|
2000
|
|
|
Nork pentsa zezakean Zuzenbide Politikoko katedradunagan halakorik? Hitzaurre hark ez zekarren legezko ez zenik,
|
baina
Francoren diktadurak ezin holakorik onar.
|
|
2005
|
|
|
J. ERKOREKA. Orain barregarri iruditzen zaigu,
|
baina
Francoren garaian arnasa hartzeko Iparraldera joaten ginen.
|
|
|
Frankismoaren testuinguruan emakumearen bizimodua nolakoa izan zen aztertzerakoan, Sección Femenina de Falange y de las JONSek betetako papera ezin dugu ahaztu. 1934an sortu zen erakunde hori,
|
baina
Francoren diktadura finkatu arte ez zuen benetako garrantzirik izan. SFren helburua emakume espainiarrak frankismoaren ideologia eta printzipioen arabera doktrinatzea zen eta eskolak, hitzaldiak, abesbatzak, dantzak, etab. antolatu zituen xede horren inguruan.
|
|
|
Baina hori asko eman da, eta orduan dago jende bat esaten duena, baina gu Francoren kontra geunden? ai barkatu,
|
baina
Francoren alde egin zenuten.
|
|
|
" Ni ez nengoen hemen, atunetan genbiltzan!" esaten didate, eta flota etorrarazi zutela entzuna daukadala komentatzen dudanean" A, bai, egia da...! Baina egun hartan familia hartuta Igeldora joan ginen, umeek funikularrean ibili nahi zuten eta aprobetxatu egin genuen, ze nik Franco, badakizu..." asmatzen dizute bere ministroak ez
|
baina
Franco bera gizon ona zela defendatzen zutenek. Franco zetorrelako desertatu omen zuten herri honetan espaloiak mukuru ageri ziren, beraz, Franco begi puntan ikusi nahi ez zuen apezaren hitzetan...
|
|
2007
|
|
|
Lege horren arabera, Espainia estatu katoliko, sozial eta ordezkaritzakoa zen, eta tradizioaren arabera, erresuma gisa eratzen zen, errege barik, baina hil arteko estatuburuarekin. Franco bera?, Espainiako eta Gurutzadako Caudillo edo Buruzagi (Gurutzada adierazpena erregimenean erabili zen Espainiako Gerra Zibilari buruz hitz egiteko) eta Armaden Generalisimo zena. Legean oinordetza prozedura ezarri zen estatuburua hiltzen zenerako, Erregeordetza Kontseilu bat sortuta,
|
baina
Francok eskubidea zuen estatuaren buruzagitzan bere oinordekoa Gorteei proposatzeko, errege edo erregeorde gisa. Halaxe egin zen 1969an, oinordeko izendatu baitzuen errege tituluarekin ez Joan Borboi Battembergekoa, Bartzelonako kondea, Alfontso XIII.a Espainiako azken erregearen seme eta oinordeko zuzena, baizik eta Bartzelonako kondearen semea, hau da, Alfontso XIII.a erregearen biloba, Joan Karlos Borboikoa eta Borboikoa, erregimenak Espainiako printze izendatzen zuena, Espainiako gaur egungo erregea, Joan Karlos I.a hain zuzen.
|
|
|
Hain zuzen ere, Francori soilik zegokion Gorteetan proposatzea nor izango zen bere oinordekoa errege edo erregeorde tituluarekin, Oinordetza Legearen 6 artikuluak ezarritakoaren arabera, edo berak proposatu ahal zien Gorteei errege familiako nor utzi oinordetzatik kanpo, bai gobernatzeko gaitasun nahikorik ez zuelako, bai bere egintzengatik edo Estatuaren oinarrizko printzipioetatik ageri agerian desbideratzeagatik oinordetza eskubideak galtzea merezi bazuen, Lege horren 13 artikuluak ezarritakoaren arabera. Lege hori 1947an aldarrikatu zen,
|
baina
Francok 1969a arte itxaron zuen Gorteei bere oinordeko izango zena proposatzeko (orduan Espainiako printze deitzen zutena hautatu zuen, gaur egungo Joan Karlos Borboikoa eta Borboikoa erregea, horren aita, Bartzelonako kondea, Alfontso XIII.a Espainiako azken erregearen oinordeko zuzena, alde batera utzita, diktadoreari aurre egin baitzion). Esan gabe doa, Gorteek proposamena onetsi zuten, 1969ko uztailaren 22ko Legearen bidez, eta hautagaiak Mugimenduaren Oinarrizko Printzipioak eta Erresumako gainerako Oinarrizko Legeak zin egin zituen egun batzuk geroago.
|
|
|
Amaitzeko, esan behar da Gobernua estatu buruzagitzari estu estutik lotuta egon zela, 1973 arte Franco bera aldi berean estatuburu eta Gobernuko lehendakari izan baitzen. Ordutik aurrera, Estatuko buruzagitza eta Gobernuko buruzagitza bananduta egon ziren,
|
baina
Francok Ministroen Kontseiluko buru izaten eta horretan zuzeneko eragina izaten jarraitu zuen. Hori ohikoa da mota horretako erregimenean, Caudillo edo Buruzagiak den dena kontrolatzen baitu.
|
|
|
Testuinguru politikoa berria da Europan eta munduan. 1945ean aliatuek irabazi dute beste gerra handia,
|
baina
Francok bere eserlekuan jarraitzen du, aldakuntzaren itxaropenak gero eta urriagoak direla. Estatu Batuek onartu dute Erregimenaren lankidetza, Espainiaren nazioarteko politikari ateak irekitzen dizkiote iparramerikarrek (1950), Vatikanoak Konkordatua sinatu du (1953) eta Espainia onartu dute NBEn (1955).
|
|
|
Francok falangistak boteretik kendu zituen, eta horien ordez teknokrata liberalak, Escriva de Balaguerren jarraitzaileak, iritsi ziren exekutibora. Teknokrata horiek liberalak ziren politika ekonomikoari zegokionez,
|
baina
Francorekin bat zetozen politika errepresiboa aurrera eramateko; oroitu, bestela, horien aginte garaian zenbat pertsona izan ziren fusilatuak, edo" garrote vil" sistema erabilita exekutatutako Puig Antich anarkista katalana.
|
|
2009
|
|
|
The Communist Conspiracy in the SpanishCivil War, anarkisten aldekoagoa eta Sobiet Batasunaren erabat kontrakoa. Ildohorretan, urte batzuk geroago,
|
baina
Franco hil aurretik, Manuel Tunon de Larakargitaratu zituen Historia y realidad delpoder. Elpoder y las, elites?
|
|
|
Makiak edo errepublikako politikariek hainbat saiakera egin zituzten Franco boteretik kentzeko, baina arrakastarik gabe. Monarkia zaleak ere behin eta berriz ahalegindu ziren Alfontso XIII.a Espainiaratzen eta monarkia berrezartzen,
|
baina
Francok ez zuen onartzen haren boterea zalantzan jarriko zuen inor. Diktadorearen arabera, Espainiako monarkiaren dekadentzia Felipe II.arekin hasi zen, eta Alfontso XIII.a ez zen gai Espainiak galdutako handitasuna berreskuratzeko.
|
|
|
Hitler eta Mussoliniren erregimenak jauzi ziren,
|
baina
Francok boterean jarraitu zuen 40 urtez. Frantziak, Erresuma Batuak eta Amerikako Estatu Batuek (AEB) ez zuten begi onez ikusten Francoren erregimena, batez ere, faxismoarekin II. Mundu Gerraren bueltan izan zituen harremanengatik.
|
|
2010
|
|
|
Aliatuek eskatu zuten,
|
baina
Francoren babespeko naziek kolaborazio froga guztiak suntsitu zituzten. Horregatik da zaila gaur horren inguruko berri eskuratzea.
|
|
|
Historialari eta intelektual batzuek Neofrankismoaren babeslea da Moa. Kazetariak esan du ez dela frankista,
|
baina
Francoren erregimena Espainiak ezagutu duen positiboena izan dela nabarmendu du.
|
|
2011
|
|
|
Bai, hala gertatu zen. Joxe Marik esan bezala artorik ez zen falta izaten,
|
baina
Francoren agindu baten ondoren eta Gipuzkoa provincia traidora izateagatik, zigor bat izan zen errotak ixtea.
|
|
2012
|
|
|
Hala ere, pentsaezina da zenbait herrialdetako politizazio eta protesta mailari eusten ahal izatea ezein gobernuk bere oinarrizko printzipio batzuei uko egin gabe. Antifrankismoak ezin izan zuen erregimena bota,
|
baina
Franco gabeko frankismoko lehendabiziko gobernuaren erreforma programa galarazi zuen, eta bigarren gobernuak ildo beretik jarraitzea eragotzi zuen, oposizioaren zenbait jarrera hein batean bereganatzera behartuz. Euskal Herriko mobilizazioen indarra aintzat hartu gabe ezin dira azaldu oposizioaren garaipen horiek.
|
|
2013
|
|
|
Baita anaia gaztea ere. Zortzi urteko kartzela eman zioten epaiketan,
|
baina
Franco jeneralaren heriotzaren ondorengo amnistia zela eta, libre geratu zen hiru urte bete baino lehen. Beste bi urte, agian hiru, eta errekuperatua zegoen.
|
|
2015
|
|
|
Garrantzitsua iruditzen zait aipamen hori egitea, norbaitek ‘batzuetaz’ modu interesatuan hitz egiten dugula pentsa baitezake. Guk gerra galdu zutenez hitz egiteko konpromisoa hartu genuen,
|
baina
Francoren alde aritu ziren billabonatarrei buruz hitz egiteko eskatzen badigute, ez daukagu inolako arazorik, gaur gaurkoz, bai baitaukagu material nahikoa horretaz hitz egiteko ere. Villabonan herritar gehienek dakite frankistak nor ziren, baina ez errepublikar edo abertzaleak zein ziren eta abertzale izateagatik herritar batzuek zenbat sufritu zuten.Azken liburu honetarako eginiko zein aurkikuntza nabarmenduko zenuke. Batetik, Anjel Gorritxo billabonatarra aipatuko nuke, Villabonako komunistarik handiena izango da oraindik ere.
|
|
2016
|
|
|
" Anitzetan erraten didate, Francok katalana mehatxupean jarri zuela, eta egia da,
|
baina
Francoren sasoian katalanak ez zuen hiltzeko perilik, hiztun elebakarrak bazirelako"
|
|
|
Elebitasuna ez da kausa, baina ordezkatze prozesua gerta dadin ezinbertzeko baldintza duzu. Anitzetan erraten didate, Francok katalana mehatxupean jarri zuela, eta egia da,
|
baina
Francoren sasoian katalanak ez zuen hiltzeko perilik, hiztun elebakarrak bazirelako. Orduan, ezinezkoa zen hizkuntza desagerraraztea.
|
|
2017
|
|
|
Gutako bi, euskaldunak, eta Espainia aldeko beste hiru. Espainiakoena ez genuen oso ondo ulertzen, nor ziren edo zer nahi zuten,
|
baina
Francoren kontra ari ziren eta hori nahikoa zuten gure estimua jasotzeko. Baina maite, benetan eta zinez maite, gureak maite genituen, beste biak.
|
|
|
Eta horregaz, poz pozik geunden! Zegoenean, taloa piperminagaz irentsi egiten nuen;
|
baina
Franco agintera heldu zenetik ez nuen halakorik ikusi, errotariei ez zieten eta uzten irina egiten. Bestalde, garai hartan ez genuen ezagutzen Olentzero.
|
|
2018
|
|
|
Jaio nintzen egunean, Iruñeko alkateak esmokina janzteari eta zezenketetan presidente izateari uko egin zion arrazoi politikoengatik. 40 urte geroago, kostata imajina dezakegu horrelako erabakiak hartzea,
|
baina
Franco hil eta hilabete batzuetara Iruñean gertatu zena ez da berriro errepikatu. Tradizioaren pisua ez zen orduan gaur baino txikiagoa, baina bakoitzari bere burua galdetu behar dio ea ausardia politiko handiagoa ote zegoen...
|
|
2020
|
|
|
Aspalditik ari zen, modu askotara, eta kutsatzaile askoren laguntzaz, euskaldunon hizkuntza nazionalaren aurkako birusa lanean indartsu,
|
baina
Francoren erregimenak ongi bazkatu, gizendu eta azkartu zuen iragan mendeko 40ko hamarkadan, euskaltzaleen artean desertzioak, euskararentzat gaixotuak eta hildakoak erruz eraginez.
|
|
|
Datu urri horietatik abiatuta hasten da Agirrezabal infiltratuaren ibilbidea marrazten, baina berehala egiten du topo lehen galdera handiarekin: zerbitzatzen duen estatua demokratikoa balitz, gaitz erdi; uler zitekeen espioitza, uler zitekeen sator lana, uler zitekeen borroka armatua praktikatzen duen erakunde baten kontrako ahalegina,
|
baina
Franco bizirik zegoen artean, beti hilzorian baina bizirik, Txiki eta Otaegiren kontrako heriotza sententzia izenpetuko zuen Madril eta Bartzelonako erorketak gertatu eta berehala; infiltratu baino urte gutxi lehenago izan zen Burgosko epaiketa, eta nazioartean diktaduraren kontrako mobilizazioak izan ziren; bera SECEDen sartu eta berehala hasi ziren talde horretako agenteak eta horiek ordainduta... Zer justifikazio politiko eta etiko ematen zion bere lanari?
|
|
|
Futbol partidu bat baino askoz gehiago zen. Lau urte lehenago ere Sobiet Batasunaren kontra jokatzekoa zen Espainia,
|
baina
Francok debekatu egin zien jokalariei Moskura joatea. Horren ondorioz, Espainiako selekzioa kanporatu egin zuten.
|
|
2022
|
|
|
Zabaletaren ustez, irailaren 27an fusilatutakoak ez zituen Francok hil, «haren erregimenak» baizik: «Heriotza zigorrak Francok sinatu zituen,
|
baina
Francok ez zituen kondenatu, seguru asko bilera hartan lotan zegoelako; handik hilabete pare batera hil zen. Ministroek kondenatu zituzten.
|
|
|
Datu ez ofizialek, ordea, kopuru hori bikoiztu zitekeela aipatzen dute, edo, gutienez, hiru milioiko langa erruz gainditu izanen zela. Pakita bezala 1950eko hamarkadan ateratakoak gutiago izan ziren,
|
baina
Francoren erregimenak 1956an Emigrazio Legea onartu zuenean, ate bat zabaldu zen atzerrirat lanera joateko. Euskal Herriko daturik ez dugu, baina ez ziren guti izan Landetarat eta Alpeetarat mendi mutil, Pariseko auto lantegietarat peoi, eraikuntzara eta Lapurdiko kostalderat eta Pariserat neskato joandakoak.
|
|
2023
|
|
|
Oso hunkigarria. Amak betidanik nahi izan zuen aitonaren gorpua berreskuratu,
|
baina
Franco hil arte ezin izan zuen ezer egin. Hildakoen hiruzpalau emazte bizirik zeuden, amona barne, eta askok gorpuen hortzeriagatik edota zeramatzaten gerrikoengatik zekiten nor zen beren senarra.
|
|
|
Bidean ez zuten atxilotu, Guardia Zibilak begiak ixteko agindua zuelako. Frantziak haren aurkako estradizio eskaera aurkeztu zuen,
|
baina
Francoren erregimenak babesa eman zion.
|
|
|
" Espainia zuhurragoa izan balitz, Basirirekin harremanetan jarriko zen, lider baketsua baitzen, eta gure herriaren historia aldatuko zukeen. Hamabost urte eskatu zizkien saharar koadroak prestatzeko eta trantsizio bat bultzatzeko,
|
baina
Francoren Espainian geunden".
|