|
2001
|
|
|
Ondoren, ikerketa batzuk aipatuko dira, lurraldetasunaren araberako irizpideari jarraituz. Euskal Herriosorako egin diren ikerketetan, batez ere Euskararen Jarraipena (Eusko Jaurlaritza, 1995) eta Euskal Herriko Soziolinguistikazko Inkesta, 1996 Euskararen Jarraipena II (Eusko Jaurlaritza, Nafarroako Gobernua eta Euskal Kultur Erakundea, 1999) lanetan, bai euskararen ezagutza eta
|
bai
erabilera aztertu dira. Aipatu behar daezagutza aztertu ordez,, hizkuntz gaitasuna?
|
|
2003
|
|
|
Elikagaiekin kontaktuan jartzeko diren material eta objektu plastikoen arazo tekniko sanitarioei buruzko araudirik zehatzenak ezartzen duenez, behar bezala ontziratuta edo paketatuta merkaturatu behar dira, eta erraz irakurtzeko eta ezabatzeko moduan etiketatu, informazio honekin: “Elikagaiekin erabiltzeko” produktuaren helmuga, bai aipamen orokor honen bidez, bai zehatzagoa den beste baten bidez,
|
bai
erabilera horretarako dagokion ikurrarekin. Piktograma “sardexka baten ondoko kopa” da.
|
|
2007
|
|
|
2006ko Euskararen Erabileraren V. Kale Neurketak aurreko inkestetan agertutako joera nagusiak baieztatzen ditu, ipar Euskal Herriari dagokionez behintzat,
|
bai
erabileraren mailan, bai erabileraren bilakaeraren mailan. Aitzitik, berezitasun batzuk agertzen dira, udalerrietako biztanleriaren eta adin taldeen arabera, funtsean eraldaketa sozioekonomiko, jario migratorio eta hizkuntza politiken ondorioz.
|
|
|
2006ko Euskararen Erabileraren V. Kale Neurketak aurreko inkestetan agertutako joera nagusiak baieztatzen ditu, ipar Euskal Herriari dagokionez behintzat, bai erabileraren mailan,
|
bai
erabileraren bilakaeraren mailan. Aitzitik, berezitasun batzuk agertzen dira, udalerrietako biztanleriaren eta adin taldeen arabera, funtsean eraldaketa sozioekonomiko, jario migratorio eta hizkuntza politiken ondorioz.
|
|
|
Kawi izkribuaren hitzaurreko beste pasarte batean berriro irakurtzen dugun legez: hizkuntzaren bai sorreran eta
|
bai
erabilera arruntean, gauza edo zerkien hautemaketa subjektibo guztia artekatzen da. Hautemapen (subjektibo) horretatik sortzen baita hitza; hori «ez da erreprodukzio bat zerkiarena bere baitan, ezpada honek ariman piztarazitako irudiarena («Bild»).
|
|
|
Knight Frank-en arabera, munduko etxebizitza merkatuak erritmo “motel baina positiboan” hazten jarraituko du, nahiz eta “gero eta kezka handiagoa dagoen finantza eskuragarritasunaren, etxeen zorra handitzearen eta merkatuaren iraunkortasunaren inguruan”. Gainera, bigarren etxebizitzekiko interesa mantenduko dela esan du,
|
bai
erabilera pertsonalerako, bai inbertsiorako. Etxebizitzaren batez besteko prezioa bost herrialdetan jaitsi zen iazko irailera arte:
|
|
|
Europako ibaietan nabigatzea, bai gurutzaldi batean,
|
bai
erabilera partikularrerako alokairuko ontzi batean, oporretako aukera bat da, eta itsas gurutzaontziek baino ospe handiagoa lortu dute, 4 egun eta 15 egun bitarteko bidaia paisajistiko eta kulturalagoak baitira. Kostua bidaiaren denboraren, ibilbidearen, kontratatzen den ganbararen edo alokatzen den itsasontziaren araberakoa da.
|
|
|
Izan ere, gure herrialdean 48 milioi terminal mugikor baino gehiago daude martxan. Pertsona askok bi gailu zelular baino gehiago dituzte,
|
bai
erabilera pertsonalerako bai profesionalerako. Horregatik, entitateek aplikatzen dituzten tarifak berrikusi eta ordaindutako fakturak zuzenak direla egiaztatu behar da.
|
|
|
Azken boladan, bi gertakizun esanguratsu izan dira ipar Euskal Herrian euskarari dagokionez. Batetik, Euskararen Erabileraren V. Kale Neurketak aurreko inkestetan agertutako joera nagusiak baieztatzen ditu,
|
bai
erabileraren mailan, bai erabileraren bilakaeraren mailan. Aitzitik, berezitasun batzuk agertzen dira, udalerrietako biztanleriaren eta adin taldeen arabera, funtsean eraldaketa sozioekonomiko, jario migratorio eta hizkuntza politiken ondorioz.
|
|
|
Azken boladan, bi gertakizun esanguratsu izan dira ipar Euskal Herrian euskarari dagokionez. Batetik, Euskararen Erabileraren V. Kale Neurketak aurreko inkestetan agertutako joera nagusiak baieztatzen ditu, bai erabileraren mailan,
|
bai
erabileraren bilakaeraren mailan. Aitzitik, berezitasun batzuk agertzen dira, udalerrietako biztanleriaren eta adin taldeen arabera, funtsean eraldaketa sozioekonomiko, jario migratorio eta hizkuntza politiken ondorioz.
|
|
2008
|
|
|
Morfologi erabide honek bere baitan daraman berrikuntza dela eta, esan behar dugu bai hizkuntza orokorrean ikus daitezkeen azpimotak
|
bai
erabilera berezituetan ugari (ago) azaltzen direnak emankor samarra den eta eguneko euskarak berea duen morfologi prozesu bati zor zaizkiola. Horren seinalea da nonbait Euskaltzaindiaren (1992) adibidetegia, elkarte arruntez zein berezituez osatu zena.
|
|
|
Agiri denez, grezierazko o????, latinezko nemo> eta gaztelaniazko nadie> izenordainen artean kidetasun handia dago, bai esanguran eta
|
bai
erabileran ere. Espainierazko itzulpen hori urte askotako tradizioaz horrela finkatua da, baina jendeak, jada horretara ohiturik dagoelako, horri erabat berezko eta normal iritzi arren, hasieran behintzat itzultzaileari behintzat zer pentsa eman zion, ez baita, berez hain, normala?, laster ikusiko dugunez.
|
|
|
(Helianthus> annuus) eta bai gure baserrien ateetan jartzen den kardu zapal han dia (Carlina> acanthifolia) adierazten dituztelako. ...ta premiak eskaturik, badirudi, jadanik hiztegi batzuetan egiten hasi denez, egokiena litzatekeela eguzki lore> tradizionala kar duari esateko uztea, eta ekilore> moldatu berria50, aldiz, atzerritik ekarritako olio landareari deitzeko, berau, laburragoa izanik, egokiagoa delako ekilore olioa> bezalako elkartuak egiteko, bestea baino51 Eguzki belar> delakoari dagokionez,
|
bai
erabilera urriagoagatik eta bai landare hori deskribatzeko hitz elkartu aski desegokia delako (nekez esan dakioke belar> metro bat baino luzeagoa den lan dare bati, edota, zurtoinik ezaz lurretik altxatu ere egiten ez den besteari) agian onena saihestea litzateke, erdaraz, adibidez,, erlea, esateko, nonbaiteko moscas> e> miel>/ mouches> à> miel> eredukoak baztertuz edo bigarren mailara iraganez joan diren bezala, abeja> eta abeille> estandarizatuen mesedetan.
|
|
|
ahozko komunikazio ohikoenak, informalak eta bat batekoak, erabilgarritasuna edo bizikidetza helburu dutenak,
|
bai
erabilera gero eta landuagoak eta formalagoak behar dituzten komunikazio egoerak, eremu akademikoari edo profesionalari lotuta daudenak.
|
|
2009
|
|
|
Egia da hori. Baina hori bezain egia da esatea etengabea izan dela euskararen atzerakada, bai hiztunei dagokienez
|
bai
erabilera esparruei dagokienez?, batez ere XIX. mendeaz geroztik, Franco jaio baino askoz lehenagotik ere. Atzerakada horren kausak askotarikoak dira, eta ez dute, jakina, guztiek eragin berbera izan, bistakoa da.
|
|
2012
|
|
|
Azken 20 urteotan gora egin du EAEn bai euskararen ezagutzak (8 puntu),
|
bai
erabilerak (4 puntu) eta bai euskara sustatzearen aldeko aktitudeak ere (7 puntu).
|
|
|
Baina euskararen inguruko aktitudeei erreparatuz gero, biztanleen %62 dago euskararen erabilera sustatzearen alde, %26 ez alde ez aurka eta %12 aurka. Aipatzekoa da azken 20 urteotan gora egin duela EAEn bai euskararen ezagutzak (8 puntu),
|
bai
erabilerak (4 puntu) eta bai euskara sustatzearen aldeko aktitudeak ere (7 puntu).
|
|
|
Horrek jabetza pribatuari muga garrantzitsu bat dakarkio, sakon ezagutu dena. Gainera, artxipelago batzuen “babestu” estatusak baldintzak ezar diezazkioke bai jabetza pribatuari,
|
bai
erabilera murrizketa garrantzitsuak.
|
|
|
Bestetik, aldaketa kulturalak ere kontuan hartzeko modukoak izango dira. Gizartea gero eta aldakorragoa da, eta eraikinen aldakortasuna gero eta garrantzitsuagoa bihurtzen ari da,
|
bai
erabilerari dagokionez baita eraikitakoak berak aldaketak jasateko aukerak izateari dagokionez ere. Eraikinak osatzen dituzten elementuak birziklagarriak eta desmuntagarriak izatea bertute izatetik ohikoa izatera pasatu beharra dago, lehenago aipatu bezala, eraikinak betirako direlako ustea alde batera utzi beharra baitago.
|
|
2013
|
|
|
Gu bagara toki erdaldunduentzat eredu. Euskarak atzeraka egin du mendeetan, bai lurraldean,
|
bai
erabilera esparruetan. Arnasguneak zabalduta euskararen eta euskal hiztunen geroa ziurtatuko dugu.
|
|
2014
|
|
|
Pello Jauregi: " Testuinguru honetan, ulertzekoa da aldeko baldintzak egon direla gazteek bai gaitasunean
|
bai
erabileran aurrerapausoak emateko".
|
|
|
Altzairu herdoilgaitza oso material erabilia da, bai diseinuko konketetarako,
|
bai
erabilera instituzionalerako (espetxeak, batik bat). 18/ 8 altzairu herdoilgaitza erabiltzen da beti, eta lodiera 0,9 mm bitartekoa izaten da.
|
|
2015
|
|
|
Nikuste Euskal Herriko azken urteetako bilakaera soziolinguistikoak zerbait argi adierazten badu hauxedela, lanak fruituak ekartzen dituela. Duela 30, 40, 50 urte euskararen aldeko indarrek apustu garbia egin zuten belaunaldi berriak euskalduntzeko; zehazki irakaskuntzan ahalegin handia egin zen, lehenengo ikastoletatik, gero eskola publikoaren euskalduntzetik eta abar, eta gaur egun belaunaldieuskaldunak ditugu euskaldunenak bai ezagutzan
|
bai
erabileran. Egindako lanak bere fruituak ematen ditu, eta ni ziur nago guztiok elkarrekin honetan ere nola eragin asmatzen badugu, hemendik20 urtetara udalerri euskaldunen indarberritzeaz eta sendotzeaz hitz egiten egon gaitezkeela.Hala pentsatzen dut.
|
|
|
Adierazle mota ugari daude, neurketa metodologia eta helburu desberdinak dituztenak. Guztien artetik, hemen azalduko dira
|
bai
erabilera kontrastatua dutenak bai iraunkortasunaren auzian esanguratsuak direnak. Aurkezten diren adierazleak hiru atal nagusitan banatuko ditugu:
|
|
|
Atzeraldia ageri da eremu euskaldunean: bai ezagutzan,
|
bai
erabileran. Eremu mistoan eta ez euskaldunean handitu egin dira ezagutza eta erabilera.
|
|
2016
|
|
|
Jardunguneen ezaugarriek erabileraren indizean eragiten dutenez, bai inkestetan
|
bai
erabilera behaketetan, jardunguneak tipifikatu eta bereiz tratatzeak aukera ematen du analisi xeheagoak eta doituagoak egiteko, eta horien arabera interbentzio lehentasunak ordenatzeko, hizkuntzaplangintzak egiteko eta abar. Metodologikoki ez dago zalantzarik eta zentzu betea du horrela jokatzeak.
|
|
|
• Gaitasun mailak korrelazio estua du
|
bai
erabilera mailarekin bai eraginkortasun indizearekin.
|
|
|
• Euskaldunen dentsitatea atalase batera inguratzen denean,
|
bai
erabilerak bai eraginkortasun indizeak gorako joera areagotu egiten dute.
|
|
|
Ezinbestekoa ez bada ere, aski normala da neurbide hori demolinguistika alorrean:
|
bai
erabilera alorrean, bai hizkuntza gaitasunean eta bai, are, iritzi jarreren esparruan. Hiztunen erabilera maila ordez hiztunen gaitasun maila hizpide harturik ikus, adibidez, Jone Hernandez Garciaren 2010eko azalpen argia:
|
|
2017
|
|
|
Eduardo Apodaka eta Jordi Morales – Hiztun kategorietatik hizkuntza praktiken erregistroetara: ...saterako). eta zientziaren eskutik, euskalgintzak berak ekin zion euskaldunak eta euskararen erabilera zenbatzeari. hasierako lanek berdintzen zuten euskaraz hitz egiteko gaitasuna, hitz egitea eta euskalduna izatea. hirurak nahasten zituzten, hau da, herrikategoriak bere egin zituzten, gehienetan" euskaldun" etiketaz laburturik7 geroago, 70 hamarkadan, ezagutza gaitasunari gehitu zioten
|
bai
erabilera, bai jarrera ere (Juaristi, 2013: 51). horrenbestez, estatu administrazioek egin ez zuten lana, herri ekimenez eginda zegoelarik hasi ziren ikerketa soziolinguistikoak. kategoriak definituta zituzten hiztunek beraiek:
|
|
|
Geroago, 70 hamarkadan, ezagutzagaitasunari gehitu zioten
|
bai
erabilera, bai jarrera ere. hastapeneko kategoriak zuzen zuzenean izan ziren herri kategorien isla: euskaldun/ erdaldun ardatzeko elebidunak eta elebakarrak. bi komunitate bereizi gisa agertzen omen ziren:
|
|
|
erabilera praktikoa (ohikoa eta erosoa, bestela naturala deritzona) ez dela orain arteko metodo eta ikerlanetan ondo hartzen, ezta ematen ere19 baina honetan guztian nabarmendu nahi dugu ikerketa logika horien ondorioz, egiten ari diren interbentzio eta efektuak zein izan daitezkeen. gaitasunak galdetuta, hiztunak zenbatzen dituenak hiztunak ugaltzeko politikak eta interbentzioak egiteko beharra sumatu dezake eta hiztunak zenbatzen ebaluatuko ditu ekimen horiek. eta, oso egoera soziolinguistiko ezberdinetan bizi direnen pertzepzio subjektiboen bidez erabilera neurtzen bada, hizkuntza praktikak ugaltzeko ekimenak egiturazko eragileetatik banakoen disposizioetara desbideratzeko joera nagusitu daiteke. hala ere, euskara biziberritzeak erabilera du helburu, euskara normaltzea hura bizi jarioan ohikoa eta erosoa egitea den aldetik. horri ofizialtasunaren estatusa gehituz gero, argi dago hizkuntza politikei erabilera sustatzea eskatu behar zaiela. hori hainbat xedetan zehazten da: ...itatea (ergo ahalmena) handitzea. bestela esan, helburuak ez luke izan behar euskara dakien jendea, subjektiboki hartarako motibatua, baizik eta euskaraz egiten diren jarduerak eta horretarako aukera objektiboak. ikerketen eta interbentzioen helburua erabilera sustatzea bada, ikerketa gaia euskaraz egiten diren jarduerak eta horretarako aukera objektiboek lukete. horrela jakin eta zehaztu genezake
|
bai
erabilera predeterminaturako dispositiboak zein diren, bai tokian tokian zeinetan interbenitu behar den. izan ere, praktikak testuinguru jakinetan neurtu, zehaztu eta ebaluatu behar dira: praktika linguistikoak praktika sozialak direla ahaztu barik, jende artekoak eta tokian tokikoak. erabilera" efektiboa" neurtzea izan daiteke beste bidea. alegia, erabilera edo praktika inkesten bidez neurtu barik, erregistratu eta handik baliokideen serieak eta aldikako ebaluazioak sortu. horrez gain, erabilera efektiboa erregistratzen eta alderatzen denean, zeharka bainoago, zuzenean neurtzen eta ebaluatzen dira erabiltzeko aukerak eta politikak. horrela, ez litzateke zuzen zuzenean deskargatuko hiztunen gainean erabileraren" kausa" (hizkuntza bat erabiltzea borondatezko kontu bat izango balitz bezala).
|
|
|
Otarrainxka prozesatuak (zurituak, onduak, eta abar) eta hotzetan daudenak ongi kontserbatzeko, errespetatu egin behar dira ekoizleak ematen dituen jarraibideak,
|
bai
erabilerari buruzkoak eta bai iraungitze datari buruzkoak ere.
|
|
2018
|
|
|
Bestetik, arlo kualitatiboagoetara jota, transmisioaren gaia dugu, batetik. Ondarroaren kasuan ikusi dugu indartsu eutsi zaiola euskalduntasunari;
|
bai
erabilerari, bai euskal identitateari. Oso harro eta identifikatuta sentitzen dira beraien hizkerarekin, eta ez dute inongo zalantzarik agertzen, gainera, sentipen hori adierazten dutenean.
|
|
|
Ahalmen profesionalak gutxi batzuen esku ziren. Hala ere, XX. mendearen bukaeran tresna eta jakintza profesionalak demokratizatzen hasi ziren.Horiek gero eta eskuragarriagoak bilakatu ziren, bai prezio eta
|
bai
erabileran. Modu horretan, XXI. mendearen hasieran erabiltzaile amateur edo zaletuek tresna profesionalak erabiltzeari ekin zioten, eta horien bitartez emaitza ia profesionalak lortzen hasi ziren.
|
|
2019
|
|
|
Zertarako ari ziren bada ikasten, gero erabiliko ez bazuten? Neroni ere iritzi bertsukoa nintzen eta ez nuen dudarik, hiztunen kopurua handitu ahala handituko zirela
|
bai
erabilera eta baita euskarazko kultur produktuen kontsumoa ere. Kalean euskara gehiago entzungo zen nabarmen, eta euskarazko aldizkariak eta liburuak gehiago irakurriko ziren, euskal musika gehiago saldu eta entzun, eta ETB1 edo euskarazko irratiak gero eta gehiago entzun eta ikusi.
|
|
2020
|
|
|
Neurri" osagarri" gisa, Gotzone Sagardui osasun sailburuak agerraldi bidez iragarri duenez, udalerrien arteko mugikortasuna ere mugatu du Eusko Jaurlaritzak. Hau da, norberak bizileku finkoa duen udalerritik da atera, hainbat salbuespenetan izan ezik. Horrez gain, gehienez 6 pertsonako bilkurak baimenduko dira
|
bai
erabilera publiko zein erabilera pribatuko eremuetan. Neurriok hasiera batean 15 egunerako jarriko ditu indarrean Eusko Jaurlaritzak, datozen orduotan, astearte goizeko 06:00etan aipatu du Sagardui osasun sailburuak. Espainiako Gobernuak igande honetan onarturiko alarma egoera adierazpenaren baitan kokatzen du Jaurlaritzak bere" lehendakaritza dekretua".
|
|
|
Partikula horrek jokabide ezohikoa duenean ahal ekin batera agertzeak frogatzen du interpretazioaren aldetik ez duela elkarrekin erabiliak izateko arazorik, eta, horren ondorioz, sintaxiak eragiten duela partikula modalen murriztapena, berau desberdina denean bateragarriak baitira. Halaber, ekialdeko galdera partikularen eta ote ren arteko bateragarritasuna sintaktikoa da, gune desberdinak dituztelako partikulek,
|
bai
erabilera ohikoan, bai ezohikoan. Hots, Euskaltzaindiaren (1987) ustearen kontra, partikula bi horiek batera azal daitezke, ote k jokabide ohikoari jarraitzen dionean ere.
|
|
|
Hemen ageri diren eta kanpoan geratutako beste oin plano batzuk aztertuta esan dezakegu, ezen globalizazioak bultzatutako homogeneizazio kulturalaren prozesuak eragin garbia izan duela munduko etxebizitzen eskaintzan; hainbesteraino, non kultura oso diferenteen arteko barnebanaketak ezin desberdindu daitezkeen. Oro har, bai forma tamaina
|
bai
erabileraren aldetik espazio bertsuak topatu ditugu, horien artean sor daitezkeen erlazio eta hierarkiak ere oso antzekoak direlarik. Hala ere, badaude aztertu beharreko aldeak, era xehatuan eta tokian tokiko adibideekin izendatuko ditugunak.
|
|
2021
|
|
|
Orain arte bezala derrigorrezkoa izango da maskara erabiltzea sei urtetik gorako pertsonentzat, pertsonen arteko distantzia edozein dela ere, bai bide publikoan eta aire zabaleko espazioetan daudenean;
|
bai
erabilera publikoko espazio itxietan daudenean edo jendearentzat irekitakoetan daudenean; bai espazio berean beste pertsona batzuekin elkartu ahal direnean.
|
|
2022
|
|
|
Ingurukoak euskaraz egiteko ohitura izateak beraiek euskaraz egitera bultzatzen ditu eta, beste alde batetik, beraiek euskaraz hitz egiteko ohitura hartzeak ere eragin du, bai gaitasunean eta
|
bai
erabileran.
|
|
|
Honekin lotuta, gainera, ohitura askotan aipatzen dute, Amorrortu eta besteren (2017) eta Goirigolzarri eta besteren (2019) lanetan gertatu bezala. Hau da, alde batetik ingurukoak euskaraz egiteko ohitura izateak beraiek euskaraz egitera bultzatzen ditu (33) eta, beste alde batetik, beraiek euskaraz hitz egiteko ohitura hartzeak ere eragin du, bai gaitasunean eta
|
bai
erabileran (34).
|
|
2023
|
|
|
Adibide bat da Loft Study House, eta beste adibide bat da Urbanbat elkartearen Etxebizitza hedatua proiektua: Rodriguezek uste du sakondu beharra dagoela lokal komertzialak irekitzeko estrategietan eta politiketan, baina, aldi berean, berraktiba litezkeela lokaletako batzuk,
|
bai
erabilera kolektibo eta komunitariorako, bai norberaren etxeak ase ezin ditzakeen beharretarako. Izan ere, COVID eragindako osasun krisiak agerian utzi zituen hutsune batzuk, Rodriguezen iritziz.
|