|
2009
|
|
|
Oso egokia iruditzen zait, Lourdes, italiar literaturak eta kulturak Lertxundiren lanean izan duten garrantzia azpimarratzea, garrantzia presentzia bilakatzen
|
baita
zenbaitetan. Gogoan dut Ihes betea eleberriaren zati nabarmen bat Triesten kokatzen duela, eta eleberriko protagonistetako bat Umberto Saba bera dela.
|
|
|
Aipamenak modu askotara egin daitezke. Dena den, egin dezagun, hasteko, Posner en liburu klasikoarena, berrikitan kaleratu
|
baita
horren hirugarren argitaraldia.
|
|
|
hortxe dira, eta aurretiaz aipatu esamolde hori, hau da, ex facto ius oritur, moldatu eta itxuraldatzen dute, egitadetatik asmamenera doan bidean, ex fabulae ius oritur gauzatu arte. Irudimenean eta sorkuntzan ere, zuzenbideak badu zeresana, mundu propio baten jabe den neurrian, nahitaez gizartearen egunerokotasunean kokatzen
|
baita
.
|
|
|
Dura lex, sed lex. Hasian hasi, brokardo horrek ematen digu aukera literaturaren legeari buruz jarduteko, literaturak bere legeak baititu; beharbada, beharrena, legerik eza, horixe
|
baita
gizakiari eska dakiokeen lehen baldintza literatura egiteko.
|
|
|
Ez diot aurkitzen beste helburu espezifikoagorik. Hortik aurrera, eta hori
|
baita
oinarrizko puntua, dena da logomakia, hitzontzikeria, eta hobeki edo okerxeago planteaturiko eta garaturiko erretorika hutsa. Kritikariari balio dio jezteko eta jibarizatzeko bere burmuinaren neurrira; irakasleari balio dio asignatura bat burokratikoki antolatzeko; idazleari balio dio merezi duten autoreei kopiatzeko eta plagiatzeko; eta irakurle arrunt eta sinpleari sendatzeko kolesterolak, bizitzaren belzturak eta bakardadearen zuritasunak eragindako gaitz guztiak, eta, jakina, moztasun mentalak, aurreiritzi eta ziurtasun faltsu bilakaturik.
|
|
|
Eta hori literatura hain delako gizakiarekiko errespetutsua non ez
|
baita
gauza aldatu nahi ez duen inor aldarazteko.
|
|
|
Ondo edo gaizki, hori beste kontu bat da. Izan ere, literaturaren ur nahasietan aurrera egitea oso zaila
|
baita
. Eta batek aurrera egiten duen bezala, beste batek atzera egiten du.
|
|
|
Pertsonaia nagusia Latin Amerikako erbesteratu bat da. Hainbeste urtez bizi izan da bere sorterritik kanpo non hasi
|
baita
ahazten bere ama hizkuntza. Aldi berean, ohartzen da jendeak utzi diola berak dioena aditzeari.
|
|
|
Horrek guztiak ez du mutikoa asaldatu. Ohikoa
|
baita
. Berak etxeko eremuak aztertzeari ekiten dio maiz, batez ere oin azpikoak:
|
|
|
Zoritxarrez, abuztuaren hamabostetik heriotza data gehitu dakioke Antoñanaren fitxari. Hala ere, fitxa hau itxi eta artxibatu nahi izanez gero, luzerako izango dugulakoan nago, irakurleok idazlearen testuak leitzen ditugun bitartean, honen ahotsak (hauxe
|
baita
idazlearen arima) bizirik baitirau. Eta badago zer irakurri, Antoñanak sormen lan oparoak eman dituelako azken berrogeita hamar urteotan gaztelaniazko literaturan.
|
|
2010
|
|
|
Badakit ados zaudela, Alberdirenak mundu idilikorik ez duela azaleratzen esaten duzulako. Baina, badakizu, gurean hain izan da indartsua kostunbrismoak abertzaletasunetik literaturan, artean, edo musikan (operan) eragin duen irudi estereotipatua, ezen hitzaren beraren erabilerak bat eragitea erraza
|
baita
.
|
|
|
Eskertzen dizut, Esti, Marie Darrieussecqen liburua aipatu izana, oso gustukoa dudan idazlea
|
baita
. Nik ere atsegin dut gai bat hartu eta muturrera eramateko duen gaitasun hori, idazkera zorrotz hori, motibo bat hartu eta akitzeraino zukutzen duena, kiskillosoa, obsesiboa ia.
|
|
|
Neuk Elorriagaren nobelari heldu nahiko nioke, horixe
|
baita
, Alberdiren eta Barandiaranen liburuekin batera, neuk irakurri dudana.
|
|
|
Lehengora itzuliz, ordea, Eider Rodriguezen Katu jendea liburuaz hemen esan diren kontu eta ipuin aipagarrienen («Katu jendea», «Omarren uda»?) balorazioekin bat nator orokorrean. Aritzek liburuko ipuinen gaien arteko koherentzia aipatu du eta, egia esan, liburuko zazpi ipuinetatik hiruzpalautan desioaren eta edertasunaren inguruko hausnarketa gailentzen da, baina eztabaidaren hasiera aldera Aritzek esan duenari aurka eginez, zinez ez dut uste horretan oso sakonera iristen denik, ez du «hausnarketa handi bat» garatzen, ez
|
baita
hedatzen; handik eta hemendik abordatzen du, asmo orohartzailerik gabe, orri gutxiko ipuinetan egin litekeen neurrian.
|
|
|
Aldudera doa mediku 1905ean, eta sasoi horretan Eskualduna astekariarekin kolaboratzen hasi zen. Aldudeko medikua guztiz apartekoa da euskal letren Parnaso txikian, bera
|
baita
laiko bakarrenetariko bat gure literaturaren historiako elizgizonen segida kolorebakoan. Liburu bi plazaratu zituen, Buruxkak (1910) eta Beribilez (1931), zein baino zein pozoitsuagoak Villasanteren ustez.
|
|
|
txatarrak, ferritina deritzo, burdinari lotua
|
baita
–
|
|
|
hainbestekoa eta hain ahulgarria
|
baita
.
|
|
|
25 urte ditu, markako arropa atsegin du, ezpainetako barra eta kotxeak. Esan gabe doa, Rajaa Alsanea ez dago gobernuan, bere lurraldean emakumeek iritzia ematea ez
|
baita
gauza arrunta. Ezin dira txofer izan, eta hauteskundeetan ez daukate bozkatzeko eskubiderik.
|
|
|
Zerrenda horretan, lehendabiziko, Uxue Alberdiren izena jarri behar dugu, bera
|
baita
bi generoetan, bertsoan eta eleberrian, joan den urtean gehien nabarmendu zena. Udaberrirako ateratako Aulki jokoa urteko eleberririk interesgarrienetakoa izan zen eta Donostiako Liburuaren Eguneko azokan euskal libururik salduena, Atxagaren Zazpi etxe Frantzian eleberriaren ondotik.
|
|
|
«Laurogei bat hitzaldi emango nituen lehen urtean. Oraindik jarraitzen dut hitzaldiak ematen, liburua saldu egiten
|
baita
. Hamargarren edizioa agortu egin da», esan zuen.
|
|
|
Eta sarritan konturatu gara, eta hau denon esperientzia da agian, hainbat urte lehenago irakurritako lan batera itzultzea, gaztetan irakurritako batera agian, oso esperientzia desberdina suertatzen dela askotan. ...olai Bolkonsky Printzearen heriotza; Anna Kareninan, Annaren eta Vronskyren arteko harremanak ez dirudi agian duela berrogei urte zirudien bezain erromantikoa, baizik eta suntsitzailea eta itogarria, eta Levin, bere huts guztiak gorabehera, argi positibo, are heroiko batean agertzen zaigu; Don Kixotek subertsiboagoa dirudi duela urte batzuk aurrenekoz irakurri genuenean baino, irakurlea ohartzen
|
baita
, batik bat bigarren atalean, Cervantes ez dela Kixotez eta Santxoz trufatzen ari, baizik eta haiek topatzen duten jende ustez «sanoaz». Benetan, nobelak bere freskotasun eta modernotasunagatik harritzen du orain, eta are modernismoaren hainbat alderdiren aitzindari izateagatik.
|
|
|
Steinerrek memoriaren defentsa sutsua egiten du, irakurtzeko ekintza klasikoaren oinarrizko faktorea
|
baita
. Irakurleak oroimena zuen, eta irakurritako testua kokatzerakoan, beste testu askoren oihartzunak zituen lagun.
|
|
|
Eta zuritasuna, ezerezaren zuritasuna, heriotzaren sinbolo da; hanka zuridun zaldia euskal tradizioan heriotza den legez. Horixe
|
baita
heriotza, zuritasun infinitu eta perfektua. Heriotzak ez baitu begirik, ezta arnasarik ere.
|
|
|
Dublin aldera joaten naizen bakoitzean, handik pasatzen naiz beti. Guinness pinta pare bat hartuz, The Dubliners entzunez, altabozetatik ez
|
baita
besterik ateratzen. Zer eta nola bestela??
|
|
|
Nik uste dut horregatik itzultzen naizela, noiz edo noiz, Altxor uhartera: ez abenturagatik, ez altxorrarengatik, baizik eta Jim Hawkins hazten ikusteko berriz ere, eta gogoratzeko bertan daukagula gaizkia, hurbil eta erakargarri, hainbeste ezen batzuetan zaila
|
baita
ongia deitzen dugun horretatik bereiztea.
|
|
|
La isla del tesororen nire aurreneko edizio maiztu hark, Gipuzkoako Kutxarenak, gurasoen etxean jarraitzen du, ordea, badudalako norekin traizionatu: Treasure Islanden euskarazko itzulpen ederrarekin, zeinaren patua ez
|
baita
izan, zorionez, gure hizkuntzara itzulitako literatura unibertsaleko titulu ibaizabaltar askorena bezain ankerra, berriki berrargitaratu baitu, hosana!. Elkar etxeak.
|
|
2011
|
|
|
Ahaleginak egin dira berriki Afrikako hizkuntzen ikasketa Afrikako unibertsitate berri batzuen curriculumean sartzeko. Programa honek ez du, noski, etorkizunik, unibertsitate mailan ere betikoa eskaintzen
|
baita
: ohiko atsotitz korda, dortokari eta tigreari buruzko istorioren batzuk eta trebatu gabeko hizkuntzalariek idatzitako gramatika liburu mordoxka.
|
|
|
Horretarik haurren herioketa eta biztanleriaren galera. Egiteko hau auzolana bezala hartzen
|
baita
[prestation], ez da ordaintzen, eta emazteki langile hauek ez dituzte elikatzen.»
|
|
|
Luze hitz egin genezake tradizioaz, haren moldagarritasunaz, bilakaeraz, baina 3 Mariak eleberriaz behar dugu orain. Eta Marijok sarrera egin ondoren, zahartzaroa hartuko dut mintzagai, horixe
|
baita
akaso eleberriak planteatzen duen gai nagusi edo, gutxienez, nabarmenena. Arrazoi du Marijok liburu honetan zahartzaroa amaiera baino gehiago hasiera dela dioenean, horretarako aukera ematen baitio Txuri protagonistari senarraren heriotzak, berriz hasteko aukera.
|
|
|
Atal autonomoz osaturiko saio estrukturatuak dira biak, baina niretzat gai batasunak nabariagoa egiten du bizkarrezurra Izagirreren testuan. Euskararen heriotza osteko azterketa forentserako aztarnak biltzea da saioaren ikuspuntua, pozoitze baten ondorio izango
|
baita
, Izagirreren iritziz. Esate baterako, lehenengo atalak soilik aipatzeagatik, hizkuntzaren neutrotasunaren auziaren aurpegi ezberdinak hartzen ditu hausnarketagai.
|
|
|
Bat nator, Lourdes, esan dituzunekin eta nik ere uste dut zaila izango zaiola beste inori Izagirreren tamaina literarioko saio bat plazara ekartzea, zuk ongi esan bezala, hemen herdoila bera ere eder agertzen
|
baita
ia, a ze erakustaldia. Baina kasu, herdoila horixe baino ez da, herdoil, eta beharrezkoa da tarteka inork gauzei beren izena ematea, batez ere beste batzuk gauzei berenak ez diren izenak ematen ari baldin badira.
|
|
|
Halaxe suertatzen da Eskarmentuaren paperak saioan ere, egileak bizitzaz pentsatzen baitu bizitza pentsatzeko. Hortik Il mestiere di vivere lanarekin eduki litzakeen loturak, literatura, baltsamo ez ezik, mundua ulertzeko, mundura hurbiltzeko tresna ezinbesteko bihurtzen
|
baita
Lertxundirentzat.
|
|
|
Liburu interesgarri askoa iruditu zait, gutxi baitira gure hizkuntzan poskolonialismoaren nondik norakoak hain ondo, hain zehatz landu dituztenak. Poskolonialismoaren helburua
|
baita
gatazka orotan inplikaturik dauden alderdi guztiak kontuan hartzea, inolako diskriminaziorik egin gabe. Eta hala egin du Sarrionandiak, bereber mundua deskribatzeko orduan.
|
|
|
Nik ere gustura irakurri dut 3 Mariak, kontalari trebea
|
baita
Arantxa Urretabizkaiak liburu honetan garatu duen narratzailea, eta berorrek ezari ezarian eroango zaitu orrialdeetan barrena, halatan non konturatu barik korapilatuta aurkituko baitzara liburuaren atmosfera gerontologiko baikor horretan. Baina ez nator guztiz bat Estik, Marijok eta Aritzek plazaratu balorazioekin.
|
|
|
Liburuaren tankera definitzerakoan, editoreak «autobiografia» hitza dakar aurrenik, ukatuz bada ere; ondotik berriz, «dietario» motakoa dela zehazten du, bere eguneroko ohar solteen bitartez mintzatzen
|
baita
egilea: hausnarketak, oroitzapenak, idazleen aipamenak, eta abar.
|
|
|
Kolonialismoak eragindako zauriei erantzun eta konponbide bat bilatzeko orduan, teorialari poskolonialari ezinbestekoa zaio nazioa eta hizkuntza zein egoeratan aurkitzen diren eta haien erronkak zeintzuk diren aztertzea. Ariketa garrantzitsua da hori, helburua
|
baita
kolonialismoaren logikari jarraipenik ez ematea. Iruditzen zait Moroak gara artean?
|
|
|
Intelektualaren rola aipatzerakoan, Spivaken «Can the Subaltern Speak? »en bi bertsioak nituen buruan. Lehenengoan, 1988an argitaratutakoan, Indiako pentsalariak ezezko biribil batekin erantzuten zion aipatu galderari, bere argudioa baitzen nortasun subalternoak ezin duela bere ahotsean hitz egin, subalternitatearen ezaugarri intrinsekoa
|
baita
lehen pertsonan hitz egiteko aukerarik ez izatea. Bestela balitz, subalternoa izateari utziko lioke.
|
|
|
Horrek ondo islatuko d (it) u, beharbada? protagonist (ar) en izaera nahaspilatua (k) baina ezinago nekoso egiten dizu irakurketa, kaotikoa
|
baita
hari eroalea. Irakurle gisa ordena pixka bat behar dut, jakin behar dut, edo susmatu behintzat?
|
|
|
dena handiagoa da. Begiak galtzeko toki gehiago dago, eta oinez zabiltzanean txikitasuna nabaritzen duzu, dena
|
baita
oparoa, are erraldoia, eta zu txikia, are ñimiñoa.
|
|
|
Irudi luke, adibidez, Lichtensteinek marraztutako hainbat pertsonaiak Tea party batera gonbidatu behar gaituztela, hain dira [wasp!]. Baina begiak zorroztu ondoren ñabardurak eta ezkutuko keinuak sumatuko ditugu, funtsean, Roy Lichtenstein artista klasikoa
|
baita
. Gaurko ikuspuntutik klasiko direnak buruan zituen, eta horien omenezko keinu ugari ditugu artelanetan:
|
|
|
Carlos de María y Camposek berriro oker bera egin zuen santu nafarraren hagiografiaren gidoian. Ezabatze prozesuaren helburua, oraingoan, Nafarroako erreinuari eraso egin eta lurraldea inbaditu zutenen identitateari buruzko aipamen guztiak baztertzea da, halatan non, azkenean, ez dagoen jakiterik, ez
|
baita
esaten, noren kontra borrokatzen ari ziren nafarrak, ez zergatik, ez nork eta zergatik eraitsi zuten Jatsutarren gaztelua, ez eta zergatik erbesteratu behar izan zuen ere santu izango zenaren familiak.
|
|
|
Eta han aipatu nituen dakizkidan hiru hizkuntzak: bat, euskara, etxetik jin
|
baita
; transmisioa, nahi baduzu. Bigarrena, frantsesa, erranez irekidura ikaragarria dela, beste literatura bati buruz eta nahi dena, eta hori dela, erraiteko maneran, hizkuntza inposatua, baina onartua.
|
|
|
Nik ez dakit, ez dut sekulan estudioetan ukan, baina izana naiz aldi bat baino gehiagotan AEBetan, eta han, tutik ez baitakit ingelesez, bi hizkuntza erabili ditut: euskara, euskaldunekin nintzelarik, eta dudarik gabe, espainola, AEBetan bigarren hizkuntza
|
baita
. Horretan naiz.
|
|
|
Periko Lopez Etxezarreta irakaslea da, gazte artean mugitzen da eskola publikoan, institutu batean, eta eskarmentu handiko gizona da. Ez
|
baita
alferrik irakasle izan azken hogeita hamahiru urte hauetan. Eta besterik gabe, zuzenean bota diot galdera:
|
|
|
Horixe da bere garaiko arte modernoari Adornok eskatu zion zinezko konpromisoa (Rothko, Pollock, Schönberg, Paul Celan edo Samuel Beckett). Ez zen hori berria erromantizismotik aurrera, artea krisian egon
|
baita
beti modernitatean. Beste modu batera esanda, krisi egoera horixe izan zen modernitatearen muina, eta abangoardiak izan ziren krisi horren historian azkeneko kapitulua.
|
|
|
Gero jakin dugu leku hartantxe, Donostiako Aiete auzoan, Mamelena izeneko etxe bat egon zela, jatorrizkoa eta lehena, Martaren amaren aldeko familiarena; baina oraingo Mamelenan, mahai txuriaren inguruan gosari legea eginez, gure elkarrizketa antolatzen xahutu ditugu aurreneko uneak, ez iraganaz mintzatzen. Zein hizkuntzatan egingo dugun galdetu diogu lehenbizi, euskara ez
|
baita
berarentzat jaiotetxekoa, nahiz eta batzuetan, Bidanian pasatako boladetan hartutako azentuari esker, halaxe ematen duen. Berak dio liburuak ere idatzi izan diren hizkuntzan irakurtzea gustatzen zaiola, eta euskaldunekin, eta ERLEA bezalako aldizkari batentzat, nahiago duela euskaraz egin, gehiago kosta arren.
|
|
|
Lehen autoa, nerea? Anaia gazteenak atzemana zidan 2CV Citroën zahar bat, eta zaharberritzekotan erosia, Panpili brikolatzen loriatzen
|
baita
. Aitzineko ezker aulkia, gidariarena, falta zen.
|
|
|
Egoeraren komikaz baliatzeko, eta autoa gasolinaren betean baitago, karkulu egiten hasten naiz, noradino behar dudan pusatu, eta handik itzuli, mekanikaren egarriak etxen utz nezan, ttanko. Belateko errebide zaharrean (berriaren tunela hetsia
|
baita
) gelditzen naiz, iturriko uraz goxatzeko motorraren ezin hiltzeak piztearen kezka kentzen baitit. Elizondo, eta Elbete.
|
|
|
Zazpi urteko erbestealdia amaitu ondoren, Okonkwo itzuli da etxera, ohartzeko bere herria hankaz gora jarria dagoela. Nwoyek, bere seme zaharrenak, «Ni haietako bat naiz» esan du, erlijioz aldatu denean; izena ere aldatu du, orain Isaak deitzen
|
baita
eta kristaua da. Okonkwok dio bere herrikoak «emakumeak baino bigunagoak bilakatu direla» bera lur arrotzean egon den bitartean.
|
|
2012
|
|
|
Halaxe jardun da jendea herrian. Beste gairik ez
|
baita
izan urriko apustu handiaz geroztik Amezketan.
|
|
|
are ahaztu nahi izan nituen pertsonek ere ziur asko. Memoria den kontinente lainotsu, labainkorrarekin, apurtutako ispilu horrekin lan egitea zaila bezain asaldagarria izan daiteke, jokoan sartzen
|
baita
, bizi izandako biografia ez ezik, amestutakoa.
|
|
|
Ez dago etenik, ezin da etenik egon. Horixe
|
baita
Mesoamerikako kosmogoniaren funtsa: jainko jainkosen arteko lehia eta guda bizia, odoltsua eta errukigabea.
|
|
|
New Yorken, orain dela hamaika urte, irailaren 11n, izan ziren atentatuak dauzkat gogoan. Haiek gertatu eta berehala, neure artean pentsatu nuen, eta orain badakit hala izan zela, World Trade Center eko 1 eta 2 dorreen kontra talka egin zuten bi hegazkinek ez zituztela etxe orratzak eraitsi, eta are gutxiago 7 dorrea, hori guztia ezinezkoa
|
baita
fisikoki. Aski da hori ikusteko batxilergoko Fisika maila aplikatzea:
|
|
2013
|
|
|
Tyranni zientzia izena duten txori oihulariak dira batzuk. Horiek ez dute kantatzen ikasten, genetikoki transmititzen
|
baita
kantua; sortzetikoa da. Badaude bestetik Passeri zientzia izena duten txori kantariak.
|
|
|
Australiako hego ekialdeko kostaldeko muturrean gaude, Tasmaniako itsasoko kostaldean, Zelanda Berritik hurbilen dagoen aldean. Yuin izeneko aborigenak bizi dira hemen hemeretzigarren mendearen bukaerako urteetan, Yuinjendea oraindik aritzen
|
baita
baleenehizan hogeigarren mendearen atarian. Gau erdian irten dira gure trainerillak bezalako bitxalupatan; sei gizon itsasoratu dira txalupa bakoitzean.
|
|
|
Bisitariak Old Tom du izena eta marinelen ezagun zaharra da; ez dagizaseme bat, ezpalarta bat baizik, orka bat alegia. Old Tomek txalupako branketan lotutadauden sokak hartu ditu hortz artean eta hortik aurrera marinelek ez dute arraun eginbehar izan, bera aritu
|
baita
txalupetatik tiratzen. Old Tom ez da bakarrik etorri; guztirahogei bat orkak bidaiatu dute taldean.
|
|
|
Ez zen txantxetako kontua, Elizatik urrun ibiltzea Jainkoagandik urrun bizitzea baino larriagoa
|
baita
gizarterako, eredu eman lezake, «ejenplu txarra» eta «eskandalua». Konbentzio sozialak ezin dira nolanahi hautsi.
|
|
|
Ameriketan ere ez
|
baita
sosa phalaz hatzamaiten.
|
|
|
herritik urrun ez
|
baita
nihun zorionik enetako.
|
|
|
Badago nobela bat, Manuel Iribarrenena, S an hombre, ikaragarri ondo kontatzen duena fusilatze bat Gaztelugibelean. Hain ondo kontatuta dago, pentsatzekoa
|
baita
bera han egon zela, bertan. Eta deskripzioa bat dator, guztiz, beste Iribarrenek beste idazki batean egin zuen beste deskripzio batekin.
|
|
|
Diskurtso hori ez zait gustatzen. Ez
|
baita
ahaztu behar hau guztia aldez aurretik planifikatuta zegoela. Eta hori ahaztu egiten da.
|
|
|
Kepa bitxilore batekin joan zenetik bakarrik bizi zara. Baina ez, neska gazte hura, Keparenikasle hura, ez zen bitxilorea, eta zu ere ez zara geranioa, oso itsusia
|
baita
emakumeak loreekin konparatzea. Jendeak ez daki ezer loreez.
|
|
2015
|
|
|
Ez dut imajinatzen Florentino Goikoetxea bere bizitza eta ekintzakkontatzen. Eta, alde batera, pena da, paradoxa itsusi bat sortzen
|
baita
. Nazienaurka ezer egin ez zutenek. Jean Paul Sartrek, adibidez, Vladimir Jankélévitchiedota Alan Ridingi sinisten badiegu?
|
|
|
Liburu azalak sentimentalismoari egiten dio aipamen, nobela bera afektuen gainekoa bada ere. «Pertsonala» hitza bera Oñederraren afektuen gainean idazteko moduari lotuta ulertzen dut, Lourdes Otaegik aipatu bezala gauzak zuzen eta zehatz esateko obsesio horrekin, afektuak hitzetara eramatea ez
|
baita
kontu erraza. Eta idazleak ez du ezkutatzen zailtasun hori, hortik giza harremanen konplexutasuna eta gaizki ulertzeen mehatxu etengabea.
|
|
|
Garbiñe Ubedaren lana aipatuko dut nik.Hobe isilik nobela denboran eta geografian egindako bilaketa bidaia baten kronika da, non Bakartxo, bidaiaren protagonista, gerraren ausiabartzan desagertutako aitona Joseren bila abiatzen
|
baita
. Kronika nobelatu honetan, Garbiñe Ubedak kontatzen dizkigunak oztopo handirik gabe garantzen dira:
|
|
|
Harri eta Herri lau zatitan banandu zuen Gabriel Arestik eta badirudi atal bakoitzak poetika egiteko modu desberdinak erabiltzen dituela. Anjel Lertxundik ikusi duenez, oso esanguratsua da liburuari Gabriel Arestik jarri zion eskaintza, hor euskal kultura literario osoa agertzen
|
baita
, bai euskaraz idazten duena (Martin Arrizubieta, Joxe Azurmendi, Antonio Arrue, Luis Mitxelena, Manuel Lekuona, Emanuel deitua, Txomin Peillen, Aurre Apraiz, Mikel Lasa,) bai gazteleraz (José María Basaldua, Vidal de Nicolás, Gregorio San Juan, Julio Maruri, Blas de Otero, Antonio Jiménez Paricás), horietako gehienak Alderdi Komunistaren inguruan ari zirenak.
|
|
|
amaieratik hasten
|
baita
sentimendua tenkatzen,
|
|
|
Ez dezagun ahaztu nazioarteko izen ezaguna, «jai alai». Horixe
|
baita
gure jokoa: festa, jaia eta ikuskizun familiarra.
|
|
|
–Birusa sartu zaio?. Bada, horixe gertatu zitzaidan niri, birusak harrapatu ninduela.» Pilotazalea da, batetik, eta negozioaren parte, bestetik, Aspeko bazkide
|
baita
. Afizioa, eta interesa, biak dira nahasi emakume honen baitan.
|
|
|
Astelena pilotaren katedrala izan da. Alabaina, nik haren agora izaera azpimarratuko nuke, denetarik izan
|
baita
han: politika, musika, moda desfileak, boxeoa, harri jasotzaileak, aizkora, ongintzazko jaialdiak, zinema, antzerkia, zirkoa, armadaren aterpe, oilar borrokak, ezteiak, mendeurrenak, ezkontza despedidak?
|
|
|
Oraino 30 minutu baina Lurretik baizik 10 minutuz lan egiteko agindua dator. Aldrinek lur barnean pastanagre bat moldatu behar du, eta ezin, harria gogorregi
|
baita
. Amor ematen du.
|
|
|
Orduko pilotarien berri jakin nahi izatera, ikus 1960ko Ama Birjinetan aritu zirenen zerrenda, hor ikusten
|
baita
ederki Goizuetako Olaizolatarrek Aranon zituztela lehenagoko zainak (154 or.):
|
|
|
Eta nola izaten diren kontuak? Gaur pentsatzen dut, beti zer edo zer ikasi egiten
|
baita
, frontisa duen pilotalekuari frontoia deitu geniokeela, eta laxoan aritzeko plaza libreari, berez frontisik ez duenari, pilota plaza. Gero esanen dute ez diodala errespeturik Euskal Akademiari.
|
|
2016
|
|
|
Uste dut kasu egin behar diogula poetari, Gabriel Arestiri, Pedro Salinasi jarraituz, esan zuenean Maldan behera «maitasun arrazoia» dela, «razón de amor» alegia, bakartasunetik maitasunera nolako bidea dagoen kontatzen duen historia. Bakartasunetik maitasunera, bakarrik ez geratzeko, poeman horrela gertatzen ez bada ere, bakarrik hiltzen
|
baita
heroia.
|
|
|
Aldizkariaren lehen alean taldearen helburua plangintza kulturala ez zela adierazi arren, bada horren kontrako adierazlerik barneko artikulu batean, literaturaren irakurketa ugari baten alde egiten
|
baita
, arte moduen arteko elkarrizketan sinetsita. Solaskide bilkurako bazter batean eserita, horixe zekusan begiraleak.
|
|
|
Baina hori triste xamarra iruditzen zait. Okzitaniako Tolosan bazen kantari bat, Claude Nougaro. Frantzian famatua eta maitatua zen?, eta behin erraiten du, errugbiaren toki azkar bat
|
baita
Tolosa: Tolosan, amonek ere maite dute gaztaina, borroka erran nahirik, guduka.
|
|
|
Nire aitari, nire amari, tokatzen zitzaien omenaldi hori jasotzea, baina horren ordez, zauriz betetako bizitza ozpindua izan dute eta izan dugu, erabat ahaztuta, ezabatuta. Gutaz gogoratzea ez
|
baita
batere erosoa.
|
|
2017
|
|
|
Erorketa ondorio dela eta ez kausa (135 or.); adin batetik aurrera, nahiz eta bizirik egon, iraganeko oroitzapen bat garen ideiarekin erosoago bizi garela denak (137 or.). Liburuaren bigarren erdia hastearekin batera ipuinek beherakada bat jasaten ote duten, «Frentera begiratu», «Ez dut eraiki genuen katedral hartan lurperatua izan nahi», beste edozein ipuin bildumatan baleko liratekeen bi ipuin horiek hemen makalaldi igarokor dira, gainontzeko ipuinen maila altua agerian uzten baitute batez ere. Oro har, Gelditu zaitezte gurekin gure garaiaren diagnosi ezinbestekoa egiten duten ipuinen bilduma
|
baita
.
|
|
|
Urteetan zehar bere unibertso propioa eraiki du aitzinakoen eta garaikideen irakurketa pertsonalaren fruitutzat. ...zismoaren eraginak mundu ikuskera garaikide eta hiritarrarekin bat egiten du, eta, genero klasikoen deiturak baliatuz, esango genuke poesia anakreontikoa eta erotikoa direla eglogarekin batean bere genero poetiko maiteenak, baina hori Anselmiren finezia klasikoa azpimarratzeko helburuz soilik esan daiteke, azken batean gure garaiko bizitzaren bakardade eta desamodioari buruzko poesia sentsoriala
|
baita
Anselmirena, metaforaren hegaletan, eduki existentzial sakonagoaren iragarle bilakatzen dena. Edonola ere, Anselmiren poesiari halako melankolia bat dario; ahapaldi labur eta fragmentarioen bidez, zorionaren desira beti iheskorraz mintzo zaigu, bakardade afektiboaz.
|
|
|
Azken horretan aztertu ditu Manterolak XX. mendeko urteetan gauzatu bai baina kontsignatu ez diren hainbat kontu: emakumezko artistekin gertatu dena, kasik ez
|
baita
haien arrastorik geratu?, korronte nagusietatik kanpo ibilitako artisten kasua, arte txikien sistematizazio eza, edota artistek euskara albo batera lagatzea. Dena dela, satisfazio galanta izan da «Euskal Herrikoa?» deritzon epigrafea irakurtzea liburuaren amaieran ia ia, 263 orrialdeetan.
|
|
|
ohitura edo de factoko estandarra bilakatu baitira, nobela berbaren esangura klasikoa bereganatu eta xurgatu dute, eta Juanjo Olasagarrerena bezalako nobelak (laurehun orrialde ingurukoak) kategorizatzerakoan, nobela hitza erabiliz, gaur gaurkoz eta gure artean, motz geratzeko arriskua dago. Izan ere, Poz aldrebesa nobela bat da, eta honelakoei aplikatu litzaieke nobela kategoria, luzeraren kriterio ezinbestekoa era egokian gainditzen baitu, eta gainera ez da inoiz luzeegia gertatzen, ez
|
baita
digresiorik edo dispertsio antzurik agertzen.
|
|
|
Bertan, pertsonaiak eta haien bilakaerak harilduz doaz, nagusiki Bilbon eta Iruñean jokatzen dute, iragan hurbileko urteetan. Espazio denborazko marko horrek batzuentzat hurkotasuna suposatuko du, halako eran non markoaren jakituna den irakurlea konplize bilakatuko
|
baita
, eta markoaren ezjakituna, lekuko sineskor..., baina beti parte hartzaile izango da nobelan.
|
|
|
2014an Nobel saria irabazi zuenetik, Modianoren obrak indarra hartu du berriro. Halere, liburu hau berezia da Modianoren lanen artean, ez
|
baita
fikzio lan bat. Efikazia emotibo handiz estutuko dizu arnasa, eta egilea bera ere hatsanka sumatuko duzu, Bruderren bizitzaren esperientzia haustua berpiztu nahirik, nebaren edo arrebaren arrasto galduen bila dabilenaren larridura kontenituaz.
|
|
|
Fantasmaren presentziak guztia aztoratzen du, eta izerdiz nahiz hotzikaraz astintzen Bakartxoren gorputza, gorrotoz eta amorruz zipriztintzen eleberriko giro ametsezkoa. «Dena da normaltasunetik kanpokoa, dena da fikzioa, antzerkia, itxura» (66 or.), diosku protagonistak, eta bere ikerketa bidaiak aurrera egin ahala segituan ohartuko da zail dela erroak galdu dituenaren arima aurkitzea, deserrotua, berez, horixe
|
baita
, kultura desberdinen artean bere arima galdu zuen izakia. Eta halaxe ibili zen aitona atzerrian, galduta, sufrikarioz sufrikario, Gerra Zibiletik ihesi hasieran, Frantzia okupatuan ondoren, bizitza berri bat hastea erabaki zuen arte.
|
|
|
Urbasako Otsaportilloko leize zuloa 1936ko estatu kolpean eraildakoen hilotzak botatzeko beste leku bat izan zen, baina, egun, Urbasan hildako guztiak gogoratzeko ikur nagusi bilakatu da. Gerra Zibilean bortxan hil zituztenen omenezko mezara joan ginen aita eta biok, urtero egiten
|
baita
. Urte batez, meza ematen ari ziren bitartean, garrasika hasi zen gizaseme bat, Elizaren kontra, errudunak zirela esanez.
|
|
|
Aulkiei erreparatu nien. Garai batean zutik egoten ginen denak, baina egun hartan aulkiekin egindako biribil bat zegoen apaizaren inguruan, adineko jendea gero eta gehiago
|
baita
. Lehenbiziko urtea zen ez zegoela hezurren kutxa leize zuloan.
|
|
|
Oihuren bat ere bai. Haien aurrean, oraintsu esan dudan bezala, edalontziak mukuru beterik, kristalezko jauregiak legez, non eta Ginebra erregina bedera bere Sir Lancelot liluratzen ahalegintzen
|
baita
tai gabean.
|
|
2018
|
|
|
Hizkuntza edota kultura bati prestigioa emateko modu gehiago ere badaude, noski, eta hor ibiliko dira urlia eta sandia gure hizkuntza «altxor» bat edo «monumentu» bat dela esanez. Itzulpenaren modua, ordea, beste maila batekoa da, lehen mailakoa?, zeren, mugimendua mugituz erakusten denez, ez teorian baizik eta praktikan, bete betean lotzen
|
baita
hizkuntzaren bizi baldintzekin. Ez baitago beste sekreturik hizkuntza hazi eta lanabes on bihurtu dadin:
|
|
|
Zer moduz? Biak harriturik samar daude, ez
|
baita
ohikoa euskaraz aritzea ageri agerian. –Egun on, bai, Ariztegi jauna!
|
|
|
Inoiz aipatu ditut hegaldi domestikoak eta hegaldi transozeanikoak, zelan edo halan karakterizatzeko prosa mota bi, lehenengoa «errazagoa» eta, bigarrena, anbizio handiagokoa, nahi baitu eskuratu benetako proiekzio kulturala. Ildo horretan aritu zen Luis Villasante euskaltzainburua noiz eta 1989an, Euskararen auziaz liburu gogoangarrian, zeina gida klarua
|
baita
euskararen batasunerako, areago, euskararen salbamendurako Villasanteren ustez. Bertan ziharduen «prosazko tradizio sendo bat osatu beharraz».
|
|
|
Eta lagun ugari izan eta like mordoa jaso. Eta batez ere nahi du, izeba Nadiak daukan telefonoa, inoiz uzten ez diona, oso oso oso ona
|
baita
. Eta oso oso oso garestia.
|
|
|
Eta horien erruz helduko zirelako zorriak. Gauza jakina
|
baita
azukreak erakarrita sortzen direla zomorroak. Bizpahiru malko lodi joan zitzaizkidan masailetan behera.
|
|
|
Liburutegiko giltza eman zidaten isilik eta, horrela, bertan ematen nuen ahal nuen denbora guztia, irakurtzen eta irakurtzen.» «Borroka polita da, bizia, ez nuke sekulan aldatuko. Borrokarik gabeko bizia, azken finean, hilerrietakoa
|
baita
. Borrokak krisialdiak sortzen ditu, etxe berri bat egiteko lehendabiziko zaharra bota behar dugu.
|
|
|
Norbaitek esango luke Nagoreren gainbehera fisiko eta psikologikoa kontatzen duela Alberdiren eleberriak, baina hori baino askoz gehiago da Jenisjoplin. Izan ere, birusak jota dagoen gorputz horren baitan, behiala indarrez eta borroka gogoz beteriko horretan, erraza
|
baita
euskal gizartearen egungo egoeraren irudia ikustea. Muturreko emozio edo afektuek blaitutako gizartea irudikatzen zaigu eleberrian, gorrotoak bultzatutako jokabideak ikasitako gizartea.
|
|
|
Musilen literatura ibilbidean aurrera egin ahala haren obrak geroz eta filosofikoagoak izan zirela nabarmendu zuen, eta gehitu, «nire obrarekin ere halatsu gertatzen dela iruditzen zait». Bilbora eraman zuen liburua, hain justu, Siete cuentos morales, ildo horretakoa
|
baita
. Egiazki, aspalditik datorkio Coetzeeri jaidura filosofiko hori.
|
|
|
Narrazio bilduma, asmatu duzue, mendien inguruan ariko zaiguna. Mendian gora, mendian behera, baina propio idatzi dut «inguruan», esan dezagun aitzakia delako narraziootan mendia, nahi bada paisaia, nahi bada atze oihala, azken batean inte resatzen dena gizajendearen arteko harremana
|
baita
, harreman ez laua, hegi, ertz, gandor ugariz betea. Liburuaren irakurketa, alegia, zelaia bainoago izango dela gorabeheratsua.
|
|
|
liburu guztiak auskalo, baina irakurri dizkiodan ez gutxiak onak egin dituen idazlearen azkena, momentuz? bikaina
|
baita
.
|
|
|
(Eleizaldek Azkueri,)* 6 RAMON INTZAGARAI (Donostia, 1878 1947) Euskal idazle eta apaiza, bere lan ezagunenak Ipuyak (1922) eta Historia eclesiástica de San Sebastián (1951) dira. Arazo praktikoen artean ezinbestean aipatu beharrekoa da Bidasoako muga, beti izan
|
baita
eragozpen bat Euskaltzaindiaren ibilbidean, Intzagarairen aipu luze honetan ederki ilustratzen den bezala: «Nere adiskide maitea:
|
|
|
6 RAMON INTZAGARAI (Donostia, 1878 1947) Euskal idazle eta apaiza, bere lan ezagunenak Ipuyak (1922) eta Historia eclesiástica de San Sebastián (1951) dira. Arazo praktikoen artean ezinbestean aipatu beharrekoa da Bidasoako muga, beti izan
|
baita
eragozpen bat Euskaltzaindiaren ibilbidean, Intzagarairen aipu luze honetan ederki ilustratzen den bezala:
|
|
|
artean bere lehenengo euskarazko sortze lanak Euzko Deya aldizkari bilbotarrean argitaratu baino lehen, «Ropavejero» eta «Naste borraste» izeneko kaieretan hainbat saiakera eginak zituen. Hortik dator, bada, hona dakargun gutun honen garrantzia, argi nabarmentzen
|
baita
bertan Egañatarren artean euskarak zeukan komunikazio familiar nahiz formaletarako funtzionalitatea. Aitona Frantziskok poesia egina zuen euskaraz eta liburutegia nahiz artxibategia zituen Zarauzko etxean.
|