzez ere sentiberagoa, ene belarria ikustezinki zabaldu
|
balitz bezala
, bazter guztietarat iristeko gai... eta hala eta halatan aditu behar izaiten bainituen anitzetan aditu nahi ez nituen hitzak ere, nola egun hartan, zeinean aditu nuenak markatu eta zigilatu baininduen, bihotzaren erdian.
|
|
|
Eta nor naiz ni aitaren jujatzeko eta kondenatzeko, bertzalde, bere mundu hartan eta handikien mundu hartan salbuespena ez zenean? Erran nahi baita ezen anitz zirela handikiak —eta egun ere dira— kanporat beha iduri bat emaiten zutenak eta barrendik bertze molde batekoak zirenak, haien araua, emaztekiekin jokatu beharreko jokabideaz denaz bezainbatean, arauen haustea
|
balitz bezala
. Edo ez al dugu, urrunagorat joan gabe, Frantzisko I.aren etsenplua?
|
|
|
Mattinen ezinegona eta haren urduritasuna, handik aitzina, bere baitan kabituko ez
|
balitz bezala
...!
|
|
|
...zten borroken ondotik bere batez— ezen ez zutela deus ere jakin nahi bekatu benialetarik harat, eta aita Bartolomek, aldiz, bekatu mortaltzat zituen kasik bekatu guztiak; eta jesuita berezia zen, orobat, bertze alde batetik, jaun inkisidorearen lagun zelako eta instituzione harekin harreman estuak izan zituelako... jesuita izanagatik ere eta jesuiten ordenakoa, erdi jesuita eta erdi dominikoa
|
balitz bezala
, nolabait erraitearren, horrelako nahaste bat gezurrezkoa balirudike ere. Bertzenaz, guztien ahotan zebilen ezen jesuita misionestak jendearen baitarat iristeko —jendea beldurtzeko, jaun André? — dohain berezia zuela, eta bazirudiela ezen spirituak —beldurraren spirituak, jaun André? — ukitua zela, zeren joaiten zen herri guztietan uzten baitzuen jendea hunkiturik eta gogo-aldaturik, halako suertez, non, misioneak akabatu bezain fite, ezin konta ahalekoak izaiten baitziren konfesionea solizitatzen zioten herritarrak, beren egunorozko desbidetik bidezko biderat egiteko asmotan.
|
|
|
Felisaren ipuinak sinesteari utzi eta apez horren ipuinak sinesten hasi behar al duk orain...?", baina jakinik, halaber, alferrikakoa gertatuko zitzaidala ihardeste hura, zeren eta, nik osabari buruaz ezetz erran niezaiokeen arren, ez nituela ipuin haiek sinesten, neure buruari galdezka segituko bainuen: " Eta aita Bartolomek dioena egia balitz eta ez metafora edo ipuin hutsa...?", ene zalantzen argibidea beldurrak-edo eraginikako bertze zalantza hura
|
balitz bezala
.
|
|
|
Bazkalordua zen eta guztiok bazkaltzen ari ginen, lekat aitona, zeinak gero eta gutiago jan eta gero eta gehiago erretzen baitzuen, haren bizigarri bakarra tabakoaren kea
|
balitz bezala
. Eta, ohi bezala, aitona genuen otordu hartan mahaiburu eta haren eskuinean zegoen gure aita.
|
|
|
Ordainean, bere ke-zurrunbilo haietarik bat egotzi zidan. Gero, eginaz damutu
|
balitz bezala
, erran zidan:
|
|
|
Eta hala egon zen handik aitzina, hitz bat bera ere erran gabe setenbre osoan, bere hutsean amildua, hostoaren eta lorearen ondoren fruiturik jasan ez duen zuhaitz idorra eta probetxu eskasekoa
|
balitz bezala
, galdegite guztiei gor eta sor, begiak urrun, medikuengan zuen fede apurra galdurik, erreumak hezurretan eragiten zion minarekin kexu eta arranguratsu, ai eta oi, oi eta ai, orga kargatuaren arroda iduri...
|
|
|
Eta guztiok isilik geunden, urduri, begi batekin osabari beha eta bertzearekin mastaren gainean zegoen marinelari... eta orduan, arriskuaz jabetu
|
balitz bezala
, osaba Joanikotenganat hurbildu zen Arkimedes, buztana makur zeramala, intzirika, harik eta osabaren aitzinean gelditu zen arte... marinelak zakua laxatu zuen istant berean.
|
|
|
Eta zeren, bertzalde, aitona Nikolas gero eta urduriago baitzebilen denbora hartan, Villagrandeko dukearen kontu harekin, nik uste, ez dakit jeloskor zegoelako edo barrendik zalantza edo itzal batek jaten zuelako. Harik eta harekin xakean ari nintzen egun batean eskatu zidan arte ezen bakarrik utz nezala... eta, handik aitzina, bakarrik aritu zen, bere buruaren kontra edo barrendik jaten zuen bere itzal haren kontra arituko
|
balitz bezala
.
|
|
|
Eta berriro egin zidan irri, ohartu
|
balitz bezala
ezen neure desiratik mintzatzen ari nintzaiola neure sinestetik bainoago, zeren eta ez bainuen zinez sinesten erraiten ari nintzaiona.
|
|
|
istant honetan ez dut oroitzen zer erran zion san Josek, baina san Jose oroituko da, bai, zeruan, eta hori da inportantena". Eta aitzina segitu zuen, deus ere gertatu ez
|
balitz bezala
.
|
|
|
Eta hain miretsirik eta hain liluraturik itzuli zen konde, markes eta gainerako handikien modarekin eta modaren fintasunarekin eta dotoreziarekin —hargatik zen ere, beharbada, Castiglioni-ren Il cortesano liburu famatuaren miresle—, non, etxerat itzuli bezain fite, erran baitzuen: " Kondea edo markesa izan nahi diat, eta kondea edo markesa izanen nauk", noblezi titulu haien erdiestea bere bizitzako ametsa
|
balitz bezala
, bere nahi beroa bezain eroa.
|
|
|
Zeren, aitzin-solasean erran dizudan bezala, aurki orok baitu bere ifrentzua, eta zeren, ondorez, bizitza ez baita anitzetan lehen behakoan iduritzen zaiguna, baina bertze zerbait, hagitzez ere nahasiagoa eta konplexuagoa. ...a gaztetan ere, itzalik gabeak eta kutsurik gabeak dira, artean, mundua izendatzeko erabiltzen eta manaiatzen ditugun hitzak, zeren argi sorberriak ezabatzen baititu subjektuaren eta objektuaren arteko distantziak —mundua hor dago, baina ni naiz mundua, eta munduaren baitan nago—, objektuaren izena subjektuaren izanarekin loturik dagoen hotsezko ezaugarri ezin doiagoa eta ezin zehatzagoa
|
balitz bezala
, eta etxea etxe da, eta amorioa amorio, eta lehen behakoan edo objektuak eragiten digun lehen ukitu guztizkoan agortzen zaigu hitzen erranahia; aitzinago, aldiz, adinean gorat goazela, subjektuaren eta objektuaren artean distantzia bat sortu —mundua hor dago, baina ni bertze mundu bat naiz, eta mundutik apart nago—, perspektiba aldatu, eta ohartzen gara, bertze behako baten bidez, ezen ... Eta orduan ikasten dugu ezen etxea desterru ere bihur litekeela, amorioa desamorio.
|
|
|
Eta etorkian zuen aitak bere buruko mina, zeren eta gure arbasoak agramondarrak izan baitziren Nafarroako gerla haietan, eta haietarik bat, gainerat —jaun Esteban Etxegoien—, luthertar... Bai, egia da ezen gure leinuak, jaun Albert Etxegoienen sasoinean, erregeordearen barkamendua erdietsi zuela, baina, barkamendua barkamendu, beti geratzen zen familiaren historian, bertzeen begiei beha, aldi ilun hura, hodei beltz bat
|
balitz bezala
, etorkiko bekatuaren iduriko zerbait izan zitekeena. Eta, nola giristino berri konbertituak erakutsi behar izaiten duen, bere etorkiko bekatuaren garbitzeko eta iragan ilunaren ezabatzeko, ezen giristino zaharra baino giristinoagoa dela, izaitez ezin izan dena egitez egin daitekeelakoan eta harekin iduri berri bat osa, hala ekin zion aitak bertze iduri haren lantzeari, hiru oinarri haien gainean, negozioetan gero eta diru gehiago egiterat permatzen zela; jauregiaren eremuetan erlijionea —kanpo-itxurari zegozkion kontuetan batik bat— gero eta estuago hartzen zuela:
|
|
|
" Zeruan dagoela", bururatu zitzaidan; ordea, hala erran nion: " Komunionea egunoroz egiteko, bera bezala kondenatu nahi ez badut bederen..." Bertze irriño bat egin zidan aitak, aitzinekoa baino hagitzez ere sosegatuagoa eta beteagoa, ene aurkako lehia hartarik garaile jalgi
|
balitz bezala
. Baina enea zen garaitia...
|
|
|
‘So egiten diadan bakoitzean, ene arreba Joana ikusten diat, hire izeba Joana alegia. Emazteki ona zuan hura, nahiz eta... ’, eta erranaz damutu
|
balitz bezala
, gibela egin zian. ‘Nahiz eta, zer...? ’, galdegin nioan, jakinahi handiz, zeren eta ene izeba Joana bere belauneko protestant hura izan baitzen, gutunaren sekeretua neuri jakinarazi zidana.
|
|
|
Baina amaz ari nintzaizun, eta osaba Joanikotekin inkontratu naiz, nola lehenago ere gertatu izan zaidan behin baino gehiagotan jauregiari edo jauregiko bertze pertsonei buruz ari nintzela: erran nahi baita ezen neke eta gaitz egiten zaidala zernahiz mintzatzea, osaba Joanikotenganat jo gabe, gure etxeko zientzilaria eltze orotako burruntzalia
|
balitz bezala
. Eta, baldin gauzak hala badira, eta hala dira, zer hobeki osaba Joanikotez hedatuki eleztatzea baino?
|
|
|
Gurasoen hitz neurtu bezain komenientziazko haien aitzinean, nola sentitu nuen Maddalenen eta osaba Joanikoten arteko historia hura bi heroiren artekoa
|
balitz bezala
...!
|
|
|
—Baina, deusetan hasi aitzin, fabore bat eskatu nahi nioke. Izan ere, Mattinek ez luke deus ere ulertuko eta nahi nuke hau guztia isilpean eramaitea eta bion artekoa izaitea, apezari eginikako aitor-sekeretua
|
balitz bezala
.
|
|
|
Edertasunak guti batzuetan hunkitu izan nau, baina orduan guztiz hunkitu ninduen, eta guztiz kilikatu nintzen... hain guztiz, non amaren istanteko iduri eder hura betiko sartu baitzitzaidan gogoan, eta oraino ere neurekin daramat, memoriaren kutxan gorderik, altxor preziatu bat
|
balitz bezala
, bertze mila iduri ez hain atseginen artean.
|
|
|
" Banekien nik ezen Jainkoak azkenean adituko zidala", eta iduritu zitzaidan ezen munduaren perfetasuna eta munduaren akasgabetasuna ukitu nuela, zeren amaren nahi ezkutua eta enea, eta haren otoitza eta ene erabakia, esfera baten bi zatiak bezalakoak baitziren, neurriz eta tamainaz bat zetozenak, haren arima eta ene arima bezalaxe, istant hartan. Eta istant haren istantekotasunak betikotasunerako bidean jarri ninduen, denbora bere baitarik jalgi izan
|
balitz bezala
.
|
|
|
Eta dardaraldi haiek ez zuten uzterat egin, baina errepikatzerat... bat-batean haur bat bihurtu
|
balitz bezala
, alfereziak hartua.
|
|
|
Eta Mattinena ez zen tipiagoa, batik bat damatxoak asmatu zionetik hamasei urterekin hartz bat harrapatuko zuela. Eta bere ametsekin eta ametsen munduekin hisikatzen hasi zen Mattin, are gehiago zalditik erori zenetik, eta, handik harat, amesgaiztoren batek iratzarri izan zuen anitzetan, haren buruaz spiritu estrainioren bat jaundu
|
balitz bezala
.
|
|
|
Izan ere, komunionea egin nahi ez nuelako, aitak zartako ikaragarri hura eman zidan eta kondenatuen gelan giltzapetu. Eta, gela ilun hartan beldurrak airean nengoela, nor etorriko... eta osaba Joanikot!, ene aingeru begiralea
|
balitz bezala
, bere adostasuna eta bere babesa eta geriza eskaintzen zizkidala... eta sekeretu bat ere bai, berea ez ezik enea ere izan zitekeena, eta enea zena jadaneko... zeren eta osaba Joanikot protestant baitzen, jaun Esteban Etxegoien etxeko ardi beltza bezalaxe, osabak berak jakinarazi zidanez, bere historiaren eta arbaso zahar harenaren berri emaiten zidala! Eta, erran ere, halaxe erran zidan osabak, eskua bere eskuz hertsatzen zidala:
|
|
|
Ai, nola sentitu nuen nik mementu hartan osaba Joanikot, neure zinezko eta minezko aita
|
balitz bezala
, ene aita eta ene laguna!, zeren, dakizun bezala, ene aita odolezkoak —jaun Martin Etxegoienek— ez baininduen aintzakotzat hartzen, Mattinen —etxeko primuaren eta herederoaren— aitzinean; osabak, aldiz, bai, aintzakotzat hartu ninduen eta bere sekeretuaren partaide egin ninduen... baita heroi tipi bat sentiarazi ere.
|
|
|
Eta hik zer irizten diok, Akiles? —eta, eskua belarrirat zeramala, Akilesen pentsua aditzen ariko
|
balitz bezala
, erantsi zuen—: Zer?
|
|
|
Eta metaforaz eta hiperbatonaz ari ziren egun hartan jaun Marcel eta osaba Joanikot. Ongi oroitzen dut, atzokoa
|
balitz bezala
, diskusione hura. Villagrandeko dukea jauregirat etorri eta handik bizpahiru urterat izan zen.
|
|
|
Baina, oker ez banago, oraino ez dut zerurat joaiteko eguna..."; eta, haren ondotik, bertze mila laudorio egin zizkion dukeak osabari... ez dakit osabaren asmakizun hura zinez laket izan zuelako edo berrikuntza hutsagatik, zeren eta ohikoarekin gogaitzen denak —nola gogaitzen baitzen dukea, dukeak berak bizpahiru aldiz aitortu zigunez— izan ohi baitu gauza berrien premiarik. Haatik, ene osaba asmatzailearen dohainen ez gutiesteko, derradan ezen osabaren asmakizun hark bazuela zerbait onik, zeren eta, dukearen eta kondearen ondotik, sartu ez ziren, bada, dukesa eta kondesa, han barrenean hagitzez ere denbora luzeagoa egiten zutela, biak ere kalaka eta kalaka, toki hura elkarri hitz egiteko eta konfidentzien egiteko ere leku ezin hobea
|
balitz bezala
...!
|
|
|
Urteak alferrik iragan ez zaizkidan arren, atzo
|
balitz bezala
oroitzen dut fes-ta hura, jaun André: hango koloreak, hango luxua, hango ponpezia eta gehiegikeria!
|
|
|
heroi sentitu nintzen... denbora ezin laburragoan, ordea, zeren, haren jarraikian, bere lekutik altxatu baitzen aita, odola sutan, haragia eta biandak ebakitzeko labana eskuan... Bai, badakit ezen oharkabean zeramala labana eskuan, mementu hartan zerbaitetan erabiltzen ari zelako... baina, bertze deusetarako betarik gabe, ikusi nuena ikusi nuen nik orduan, eta hala agertu zitzaidan hura, Abraham erresuzitatu bat
|
balitz bezala
, ustekabeko hark itsutua, bere seme Isaak semearen gibeletik, haren sastatzeko disposizionean.
|
|
|
Zeren eta, Axularren itzaletik haratago, lehen ipuinaren kontu bati buruz mintzatu nahi bainizuke orain. Izan ere, nola koleratzen eta haserrarazten nauen jakiteak ezen deabrua zela Axular bezalako gizonen irakasle eta jakintasunaren zabaltzaile, jakintasuna deabruzko zerbait
|
balitz bezala
, nahiz eta gero Axu la rrek deabruaren kontrako borrokan erabiliko zuen bere jakintasun ustezko hura...! Eta ustezkoa diot, zeren bainago ezen Axularren jakintasuna ez zela egiazkoa hainbat alorretan:
|
|
|
Eta, hura erraiten zigularik, apeza harro baino harroago agertu zitzaigun, gizon zuria izaitea munduko gauza ohoragarriena
|
balitz bezala
.
|
|
|
Eta, zalantzak zetozkidanean, zeren larritasun hartan berriro pizten hasi baitzitzaizkidan zalantzak, zuzen edo makur ari ote nintzen," libertatea" ipintzen nuen haien gainetik, hitz sakaratu guztiz ukiezin bat
|
balitz bezala
, neure bizitzaren zokorik ilunenak argi zitzakeena: hitz handi hark, ordea, haragiaren bakardaderat eraman ninduen eta haragiaren gauerat... eta gau argigabearen gatibu izaiterat, ororen buruan.
|
|
|
...egin, kasik pentsaturik ezen hartaz amorosturik nengoela, harik eta, halako batean, ohiko narda eta betiko higuina jaundu zitzaidan arte —bertzeen aurkako narda eta neure buruaren aurkakoa, jaun André—, halako moldez, non, handik aitzina, haren perfumeak ere ez baitzidan oka egiteko gogoa baizik eragin, harekin batean nigargura ere guztiz nagusitzen zitzaidala, ene haragia egur heze bat
|
balitz bezala
, gar egiten zuenean ere nigar egiten zuena.
|
|
|
Lehengoan, berriz, bertze ustekabeko atsegin bat izan nuen. Lore tipi bati be-ha nengoen, hain ederra eta hain perfeta, non, Rosa de Osorioz oroiturik —zeren Rosak ohitura hura baitzuen, loreak biltzekoa eta haiek ontzi batean jartzekoa—, amorio handi batean murgildurik sentitu bainintzen bat-batean, mundua lore hura
|
balitz bezala
eta lore hura mundua.
|
|
|
Eta are gehiago mindu ninduen jendearen jokamoldeak, zeren urliak irri egiten baitzion osaba Joanikoti, sandiak irain, eta berendiak hatza luzatzen zion, mairu herriko mairu beltza baino mairuago eta beltzago
|
balitz bezala
eta, ondorez, bi aldiz herese. Eta haiek guztiek osaba akusatzen eta kondenatzen zuten, eta nik akusatzen eta kondenatzen nituen haiek guztiak, eta akusatu eta kondenatu ez ezik, behin eta berriz maradikatu ere nituen, zeren biktimen biktima izan zen Kristoren izenean guztiak borrero bihurtuak baitziren orduko, bago erorirat egurkari guztiek laster...
|
|
|
Eta ene bihotza ere bertze kanpai bat zen jada, bertzeekin batean jotzen ari zena, din-dan, din-dan, ene alegrantzia eta ene bizipoza adierazi nahi ziona mundu osoari. Eta jendeak ere arrai zirudien, eta anitz gizon-emazteki ikusten zen, beren jantzi eta beztimendarik hoberenekin, festa handi hura koloreen festa ere
|
balitz bezala
.
|
|
|
—Ez, ni ez! —kontregin zidan, boza goratzen zuela— Zeren ni ez bainaiz zuek bezala hisikaturik ibiltzen, untzitik jaitsi bezain fite nork larrua gehiago joko, zuen ehizaren fruitua bertzeen aitzinean agertzea eta hartaz banaloriatzea kasik obligazino bat
|
balitz bezala
... zeren horrela dabilena ez baitabil libreki, baina libertinki! —eta, boza apur bat eztitzen eta guritzen zuela, eratxiki zuen—:
|
|
|
Sententzia hartan guk ere izan genuen geure partea, zu ongi ohartu zinen bezala, zeren jaun inkisidorearekin genituèn harremanak ezin hobeak baitziren, eta hala joan zen sententziaren exekuzionea ere modu ezin bereziago hartan, aita Bartolomeren esku luzea bitarteko. Eta ikuskizun hartan... ai, nola gozatu nuen borreroak osaba Joanikoti zigorkada haiek eman zizkionean, baita txakurra erre eta xispildu zutenean ere, hura infernuko deabrua
|
balitz bezala
, neure buruari erraiten niola: " Merezia, guztiz merezia!" Zeren Jainkoaren izenean baitzen hura, eta hura zen gure eginkizuna eta obligazinoa, Jainkoaren amoreakatik.
|
|
|
—Toki ezin egokiagoa izanen zenuke zeuretzat egongela, baldin gurekin bizi na hiko bazenu... —eta, erranaz damutu
|
balitz bezala
, gaineratu zuen—: Baina zer nabilkizu ni hemen hau eta hura eskaintzen, zuhaur zaitugunean etxeko jauna?
|
|
|
—Heure buruaz urrikaltzen haiz, heure buruari irri egin beharrean, eta hori ez duk ona... Eta erori egin hintzen eta heure erortze horretan aurkitu duk heure justifikazinoa, munduan bertze nehor erori ez
|
balitz bezala
... Ordea, ahantzi egin ote zaik zer den bizitza:
|
|
|
Bai, bazekiat ezen nik baino hobeki dakiala orain erranen diadana, baina oroitzea ez zaik gaizki etorriko, eta Joanesi ere, bide batez, ez ziok kalterik eginen. ...mundu zaharrean, urrezko numeroa zuan edertasunaren proportzioak arautzen eta erabakitzen zituena, eta koadroari neurria emaiten ziona, finean, neurria eta harroina; eta urrezko numero horren baitan goia eta behea, ezkerra eta eskuina, koadroaren alde guztiak elkartzen zituan, oreka baten barrenean beti ere eta koloreen kidetasunean, argi-itzalen arteko etenik gabe, argiaren itzala bertze argi bat
|
balitz bezala
. Baina urrea ez duk munduko errealitate bakarra, zeren zilarra ere baduk, burdina ere baduk, eta buztina ere baduk; eta, urrezko numeroa dagoen bezala, zilarrezko bat beharko genikek, baita burdinazkoa eta buztinezkoa ere.
|
|
|
...e, oraindanik aitzinatzen dizut ezen, puntu hartaz denaz bezainbatean, ez zegoela deus egiterik, eta halakoak izan zirela, ondorez, handik aitzinako ene entseiu eta ahaleginak oro, guztiz alferrikakoak, zeren, don Fidelekin hartaz mintzatu izan nintzenean —oharkabean bezala beti ere—, Gorukiren aldeko hitz erdi bat erran orduko koleratzen baitzitzaidan... semearen heriotza itzal junt bat
|
balitz bezala
, beltza bezain luzea, azpian harrapatzen zuena eta mendekurat bulkatzen.
|
|
|
Ustekabearen ustekabeaz entzungailuak ihes egin zidan eskutik. Pareta jo eta kabletik zintzilik gelditu zen, dilin-dalan eroan, bere baitatik ateratako horma-erlojuaren pendulua
|
balitz bezala
, konpainia telefonikoaren erantzungailuko ahots nonahikoaren soinupera dantzan.
|
|
|
Neure kolkorako erran nuen, baina Unaik berarendako galdera
|
balitz bezala
hartu zuen: ahoa atzera ere sasi-haragiz beterik, goiti eta beheiti inarrosi zuen burua.
|
|
|
Begoñaren begiek goitik beheiti so egin zidaten, lehen aldiz nigan erreparatu
|
balitz bezala
.
|
|
|
Urte gutiren buruan noizean behinkako bisitaria bilakatu nintzen. Amesgaizto baten bukaera
|
balitz bezala
ospatu nuen, bide berria zela karia, etxetzarra bota zutela ikasi nuen egunean. Geroago jakin dut gure aita —hiritar garbia, azken batez— ni baino are arinduagoa gelditu zela egun hartan, amaren etxe-minagatik ere.
|
|
|
Eta bidaian ere berdin. Gero, aspaldiko partez sosegua aurkitzen hasia
|
balitz bezala
gobernatu zen. Ez zuen inortaz gaizki erran, ezta diru kontuetan xuhurkerietan ibili ere...
|
|
|
Ezin garbi bereiziagatik ere, ezaguna zuen irribarrea ate irekiaren ondoan. Oinazea, azken minutuetan bertze topaketa alaiagoaren menturan lekutua zitzaidana, ausikika lotu zitzaidan buru barnetik, eragilea —eskua nahiz tresna— ezagututa arrapiztu
|
balitz bezala
. Bi aste lehenago hasitako joan-etorriak finitu eta" helmuga" zioen txartela ageri zen nire aitzineko figura armadunetik zintzilik.
|
|
|
Gelako bertze muturrera bihurtu nintzen. Han, ikuskizun lotsagarria
|
balitz bezala
besaulki baten gibelean kukutua, Josuren disko-jogailu zaharra. Aldamenean, bi bozgorailu eta binilozko bilduma guztia.
|
|
|
Mertxika puska bat ahoratu nuen. Hagitz frutazalea izan gabe ere, jaki zoragarria
|
balitz bezala
urtu nuen aho barnean. Amen batean, hezurra baizik ez zitzaidan gelditu hatzen artean.
|
|
|
Agure Sabindarrak, atzera, ilara nahasketarena aipatu du; alegia, gizasemeak eta emakumezkoak denak nahastuta eseritzeagatik gertatu dela zoritxarra, hots, Jaungoikoaren legeak ez errespetatzeagatik. Bien bitartean, K. L. idazle gazteak berean jarrai  tzen du, sorgor eta itsu, ezer gertatuko ez
|
balitz bezala
. Esaten du:
|
|
|
Esaten dute: " Orain akordatzen naiz, bai, honantz nentorrela, korrika eta presaka, eta kalean jende gutxi bezala, zera, esate baterako ia inor ez, eta auto gutxi, bai, ohi denerako oso gutxi, eta semaforoak eta argiak itzaliak bezala, eta dendak eta banketxeak erdi ilunpetan ez dakit, gaur jai-eguna edo greba eguna
|
balitz bezala
, baina, klaro, gaur osteguna da eta ez da nik dakidala gaur inon grebarik... Erraz harrapatu gaituzte, untxiak bezalaxe".
|
|
|
Urruntasun apur batez, patxada agerikoz, gainerako bidaiariei erreparatu nien. Denak beren lekuetan zeuden, eserita, gertaturikoa haien arazoa ez
|
balitz bezala
, burukoikeria bete-betean. Zigarro bat piztu nuen eta itsu batek esan zuen:
|
|
|
Pentsatu nuen bidaiari haiek guztiek bertan lasai ederrean eserita jarraitzen bazuten, guztiz bere baitara bilduta eta honi eta hari hortzik gabe irribarre eginez, zinez istripurik izan ez zelako zeudela halaxe; eta, bene-benetan zerbait gertatu bazen, ez zela inondik ere istriputzat hartzeko moduko zer bat, are gutxiago oraindik ezbehar lizuntzat edo kontaezintzat, hasiera batean nik egin nuen gauza bestalde, nire irakurketek eraginda eta hiperbolerako eta neurrigabekeriarako dudan erraztasunaz bultzaturik, duda izpirik gabe. ...aren ondorioz ohartu nintzen urrunegi joan nintzela nire epaietan, ez zela izan halako burrunbarik ez lizunkeriarik, bai noski zimurdura akordeonistiko hura, baina akordeonistikoa hain prezeski, ezen istantean bagoia bere onera etorri baitzen hauspo erraldoi ikusezin batek bultzatuta bezala, eta, beraz, kaskateko edo zauri arinen bat izan ezik, denak bere hartan jarraitu zuen, ezer gertatu izan ez
|
balitz bezala
.
|
|
|
Zergatik bidali ote ninduen amak eskolara? Igandea izango
|
balitz bezala
jantzi ninduen, ongi, baina nahiago nuen Meza Nagusiko amairik gabeko ordua, nire bihotzaren tik-takean irristatzen ziren ordu azkarrak baino. Ordu geldiak, usain sargoria bezala, zabaltzen, zapaltzen ari ziren.
|
|
|
Neskameak Edurne zuen izena, eta horrek, bitxia dela badirudi ere, badu niretzat garrantzirik, arreba zaharrena
|
balitz bezala
tratatzen baikenuen. Halere, minik egiten al dizut?
|
|
|
Kaioak azken jira-bira egin du olatuen zipriztin argitsuen maiteminean, eta Astarraingo Talai-Mendiaren inguruko hodeien artean ezkutatu da. Hil
|
balitz bezala
. Berdin gertatzen zait hainbat oroimenekin ere.
|
|
|
Handik puska batera, hariaz bestaldekoa bera agertu zen taberna zulo hartara: Ava Gadner alegia, eta film bateko THE END zoriontsua
|
balitz bezala
, handik gutxira biak desagertu ziren Madrileko gau eder hartan barrena.
|
|
|
Nola esango nuke: itsasoa bertan amai  tzen zela zirudien, hango ur guztia hantxe trumilka amilduko
|
balitz bezala
, baina ura ez zen agortzen eta niregan bazuen halako eragin hipnotizagarririk. Hara joan aurretik, ordea, aurrena supermerkatu bat topatu behar izan dugu, eta kanpin bat hurrena.
|