|
2000
|
|
|
Ibilgailua utzi ondoren, Artadi auzoko bideari ekingo diogu. Bidea asfaltatua dago,
|
baina
landareak ikusteko aukera ezin dugu alde batera utzi. Errepidean ez da auto asko ibiltzen eta artadia zeharkatzen duenez espezie desberdinak identifikatzeko aukera paregabea dugu.
|
|
2001
|
|
|
Abereen elikadura desegokia ikusmiran dago,
|
baina
landareen kasuan gauza bera gertatzen da. Diru goseak bultzatuta, landareei makina bat zalantzazko ongarri ematen zaie askotan.
|
|
2002
|
|
|
Premisa horrek, ordea, garrantzizko zerbait uzten du isilean: arratsalde edo gauean garastatzen bada urak luzaro irauten duenez, sustraiak blaitu bai,
|
baina
landareak ez du aprobetxatuko orduan.
|
|
|
Aukera horiek pintxoak edo brotxetak dira, sinonimoak biak. Pertsona askok espezietan beratutako haragiz osatutako" moruno" pintxo tipikoa baino ez dute ezagutzen,
|
baina
landare pintxoen aurkezpen ugari daude.Mendeetan zehar, hainbat herrik garatu dute elikagaiak brotxetan eta arrainetan barazkiekin konbinatuta aurkezteko modu bitxi hori. Oso ezagunak dira jatorri arabiarreko haragi ontzutuzko kebabak edo pintxoak, kushis japoniarrak, hainbat haragitako ezpata argentinarrak edo espetak, Madeira uharteko ohiko kanaberaz estaliak.
|
|
|
Inausketa nahitaez egin beharreko jarduera da,
|
baina
landare eta zuhaitz bakoitzerako garai egokietan. Horretarako, kasu bakoitzerako behar den tresna erabili dugu, eta egin beharreko ebaki kopuruaren eta adarren lodieraren arabera egingo dugu aukeraketa.
|
|
2003
|
|
|
1) Produktu guztietan landarezko koipeak erabili dira,
|
baina
landare desberdinetakoak: soja olioa (gantz poliasegabea, arras osasuntsua), koltza olioa (monoasegabea, osasuntsua) eta palma olioa (asea, ez oso osasuntsua)
|
|
|
Talde honetako buru den Patricia Moehlmanek dio arriskuan dauden zaldi gehienak basamortuetan eta sabanetan bizi direla. “Habitat horiek ez dira biodibertsitate handikoak,
|
baina
landare eta animalia bakarrak eta endemikoak izan ditzakete”, adierazi du. Gainera, animaliak ez daude bakarrik.
|
|
2004
|
|
|
Betikoa dugu bai xingola, etxeko kasta ia,
|
baina
landareekin lan egiten dutenek etengabe probatzen dituzte landare berriak, forma edo estetika berezien bila, hor baita negozioa... Oraingoan gure xingolaren bestengusu bat sortua dute:
|
|
|
Fruitu horiek ez dira inoiz jan behar, beherakoak, gorakoak eta goragaleak eragiten baitituzte. Orbainak perrexilarekin edo mihiluarekin antza du,
|
baina
landare horietatik hostoen usain desatseginagatik bereizten da. Oso ezaguna da orbainaren pozoia ere.
|
|
|
Hala ere, espezie horietako gehienekin gertatzen den bezala, haien itxura ez da kaltegarria. Orbainak perrexil edo mihiluaren antza du,
|
baina
landare horien kolore ilunak eta hostoen usain desatseginak bereizten dute. Europako eta Amerikako ibaien eta gainerako hezeguneen ertzetan hazten da, eta bi metro eta erdiko altuera har dezake.
|
|
2005
|
|
|
Ã, ameak eta baiadun hainbat landare oparo irteten dira. Bitxia dirudi,
|
baina
landareak suteekin bizitzeko moldatu dira; eta animaliak ere bai.
|
|
|
22 Sastrakek sarritan ur asko hartzen dute;
|
baina
landare zail hauek ederto hazi dira lur lehor eta pobrea gorabehera... eta inbaditzaile nekagarriak gorabehera.
|
|
|
frutak, barazkiak, fruitu lehorrak, haziak, lekadunak, olioak eta bestelako landare iturriak. Estanolak oraindik ere txikiagoak dira iturri horietako askotan,
|
baina
landare esterolak hidrogenatuz erabiltzen dira.
|
|
2006
|
|
|
Askotariko gastronomia Sarguneen artean, zopak eta eltzeak nabarmentzen dira, herrialde honetako hotzari eta hezetasunari aurre egiteko errezeta sendoak. Entsaladek osagai gordinak dituzte, begetalak edo esnekiak, zatituak, eta saltsekin laguntzen dira, maionesaren antzekoak
|
baina
landare olioarekin eginak. Errezeten osagai nagusia arraina da.
|
|
|
Jende ezezagunek ere harengan alimaleko konfiantza zuten, zeren begirada batez zure kezkak zein ziren bazekiela eta ulertzen zituela ematen baitzuen. Horrez gain, dohainak bazituen, ez dakit sorginkeria deitzen ahal denez,
|
baina
landareen ezagutza handiak zituen eta kapable zen haietarik erremedio hoberenak egiteko edo... pozoi pozoitsuenak ere bai. Bere beste dohain bat zen, erran dudan bezala, pentsamenduetan irakurtzea.
|
|
|
Badira lurrari lotuta loratzen diren landareak txikiak eta apainak: askotan, umilak eta ezkutukoak hainbatetan; badira zerura besoak luzatzen dituzten zuhaitz handiak, sendo eta indartsuak...
|
baina
landare arraro guztien artean arraroenetakoa zuhaitzetan errotzen den mihura da. Zergatik sustraitzen da landaretxo hau zuhaitzen adarretan?
|
|
2007
|
|
|
Ñabardura bat. Zer da eraginkorragoa, bere lanaz asko dakien lorezaina edo euskara jakin bai
|
baina
landareez gutxiago dakiena?
|
|
|
Mendiak behetik igaroten dan errekatik bertatik altzetan dira, zuzen zuzenean, han behean irazko hari fina ixten dabela. Mendietan harria franko agiri da,
|
baina
landarak be edonon hazten dira. Zintzurraren barrenean sartu gara, haren handitasunean.
|
|
|
Aztarna horietan, ez dute intsektuak baino animalia handiagoen DNA topatu, erraz suntsitzen baita,
|
baina
landare eta intsektu ugari identifikatu dituzte: besteak beste, haltza, izeia, pinua eta hagina, eta zuhaitz horiei lotutako fauna, hala nola kakalardoak, euliak, armiarmak, tximeletak...
|
|
|
“Ez dut uste Europan iritzi publikoak positiboki hautematen dituenik ekoizpen modu berri horiek. Guztiok arduratzen gara kontrolaz,
|
baina
landareak oso bide erabilgarria, merkea eta eskuragarria dira proteinak eta erabilera farmazeutikoko beste substantzia batzuk ekoizteko, betiere behar den segurtasunarekin egiten bada”, azaldu zuen Pere Puidgdomenech CSIC IRTAko landare genetika molekularreko laborategiko zuzendariak eta dokumentu europarra egingo duen lan-taldeko kideak. Elikadurakoak ez diren landareak (tabakoa, esaterako) janarira transferitzeko arriskurik egon ez dadin erabili edo, aitzitik, jan daitezkeen landareak (arroza, esaterako) aukeratu behar diren eztabaidatu da.
|
|
|
Horregatik, eta gizakietan inolako eraginik izan ez denez, ez da oilaskoarekin eta txerriarekin lotutako produkturik kendu. FDAk baztertu egin du gari glutenak eta arroz proteinak kutsatutako giza kontsumorako beste produktu batzuk egon daitezkeela,
|
baina
landare proteinak erabiltzen dituzten fabrikatzaileei gomendatzen die lehengaiak aztertu behar direla melaminarik badagoen jakiteko. Era berean, mugatu egin du, kutsaduraren iturri diren bi enpresen produktuez gain, Txinatik datozen beste landare proteina batzuen inportazioa ere:
|
|
2008
|
|
|
Muturreko adibidea da, agian, Cuscuta rena. Landarea izanik, usaindu egiten duela esatea gehiegi esatea da, seguru aski,
|
baina
landareen arteko harremanak nolakoak izatera irits daitezkeen erakusten du. Askotan, izaki pasibo eta aspergarri moduan ikusten baditugu ere, badirudi landareen mundu sekretuan guk uste baino gauza gehiago gertatzen direla.
|
|
|
Baina, beste ezertarako erabil daiteke goroldioa? Harrigarria dirudi,
|
baina
landare horrek hainbat eta hainbat erabilera izan ditu garai eta kultura desberdinetan; pixoihalak egiteko nahiz erregai moduan erabili da, besteak beste.
|
|
2009
|
|
|
Landareekin egindako erremedioak garrantzitsuak ziren. Etxeko ugazabandreak jagoten zuen ortuan, landare batzuk helburu terapeutikoekin landatzen ziren,
|
baina
landarerik gehienak zelai edo basoan batzen ziren. Baliotsuagoak izateko, landareetariko batzuk urteko egun berezietan batu behar ziren; beharbada, San Juan eguneko goizaldea izango zen unerik aproposena, eguzkia irten aurretik.
|
|
|
Gantz eta zapore gehiago duten galletak maite dituenarentzat, Cuétara etxeko María Oro galletak dira egokienak eguneroko gosaritarako: dastatze proban ez dira nabarmendu eta kaloria gehien horiek ematen dute,
|
baina
landare olioz egindako bakarrak dira, eta, ondorioz, besteek baino gantz osasungarriagoak dituzte; eta, gainera, merkeenetakoak izan dira.
|
|
|
Izan ere, oso zaila da jakiten eskala horretako ekintzek zer nolako eragina izango duten planetaren funtzionamendu naturalean. Adibidez, eguzki izpien sarrera blokeatzen bada, planeta gutxiago berotuko da,
|
baina
landareek jasoko al dute bizitzeko behar duten adina izpi. Eta planeta dagoen baino okerrago uzten badugu?
|
|
2010
|
|
|
Bitaminei dagokienez, fruitu lehor gehienek ez dute ematen bitaminarik,
|
baina
landare jatorriko elikagaietan, bitamina gehien ematen dutenetakoak dira (herdoilaren aurka egiten du horrek ere).
|
|
|
ez ezazu sekula ahaztu ostiralak Ilargia aldatzen duela, alegia, ilberrian egon arren ostirala bada ilbehera balitz bezala funtzionatzen duela. Argi eta garbi, zalantzarik gabe, eta guztiek kontatuko dizute, gainera, araua bete ez zuten kasu batean nola usteldu zitzaien egurra, gorotza zabaldu
|
baina
landarerik hazi ez, nola tejotu zen zerrikia, dena bota egin behar izan zutela. Eta ostiralen kontu horren arrazoia?
|
|
|
Bigarren fasean, boluntarioek dieta bera jaso zuten, baina, gosaltzeko, margarinan, landare esteroletatik 1,8 g hartu zituzten. Boluntarioek, hirugarren fasean, dieta bera jaso zuten,
|
baina
landare esteroletatik 1,8 g egunean hiru dosi berdinetan hartuta. Horiek guztiek beren dieta erregularrak bi astez kontsumitu zituzten, azterlanaren hiru faseen artean.
|
|
|
Hori dela eta, Udala landare inbaditzaile hori desagerrarazteko kanpaina egiten hasi da, landarea sustraitik ateratzen, alegia. Orain arte 35 atera dituzte,
|
baina
landare horrekin akabatzeko udalerrian dauden guztiak kendu dira, landa publikoetan zein pribatuetan.
|
|
2011
|
|
|
Talde zientifiko horren arabera, etorkizunean, altramuz haziek animalia jatorriko lehengaiak ordezkatuko dituzte tradizioz animalia jatorrikoak diren elikagaiak prestatzeko, hala nola hestebeteak eta saltxitxak, eta horrek nabarmen murriztuko du gantz kontsumoa. “Kontuan hartzen badugu elikagai mota horiek direla gantz maila altuenak dituztenak, eta horien ordez antzeko beste batzuk hartzea,
|
baina
landare jatorrikoak, aurrerapauso handia izango da”, azaldu zuen ikertzaile horietako batek, Peter Eisner doktoreak. Ikertzaileak gogoratu zuenez, Alemanian, adibidez, pertsona bakoitzak 31 kilo saltxitxa kontsumitzen ditu urtean, eta gaixotasun kardiobaskularrak izateko arrisku handia dago.
|
|
2013
|
|
|
Las felidoetarako egokiak ez diren landareak katuetan oka egiteko beste arrazoi bat da. «Animaliak urdailean narritadura bat sentitzen dutenean belarra eta beste landare batzuk irensten saiatzen dira,
|
baina
landareak egiten duen gauza bakarra da gastroenteritisa edo urdaileko mina areagotzea», ohartarazi du Adrián Aguilera albaitariak. Los katuentzako elikagai arriskutsuak besteak beste, arrain erraiak, esne gehiegi, tipula eta gatz kontzentrazio handiko janariak.
|
|
|
Hiroshi Yoda Gure etxean txakurrentzako etxe bat sortzeko beste aukera dibertigarri bat da material baten hagatxoak erabiltzea (proiektuaren jatorrizko egileek Japoniako altzinezko hagak erabiltzen dituzte), erabilera anitzeko espazio bat sortzeko, hainbat altuera dituena. «Proposamena da txakurrarentzako espazio bat sortzea etxean,
|
baina
landare edo bestelako objektuetarako altzari gisa balio duena», azaltzen du Sou Fujimotok, aretoko zakurrentzako etxola honen sortzaile gisa (haren irudiak artikulu hau irekitzen du), Frantziako bulldoga sinpatiko batek behar dituen arretan oinarrituta. Nola egin etxeko txakurrentzako etxe hau?
|
|
2014
|
|
|
Muruak ez du harremanik izan sekula sendabelarren munduarekin, eta, hain zuzen ere, horregatik animatu da. «Niri mendia asko gustatzen zait,
|
baina
landareak, zuhaitzak, belarrak... ez nituen ezagutzen, eta interesa neukan». Behin ikastaroa eginda, pozik dago ikasitakoarekin.
|
|
|
XX. mendetik aurrera, farmakologian emandako aurrerapenei esker hasi ziren ezagutzen kalamuaren osagai aktiboak. «1970eko hamarkadaz geroztik ezagutzen da epilepsia, antsietatea eta halako gaixotasunak sendatzeko duen garrantzia, zenbait ikerketak erakutsi bezala,
|
baina
landarea legez kanpokoa izateak ikerketa horiek itzalean geratzea eragin dute». Gizarte «moderno eta konektatu» batean «saihetsezina da» halakoak argitara ez ateratzea, irakaslearen ustez.
|
|
2015
|
|
|
Ondo lehortu dadila. Negarrez ari den ilobak bezala, pena pixka bat ematen du;
|
baina
landareak ez du sufrituko. Har txikia barruan apopilo badarama, hark bai; hura ur faltak akabatuko du.
|
|
2016
|
|
|
Ezpela kulturaren paisaiaren oinarri den lurraldeetan txikizio hori izugarria da. Paisaia antzematen dugunean landare bat ez ikustea gauza bat da,
|
baina
landare hori kultura baten oinarrietako bat bada triskantzari odola dario. Ezpelik ezean, nola egingo dituzte Ezkurran tomateetarako makilak?
|
|
|
Landare haragijaleen kontuak entzunak nituen,
|
baina
landare gozozaleak. Inoiz ez, sekula ez!
|
|
2017
|
|
|
Etxean miniortu ona izateko aholkuak. Baratzea sukaldean ere egon daiteke,
|
baina
landare usaintsuen bilduma txikia izango da, hala nola perrexila, erromeroa, menda, albahaka… lorategi txiki edo lorategi bertikaletan. Irudia:
|
|
|
|
baina
landareak eta pertsonak eta ezagutza
|
|
2018
|
|
|
Kanpamentu honetan aldatu ez den gauza bakarra, bero kiskalgarriaz gain, putzuetako uraren usaina da. Etxe bakoitzeko baratze eta lorategiei bizia ematen zien urak bere usain jasanezina hedatuz jarraitzen du,
|
baina
landareak ihartuta daude. Adar iharrak, piper eta alberjinia zimurtuz beteak; hildako arrosa eta loreak, lurrean sakabanatuta?
|
|
|
Errazagoa da amets egiten duen baratze ekologikoa lortzea”, dio Rosiquek. Aprobetxatu landare lagunduak Baratze ekologiko batek ez ditu pestizidak eta pestizida sintetikoak erabiltzen,
|
baina
landare jangarrien elkarte onuragarriak (eta hau seigarren urratsa da) aprobetxa ditzake izurriteak saihesteko eta lurzoruaren baliabideak maximizatzeko. Adibidez, letxuga (bere aireko zatia gehiago garatzen duena) eta azenarioa (zorupean gehiago hazten dena) baratzean inguruan jartzea.
|
|
|
limoiak sagarrak, tomateak, aguakateak, platanoak eta baita olibak ere. . Horiek guztiak erabilgarriak dira bateria naturalak sortzeko,
|
baina
landarerik preziatuena patata da. Nola landatu landareak neguan (terrazarik izan ez arren) Eskolan zientziak ikasi dituztenek, erraza da hurrengoa egitea esperimentua. Patata bateria bat sortzeko behar diren materialak hauek dira:
|
|
2019
|
|
|
Terrazako barandari atxikita loreontzi bat zegoen, lurra zeukana
|
baina
landarerik gabe. Martak han utzi zuen kopa, LMa erosoago erretzeko.
|
|
2020
|
|
|
Esnearen eta soja edariaren eta esnearen arteko antzekotasuna Soja edariaren proteinen proportzioa esnearenaren oso antzekoa da; izan ere, bi kasuetan% 3 inguru dira, eta biek dituzte aminoazido esentzial guztiak. Esnearen eta soja edariaren arteko desberdintasunak 1 Koipekia Gantz materiari dagokionez, soja edariaren batez besteko edukia %1, 6 da, esne erdigaingabetuan aurki dezakegun proportzioaren antzekoa (legez %1, 5etik %1, 8ra bitartekoa izan behar du),
|
baina
landare edariaren kasuan, gantz azidoen profila osasungarriagoa da, poliasegabeak baitira nagusi, hala nola linoleikoa. Esne osoa edo gaingabetua, zein da osasungarriagoa?
|
|
|
Agian norbaitek gai baten inguruan asko daki, baina beste batzuk eskapatzen zaizkio. Esate baterako, Urbasa ezagutzen dut, eta bertan dauden perretxikoak ezagutzen ditut,
|
baina
landareez ez dakit ezer. Ba, idatzi zure partea.
|
|
2021
|
|
|
Beste behin ere, adibiderik paradigmatikoena tomatea da, non forma, kolore eta tamaina ezberdinetako milaka barietate aurkitzen baititugu; adibidez, cherrien artean, esferikoak, apepinatuak, handiak, txikiak, gorriak, horiak, kumato motakoak eta abar daude. Testura Askotan ez da horretaz hitz egiten,
|
baina
landareen testura ere oso ezaugarri garrantzitsua da, eta gure erosketa zehaztu dezake. Nahikoa da judu berdeetan pentsatzea.
|
|
2022
|
|
|
Lehen kolonizatzaileak ingelesak izan ziren eta lau yaghan eraman zituzten Londresera ingeles gisa heztera, gero hemengo kolonizazioan laguntzeko. Itzultzeko ontzian Darwin ere bazetorren,
|
baina
landareetan eta animalietan interes handiagoa omen zuen pertsona hauengan baino. Azkenean, yaghanak itzuli ziren beren ohituretara (ez oso luzaz, zoritxarrez).
|
|
|
Beyond Meat en zeinua edo sojarena Impossible Foods ena. Beste batzuek nugget ak oilaskoa landarez edo karramarro pastelez, arrainez edo arrain zaporea duten hanburgesak,
|
baina
landareak. Ingurumenean eragin txikiagoa izan arren, oso prozesatutako elikagaiak dira, eta ez dira interesgarriak nutrizioaren ikuspegitik.
|
|
2023
|
|
|
Horrelakoa da dieta Zakurren dietak orekatua izan behar du. Proteinak izan behar ditu (%18 eta %25 artean), batez ere animalia jatorrikoak (haragia edo arraina),
|
baina
landare jatorrikoak ere izan ditzake; zuntza (%4), digestioa eta heste traktua errazteko erabilgarria, idorreria prebenituz; koipeak (%4), ekarpen kaloriko handia ematen baitiete eta ilea eta azala osasuntsu mantentzen badituzte; karbohidratoak (%15), batez ere, animalia jatorriko proteinei eta kalitate oneko bitaminak ematen dizkieten karbohidratoak. Prestatutako janariaren aurkezpenari dagokionez, Affinity Fundazioak jakinarazi duenez, honelakoa izan daiteke:
|
|
|
mukuru hitza, kantitate handiaren adierazle. Izotzaren bidea harturik, Mikelek azaldu du izoztutako urari kolle esaten zaiola,
|
baina
landareen gainean egiten duenari izotz esaten zaio. Izotz beltza gogorra izaten denean, izotz beltza edo jela erabiltzen dituzte.
|
|
|
Ordurako ekologista edo bihurtua nintzen, gero esango dut nola. Aita hil eta urtetara, gurasoen etxea berritu eta baratzea berriro martxan jarri nuenean, grina ekologistak zuhaitzak landa  tzera eraman ninduen; banekien zuhaitzak hazi egiten direla,
|
baina
landarea sartzen duzunean ez du ematen hainbesterainoko izango denik, eta sustraiek etxearen kontrako zoru lauzaz estali berria altxatuko dutenik. Naturari lanean bakean utziz gero, urte gutxiren buruan etxea eraisten dizu.
|
|
|
genius) espiritu babesleak ziren, gero aingeruak aipatuko zituen Elizak. Euskaldunek ere jeinuak edo" ireluak" aipatzen zituzten, ikusezinak zirela
|
baina
landare, animalia edo pertsonaren itxura har zezaketela eta naturaz gaindiko ahalmena zutela. Gure gizartean, jenialtasuna arazo psikologiko edo kognitibo larriekin lotu da batzuetan, sormenaren gainezkatze arriskuekin.
|