|
2001
|
|
|
Internauta taldeak eta askatasun zibilen defentsa taldeak,
|
bai
Ipar Amerikan, bai Europan, ez daude prest komunikazioen pribatutasunerako eskubidea sakrifikatzeko, segurtasun agentzietarako interesgarriak diren datuak atzemateko gutxieneko aukera dutelako. Diotenez, ez da terroristek bilatzen duten horretan erori behar, zuzenbide estatuei beren sorreratik askatasunen erabileran oinarritu den dinamismoa galaraztea.
|
|
|
Etxe eta ate izan zituen irakastaldiak ez ditut aipatu besterik egingo. Salamancan eta Madrilen aritu zen (eta hemendik bere gogoz alde egin zuen lagunei egin zieten bidegabekeria zela medio), Ameriketan ibilia zen behin baino gehiagotan,
|
bai
Ipar bai Hegoaldean. Azkenik, Alemanian kokatu zen luzaroan eta hil arteraino urte oroko irakastaldiak han egiten zituen.
|
|
2002
|
|
|
Otso jendearen aztarnak orain bi milioi bat urte suma litezke bai Sartaldeko Asian, bai Afrikan eta
|
bai
Ipar Ameriketako zabalguneetan. Lurralde horietatik ibilaldi luzeak egin ondoren, Europara iritsi ziren.
|
|
2004
|
|
|
Gaixotasunaren parasitoaren aurka borrokatzeko ahaltsuenetako bat da, baina, gaur egun, oso garestia da eta oso kantitate txikitan ematen da. Horregatik, bai institutua
|
bai
Ipar Amerikako unibertsitatea metodo bioteknologiko bat lantzen ari dira konposatu hori artifizialki sintetizatzeko. Berkeleyko ikertzaileek Amyris Biotechnologies konpainia sortu zuten, medikuntza horren ekoizpena industria mailetara handitzeko metodoak aztertzeko.
|
|
2006
|
|
|
Bakea eta demokraziak ekarri ahal duen aldaketa politikoaren aurrean kokatzeko urratsak eman ditu herri honek. Egia bada ere gure Euskal Herri honetan errealitate oso ezberdinak egon badaudela, zalantzarik ez dago Euskal Herriaren etorkizun politikoaren inguruko eztabaida sakona gure lurraldearen eremu ezberdinetan zabalduta dagoela;
|
bai
Ipar Euskal Herrian, bai Araba Bizkaia eta Gipuzkoako eremuan, bai Nafarroan ere.
|
|
2007
|
|
|
(. Volksseele?) hitz egitea hobesten du, autore espainoletan hala aurkituko da, hori ere seinale bat, nonditsu edan duten?, berba honetan hobeto jasotzen omen delako bizitza fisikoaren eta barne sentimenduzko esperientziaren erlazioa. Psikologian Wundt ek berebiziko influentzia izan du bai Europan eta
|
bai
Ipar Amerikan668.
|
|
2008
|
|
|
Txostena prestatzean, lehen ariketa izan zen inkestaren azterketa, diagnosia konparagarri bat eginez Iparraldea eta Hegoaldearen artean. Plan Nagusia idatzi zelarik, bai Nafarroak,
|
bai
Ipar Euskal Herriak parte hartu genuen Kultur Sailako Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak eraman zuen lanetan. Hiru lurraldeetako hizkuntza egoerak aztertu genituen, lurralde bakoitzeko indarguneak eta ahulguneak neurtuz.
|
|
|
Euskaltzaindian badugula gogo eta elkarrekin egiteko sortutako taldea. Talde horretan baditugu eskualde gehienetako ordezkariak,
|
bai
Ipar, bai Hego Euskal Herriko eskualdeetakoak. Egia da bakarren batzuk falta zaizkigula; baina ez gonbita faltaz:
|
|
|
243 1902 urte amaieratik Elizan eta eliz irakaskuntzan soilik frantsesa erabili beharra ezarri nahi izan zuen Errepublikak, bai Bretainian eta
|
bai
Ipar Euskal Herrian protestak sortuz (cf. Tauzia, 1973 eta Charritton, 1985:
|
|
2009
|
|
|
Eguraldiaren aldaketa egunaren bigarren partetik aurrera espero da, arratsalde eta gauparterako, alegia. Euri ugari egingo duela eta ibai eta urtegien maila igoko dela eta, arrisku egoeran egon gaitezke,
|
bai
Ipar Euskal Herrian, eta baita Hego Euskal Herrian ere.
|
|
|
Euskal Erria euskal etxearen sortzaileetariko bat izan zen (Aramendi, B. Urrutia eta beste askorekin batera), are gehiago, euskal etxe horren zutabe nagusitzat hartu genuke. Begi onez ikusten zuen,
|
bai
Ipar Euskal Herriko bai Hego Euskal Herriko biztanleek bertan parte hartzea, inongo diskriminaziorik egin gabe. Baina haren nahiak ez ziren bertan bakarrik gelditu, eta Euskal Herriko kolektibitatearen alde zenbait lan egiten jarraitu zuen.
|
|
|
Laborantza Ganberaren sortzea Pirinio Atlantikoak bitan zatitzearen urrats bat bezala ikusten bide du Frantziak. Horregatik, karga sinboliko handia du egitura horrek, bai Frantziarentzat,
|
bai
Ipar Euskal Herriaren ezagupen instituzionalaren aldekoentzat. Euskal Herriko Laborantza Ganberari epaitegien bidez eraso egitean, horixe da benetako auzia:
|
|
|
Bearreztegiko bailaran jada, hegian gora zehar zehar aurrera egin, eta pistak Aizkozko lepora eramango zaituzte azkenik (735m). Urdazuriren ibaiadar Orabidea eta Baztan Bidasoa ibaien arteko mendilerroan zaudete, Baztango lurretan,
|
bai
ipar eta bai hegoaldera, alperrik ez baita Euskal Herriko udalerririk handienetakoa. Bidegurutzean, aukeran duzue gain aldetik edo eskuinaldetik zehar zehar doan pistatik aurrera egitea.
|
|
|
Bukatu dugu esanez Frantziaren administraziopeko espazio fisikoen kultur eta lurralde konfigurazio berri horri egin zioten ekarpena oso baliagarria dela, hala kualitatiboki nola kuantitatiboki,
|
bai
Ipar Euskal Herrian bai Ipar Katalunian. Bi lurralde horiek kultur espazioan eta hizkuntza espazioan gainjarritako politika nortasun berri horren katalizazioan hartu zuten abangoardismoa desberdina izan zen alde batean eta bestean.
|
|
|
Bukatu dugu esanez Frantziaren administraziopeko espazio fisikoen kultur eta lurralde konfigurazio berri horri egin zioten ekarpena oso baliagarria dela, hala kualitatiboki nola kuantitatiboki, bai Ipar Euskal Herrian
|
bai
Ipar Katalunian. Bi lurralde horiek kultur espazioan eta hizkuntza espazioan gainjarritako politika nortasun berri horren katalizazioan hartu zuten abangoardismoa desberdina izan zen alde batean eta bestean.
|
|
2010
|
|
|
Pirinioetako eskualdeak, bai hegoan
|
bai
iparrean, gune menditsuak ematendizkien aukeretatik bizi ohi dira. Abeltzainek, uda partean mendiko larreak bereganatuz, neguan hegoaldeko lurretara emigratzen ohi zuten Bardeetako bazka bila.Berez, nekazaritza zona sakona da gune urbanoetatik urrun kokatua.
|
|
|
Beraz, historialariak, beste edozein ikertzailek bezala, giro akademiko bat behar du inguruan bere potentzialtasun guztia garatzeko. Manexen kasuan giro horrek beti zerikusi gutxi izan du unibertsitatearekin, bai Hegoan
|
bai
Iparrean. Gai horri arreta apur bat handiagoz heltzeko beharrezko deritzot Manexen bizitzari eta lanei buruzko ohar labur batzuk eskaintzeari, esandako guztia argituko dutelakoan.
|
|
|
Jatorrizko bertsioan izaten dira telebistan ematen dituzten filmak Suedian, Danimarkan, Herbehereetan, Portugalen eta Europako beste hainbat herrialdetan, azpidatziekin. Gure inguruan, ordea, bikoiztutakoa da zinema eskaintza, bai Hego Euskal Herrian
|
bai
Ipar Euskal Herrian. Salbuespentzat jo daiteke France3 katean igande gauerditan jatorrizko bertsioan ematen dituzten filmak edo udazkenean Hamaika Bilbo katean hasi zuten zikloa.
|
|
2011
|
|
|
Bai Hegoafrikakoa eta
|
bai
Ipar Irlandakoa bake prozesu egituratuen adibide onak dira.
|
|
|
Garrantzitsuena, politika mailan nekez eraikitako konfiantzaren zati handi bat suntsitu egiten dela. Bai Hegoafrikan eta
|
bai
Ipar Irlandan, lidergo politikoa eta beso armatuaren lidergoa bat etorri ziren. ANCren lidergo gorena eta bere beso armatua, Mkonto we Sizwe (MK), bat etorri ziren neurri handi batean.
|
|
|
Batzuk ikoldu, beste batzuk haz daitezen beren beharrizan oinarrizkoak ondo estaltzeraino. Konputu globalak ekonomia globalaren eskala fisikoa gutxitzea lekarke, berau muga biofisikoen barruan sar dadin, baina bermatuz haziko direla gutxienekoetara heltzen ez direnak(
|
bai
Iparrean nola Hegoan). Jasangarritasunaren nozio egiazkoak ekitatearekin ezinbesteko erromantzea du.
|
|
2012
|
|
|
Orain Kontseilu Nagusiari begira ere badugu lan bat egiteko. Sozialistek badituzte gai horri buruz ezberdintasunak haien artean, baina hitz egiten segitu behar dugu,
|
bai
Ipar Euskal Herrian, bai Frantzian. Menturaz, solasaldi horiek beren fruituak ekarriko dituzte.
|
|
2013
|
|
|
1945ean Japoniako Nagasaki hiria suntsitu zuen bonbaren indar herena da hori. Dena den,
|
bai
Ipar Koreako probak, bai AEBek Japonian jaurtitakoak inoiz lehertu diren handienak baino anitzez txikiagoak dira. 1954an AEBek proba batean lehertutako Bravo k hamabortz megatoiko indarra sortu zuen. Nagasakikoak baino mila bider gehiago?, eta 1961ean SESBek lehertutako Tsarren Lehergailua k, 50 megatoikoa. Nagasakikoak baino 3.500 gehiago?.
|
|
2014
|
|
|
izan ere, EAEko informazioa ez ezik Euskal Herri guztikoa damaigu V. Inkesta Soziolinguistikoa k (Hizkuntza Politikarako Sailburuordetza, 2011b), eta Nafarroakoa Mapa Sociolingüístico de Navarra k (Euskarabidea, 2011). Bi lan horietan ageri denaren arabera, urbanizazio prozesua motelagoa da
|
bai
Ipar Euskal Herrian (Lapurdi barnealdean eta Nafarroa Beherea eta Zuberoan baino euskaldun gutxiago bizi da BAMen), bai Nafarroa Garaian (hala ere, euskaldunen bilakaera nabarmen doa goraka Iruñean: Nafarroako hiriburuan %5 dira elebidunak 65 urtetik gorakoen artean, eta %18, 8 16 urte bitartekoen artean).
|
|
2016
|
|
|
Behin eta berriz nabarmendu zuen
|
bai
Ipar Amerikako erakundeek bai NBEkoek hainbat arau betetzen zituztela ordurako, eta, haiei esker, erradiazio oso gutxi igortzen zela. Ezin zen esan maila jakin batetik behera erradioaktibitateak ez zuela arriskurik eragiten, maila hori ez zegoen zientifikoki finkatuta.
|
|
|
Antzerki idazle gisa, ezagunak ditugun emazte gutxi dira, bai Hegoaldean,
|
bai
Ipar Euskal Herrian. Alta, emaztea partaide izan da, aktore gisa, antolatzaile gisa, baita ere idazle gisa.
|
|
|
Eta horixe da ere, zerbait izatekotan, Irlandako esperientziak irakatsi behar diguna. Bai Irlandako Errepublikakoak, eta
|
bai
Ipar Irlandakoak, segidan zertzelada batzuetan aipatzera goazenak.
|
|
|
Helburua Iparraldeko biztanlerian ahalik eta beldur handiena sortzea zen. Zalantzarik gabe, 1985eko urriaren 25ean Monbar Hotelaren aurka burututako erailketak sortu zuen astindurik handiena, bai euskal errefuxiatuen artean
|
bai
Ipar Euskal Herri osoan, bertan lau errefuxiatu ezagun hil baitziren. 1986an atentatuak murriztu ziren, batik bat eskuinak urte horretako hauteskunde legislatiboak irabazi zituelako.
|
|
2017
|
|
|
Banaketa administratiboek batetik, eta tokikotasunari lehentasuna emateak bestetik, lurralde arteko harremanak apaltzea ekarri du euskaltzaleen mugimenduan ere. Hizkuntza komunitatea trinkotuko bada ikuspegi osoa landu eta lurraldeen arteko harremanak biderkatu behar dira,
|
bai
Ipar eta Hego Euskal Herriko euskaltzaleen arteko harremanak, eta baita eremu euskaldun eta ez hain euskaldunetako Euskaltzaleen Elkarteen eta era guztietako erakundeen arteko harremanak ere.
|
|
|
esaten da; aldardi/ aldarri, alderdi? ere
|
bai
ipar sartaldeko hiztun batzuek.
|
|
2019
|
|
|
Badu horrek egitekorik hiztun eleaniztunengan (gogoratu nola sortu diren bolsa/ boltsa, subidon/ subidoi bezalako" itzulpen" erregelak). Irudikatu eleaniztunek prestigio oineko hitzetan gaztelaniaz J, frantsesez 3, ingelesez D3 eta abarren ondoan euskaraz G izateak (bai Hego,
|
bai
Ipar) ematen duen eredua.
|
|
2020
|
|
|
Apur bat mugitu zen aparkatutako autoen artetik, oinak astinduz eta zoruan ostikoka, berotzeko ahaleginetan, baina alferrik. Itsas Aurre plazatik gertu zegoen, Gure Txoko tabernako kale bazterraren parean eta abre abrean bai euritarako
|
bai
ipar haize hotzerako. Bere burua madarikatu zuen beste behin.
|
|
2021
|
|
|
Gaztetatik abertzale borrokatua izan zen, eta tai gabe aritu zen gazteriaren eta euskararen alde. Parisko euskal etxea sortu zuen,
|
bai
Ipar Euskal Herriko Udako Euskal Unibertsitatea ere. Apeztu bazen ere, gero sekularizatu zen.
|
|
|
Ez naiz ikuspegi manikeo batera lerratuko, baina egia da bortizkeria pizten dela Euskal Herrian kontestu jakin batean, bizi nahi zuen herri baten adierazpen gisa, diktadura batean, eta gurpil zoro bat martxan ezarri zen. Horrek anitz baldintzatu du Euskal Herriko politikagintza,
|
bai
Ipar bai Hego Euskal Herrian. Ariketa zintzo bat falta da ondorio guziak ateratzeko, eta ulertzeko zergatik egin ziren hautu batzuk garai batean:
|
|
|
Olaf Scholz kantziler bihurtu duen koalizio gobernurako akordioarekin herrialdeak argindar mix aren %80 berriztagarriekin bete nahi du 2030ean —lehen, helburua %65 zen— Hori lortzeko, besteak beste, itsasoko energia eolikoko ahalmen instalatua 30GWekoa izatea nahi du, 40GWera handitzeko 2035ean, eta 70GWera 2045ean. Ezinbestekoa izango zaio Ipar Itsasoko ur urrunetara joatea, eta akordio transnazionalak bultzatzea,
|
bai
Ipar Itsasoan baita Itsaso Baltikoan ere.
|
|
|
Gauza bera gertatzen da bigarren mailan,
|
bai
Ipar Euskal Herrian bai Bretainian. Izan ere, 2019 urtean egindako ebaluazioan ageri da emaitza hobeak lortzen dituztela kolegioan sartzerakoan, brebetan eta batxilergoan.
|
|
2022
|
|
|
Horiekin batera badugu Urtats –edo Urtatse– izena ere, ekialdeko hizkeretakoa,
|
bai
Ipar, bai Hego. Mugagabez erabili izan da Urtats ere.
|
|
|
«Hasi berri den urte honetan ere erronkak handiak izanen dira, bai Frantziako Estatuari begira,
|
bai
Ipar Euskal Herriari begira», segurtatu du Anita Lopepe EH Baiko bozeramaileak. Gogora ekarri du osasun krisiaren eraginez krisi soziala ere ate joka dagoela:
|
|
|
EH Baik kezka agertu du hauteskundeen bigarren itzulian Ipar Euskal Herrian izan diren emaitzei begira. «Nahiz eta eskuin muturraren kontrako bozka nagusitu den, Marine Le Penen alderdiaren gorakada nabarmena da bai Frantzian,
|
bai
Ipar Euskal Herrian», adierazi dute ezkerreko abertzaleek ohar batean. «Hautesle hauen artean, kexua adierazi nahi izan duten hainbat pertsona daudela pentsa daiteke.
|
|
|
Baina DUP Alderdi Demokratiko Unionistak uste du protokoloak zalantzan jartzen duela Erresuma Batuaren lurraldetasuna, eta, gainera, burokrazia katramilatzeak produktuen gabezia bat eragin duela. Erresuma Batuko Gobernuaren arabera, mekanismoak «doikuntzak» behar ditu, bai Ostiral Santuko Akordioari eusteko,
|
bai
Ipar Irlandako Gobernua martxan jartzeko. Izan ere, joan den maiatzaren 5ean Asanblearako hauteskundeak egin zituzten, bai, baina DUPek erabaki du erakundeak blokeatzea protokoloa erreformatzen ez duten bitartean.
|
|
|
Baina DUP Alderdi Demokratiko Unionistak uste du protokoloak zalantzan jartzen duela Erresuma Batuaren lurraldetasuna, eta, gainera, burokrazia katramilatzeak produktuen gabezia bat eragin duela. Erresuma Batuko Gobernuaren arabera, mekanismoak «doikuntzak»behar ditu, bai Ostiral Santuko Akordioari eusteko,
|
bai
Ipar Irlandako Gobernua martxan jartzeko. Izan ere, joan den maiatzaren 5ean Asanblearako hauteskundeak egin zituzten, bai, baina DUPek erabaki du erakundeak blokeatzea protokoloa erreformatzen ez duten bitartean.
|
|
|
Detaile txiki bat: Irakera sartzeko bisa egin behar da; Kurdistanera iristeko, berriz, aski zen pasaportea,
|
bai
Ipar Kurdistanetik lurretik joanda, bai hegazkinez Arbil edo Sulaimaniyako aireportuetara.
|
|
2023
|
|
|
Soziolinguistika Klusterraren datuen arabera, euskararen erabilera jaitsi egin da bai Gipuzkoan eta
|
bai
Ipar Euskal Herrian. Euskarabenturako gazteak entzunda, ezinezkoa dirudi Euskal Herriko datuak neurri batean apaldu egin direla sinestea.
|