|
2000
|
|
|
Horrelako batean gogoa emaiten dizu kantaldia gelditu eta ixilik egoteko. Izan ere, guretzat alegiazkoa zena, harentzat egiazkoa
|
baitzen
. Kantalditik landa jin zitzaigun erraitera xume xumea, haur bat bezala, batere ahalkerik gabe, negar egin zuela.
|
|
|
Pierpolek taldea utzi zuen Parisera joan
|
baitzen
Credit Agricole bankuarentzat lanera. Hori izan zen arrazoi nagusia.
|
|
|
Oso interesgarria da jakitea euskaldunek hartu zuten jarrera erbestealdian eta baita egiaztatzea ere politika munduan denek bi karta joko diferenterekin mugitzen direla batera eta bestera itxurazko baino ez den errealitate nahiko gezurrezko batean. Ez da harritzekoa, beraz, azkenerako etsita amaitzea nahiz eta, lehen esan bezala, Mario Salegi baikor samar azaltzen zen hemengo egoeraren aurrean; orain ez dakit zer esan dezakeen, izan ere, hori su etena eten baino lehen izan
|
baitzen
. Agian bere eszeptizismo sakonera murgildu bide da ostera ere!
|
|
|
«Modetatik at zegoen gizona zen, berezko estiloa sortu zuena, alderdi plastikoa nahiz etnografikoak uztartuz. Arras originala
|
baitzen
enkuadreak lantzerakoan. Bere lanetan, gizakia bere bizigiroan edo kultur gertakari baten aurrean nabarmentzeko, «ikuspegiaren sakongunea» erabiltzen zuen; hau da, pertsonak angelu batetik lehenbiziko mailan, erdigunean edo urrutira ageri zirela.
|
|
|
. Europako gidoi laguntzetarako aurkeztean, istorioa erabat bideragarria zela esan zioten. Finantziazioa lortzea izan zen hurrengo erronka, ez
|
baitzen
film merkea. Azkenean, Eurimages, Eusko Jaurlaritza eta Kultura Ministeritzaren babesa lortuta, errazagoa izan da ekoizle baten interesa pizteko.
|
|
|
Literaturak bere bidexka jarraitzen du, zenbait udalek antolatzen dituen lehiaketei esker. Iaz gainera, orotara, oso urte ona izan zen liburugintzan, 20 liburutik gora argitaratu
|
baitzen
. Aurten ez omen dira horrenbeste izango,«
|
|
|
Aitzinamendua da hau, herrialdearen urrea; ura. Patxi Gorraiz, Itoizko Koordinakundeko kidearen irudikoz, aldiz, Nafarroako Ubidea ez da oraingo kontua, historikoki 20ko hamarkadan hitz egin
|
baitzen
aurrenekoz antzeko egitasmoaren harira: " Yesa urtegitik aterako zen ubidea hegoalderantz, baina aragoarrak kontra zeudela, orduan Ilunberriko urtegitik irtengo zela erabaki zen 70eko hamarkadan.
|
|
|
1968ko maiatza famatuan izan zen politika aire bat. Denetan hala
|
baitzen
.
|
|
|
Kritika hori absurdua da. Hauteskunde orokorrak burutu aurretik akordioa egina
|
baitzen
Partido Popularrarekin. Euskal sozialistek, eta sozialista arabarrek zehazkiago, Udal eta Foru hauteskundeen ostean iragarria zuten zerrenda bozkatuena errespetatuko zutela; Arabako Batzar Nagusietakoa, kasurako.
|
|
|
Bigarren Mailako ikasleek pairatzen duten arazorik larriena garraioa da. Duela bi urte egoera are larriagoa zen, Kanbokoa
|
baitzen
kolegio bakarra. Egun, Baiona, Angelu, Miarritze, Zuraide, Orzaize, Ezpeleta, Maule eta beste hainbat herritatik etortzen dira ikasleak Xalbador Kolegioan Bigarren Maila egitera.
|
|
|
Gomitatuko ditugu Seaska egin duten guztiak, familia guziak, ikasle ohiak, irakasleak, bulego kide ohiak, lehendakari ohiak eta abar. Omenaldi bat eginen diegu, horien ametsik gabe eta utopiarik gabe ez
|
baitzen
ikastolarik izango.
|
|
|
Berak zioenez, Ameriketan bizi zen alabak eskatu zion biografia burutzea eta laurogei urte betetzera zihoala ekin zion lan honi. Ez zuen ordea, bizirik zegoen artean lana argitaratuta ikusi, 1997an zendu
|
baitzen
.
|
|
|
Ez da Miguel Angel Mintegik idatzi duen lehen abentura liburua," Coca cola Erdi Aroan" lanean ere horixe
|
baitzen
nagusi. Orain ordea, egungo gaia jorratu du eta aldi berean, gazteak, gauaren lilurak bezala, erakarriko dituena
|
|
|
Aurreko urteetako uste eta iritziak malgutu edo bere horretan iraun, eztabaidarako gunea izan behar zuen, hasiera hasieratik euskara batuaren garrantzia azpimarratuz, eta bien uztartzearen bila. Oraindik orain argi utzi beharreko kontua
|
baitzen
itxuraz.
|
|
|
Ezustea izan da izendapena, hasiera batean proiektua ez
|
baitzen
heziketa arloko lehiaketa batean parte hartzeko sortu. Xabi Puerta Pausokako Garapen eta Proiektu zuzendaria Kanadako mendebalde kostaldean dagoen Vancouver hirira joan zen bertako" World Education Market" deritzon telebista azokan aipatu proiektuarekin lehiatzeko.
|
|
|
Orain aldrebes egiten da, pilota herri bakoitzera eramaten da. Hori ongi egina dago pilota akitzen ari
|
baitzen
, eta umeek aurrera segitzeko hori inportantea da.
|
|
|
Osakera honekin" Egia" k ez zuen irauterik, baina haren desagertzea" Abil" hilabetekariaren sorrerak ordeztu zuen. " Abil" en erredakzioa, ezkerreko abertzalez soilik osatuta zen eta luzeenik geratu den informazio aldizkari zuberotarra da, 1988 urtera arte argitaratu
|
baitzen
.
|
|
|
Egitasmo hau haatik, ezinezkoa izango zen 80ko hamarkadaren hondarrean Arrasate Press aldizkariak bidea ireki izan ez balu, argia ikustean euskarazko herri hedabideen aitzindari bihurtu
|
baitzen
. Denbora gutxiren buruan, bailarako gainontzeko herriak beren aldizkariak plazaratzen hasi ziren, loraldia Euskal Herri osora zabalduz.
|
|
|
Eta paradoxikoki, Miranda' l Douru da hizkuntza ofiziala duen lurralde bakarra. 1998ko irailaren 17a egun historikoa izan
|
baitzen
, hango herrientzat bezainbat, mugaz bestaldean hizkuntzaren alde hainbat urtez ibili izan zirenentzat ere. Portugalgo parlamentuak, erabateko adostasunez, Mirandako hizkuntza ofizialdu eta hiztunen eskubideak aitortu zituen.
|
|
|
Bandresek giro ona izan zuen, hura ez
|
baitzen
inorekin haserretzen. Arregik akats bat izan zuen:
|
|
|
Esperientzia hartaz eta EHtik Batzarreren irteeraz Zutiken eztabaidatu zen. Ez zen bozketa bat izan hala ere, ez
|
baitzen
Zutiken arazo bat. Batzarreren kontua izan zen, eta berean Zutik eko kideak daude.
|
|
|
Hau da, urte luzetarako dinamika mantenduko duela euskal gizartea benetan esnatzen den ikusteko. ETA azterketa horiekin baldin badabil errealitatetik oso urruti dabilela erakusten du, euskal gizarteak itxaropenez eta gogo biziz zerbait besarkatu bazuen su etena izan
|
baitzen
.
|
|
|
Donapaleuko (Saint Palais) erdialdean hasiko gara. Hau Nafarroa Behereko herririk populatuena dugu eta Erdi Aroan gaur baino garrantzi handiagoa izan zuen, Nafar Gortearen egoitza izan
|
baitzen
. Nafarroako txanpon ofiziala ere bertan ekoizten zen 1351z geroztik.
|
|
|
ABk hartu duen bidea zentzuzkoena da. Iparraldean politika egin nahi duen mugimendu honentzat arriskua hausturan
|
baitzen
. Zatiketaren saihestearekin ABk heldutasun politikoa erakutsi du eta abertzaleen eremu politikoa zabaltzeko beharrezkoa den batasuna babestu ere bai.
|
|
|
Alta, biltzarrean galdera ainitz zeuden zintzilik: Hegoaldeak ezagutzen duen enfrentamentua ez
|
baitzen
honera ekarri nahi eta zatiketaren arriskua ere hor baita. ABk hartu duen bidea zentzuzkoena da.
|
|
|
ZERUKO ARGIAk bere 400 zenbakia kaleratzen zuen, alajaina! Bere arduradunek bazuten oroitzapen atsegin hura ospatzeko arrazoirik, hartaraino ailegatzea ez
|
baitzen
ahuntzaren gauerdiko eztula, eta bere ohorez lau zero potoloz apaindu zuten 1970eko azaroaren bateko banakoa. Hala ere, alaitasun gutxi erakusten zuten zenbaki berrepikatuaren ondoan agertutako idazlanean
|
|
|
Eguraldi igarleak ez zuen hala ere asmatu. Gerra Zibilaren aurretik gertatu
|
baitzen
hau eta ez zen oso eguraldi onik etorri Madrila. Meteosaten laguntzarik ez zuten artean.
|
|
|
90eko hamarkadan, gizartearen zatiketa politikoaren ondorioz, bertsolariari gauzak esateko eta interpretatzeko oholtza gainean zuen askatasuna ez zitzaion normaltasunez onartzen eta horrek bere ondorioak izan zituen. Seguruena kolektiboki erasan horiek bertsolariak baino gehiago Elkarteak jasaten zituen, Elkartea
|
baitzen
proiektuari tira egiten ziona, eta erasoaren atzaparkadak berari joaten zitzaizkion. Hortik ulertu behar dira telebistaren ulerkortasun eza bertsolariaren askatasunaren jarrerarekiko.
|
|
|
Munduko antzerki elkarterik zaharrena da, 1929an sortu
|
baitzen
Pragan. Marionetista elkartea bezala sortu zen arren, berehala marionetaren elkarte bihurtu zen, zabalagoa izan zedin.
|
|
|
Ikaragarrizko hazkundea izan zuen euskarak bitartean, baina, ni neu, hazkunde hori itsu itsuan eta bururik gabe egin ez ote zen nago... Egia esan, ez zen beste aukerarik, hil edo bizikoa
|
baitzen
haztea. Egin zena egin bazen, jende askoren borondate onari esker egin zen, baina egin zen guztia ez zen zuzen eta zentzuz egin eta horixe da orain konponbidean ipini behar duguna.
|
|
|
Azaroan, berriz, behikiak beste krisi handi bat jasan du. Aldion gaitzak Europako Batasuna osatzen duten estatu guztiak ukitu ditu ordea, Espainiako estatua barne, Galizian detektatu
|
baitzen
lehen behi eroa. Goi instituzioak, ekoizleak, saltzaileak eta kontsumitzaileak erne eta arretatsu jarri ditu molde berriko izurri honek.
|
|
|
Orokorrean, baserri eta artzain giroa islatzen du, uztaroan baikaude, hots, uzta jasotzeko garaian. Baina ez pentsa oparotasun honek geldialdirik ekartzen zuenik etxeetara, berarekin batera hasten
|
baitzen
garia edota artoaren prozesua, linuaren lana eta pena, mahats edo sagarrekin egin beharreko ardoa edo sagardoaren zera. Lana ugari zuten, bistan da, baina umorea beste hainbeste, eta aipatu eginkizun horiei lotutako kantu, kontakizun eta ipuinik ez zen bazterretan falta.
|
|
|
Eta hau guztia ez dut amorruz idazten, penaz baizik, tristurarekin. Arretxeren asmoa bikaina
|
baitzen
eta guztia horretan geratu da, hau da, asmoetan. (Egunkaria I)
|
|
|
Haatik, ezin dugu ahaztu euskal literaturaren inguruko kritika publikoa batik bat hamarkada honetan zabaldu eta garatu dela. Izan ere, 1990 urtean Euskaldunon Egunkaria kaleratzen hasi zenetik (VII), egunkarietan euskal literatur lan gehienen berri ematen hasi dira, ordura arte lan batzuen kaleratzea ez
|
baitzen
aipatu ere egiten. Ordutik aurrera, pixkanaka gainerako egunkarietan ere euskal literaturari txoko txiki bat eskaintzen hasi dira.
|
|
|
Baina ez gaude ziur Gasteizen jaioa ote zen. Bere anaia gazteagoa, Diego, Burgosen jaioa
|
baitzen
eta zenbaitek uste dute han jaioko zela Frantzisko bera ere. Baina ez dugu horren lekukotasun zehatzik.
|
|
|
txostena, ONU, Unesco eta Euskaltzaindiaren arautegian oinarriturik zegoen. Izan ere, gure erakunde honen arautegia 1920 urtean egina da eta 1976 urteko otsailaren 26an Espainian Errege Dekretuz onartua izan
|
baitzen
(ikus, argibide gehiagotarako, liburu honetako 51 orrialdea). Eta horien arabera, euskararen alde nola joka dezakegun adierazten nuen.
|
|
|
Ulertzen ez dudana zera da, hain beharrezkoa den liburu hori hemengo historiagileek ez ezagutzea. Zeren gaur, gazteleraz irakurri ezinik ez dugu, Ricardo Haas ek itzulia 1968 urtean Mexikon argitaratu
|
baitzen
: La Europa del siglo XVIII().
|
|
|
Latinak eman zigun ahozko hizkuntza idatziz jartzeko aukera. ...bukaera ingurutik VI.era arte, erromatarren erako ohitura jarraitu zuten oroitarrietako idazkiak latinez jarriz, eta euskaldunen izen eta jainkoak hor agertu ziren lehen aldiz, latinaren grafiaz idatziak; bereziki Akitaniako eskualdeetan, erromatarrentzat Novenpopulania zeritzan Gaskonian (Vasconiatik datorrena noski, Europako zenbait tokitan ohi bezala, lehen letra hori W erabiltzetik G-ra igaro
|
baitzen
). Idazkion eragina Kataluniako Ipar mendebaldera, Aragoira eta Nafarroaraino iristen zen.
|
|
|
Hori guztiori aski ez dela, Gobernuak ez zuen bete berak Kontseiluari ezarritako arauek agintzen dutena ere; izan ere, urtean bi bilera egitera behartua dago, eta 1998an bat besterik ez
|
baitzen
egin, Kontseiluaren gehiengoak egin zion eskakizunari ezezkoa emanez.
|
|
|
ONU eta Unesco rekiko deklarazio horiez gainera, Espainiako Estatuaren barnean diren eskualdeetan bestelako legez jokatu ezinik ez dugu, zeren Euskaltzaindiaren Arautegia, 1976 urteko otsailaren 26ko dekretuz onartu
|
baitzen
.
|
|
|
GutunhonekFraiBartolomeksermolarigisainguruhonetanzuenarrakastaeta ospe handia erakusten ditu, sermoi hori soldaduei egitekoa
|
baitzen
; Frai Bartolomekberakagintarienzerbitzariizannahidu, berekomentuaixtekoarriskuanbaitzegoen.
|
|
|
FraiBartolomekarguberrihonetanzegoenbitartean, aldakuntzasozio politikobatzukgertatuziren, bainaonerako, karlistenhamarkada() 384 hasia
|
baitzen
; horregatik agerikoazenerlijioetagizartealdetikgauzakbereonerantz zihoazela.
|
|
|
Esan gabe doa, baita, Autonomia Erkidego askok arloaren gaineko beren eskuduntza irrati sistema publikoak eratzeko erabili zutela, zeina arloko politika publikoarenardatza izan den benetan. Hala gertatu da Euskadiko Autonomia Erkidegoan72 Ez, ordea, Nafarroako Foru Erkidegoan, non telebistarenarekin batera irratiarena ere baztertu egin
|
baitzen
.
|
|
|
edozeharkakoan, ekimen pribatuak? eskaini zirela xedatu
|
baitzen
, nahiz eta azken modu haubideratzeko derrigorrezkoak izango ziren lege garapen berezituak.
|
|
|
Hala ere, iraultza amerikarraren eta frantziarraren printzipioek islatu zutenmunduaren ikuspegiaren aurka gauzatu zen nazio estatuaren kontzeptua. Estatuareneredu hau demokratikotzat hartua izan zen, zeren herri subiranotasunaren printzipioan oinarritu
|
baitzen
. Baina, eredu honek jatorrizko arazo bat zuen:
|
|
|
Une hartan 80 urte zituen Oskar Il.a erregeak (1825ko otsailaren 21eanStockholm en jaio
|
baitzen
). Osasunez dexente ahuldua, horrek ere bere eragina izanzuen Norvegiako kinkaldian.
|
|
|
Fritz ek Goodman i Gestal Therapy liburuaren bigarren zatia agindu zion, hots, alde teorikoa, ikuspuntu berriaren oinarriak zeuden aldea. Honetarako berak eskuzegindako oharrak pasa zizkion, baina Goodman ek ez zuen transkribaketa soilaegin, berak sortutakoa ere jarri baitzuen eta eragin hau oso nabaria izan
|
baitzen
.
|
|
|
Hain zuzen ere, ikerketa hura ez zegoen subjektu psikoneurotikoentzatpentsatuta, lan mota hauetarako egokiak ez zirela uste
|
baitzen
. Gaixosomatikoentzat bakarrik zegoen pentsatuta (egileen arabera).
|
|
|
Txillardegi adiskidearekiko lotura ez zen atzo goizean sortu nigan. iritsi baino lehentxoago izan genuen geure belaunaldikoek haren izenarenlehen erreferentzia, mitiko samarra zena, zer esanik ez, gure lagunak ordurako eginazuena nahikoa eta sobera
|
baitzen
bere izena betikotzeko, ez baitzuen alferrik parte hartuizan Euskal Herriaren historiako bidegurutze nagusienetakoan, ene ustez, nagusienaedo erabakiorrena izan dena?, alegia, XX. mendeko erdialdean abiatu zen euskalmugimendu askatzaile berriaren ekimen sortzailean. Ekintzaile gutxi batzuk izan zirenlurrikara hura eragin zutenak; han egon zen bera.
|
|
|
Atzerrian ezagutu ditugun ETA ren fundatzaileetatik, Txillardegi izan da nik aurkitududan lehena. Hark ongi ezagutzen zituen gure iparraldeko hiru probintziak, frankismoakDonostiatik ehizatu baino askoz aurretik ere, Hazparnen baitzituen askaziak, Xorribitarrak, eta haiek bisitatzera usu etortzen
|
baitzen
. Enbata mugimenduaren fundatzaileekberezitasun bikoitz horren pean, militante politiko eta Lapurdiko erdi herritar gisa, ezagutu zuten.
|
|
|
Dena dela, Hazparneko ikastetxean egoitea erabaki zuen Txillardegik, Xarrittonen baimenarekin eta honen babespean. Prefetak ezin zuen eskandalurik eginElizaren etxe batean, oso indartsua
|
baitzen
oraino iparraldeko Euskal Herrian. BerazVincent apezpikuari dei egin zion, eta hark Hazparnera bidali zuen elizbarrutikoirakaskuntza katoliko guztiaren zuzendaria zen Pochelu kalonjea:
|
|
|
Ez oraindik. Geroxeago etorriko
|
baitzen
. Bi izan ziren gure artean lehenak, edo gehien bat, kezkatuzirenak hortaz:
|
|
|
Egitez, haatik, hein batean berari zor dio izena gure erakundeak: ETA, alegia.Nafarroako Obano ko Aitonen semeen goiburua hartuz(, gizakia aske, aberri askean?), Aberri ta Askatasuna (ATA alegia) proposatua izan
|
baitzen
. Baina ATA hori hitzegokiena ez irudiz (euskalki baten arabera abere baten izena baita), hori ordezkatzekoEuskadi ipini genuen azkenean, eta Euskadi Ta Askatasuna (ETA) geratuz.
|
|
|
Hauxe zioten: Bosgarren Biltzarreanonarturiko testua arbuiatzen zutela, ezenez eta ETA erakundea sozialismo zientifikoa (iraultzailea edota marxista, ez naiz zehatz gogoratzen) bilakatua
|
baitzen
. Ondorioz, alde egiten zutela ETAtik.
|
|
|
3 Mitoa noiz gertatu den. Mircea Eliade ren ustez (1957, 21), jendarte arkaikoetako mitoak in illo tempore jazo ziren, denboren goizaldean, hasierako garai sakratuan, orduko gertakaria sortzailea
|
baitzen
. Hala ere, dio, mitoa etsenplarra delako (modelo emaile zentzuan), errepikagarria, imitagarria da.
|
|
|
Gero beti maingu ibili zen. Emazte hura, Gaxuxa izenekoa, eta haren senarra Joanes, ezagutu zituen Jose Mari Kastantxok, haren denboran gertatu
|
baitzen
punizionea: «Ni gau hartaz oroitzen niz orai hementxeoihal hau bezain untsa (aurrean duen mahain oihala seinalatuz), zer gau zen hura: izigarri zen ihurtziria eta ximista, ximista, ximista ximisten gainean.
|
|
|
delakoan, alegia, eta hortik eratorritakoEuskadiko historiaren inflazio ideologizatuan. Baina Lege Zahar hori ez zuen probintzietako foralismo zaharretik ekarri, ez
|
baitzen
haien batuketa?, balizko euskalaberri zaharretik baizik; eta prozesu osoa zuzenduko lukeen Jainkoa ere ez da arbasoenJainkoa izango, Jainko erromantiko berria baizik, Holderlin en3 jainko berrienantzekoa. Honen ondorio garbia historiaren politizazio guztiz imaginarioa izan da (Euskal Herria ez zela erromanizatua izan, euskaldunon berezko izaera demokratikoa, eta abar), proiektuaren legitimazio gisa agertu dena.
|
|
|
1937ko urriaz geroztik, Junta hartako Barne Segurtasun, Ordena Publikoeta Mugen Buru izan zen Martinez Anido, eta agintean gorako urrats bat emanondoren, Ordena Publikorako Ministeritza eman zitzaion hurrengo lehen Gobernuan.1938ko martxoan Gotzainari erantzun zionean, Gobernuko Ministro zen, hortaz. Halaere, ez zen Ministro aldi luzea izan harena, urte bereko abenduan hil
|
baitzen
Jenerala (Equipo Mundo 1970: 17).
|
|
|
Eta zer egin zuen, Gotzain arauakalbora utziz, Ministroaren esanetara ibili zirenekin? (Donostian, bederen, halakofranko egon
|
baitzen
).
|
|
|
arteangailentzen ziren uste funsgabe eta itxuragabeak salatu zituen gartsuki. Izan ere, horientzat euskararen egitekoa ez
|
baitzen
, oinarri oinarrian eta funtsean, hutsarenhurrengo kontua baizik: aberriaren soineko apaina alegia, geroago ikusi ahal izangodugun moduan.
|
|
|
Hurrengo torpedoak (ez bakarrik metaforikoak) hizkuntzaindigenoaren, estatusa? bera ukitu zuen, euskara ez
|
baitzen
(ezin baitzen izan!) hainbeste, balore, ren eramaile ziren heroien hizkuntza eredugarria, sasiuni bertsalismoaren aldarean sakrifikatzeko, akatzeko eta baztertzeko zerbait baizik, pelikuletakoazken, indio, maltzur, totel eta hezigabeak legez12 Ildo horretatik, zinemak, eskola sistemak bezalatsu, eragin nabarmenagoa izan zuen Aramaioko haurrengan13.
|
|
|
Hurrengo torpedoak (ez bakarrik metaforikoak) hizkuntzaindigenoaren, estatusa? bera ukitu zuen, euskara ez baitzen (ezin
|
baitzen
izan!) hainbeste, balore, ren eramaile ziren heroien hizkuntza eredugarria, sasiuni bertsalismoaren aldarean sakrifikatzeko, akatzeko eta baztertzeko zerbait baizik, pelikuletakoazken, indio, maltzur, totel eta hezigabeak legez12 Ildo horretatik, zinemak, eskola sistemak bezalatsu, eragin nabarmenagoa izan zuen Aramaioko haurrengan13.
|
|
|
Baiki, enpresa hark pelikulez hornitzeko konpromisoa ere bazeukan, zerbaitegatik
|
baitzen
–Delegado para el Norte de España de Pax Films CIFESA. Peliculas de 16 mm.?.
|
|
|
Ezinahaztu, alabaina, eta kulturaren mozorro neutroa erakusten zuen zine hark interesespainolen eta amerikarraren hedapenerako baliabiderik garrantzitsuen bezala funtzionatzen zuela, herriarengana iristeko bide zuzenenetakoa eta, azken batean, hainbat balore eta sinbolo, interesatu? jendexeheari ustekabean irentsarazteko tresna hobezina
|
baitzen
.
|
|
|
...bertsioan ingeles gaiztoan mintzatzen bide ziren indio amerikarrak, filmearen bikoizketa egitean, gaztelania gaizto barregarrian egiten zuten hitz. Beraz, ez zen harritzekoa aramaioargazteak ere, herritik kanpo joaterakoan edota euskararen usainik ere ez zuten gaztelaniadunekinmintzatzean, beren baitan hiztun arraroen kontzientzia bitxia nabaritzen hastea, gaztelaniaz hitz egiteanagerian geratzen
|
baitzen
alderdi askotatik pelikuletako indioen hizkuntza modukoa zerabiltela. Batik batinfinitiboaren erabilera anitza ohi zen euskaldunak pelikuletako indioekin identifikarazten zituena:
|
|
|
Eraikuntza berriak alde nabarmena ekarri zuen kalitatearen aldetik. Batetik, pelikulen formatu berriak zekarren tamaina zabalagoa, irudi garbia eta argitsua, soinuapelikularena (eta ondoko ikuskideena agian, baina ez proiekzio makinarena, lehenagolegez), etab.; bestetik, besaulkien erosotasunaz gainera, perspektiba berria aurkitu zuenikusleak, izan ere, aretoaren pendiza zela eta, ez
|
baitzen
buruen artean filma ikustekobitarterik bilatzen ibiltzeko premiarik5.
|
|
|
Hainbeste mirestera iritsiko ziren pelikula heroiak eta protagonistak (guztietanagertzen
|
baitzen
nabarmentzen eta harekin identifikatzera eramaten zuenik), espainoltasunaren, edota 50eko hamarkadaren hasieratik aurrera gobernu espainiarrak hainbeste miretsiko zuen gizarte amerikarraren sinbolo izango ziren eta, aldi berean, estatuhaien interes eta balore sistemaren defendatzaile sutsu agertuko.
|
|
|
Konkistaren inguruko ustiaketa ekonomikoari dagokionez, ezaguna da, adibidez, erromatarrek Espainian konkistatutako lurraldeetan, nekazaritza ekoizpenetik %20Erromara bidaltzen zutela. Horrela, Erromako hiritarrek ogia dohain jatea izaten zuten.Gainera, hiri konkistatuen buruzagitza erromatarra izaten
|
baitzen
, bertakoekerromatarren biziera oparoarentzako lanean aritu behar zuten. Bitxikeria bezalaagertuko dut, erromatar jeneralek behin eta berriro Numantziako konkistan porrotajasaten zutela ikusitakoan, Erromako hiritargoa bera ere Numantziaren konkistarenalde, haserre bizian, azaldu zela.
|
|
|
Haatik, behinola Kantek kontzeptuaren eta dagoenaren arteko harremana azaltzeke utzi zuen bezalaxe,, azare transzendentala?
|
baitzen
, jasotako datu bat alegia, besterik gabe, estrukturalistek ere, hainbat arrazoirengatik, ez dute inoiz zehaztu mintzoaren eta askatasunarenarteko harremana. Halatan, Kant-ek ezin izan zuen historia bere filosofian egokitxertatu; estrukturalistek, orobat, giza askatasuna ukatu edo saihestu egin dute (Foucault:
|
|
|
Hori dela-eta, irenskaitza zitzaion Aita Itxasori, tripak nahasten zitzaizkionkomentuan bertan halako gazte batzuk zebiltzala pentsatze hutsarekin. Jakin ez zekienezer seguru esateko, bera baratzean aritzen
|
baitzen
, edo barnetegiko ikasleei frantsesapur bat irakasten, baina apaizgaien logeletan eta mugimendu arraroak sumatzenhasita zegoen, sartu irten gehiegi ibiltzen baitzen ilundu eta gero. Gure aitak kontatutadakit hori; izan ere, Salbatoreko barnetegian ikasia zen mutikotan, osabaren arrimura, eta garaitsu hartan amarekin ezkontzekotan bazen ere, joaten zitzaion oraindik ere, noizean behin bisitan.
|
|
|
Hori dela-eta, irenskaitza zitzaion Aita Itxasori, tripak nahasten zitzaizkionkomentuan bertan halako gazte batzuk zebiltzala pentsatze hutsarekin. Jakin ez zekienezer seguru esateko, bera baratzean aritzen baitzen, edo barnetegiko ikasleei frantsesapur bat irakasten, baina apaizgaien logeletan eta mugimendu arraroak sumatzenhasita zegoen, sartu irten gehiegi ibiltzen
|
baitzen
ilundu eta gero. Gure aitak kontatutadakit hori; izan ere, Salbatoreko barnetegian ikasia zen mutikotan, osabaren arrimura, eta garaitsu hartan amarekin ezkontzekotan bazen ere, joaten zitzaion oraindik ere, noizean behin bisitan.
|
|
|
Espainiar Estatuan irratiak arrakasta handia izan du izarren sistemari esker, hots, Iñaki Gabilondo edo Luis del Olmo bezalako irratilari ospetsu eta dirudunei esker, eta horrek nola edo hala onerako eragina eduki du irrati programatzailearen langintzan. Telebistan beste horrenbeste jazo da, kate pribatuek telebista publikoari entzule asko kentzen joan direnetik, Franco jenerala hilez geroztik RTVE jaun eta nagusi
|
baitzen
.
|
|
|
Gaur, Gabon bezperan, interesgarri iruditu zait gogoratzea, orain dela hirurogeita hamasei urte lehenbiziko irrati emanaldia izan zela, zeinean giza ahotsa, ordura arte inoiz ez espazioan zehar urruneira igorria? uhin hertziarren gainean ibili
|
baitzen
. Eta Fassenden en ahotsa igorria izan zen, preseski, Done Lukaren hitzak erreproduzitzeko.
|
|
|
Informazio irratia, aldiz, bigarren mailan geratu zen, ordurako? 1960ko hamarkadarako? sinesgarritasunaren arazoa problema izaten hasia
|
baitzen
, batez ere Hegoaldeko lau herrialdeetan. Irratia bakanka irteten zen kanpora, kanpoko informazioaren bila, salbu eta jaialdi eta antzekoetan, loterian, hondamendien aldeko ekitaldietan eta Franco-ri eskainitako txaloen berri emateko?
|
|
|
Horrela, 1875ean Elisha Gray k eta Alexander Graham Bell-ek telefonoa sortu zuten. Asmakariak egundoko garrantzia izan zuen, lehenengoz lortu
|
baitzen
giza ahotsa urrutira igortzea.
|
|
|
Azken irrati emandegi honetako zuzendari izan zen Frank Conrad-ek ospea erdietsi zuen 1920ko azaroaren 2an presidentetzarako hauteskundeen berri eman zuenean, orduko hartan Warren G. Harding errepublikarrak irabazi zuelarik. Baina Holandak ere bere egiten du lehenbiziko irrati emandegi erregularra egin izana, 1919ko azaroaren 6an hasi
|
baitzen
PCGG izeneko emandegia Haga hiritik emititzen.
|
|
|
Bestalde eta garai bertsuan, 1922an hain zuzen ere, ATT telefono elkarte iparramerikarra bitarteko berria negozio modura hasi zen kontsideratzen, argi edukiz ezen beraiek programazioen kontua albo batera utzi behar zutela, transmititzeari baino ez emanez, carrier soilak, alegia?. Baina, ideiak ez zuen arrakasta handirik izan, zeren New Yorkeko WEAF estazioa sortu zutenean inor ere ez
|
baitzen
joan irratsaioak egiteko tarte edo denborak alokatzera. Ez zegoen lar inzentiborik ekoizle beregainak programak sortzera anima zitezen.
|
|
|
Titanic en hondamena Marconi-ren familia osoaren akabera izan ahal izan zen, konbidatuta baitzeuden bidaia hartan Titanic itsasuntzian Atlantikoa zeharkatzera. Guglielmo k eta Bea emazteak uko egin zioten bidaiatzeari, azken momentuan semea gaixotu
|
baitzen
. Marconi bera Carpathia itsasuntzira joan zen zer gertatu zen eta ea operadorearen errakuntza izan ote zen galdetzera.
|
|
|
Hego Euskal Herrian irratia Primo de Rivera-ren diktadurapean sortu zen. Donostiar askorentzat egun handia izan zen 1925eko irailaren 29koa, egun hartantxe hasi
|
baitzen
emititzen Radio San Sebastián (EAJ). Emisore edo igorgailua Txubillo jarri zuten (Igeldo) eta estudioa hiri barnean.
|
|
|
Bestalde, tamaina txikiko animalia honen produkzioa baxua da, pentsuen bidez gizenduak izaten diren gainontzeko arrazek ez bezala haragi gutxi ekoizten baitu. Arrazoi hau dela medio, 60ko hamarkadan mestizaje gogorra jasan zuen, haragitara zuzendutako arrazekin gurutzatu
|
baitzen
: txarolesa, limousine, tudanca...
|
|
|
Ez dago argi noiz iritsi zen gizakia Kantauri aldera, hasieran oso jende gutxi izan bide
|
baitzen
eremu zabalotan bizi zena; gainera, ez zen aztarna askorik gelditu. Hala ere, Asón eta Karrantzako haranak ehizaleku aproposak izaki, ekialdetik etorritako lehen ehiztariak haran hauetako kobazulo eta erreken inguruetan azkar finkatu zirela pentsa daiteke.
|
|
|
Estatu Nazio frantsesaren ikuspegitik, ezin da ukatu aipaturiko elementu hauen garrantzia, eta guztiz oinarrizkoak suertatzen dira, bestalde, dagoeneko behin baino gehiagotan aipatu dugun hizkuntza politikaren aldetik. ...nahitaez erabaki politikoetan oinarritzen delarik; eta Frantziaren kasuan iraultzaileen politika nazionalak hizkuntza politika ere ekarri zuen, eskola politikatik bereiz ezin daitekeena hain zuzen72 Zentzu horretan,. Convention, eko Irakaskuntza Publikorako Batzordeko partaidea zen Grégoire k aparteko ardura erakutsi zuen frantsesa ezartzeko, bere iritziz nazioaren kohesiorako guztiz oinarrizkoa
|
baitzen
:
|
|
|
Mouton; 54 Lege hau aurrera jo ez zuen. Chaptal? planaren ondoren iritsi zen, eta aparteko garrantzia eman zion bigarren irakaskuntzaren antolaketari, hau izango
|
baitzen
Estatu zentralista eta ahalguztidunaren administraziorako koadro haztegia.
|
|
|
gorputza hartuz zihoan eskola dispositiboak oinarrizko irakaskuntzaren orokortzea ekarri zuen, honek ondotik joango ziren erregimenak alde batera utzita eskola Estatuaren zerbitzura jarriko zuen asmo politikoaren aplikazioa ekarri zuelarik. Estatuak ez zuen baztertu nahi guztiz alderantziz herriaren, zuzendaritza?, eta Guizot ek, zehazki, uste zuen, gai hori garrantzitsuegia zela Estatua ez zen edozeinen eskuetan uzteko, Estatua bera
|
baitzen
ordena sozialaren arduraduna.
|
|
|
(1 art). Jokoan dagoen Nazioarekiko identifikazioak duen garrantzia ezagutzeko bidea eskaintzen digu egoera horrek; zentzu honetan uniformizatzearen bidean izandako arrakastaren arrastoa antzeman daiteke, neurri handi batean behintzat, esate baterako, Revue pédagogique k 1833an frantses abertzaletasunarekin zuzenean lotzen eta txalotzen zuen eskolako eskuliburuen homogeneitatean, hau funtsezkoa
|
baitzen
dotrina, dissolvantes, en aurka egiteko94.
|
|
|
Goitik behera, eraikuntza honen alderdi guztiak arautu ziren: ...duratuko ziren agintariak (Irakaskuntza Publikorako Kontseilu Nagusia, kontseilu akademikoak, eskolak eta ikuskaritza), oinarrizko irakaskuntza (edukiak, irakasleak, agintari arduradunak,...), bigarren irakaskuntza (zentroak, agiriak,...), etab. Sare honen beste mailak gutxietsi gabe sareak berak du garrantzi nagusia, oinarrizko irakaskuntzak aparteko bultzada jaso zuela esan dezakegu, bera izango
|
baitzen
, Giolito k99 dioenez, batasun nazionalaren zutabea.
|
|
|
Horrela, Prost en106 iritziz, Estatuarekiko identifikazioa bultzatzen zen, eta, mentalité spécifique, ari eman zitzaion hasiera; hots, talde mentalitatearen aurrean gaude, komuna zen ideologiaren aurrean, irakasleek gorputz solidarioa osatzen zutelarik. Estatuaren agindupean zeuden, baina, era berean, administrazioaren indartzea zuten helburu, Estatuaren indartzea hitz batean esanda, hauxe
|
baitzen
beraien posizioa ziurtatuko zuen bakarra. Ezinbestean, honek irakasleriaren funtzionarizatzearen garrantzia azpimarratzera garamatza:
|
|
|
hezkuntza politikak ez zuen etorkizunik hezkuntza egitura eraiki ezean, eta legeak, nahia adierazteaz gain, ez zuen nahi hori gauzatzeko modurik izango, baldin eta gauzatze hori ziurtatuko zuen Estatuak kontrolatuko zituen administrazio tresnak sortu eta eraikitzen ez baziren. Oro har, Estatuak nazioa antolatzeko zuen beharrari erantzungo ziola esan daiteke, azkeneko txokora iritsiko zen administrazio egitura ahalguztidun eta omnipresentearen bitartez, horixe
|
baitzen
nazioaren ideia memoria kolektiboan txertatzeko nahitaezko baldin
|
|
|
Frantziaren kasuan bezala, hemen ere askatasun eta berdintasun printzipioen inguruan, eskola izan zen herritarren batasuna bideratu zuen tresna,, vasallaje? egoeratik herritar egoerara zihoan bidea burutu nahi
|
baitzen
(honek legearekiko berdintasuna ekarriko luke, eta berdintasuna litzateke, hain zuzen, askatasunaren printzipioa gauzatzeko modu bakarra) 112 Noski, herritarren multzoa nazioaren partaideek osatuko lukete, sortu nahi zen Estatu berriaren ardatza nazioa izanik.
|
|
|
guztientzat pentsatua izan zelarik. Estatuak lehentasuna eskaini zion oinarrizko irakaskuntzari, hau nazioaren etorkizunaren giltza
|
baitzen
. Zentzu horretan, herritar eskubideak eskuratu ahal izateko, jadanik Konstituzioak ezartzen zuen (gaztelaniaz) irakurtzen eta idazten jakin beharra nabarmenduko genuke117, baita katixima politikoen118 presentzia ere.
|
|
|
Ibid., 194 Interesgarria da, halaber, hezkuntza sistemaren barruan zutabe nagusia izan lukeen irakasleriaren egoera penagarriari aurre egiteko azaltzen zen beharra, honek, besteak beste, Administrazioaren kaosa islatzen baitzuen eta Estatuaren eraginkortasuna kolokan geratzen
|
baitzen
. Antzeko zerbait dio Gil de Zárate k 1838ko legearen eraginkortasun ezari buruz hitz egiten duenean:
|
|
|
irakasle gehienak, kulturagabeak eta ezjakinak; bakar batzuk?, los más instruidos?? oso gauza gutxi irakasteko gai; hori gutxi ez bazen, dago Estatuak ezin ziola bere hezkuntza sistemaren eraikitzeari heldu, baldin eta ez bazion irakasleriaren prestakuntzaren arazoari lehentasunik ematen, horixe
|
baitzen
funtsezko baldintza oinarrizko irakaskuntza herri osoari zabaldu ahal izateko gero. Irtenbidea. Escuelas Normales?
|
|
|
Dena den, tartean bide honi urratzeko ahaleginak egin baziren ere, ikuskaritzaren benetako sorrera 1849an izan zen, orduan abiatu
|
baitzen
ikuskaritzaren antolaketa erregularra. Ruiz Berrio-k dioenez,, el nacimiento del cuerpo de inspectores se debió mucho al afán del gobierno por vigilar, controlar y dirigir la enseñanza en todos sus pormenores? 247 Zaindu, kontrolatu eta zuzendu, horiexek ziren ikuskaritzaren ardatz nagusiak.
|
|
|
Egia da, Moyano legean klase zuzendarien formazioari buruzko ardura klase herrikoienari buruzkoa baino indartsuagoa dela antzeman daitekeela aipatutako ikasketen antolaketa hierarkiko horrek nahiko garbi utziko luke hori, baina, oro har, Europako beste herrialde askotan Estatu Nazioa eraikitze prozesuaren barruan detekta zitekeen eskemari erantzuten ziola esan daiteke. Gizartearen modernotze prozesuaren aurrean zeuden (nahiz erritmoak berdinak ez izan) eta gizarte tradizionalaren kultur heterogeneitatea oztopotzat hartu zen prozesu horretarako, kultur homogeneitatearena
|
baitzen
prozesuak ezartzen zuen behar nagusienetariko bat, eta estatu nazioaren markoak eskainiko zuen homogeneizatzerako testuinguru aproposa. Ez dugu uste, eta hemen bat egiten dugu Gellner ekin Kedourie k dioenaren aurka, nazionalismoak nazionalismo espainiarrak kasu honetan (edota Estatuaren nazionalismoak, nahi izanez gero) homogeneitate hori inposatzen zuenik.
|
|
|
Ez dugu uste, eta hemen bat egiten dugu Gellner ekin Kedourie k dioenaren aurka, nazionalismoak nazionalismo espainiarrak kasu honetan (edota Estatuaren nazionalismoak, nahi izanez gero) homogeneitate hori inposatzen zuenik. Aldiz, gure iritziz, homogeneitearena gizarte berri hori eraikitzeko nahiak zekarren edo sortzen zuen beharra zen; baina homogeneitate horrek nazionalismo moduan azalduz bukatu zuen, nazioarena
|
baitzen
modernotze prozesuan behar zuen Estatu motaren Estatu Nazioa zutabe ideologiko legitimatzaile nagusia. Zentzu horretan, zentralizatu eta uniformea zen hezkuntza sistema nazionalak funtsezko zeregina bete zuen, erabat monolitikoa zen hezkuntza sistemak ahalbideratu baitzituen gizarte modernoaren eraikitze baldintzak.
|
|
|
Zeren lehengo batean eztulka hasi
|
baitzen
, eta hegoekin sama babesten. Gau osoa eman zuen eztarriko lakarra kendu nahian, koj koj koj moduko zaratatxoekin.
|
|
|
Dingletik joateko intentzioarekin, egiteari ekin nion goizean goiz. Hala ere, hain goiz joatea alferrik izan zen, handik ez
|
baitzen
ia autorik pasatzen. Ordu eta erdi eman nuen bertan, geldi, zain, furgoneta urdin bat geratu zen arte, leiho ilunak zituena.
|
|
|
Bi egunetik behin. Zeren, finean, bera ez
|
baitzen
Irlanda hartara modelotxoak luzitzera joan, ezpada Eider, bere neska, bere laguna, bere bizitza, bere izateko arrazoia aurkitzeko nahiaz.
|
|
|
Emozio pittin bat sentitu bazuen ez zen izan hango paisaiengatik, baizik eta Eiderrek ibilitako bide eta txokoak ezagutzeagatik. Eta hori, emozioa alegia, bidaiaren aurreneko egunetan baino ez, ezen gutxi gutxika amorru berezi bat ari
|
baitzen
jabetzen Txemaren sentimenduez: alde batetik Eider gogorarazten zion guztia kakaztuko zuena, eta bestetik bere neskalagunaren pausoen gainean ibiltzearen ideia bururatu zitzaion eguna madarikaraziko ziona.
|
|
|
Nahikoa zen horretarako Eiderrek aipatzen zuen gida hori bere gelako apalen batean aurkitzea, eta artxiboz artxibo, izandakoaren pausoak jarraituz, bigarren, hirugarren, laugarren... enegarren artxiboa zabaltzea. Zeren gida famatua Eiderren gelan egongo
|
baitzen
seguru asko, eta beharbada Txemaren eskuetan kulunkatu zen unetxo batez, Irlandako historia liburuei gaineko hauts apurra kentzen ibili zenean. Beharbada hantxe egon zen, norbaitek irekiko ote zuen esperantzaz kargatua, nork daki zein sekretu gordeaz bere orrien artean.
|