|
2000
|
|
|
Garraiorako erabilia izan da batez ere. Bai industrian eta
|
bai
nekazaritzan garraiolari fina izan dugu. Industrian, zama eramaile eta indar iturri moduan lan egin du.
|
|
2002
|
|
|
10.1 taulan ageri denez, Nafarroa nabarmentzen da, bai erregistraturiko kooperatiben kopuru osoari begira,
|
bai
nekazaritza kooperatiben kopuruari dagokionezere (%50 baino gehiago). Zenbait erakunderen iritziz,, erregistraturiko?
|
|
|
Gehienak Cotylorhiza tubercalata espeziekoak dira, ez baitute zikintzen. 80ko hamarkadaren amaieran hasi ziren marmokak agertzen eremu horretan, eta laster ohitu ziren planktonez osatutako itsaso gazi eta aberatsera,
|
bai
nekazaritzan, bai hiri hondakinetan. Azterketa baten arabera, 1997an 2.650 tona nitrogeno tona iristen ziren itsasora.
|
|
2004
|
|
|
Greziako gastronomiak antz handia du Mediterraneoko herrialde batzuetakoarekin, batez ere Frantziakoarekin eta Espainiakoarekin; izan ere, herrialde horietako errezeta tipikoenetako batzuetan erabiltzen diren lehengai asko daude. Bai gozatzeak
|
bai
nekazaritzako produktuek munduko sukaldaritza gozo eta erakargarrienetako bat bihurtzen dute sukaldaritza grekoa. Turkiako eragin garrantzitsua Mediterraneoko sukaldaritza ezagunenetako bat da grekoa, nahiz eta turkiar kutsua duen," dolmades" etan ikusten den bezala.
|
|
2006
|
|
|
Nolanahi ere, hori baino askoz gauza konplexuagoa izan zen. Ez zen bakarrik izan nobleen arteko gatazka bat, oñaztarren eta ganboarren artekoa, gizonen gaineko eragin handiagoa nork izango, errenta berriak nork eskuratuko, etab., orobat izan zen liskar multzo bat, elkarren artean oso desberdinak ziren gizarte taldeak aurrez aurre jarri zituena,
|
bai
nekazaritza ingurunean eta bai hiribilduetan, eta Erdi Aroaren amaierako gizarte gatazkaren eta askotako aldeen erakusgarri izan zena55.
|
|
|
Guanoaren ongarri ahalmen handia nitrogeno eta fosforo maila handiagatik da, landareen metabolismorako oinarrizko bi elementu kimikoengatik. Horregatik, kalitate handiko ongarri ekologikoa da barne edo kanpo laboreen tratamendu guztietarako, bai etxeko erabileretarako,
|
bai
nekazaritzarako. Jatorriaren arabera, hainbat mota daude, eta egoera freskoan, erdi fosilizatuan edo fosilizatuan egon daitezke.
|
|
|
Teknika honen abantaila nagusietako bat da ura kota altu edo ertainetan lortzea, itsasoaren mailatik gora 500 metrotik 2.000 metrora bitarte. Beste abantaila bat da eremu bakartuen hornikuntza, bai asentamenduak
|
bai
nekazaritza eta basogintza erabilerak, modu autonomoan egiten dela, eta, horri esker, ura garraiatzean eta ontziz aldatzean ez ezik, ponpaketa ekipoetan, azpiegituretan eta mantentze lanetan ere aurrezten dela. Gainera, Gomerako kabildoaren bidez atmosferako ura sareek basoberritzeari eta suteen aurkako borrokari edo prebentzioari laguntzen diote.
|
|
|
Baliabide hori ez da, inondik ere, mugagabea, eta guztioi dagokigu etorkizuneko belaunaldien mesederako babes egokia egitea. Espainian, oro har, plubiometriari dagokionez dauden aurrekariei erreparatuta, zalantzarik gabe, agintariek murrizketa neurriak hartuko dituzte, bai giza kontsumorako, bai etxeko erabilerarako edo erabilera publikorako,
|
bai
nekazaritzarako, industriarako eta jarduera ludiko sozialetarako. Europan, Uraren Esparru Zuzentaraua (UED) da Europako urei dagokienez ikuspegi handiena ematen duenetako bat, kutsatzeko arrisku handia duten batzuk.
|
|
2007
|
|
|
Inkestatutakoen arabera, gutxi (kasuen %12). Bai Elikagaiaren eta Medikamentuen Administrazioa (FDA),
|
bai
Nekazaritza Ministerioa (USDA) eta Gaixotasuna Kontrolatzeko eta Prebenitzeko Osasun Zentroak (CDC) aditu talde bat sortzeko lanean ari dira, gaixotasun agerraldiei aurre egiteko gomendioak emateko, adibidez, fruta eta barazki freskoen kontsumoarekin. Orain arte alor horretan egindako salaketek zalantzan jartzen dute osasun administrazioek abian jartzen dituzten neurrien eraginkortasuna.
|
|
|
Beraz, zigorra ezarriko litzaioke inoren kontura merkantzia garraiatzen bada. Garraioa Traktorea ezin da salgaien garraio erregularrerako erabili, baina
|
bai
nekazaritzako ustiategian erabiltzen diren erreminta, makina edo atoi batzuk arrastatu, bultzatu, eragin edo garraiatu ditzake. Gehieneko masa atoiak eta traktore atoi multzoak honako hauek dira:
|
|
2008
|
|
|
Ekoizteko sistema berriak erabili behar direla argi eta garbi utzi nahi diogu gizarteari, eta batez ere, profesionalak kontzientziatu nahi ditugu. Nekazaritza ekologikoa, ekoizpen integratua eta etxaldeko higiene ohitura onak garrantzi handikoak dira gaur egun. Euskadin
|
bai
nekazaritzak bai abeltzaintzak beti igarri dituzte mota horretako premiak, beste biderik ez baitago gizartearen eskariei erantzuteko eta etorkizuneko erronkei heltzeko. Gai asko dira:
|
|
2009
|
|
|
Arriskua ez dago substantzia horien presentzia hutsean, baizik eta faktore askoren arabera aldatzen da, hala nola dosien edo bakoitzaren ezaugarrien arabera. Metalak dira substantzia horietako batzuk, eta elikagaietara iristeko moduak hainbat bide jarrai ditzake, bai zuzeneko ingurumen kutsaduragatik,
|
bai
nekazaritza jardueren bidez. Britainia Handiko Elikagaien Segurtasun Agentziak (FSA, ingelesezko sigletan) elikagaietako produktu kimikoen toxikotasunari buruz egindako azterketa batek frogatzen du 2000 urtean bezalakoak edo txikiagoak izan direla artsenikoa, kadmioa, selenioa, zinka edo beruna bezalako elementuen maila, antzeko ezaugarriak zituen azken azterketa egin zenean. Ebaluazioa egin ondoren, ordea, adituek ondorioztatu dute sakontasun handiagoz ikertu behar direla zenbait metalek (aluminioak, esaterako) duten eragina.
|
|
|
Ondorioz, haiek ustiatzen dute edateko uraren %80, eta palestinarrek %20 Baina, maiz, militarrek hori ere ukatu egiten diete Gaza eta Zisjordaniako herritarrei. Horrek ondorio larriak ditu,
|
bai
nekazaritzan, eta baita osasunean ere.
|
|
2010
|
|
|
Ura kardinala da gure garapen helburu guztietarako” esan zuen Ban Ki Moon NBEko idazkari nagusiak Uraren Eguna zela eta bidalitako mezu ofizialean. Uraren kutsadurak elikadurarako baliabideak sortzen ditu, bai arrantzakoak
|
bai
nekazaritzakoak, eta gaixotasunak hedatzen laguntzen du. Gainera, kalte larria egiten die funtsezko ekosistemei, eta larriagotu egiten ditu planeta osoko gizarteen eta ekonomien baldintzak, munduko populazioaren hazkundeak eta klima aldaketaren ondorioek katalizatutako egoera.
|
|
|
Ibaien ur goraldien erregulazioan duen eraginari esker, azaltzen dute, kalte material handiak saihestu dira eta herritarrentzako arriskua murriztu da. Ura metatzeko gaitasuna gero eta baliabide baliotsuagoa da, bai giza kontsumorako
|
bai
nekazaritzarako, eta hori da beste arrazoi nagusietako bat. 36 presa berri eraikiko dira, eta gaur egungo bi presa handitu egingo dira edukiera handitzeko.
|
|
2011
|
|
|
Arrano inperialen populazio hazkundearen alderdi mugatzaile batzuk hauek dira: hazkuntza eremuetako eragozpenak, okupatutako lurraldeetako untxi eskasia eta habitat egokia desagertzea, bai azpiegiturak ezartzeagatik,
|
bai
nekazaritza jarduera okerrengatik edo landa eremuak husteagatik. Amigos del Águila Imperial Fundazioak 600.000 hektarea ditu gaur egun elkartuta, eta gehienak hura osatzen duten 120 jabe pribatuetatik.
|
|
2012
|
|
|
France Telecomen pribatizazioaren kasuan ere, sektoreko hornikuntzandiharduten enpresen urrakortasuna larriagotu egin da, enpresa horietakobatzuk tokiko enpresak dira?. Horregatik, esan daiteke berrikuntza eta aldaketateknologikoa enpresa handietara soilik iritsi dela, bai sektore aeronautikoan etaberaren ondokoetan, eta
|
bai
nekazaritzako elikagaien sektorean. Horrez gain, bada berrikuntza azpisektore jakin batzuetan, hala nola defentsa, medikuntza etainformatikan.
|
|
|
Era horretan, eredu kooperatiboak herri interesekin bat datorren sistemasozializatuago bat eratzeko eginkizuna du,
|
bai
nekazaritza ekonomietan, baiindustrializazio maila txikia edo ertaina duten ekonomietan, bai eta teknologiamodernoak txertatuta dituzten ekonomia industrializatuetan ere. Azken kasuhorrek badu zerikusia Euskal Herriko prozesuarekin, eta, gainera, eredutzat hardaiteke gainerako esperientzientzat.
|
|
|
Elikagai horiek asko kontsumitzeak gaixotasun kronikoak izateko arrisku txikiagoa dakar, hala nola 2 motako diabetesa, gaixotasun kardiobaskularrak eta zenbait minbizi mota. Osasunari mesede egiten dion informazio ugari dagoen arren eta kontsumoa sustatzeko hainbat kanpaina egin diren arren,
|
bai
nekazaritzako informazioan oinarritutako horniketa datuek, bai frutak eta barazkiak erostera bideratutako familia aurrekontuen txostenek, bai elikadura inkestek adierazten dute ez direla betetzen kontsumo gomendioak.
|
|
2013
|
|
|
Berez, zerikusirik ez daukaten bi kontu dira, eta Nafarroa hegoaldeagaz lotu dituzte fisikoki. Egoera eskasa dute bai euskara munduan,
|
bai
nekazaritzan. Hori uztartzea oso ideia ona izan da.
|
|
|
Ez erlijio kontuetan, aldaezina baitzen Allah eta aldaezina Korana, bai teknologia berrietan, hiru aldiz errepikarazi zion xeikak deabruzko hitz hura, Abdul Alimek behar bezala ahoska zezan?: arabiar herriek, izan ere, ezinbertzeko baldintza zuten, munduan aitzina egiteko, teknologia berrietara egokitzea, bai petrolio produkzioaren,
|
bai
nekazaritzaren eta bai hedabideen eta komunikabideen esparruetan ere. Hori zen bederen xeik jaunaren iritzia:
|
|
|
Etorkizunean eman zitzaien erabileraren arabera, dorreetan egindako aldaketen eraginez dorreok jauregien ezaugarriak hartu zituzten(
|
bai
nekazaritza estiloko jauregiak edo bai bien arteko nahastea).
|
|
|
Konposatu horiek leku guztietan egoten dira, bioegonkorrak dira eta oso poliki degradatzen dira. Prozesu industrialetan duen presentzia 1930eko hamarkadakoa da, bai elikaduraren alorrean,
|
bai
nekazaritzan, eta bere funtzio nagusia pestizida. Gaztaren kasuan, hiru mikogramoko muga ezarri da (Osasunaren Mundu Erakundeak sustatutako toxikotasun neurria), gantz gramo bakoitzeko. Hala ere, azterketan 70 mikogramotik gorako WHO TEQ gaztak aurkitu dira (TEQ terminologia ingelesezko terminologiaren baliokidea da:
|
|
|
Ez erlijio kontuetan, aldaezina baitzen Allah eta aldaezina Korana, bai teknologia berrietan –hiru aldiz errepikarazi zion xeikak deabruzko hitz hura, Abdul Alimek behar bezala ahoska zezan–: arabiar herriek, izan ere, ezinbertzeko baldintza zuten, munduan aitzina egiteko, teknologia berrietara egokitzea, bai petrolio produkzioaren,
|
bai
nekazaritzaren eta bai hedabideen eta komunikabideen esparruetan ere. Hori zen bederen xeik jaunaren iritzia:
|
|
2014
|
|
|
Alde horretatik, gure egoera pribilegiatua da. Gure ostalaritzak baldintza ezin hobeak ditu, bai arrantza eta
|
bai
nekazaritza ditugulako. Sekulako abantaila da hori.
|
|
|
Nekazaritzari buruzko literaturan, gauza jakina da biodibertsitatea murrizten bada patogenoak eta fitofagoen izurriak ugaritu egiten direla (Andow, 1991; Altieri, 1994). Landare biodibertsitatearen galerak eta galera horren ondoriozko arazo epidemiologikoek nekazaritza ekosistemen funtzionamenduari eragin diezaiokete eta hori kaltegarria izan daiteke
|
bai
nekazaritza ekoizpenarentzat bai iraunkortasunarentzat.
|
|
2015
|
|
|
Hain zuzen ere, Ekonomiaren Garapen eta Lehiakortasun Sailaren arabera, Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan «behar beste baso bitarteko» badago hori egiteko. Hori lortzeko, zenbait lan ildo abiarazi ditu Jaurlaritzak,
|
bai
Nekazaritza, Arrantza eta Elikagaien Sailburuordetzaren bitartez, bai EEE Energiaren Euskal Erakundearen eta Hazi Fundazioaren bitartez.Orain arte 24 udalek agertu dute energia iturri horren erabilera ikertzeko asmoa, eta horietako batzuek egitasmoak landu dituzte Eusko Jaurlaritzarekin lankidetzan. Arantza Tapia Ekonomiaren Garapen eta Lehiakortasun Saileko sailburuaren arabera, Aramaioko, Kanpezuko (Araba), Berrizko, Ispasterko (Bizkaia) eta Zeraingo (Gipuzkoa) udalek lankidetza hitzarmena sinatu dute Jaurlaritzarekin.
|
|
2016
|
|
|
Nekazaritzak eta gizarteak ekosistema naturalek funtzionatzen duten moduan funtzionatu behar dutela uste dugu. Bai permakulturak eta
|
bai
nekazaritza onbideratzaileak lurra sendatzeko balio dute, emankorragoa egiteko. Bai bata eta bai bestea elikadura subiranotasunarekin lotuta daude.
|
|
2017
|
|
|
Politika publikoak, nekazaritza aktibitatean oinarritutako ikuspegi sektorial batetik, lurralde ikuspegia oinarri duen ereduetara bideratu dira azken urteetan. Lan honetan,
|
bai
nekazaritzaren eta bai landa eremuen izaera eta gaitasun funtzio anitzak aztertuz, bi ikuspegi horien arteko osagarritasuna aztertu nahi da, oreka eredu batera heltzeko.
|
|
|
Aditu horren arabera, «Espainiako kasua Europan natura baliabide urri batzuekin kontserbatzeko adibide bat da, baina pertsona konprometitu askorekin». Alberto Navarrok Lurgaia Fundazioaren lana azpimarratu du, baso atlantikoaren berreskuratze eta lehengoratze lanetan,
|
bai
nekazaritza eremuan, bai lurraldeko Zaintzarako Galega Elkarteak (ACGT), Terra Chak, «Terra Chak» eta Ancares-ek, hain zuzen. Irudia:
|
|
2020
|
|
|
Sasoian sasoian lan egiten zuten jornalarien berri ere ematen dute Erdi Aroko iturriek,
|
bai
nekazaritzan, eta bai eraikuntza arloan. 1455eko Gernikako ordenantzek, adibidez, aldizka mahatsak, sagarrak eta beste frutak biltzen zituzten emakumeak aipatzen zituzten117 eta txerriak hazten zituztenak ere:
|
|
2021
|
|
|
Dinamikako kideak Gasteizen izan dira gaur, agintariei elikadura proiektua lehen eskutik ezagutarazten. Bileraren bukaeran, Berton Bertokoa dinamikako kideek adierazi dute
|
bai
Nekazaritza, Arrantza eta Elikadura Politika Sailak eta bai Hezkuntza Sailak “ondo” ikusten dutela proiektua. “Nekazaritza Sailak sektorea indartzeko aukerak ikusten dizkio proiektuari.
|
|
2022
|
|
|
Parasitoa harrapatzeko beste bide bat esne gordina da, ahuntz esnea batez ere. Baita lurraren lana ere,
|
bai
nekazaritzakoa bai lorezaintzakoa, parasitoa han maiz bizi baita. Nola prebeni daiteke?
|
|
|
Lehenik eta behin, ez direlako herritarrek eskatuta egindakoak. Herri indigenek ez dute trenaren edo zentral elektrikoaren beharrik; agian
|
bai
nekazaritzako proiektu berriak garatzeko laguntzarena, baina ez azpiegitura erraldoi horiena. Beraz, ez dira dioten bezain beharrezkoak, ez behintzat herri xehearentzako; bai, aldiz, elite ekonomikoentzako.
|
|
2023
|
|
|
Gero eta lan sozietate anonimo gehiago zeuden, eta pentsatu genuen interesantea zela elkartzea. Nik beti elkartetan funtzionatu dut,
|
bai
nekazaritzan bai leku guztietan. Eta elkarte hori egiteko bizkaitar batzuekin juntatu ginen:
|
|
|
Herrialde gehienetan kaltegarriak ez diren elikagaietarako sarbidea bermatzeko ezarri diren kontrolak, araudiak eta elikadura segurtasuneko sistemak ugariak diren arren, erronka eta arazo berriei aurre egin behar zaie, batez ere merkatuen globalizazioak eraginda, eta, horren ondorioz, gero eta lan neketsuagoa da elikagai seguruak eskuragarri izatea. Nazioartean, bai OMEk,
|
bai
Nekazaritza eta Elikadurarako Erakundeak (FAO) arduratzen dira hori posible izan dadin ekoizpen etapa bakoitzean aplikatzen diren kontrolak gainbegiratuz eta aholkatuz. OMEren datuen arabera, azken 10 urteetan detektatutako pertsonen gaixotasun infekzioso berrien %75ek «animalietan eta animalia jatorriko produktuetan hasitako bakterioak, birusak eta bestelako patogenoak eragin zituzten».
|