|
2000
|
|
|
Eta ez dela gertatuko orain urte batzuk bezala, garai hartako talde nagusiak desagertu zirenean, basamortu bihurtzeko prozesua. Gaur egun
|
badira
baikor izateko arrazoiak eta sintomak.
|
|
|
Bi biok erkagarri
|
badira
ere, apustua zeren alde egin behar den horretan argi dago, nire ustez, erdietsi beharrekoa: euskararen hiztegi zabala eta eguneratua, egungo premiei ihardesteko gai dena, aspaldiko tradizioan errotua eta zimendatua.
|
|
|
Euskara ez omen da zilegi eta legezko, folklore hutsezko kontuetan ez bada. Unibertsitateko curriculumak, ogibide alorrekoak... oro dira deusezak erdaraz gauzatu ez
|
badira
. Itxu rakeria hutsa!
|
|
|
9 Ikus L. Villasante-ren Hacia la lengua literaria comun, Ed. Franciscana de Aranzazu, 1970 Euskarari buruz argibide gehiago lor daitezke Euskaltzaindiak argitaraturiko obra honetan: El Libro Blanco del Euskara, Euskaltzaindia, Bilbao, 1977 Irakurtzekoa da, halaber, Joseba Intxaustiren Euskara, euskaldunon hizkuntza, Eusko Jaurlaritzak 1990.ean argitara emana(
|
badira
espainieraz eta frantsesez eginiko edizioak ere), zeinetan euskararen inguruko gai askori buruz bibliografia ugaria eskaintzen den.
|
|
|
Zer egin dezaket udako arratsalde gorri batean eguzkiak nere leihoari beldurra badio eta zu ez bazaude? udak ustekabean neguaren erdian harrapatzen banau derrepentean hostoak isiltzen
|
badira
lau kanpai hots entzuten diren bitartean hiru tanta lehor eta epel bat haize hilaren gainetik nora jo dezaket kalean topatuko ez bazaitut gauzak nahiko gaizki ez doazen bitartean tanta epel eskas bat atsoen pauso azkarrak berotzeko nola jakingo dut arbolak bizirik ote dauden soinurik egiten ez badute sirenen hotsa itzaltzeko. gauza ez badira nork esango dit zer gertatzen zaidan lehenengo malkoa o...
|
|
|
Zer egin dezaket udako arratsalde gorri batean eguzkiak nere leihoari beldurra badio eta zu ez bazaude? ...n erdian harrapatzen banau derrepentean hostoak isiltzen badira lau kanpai hots entzuten diren bitartean hiru tanta lehor eta epel bat haize hilaren gainetik nora jo dezaket kalean topatuko ez bazaitut gauzak nahiko gaizki ez doazen bitartean tanta epel eskas bat atsoen pauso azkarrak berotzeko nola jakingo dut arbolak bizirik ote dauden soinurik egiten ez badute sirenen hotsa itzaltzeko. gauza ez
|
badira
nork esango dit zer gertatzen zaidan lehenengo malkoa oraindik sortu ez denean zeinen eskuak astinduko ditu betazaletan ezkutatu diren kanpaiak non babestuko naiz zure besoak urruti badaude nondik sortuko da elektrizidadea udak baimenik ematen ez badu hiru kanpai ergel eta laugarren bat zeinen arnasak berpiztuko ditu adarrak ni ere uda bihurtu naizenean zer egin dezaket udako usainak sortzen duen...
|
|
2001
|
|
|
Norbaitek galde dezake zergatik eginen dudan hori, eta lehenago aipatu arrazoiez gain, esan behar dut neure neurrian ere nekatuta nagoela, hots, pertsonalki hainbeste onura jasotzeagatik ere, komenigarria dela, bai mailape rtsonalean nola sozialean, lehendakariak aldatzea, eta nik neuk horixe eginen dudala, Jainkoa lagun, heldu den urtean. Are gehiago, Ana Urkiza gure idazkari berriak proposatzen duen legez, Euskal Idazleen Elkartea ren historian hiru aro desberdintzen ahal
|
badira
:
|
|
|
Gurean, ordea, Nicolas Redondo Terreros, Rosa Diez, Adolfo Ares edo Javier Rojo, orain arte ezertan nabarmendu
|
badira
, bere antieuskalduntasun amorratuagatik izan dira. Praktikan PPren politika espainol kolonialista bera erabili dute Euskal Herrian, baina azken hauteskundeen emaitzek inflexio puntua markatu dute, eta, beraz, badirudi susmatzen hasi direla jokabide horrek ez diela hemendik aurrera gehiago etekin onik ekarriko.
|
|
|
Ni neu, ordea, egia esan, aipaturiko horiez gehienez ez naiz batere fidatzen, eta hobe oker banengo. Hain euskaltzaleak izan
|
badira
, ez dakit zertan ibili diren orain arte vasquista horiek noizik behin" bai baina" aspergarri eta hutsalak esateko ez bada. Ez ditugu sekula ikusi euskararen edo euskal kulturaren aldeko ekitaldi, jai edo bileretan, ez eta gure hizkuntzaren aurka, Nafarroan edo Frantzian adibidez, egiten diren erasoengatik inolako protestarik egiten.
|
|
|
Maita familia, maita lana, maita Frantzia. Jainkoari esker familia ederrak
|
badira
oraino Eskualherrian. Zoin eder ikustea ama familiakoa, haur multcho batez inguratua.
|
|
|
Aipatu lehenengo polemika Pruden Gartzia eta JosuZabaleta ren artekoa izan zen, eta
|
badira
hilabete batzuk hasi (eta amaitu) zela. Honi buruz zerbait esateko gogoa nuen aspaldi, baina, izan ere, nahiago izan dut itxarotea, Euskaldunon Egunkaria n hasitako artikulugurutzaketahorren (XI eta 5) eta, batik bat, ondoren itzultzaile euskaldunen zerrenda elektronikorawe bratutako mezuen tonua kontuan hartuta:
|
|
|
Ospeak, ongi merezitakoa denean ere, beti du berealde rdi iluna ere. Gailurrean dagoenari azkar bilatzen zaizko ajeak, eta, aurkitzen ez
|
badira
, asmatu egiten zaizkio. Zavalarena ez da horretan salbuespena, eta, laudorioekin nahasi, kritikak ere entzun behar izan ditu sarri.
|
|
|
Gaztelaniazko narra zioakdira gehienak, Zavalak berak han hemenkako erdal hiztun bikain zenbaitekin izandako solasen fruitu. Ikerlanak ere
|
badira
, ordea, tartean, Zavalarenak berarenak zein beste ikerlari batzuenak. Nola narrazioak hala ikerlanak, Sendoa argitaletxearekin argitaratu ditu Zavalak, ho rtxe aurkitu baitu bere Auspoarentzat kabia, JoakinBe rasa tegi ren suaren epelera.
|
|
|
Euskara hutsean jardunda, nire liburuei oso muga estuak jarri dizkiet" tuenean, erdal itzulpena alboan jartzen die. Hori egitea eskatzen zuten liburuak
|
badira
. Adibidez, karlisten gerrateen bertso liburuak.
|
|
|
Halere, badago interesik ez duen beste gizarte multzo bat; euskararen aldeko aurrerapausoak onartuko dituena, baldin eta bere interes propioak kaltetzen ez
|
badira
. Bestela kontra jar daitekeen gizarte sektorea da.
|
|
|
Bada, kontzeptu hori gure artean aplikatuz gero, euskararen komunitatearen bizindarraz zalantza potoloak pizten zaizkit. Izan ere, Hego Euskal Herriko gazteen artean, adibidez, euskaldunak gero eta ugariagoak
|
badira
ere, horietako gehienek ez dute hiztun komunitate sendo eta trinkorik osatzen, Etorkizuna Aurreikusten 99: Euskal He rriko gaztetxoak eta euskara ikerlanak argi uzten duen bezala; gaztetxo euskaldun gehienak erdal hiztunen komunitatean sakabanatzen dira; ez dute euskaldunen arteko euskarazko harreman sarerik osatzen, eta horren ezean ez dago euskal komunitate osasuntsurik.
|
|
|
Moduak, ereduak, helburuak, asmoak, intentzioak kritikatzen dituzte ezker eskubi, nahasian. Alderdien artean
|
badira
aldeak, ñabardura mailakoak askotan baina sakonagoak ere bai sarri. Jarraian aldatu ditugun testuak esanguratsuak dira, nahiz eta ez agian esanguratsuenak.
|
|
|
Iritzi emaileen artean
|
badira
filologo eta hizkuntzalari espainiarrak, eta politikari eta intelektual eskuindarrak.
|
|
|
Ibarretxek korrika eta presaka ikasi omen zuen euskara, eta barre egin zioten erdal komunikabidetan. Baina orain
|
badira
bi lehendakarigai, euskara ez jakin, ez ikasteko asmorik daukatenak. Errealitate hau ezin da ahaztu.
|
|
|
Baleren Bakaikoak hauetako batzuk majo astindu zituen Argia n, intelektual organikotzat joz (Argia, 1998.05.24). Hemen bildutakoak" intelektual mediatikoak" bai,
|
badira
, hori seguru, eta agian hori bera bada jada kontzeptu berri baten antzekoa, konportamendu diferentziatu bat markatzen duena. Intelektual mediatikoen ezaugarrien artean aipa genitzake, besteak beste, eguneroko politikarekiko hurbiltasuna, iritzien bat batekotasuna, ekidistantzia eta neutraltasunarenarbuioa, tonu zakarra, harroa, estilo zuzen eta bortitza. Nolanahi ere ezin dira guzti guztiak zaku berean sartu, ez kasu batean ez bestean.
|
|
|
Intelektual mediatikoen ezaugarrien artean aipa genitzake, besteak beste, eguneroko politikarekiko hurbiltasuna, iritzien bat batekotasuna, ekidistantzia eta neutraltasunarenarbuioa, tonu zakarra, harroa, estilo zuzen eta bortitza. Nolanahi ere ezin dira guzti guztiak zaku berean sartu, ez kasu batean ez bestean. Balizko intelektual organikoen ondoan
|
badira
bere kasa dabiltzanak. Hizkuntzaren inguruan mugitzen diren gehientxoenak nahikoa librean dabiltzala esango nuke.
|
|
|
Nafarroa Garaian hartu neurriak, besteak beste, eraso zuzenak izateaz gain, froga ere
|
badira
. Erran bezala, Euskal herri osoan estrategiazko oinarriak berriz ere sakon kolpatzeko premia gero eta larriago sentitzen baitu sistemak.
|
|
|
Mundu zabalean etorkizuna eleanitz dator, eta hor badu euskarak aukerarik. Une honetan haizerik gogorrena aurkakoa den arren,
|
badira
aldeko haizeak ere. Horiek atzean hartzen asmatu behar!
|
|
|
Hizkuntzak agerian egon behar du, gizartean toki bermatua izan, prestigioa eduki. Halaber,
|
badira
bestelako arrazoiak hizkuntza baten irautea edo eskuratzea baliogabetzeko, hala nola, hizkuntza hori aberasgarritzat jotzea, gizabanakoari bere bizitzan irtenbide eta aukera gehiago eman diezazkiokeen altxor preziatutzat hartzea.
|
|
|
Errotulazio elebidunaren aldeko jarrerak bi botoren diferentziagatik irabazi badu ere, auziak populazioa bi multzo berdintsutan banatzen duela egiazta dezakegu. Horrelako emaitzak Nafarroa osora, besterik gabe, estrapolatu ezin
|
badira
ere, zer pentsatua ematen dute.
|
|
|
Dena dela, nafar gizartea ren erantzuna bikaina izan da. Baina gauzen norabidea errotik aldatuz gero, erakunde publiko eta bestelakoetatik eragozpenak besterik hautematen ez
|
badira
, litekeena da joera hori iraultzea.
|
|
|
Askorentzat, eta nafar ikuspuntura itzuliz, erabat etsigarria da bigarren mailako hezkuntzarenondorengo jarraipena moztea. Gainera, erabilpen espazio esanguratsuenak (administrazioa, komunikabideak, lan eta en presa esparruak) ia desagertzeraino murrizten
|
badira
, jende askotxo, azkenik, inora eramaten ez duen hezkuntzaereduaren baliagarritasuna zalantzan jartzera helduko da.
|
|
|
Estrategia global handietan EEBBen eta CIAren eskua daude maiz. Baina hauek inperioaren eskuak baldin
|
badira
, non daude buruak. Eta buru kritikoak?
|
|
|
A rrazonamendua faltsua dela konturatzeko ez dago urrutira joan beharrik. Eskuindarrak ere
|
badira
euskararen aldekoak —lehen orain baino gehiago, egia esan— eta euskararen kontra daudela egia izanik ere, onartezina da gaur egun jarrera hori. Bai ikuspuntu politikotik, pertsonaren eskubideak urratzen direlako, bai kulturaletik, ondare kulturalaren kontrako erasorik onartu ez daitekeelako, eta baita soziologikotik ere, euskararen kontrako diskurtso tinkoari ezin zaiolako jendaurrean eutsi.
|
|
2002
|
|
|
Ez al du bake konferentziak ezer onik sortu? Bai zorionez, eta ez gutxi, lorturiko guztiak hondalanaren, hau da, ereiteko aurrelanen mailakoak izan
|
badira
ere: aurrena, eta nire gustuko garrantzitsuena, euskal arazoarennazioartekoratzea dugu, edo Elkarriren berbekin esatearren," nazioarteko sarea [ren sortzea] bake prozesua errazteko eta babesteko".
|
|
|
• Elkarlanerako eta koordinaziorako guneak
|
badira
: Kontseilua, Euskal Konfederazioa, Oinarriak...
|
|
|
• Euskalgintzaren barne prestakuntzan
|
badira
hainbat gabezia.
|
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoan, 2002ko azaroaren 24an Euskararen Erabilpena Arauzkotzeko Legeak 20 urte bete zituen, eta bi hamarkada hauetan legez euskara eta gaztelania ofizialak izan
|
badira
ere, eta ofizialak maila berean, ez bata bestea baino ofizialagoa, eguneroko ogia da herritar euskaldunek zerbitzu publikoak jasotzeko orduaneu ren hizkuntzan egiteko aukera ez izatea. Oraindik orain, eguneroko traba asko daude aukera berdintasunean edozein zerbitzu publiko hartzeko, haurtzaindegietan, osasun etxeetan, institutuetan, unibertsitateetan, administrazioko leihatiletan, komisaldegietan...
|
|
|
Hartara, eguneroko dema gordina da Iparraldeko elizkizunetan euskararik izatea bermatzea. Apaiz euskaldunak, oraingoz behinik behin,
|
badira
, gazterik ez bada ere. Kristauen artean, asko eta asko, bertara etorri beste lurralde batzuetatik, ondo merezitako zaharsaritzearen bila.
|
|
|
Aditu gehienak bat datoz esatean euskal literaturgintza osasuntsu dagoela azken urteetan. Inoiz baino idazle gehiagok argitaratzen du; argitaratzen diren liburuetatik askotxo kalitatezkoak dira; genero ia guztiak jorratzen dira —ezberdintasunak nabarmenak
|
badira
ere—; aspaldian hasitakoak idazteari jarraitzen zaizkio eta belaunaldi berriak sortzen ari dira apurka apurka; izan ere, gure historian lehenengoz belaunaldien arteko transmisioa gauzatzen ari da literaturgintzan.
|
|
|
Gabezia handiak diren memoria historikoaren falta eta soziolinguistikazko ezjakintasuna, norbanakoak ez ezik kolektiboak ere
|
badira
; guztien artean landu eta zuzendu beharrekoak, hain zuzen ere.
|
|
|
Nork ez du nahi bere buruaren jabe izan? Baina autonomiaren neurria definitzerakoan,
|
badira
bi kontu, gutxienez, aintzat hartu behar direnak, bata printzipioei dagokiena eta pragmatiko hutsa bestea.
|
|
|
Lehenago eman dut horretarako dauden oztopoen berri laburra, baina merezi du, hemen, kontu horretaz luzeago aritzea. Unibertsitateen barruan diren euskararen aurkako jarrerak oraingoz alde batera utzirik,
|
badira
unibertsitateen zenbait egitura ezaugarri, normalizaziorako oztopo izango direnak. Unibertsitateek gaur dituzten irakasleen %20 dago eskolak euskaraz ematen, eta, baikorrak izanik, %30era irits liteke ehuneko hori, hainbat baldintza betetzen badira.
|
|
|
Unibertsitateen barruan diren euskararen aurkako jarrerak oraingoz alde batera utzirik, badira unibertsitateen zenbait egitura ezaugarri, normalizaziorako oztopo izango direnak. Unibertsitateek gaur dituzten irakasleen %20 dago eskolak euskaraz ematen, eta, baikorrak izanik, %30era irits liteke ehuneko hori, hainbat baldintza betetzen
|
badira
. Bestalde, ikasleen %45 dira, gutxi gorabehera, aukera izanez gero euskaraz ikasiko luketenak.
|
|
|
Bestalde, ikasleen %45 dira, gutxi gorabehera, aukera izanez gero euskaraz ikasiko luketenak. Desoreka hori bere onera ekartzea ez da erraza izango, eta oztopo larria izango dugu aurrean neurri bereziak hartzen ez
|
badira
. Irakasle euskaldun gehiago sartu dira unibertsitateetara, baina irakasleen kopurua ezin haz daiteke etengabe, bere goiko egitura mugatik hurbil baitago dagoeneko.
|
|
|
Berebiziko garrantzia du horrek hezkuntzaren ikuspuntutik. Gaur ez dago goi mailako hezkuntzaz hitz egiterik, ingelesez aritzeko moduko profesionalak prestatzen ez
|
badira
. Hori horrela da bi ikuspegi desberdinetatik begiratuta.
|
|
|
Bestalde, unibertsitatean ingelesa erabiltzeko aukera izateak beste herrietara joan ahal izateko ateak irekitzen ditu, bai ikasketak atzerrian luzatu nahi
|
badira
, bai atzerrian lan egin ahal izateko ere.
|
|
|
Baina
|
badira
, egon ere, hain agerikoak ez diren arrazoiak. Izan ere, lurraldearen araberako zatiketak ez luke, be rez, sistema bat edo sistema baten antzerako zerbait egituratzea guztiz oztopatu.
|
|
|
Bestalde, beste unibertsitateetan dauden ikertzaile hutsen pareko goi teknikaririk ez dago gure unibertsitateetan. Bi gabezia horiek garrantzi handikoak dira, eta ikerkuntza sustatzeko politika eraginkorrak abian jarri nahi
|
badira
, ezinbestekoa da gabezia horiei konponbideren bat ematea.
|
|
|
Pentsa genezake tituluen eskaintza berdina dela herri aurreratu guztietan, baina hori ez da horrela. Herrien artean desberdintasun nabariak daude, eta, nire aburuz,
|
badira
Europan eskaintzen diren zenbait ikasketa, euskal gizartearen beharretarako oso egokiak izango liratekeen arren gure unibertsitateetan ez daudenak. Honelako arazo baten aurrean, bistan dago tituluak ezartzeko eskuduntza guri egokitu litzaigukeela.
|
|
|
Honelako arazo baten aurrean, bistan dago tituluak ezartzeko eskuduntza guri egokitu litzaigukeela. Horixe izan litzateke gure helburua, baina hori lortu arte,
|
badira
har daitezkeen zenbait irtenbide.
|
|
|
jakintzak gaurkotzeko ikasketen eskaintza zabala eta indartsua. Beraz, hasierako ikasketetan oinarrizko jakintzak irakasten
|
badira
, halabeha rrezkoa da osagarria izango den beste eskaintza bat egitea. Gainera, eskaintza oso aldagarria izan litzateke, jakintza bera eta gizartea ren beharrak aldagarriak diren bezala.
|
|
|
Irakaskuntza izan da unibertsitateen helburu nagusia, bakarra izan ez denean. Hori kasu batzuetan argiagoa izan da, eta ikerkuntzarako joera handiagoa duten unibertsitateetan ere (EHU, UN edo NUP),
|
badira
jakintza arloak eta ikastetxeak non gutxiengo batek baizik ez baitu ikerkuntza helburu. Horren adibide adierazgarri bat jartzearren, esan daiteke EHUn diren irakasle guztien heren batek baino ez duela ikerkuntza lanik egiten.
|
|
|
Bestalde, Zientzia, Teknologia eta Berrikuntzaren Euskal Planaren helburuak betetzen
|
badira
, 2004an 1’7koa izango da ehuneko hori eta Europako Batasunari dagokion baliotik hurbil geratuko gara3 Nafarroako datua, berriz, ez da inolaz ere harro egoteko modukoa, Espainiar Estatuaren balio kaskarraren parekoa baita.
|
|
|
goi mailako profesionalen prestakuntza, jakintza produktu eta zerbitzuak enpresa eta bestelako erakundeei eskaintzea, eta ahalik eta herritar gehienen kultura eta ezagutza igo dezaketen hezkuntza eta hedakuntza. Eta zeregin horiek egokiro betetzen
|
badira
, joriagoa izango da gizartea kultura, askatasun, demokrazia, ongizate eta kohesioan.
|
|
|
Baina, dirudienez, datozen urteotan kolokan jar daiteke orain artean lortutako apurra. Gorabehera horietan euskaldunok ezin egon gaitezke eroso, aurrerapenak izaten
|
badira
ere ez dago ziurtasunik lortutakoa egonkortuko denik. Bide horretatik ez zaie erantzuten euskararen hizkuntz komunitateak dituen goi mailako formazio beharrei eta ez dago esaterik inoiz erantzungo zaien.
|
|
|
Mackey kanadarrak aspaldidanik aurreikusi zuenez, gizatalde berean bi hizkuntza egokituz gero, eta biok funtzio berberekin, biotako bat erredundante gertatzen da, soberan dago; eta suntsitu egiten da, gizataldeak erabiltzen ez duelako. Bi hizkuntzok biziko
|
badira
, plangintzaz edo halabeharrez, funtzio hautaketa egin behar da, eta zeini bere funtzioa esleitu.
|
|
|
Unibertsitate irakasle euskaldunen multzoa aipagarria eta kalitatezkoa da. Ikasliburuak nahi bezain ugariak ez
|
badira
ere, bibliografia esanguratsua dago. Hala ere, euskal unibertsitatea orduan baino zailago eta urrutiago ikusten dugu batzuok, garai hartan giroan zegoen ereduari jarraituz burututakoa behintzat:
|
|
|
Prozesu planifikatu baten bidez, enpresetan euskararenerabilera areagotzeko prozesuen antzeko baten bidez, oraingo lan egiteko ohiturak eta moldeak aldatu ditu. Izan ere, euskal unibertsitatearen erronka nagusia ez dago irakasle egokiak prestatzean, terminologia osatzean edo bibliografia ugaritzean, orain arteko ahalegin gehienak hortik joan
|
badira
ere, horiei eusten dieten egiturak aldatzean baizik.
|
|
|
gaztelaniaz. Enpresa mundua euskalduntzen abiatu ginenean,
|
badira
dagoeneko hamazazpi urte, laster ohartu ginen lan egiturak eta prozedurak euskaldundu ezean pertsonak trebatzen alferrik ari ginela, irabazitako trebetasun hori lan giro erdaldunean murgiltzeanberehalakoan galtzen zutelako. Lezio hori euskal unibertsitatea ren bidean ere aplikatzekoa dela iruditzen zait.
|
|
|
Ekarriko al du horrek MUNI euskal unibertsitate bihurtzea? Ez, arestian aipatu ditudan puntuak kontuan hartzen ez
|
badira
. Hala ere, errazago egin ditzakeela urratsak iruditzen zait hiru arrazoi medio:
|
|
|
Sarritan espekulatu da ea zer gertatzenden unibertsitateko hautaprobetara euskaraz aurkeztu, eta gero erdaraz matrikulatzen den ikasleen %10arekin. Hainbat azalpen plazaratu
|
badira
ere, nire ustez norberarenhizkuntz gaitasunaren eskasiaren kontzientzia izango litzateke" desertzio" horien arrazoi nagusia.
|
|
|
Ez da erraza hitz bitan azken 25 urteko ibilbide zurrunbilotsu honetan eman diren elementu guztiak modu sinplean adieraztea, baina gaurko errealitatea rekin lotuz bai esan genezakeela, funtsean urriak izan
|
badira
ere, zubi gisa baliagarri izan direla eta aurrerapausoa suposatu dutela; horren lekuko gai hau Unibertsitatean bertan eztabaida guneetan erdi erdian pil pilean egon izana, euskararen presentzia (UPVn behintzat) eremu zabalagoetara hedatzea, EIRE erakundearen sortzea, UEUren egonkortze eta sendotzea, ikasleen kontzientziatze eta alternatibak plazaratzea... Eta hori guztia Unibertsitatetik bertatik eman izan bada, ez dira makalak izan gizarte zein arlo politikotik egindako eta eskainitako ekarpenak, aldarrikapenak, baita alternatibak ere (Uniekimena...).
|
|
|
Gurasoek garbi ikusten dute: gure haurrek, Euskal Herrian biziko
|
badira
, euskaraz jakin behar dute.
|
|
|
Beraz, guztira, irakasleak ere
|
badira
. Koska hementxe dago:
|
|
|
Ikastolen ereduzko euskal unibertsitateaz ari naiz, ikastolak eleanitzak bihurtu diren garaikoak eta ez 1975ekoak alegia. Ikastoletan hiru hizkuntza erabiltzen
|
badira
edukiak lantzeko, universitasen baitako euskal unibertsitatea lortzeko premiazkoa dugu euskalunibertsitatean ere beste horrenbeste egitea ziklo guztietan. EHUren baitan euskal unibertsitatearen egitasmoa ez da etorkizunekoa, abian dugun gaur egungoa baizik.
|
|
|
Orain arte demografia gora joan arren, dagoeneko jaiotze tasaren beheraldia unibertsitatera ari da heltzen. Euskal Unibertsitatearen jarduna ziurtatzeko urratsak ez baldin
|
badira
ematen, orain arte irakaskuntza ez unibertsitarioan erdietsitakoa galtzeko zoria badago. Unibertsitatearen funtsezko zereginak ez dira soilik goi irakaskuntzarekin lotuta daudenak, ikerketa eta hedakuntza ere unibertsitate lanak dira.
|
|
|
Arriskuak ere nabarmenak izan daitezke, gauzak oso ondo egiten ez baldin
|
badira
. Duela hogei urte egoera guztiz desberdina zen, baina orain unibertsitateen arteko lehia oso handia da, ikasle kopurua nabarmenki murrizten den bitartean.
|
|
|
unibertsitate proiektu bat ezin delako oinarritu hizkuntza kontuetan bakarrik. Horrek bakarrik ez du balio, horrekin batera beste zenbait gauza ere definitzen ez
|
badira
aldi berean: unibertsitate konpetitibo bat nahi dugu, beste unibertsitateen parean jarri eta lehiari beldurrik izango ez diona?
|
|
|
handiak baina ez gainditu ezinezkoak. Juridikoki Unibertsitatea tituluak emateko da, baina egiten den lana ona bada eta bertako ikasleak prestakuntza egokiarekin ateratzen
|
badira
posible da arazo horiek guztiak gainditzea.
|
|
|
Borgesek nostalgiaz gogoratzen zuenaren oroigarri,
|
badira
oraindik latinez argitaratzen duten suediar irakasleak. Gutxi, jakina; gehiago dira ingelesaz edo alemanaz baliatzen direnak.
|
|
|
hamarkada hauetan euskararen aldeko lanik inon egin bada, Gipuzkoa eta Bizkaian izan da. Euskalgintza ren —erakunde publiko nahiz herri ekimenare n— ahalegin eta baliabideak inon ugaritu eta metatu
|
badira
, bilu rralde horietan izan da. Eta horri zor zaio, gehienbat, lurraldeotan erabilera areagotu izana.
|
|
|
Mendebaldea" aurretik jarri" izanak sortzen dien samina ere partekatzen dute joera horiek. Zibilizazio islamikoa modernitatearekin bateragarri bilakatuko dela eta berriro ere Mendebaldeari aurrea hartuko diola uste dute, beti ere baldin eta musulmanak beren arauak leialki gordetzera itzultzen
|
badira
.
|
|
|
Joan Mari Irigoienen Lur bat haratago (Elkarlanean, 2000) eleberrimardul eta ederrarenarekin eta Jesus Rubioren Euskararen garabideak (Alberdania, 2002) saiakera iradokitzailearenarekin. Izan ere, bi lan horiek arras desberdinak
|
badira
, funtsean kezka bera dute komun: hainbat arlotan euskara idatzian egun erabiltzen den eredu sintaktikoaren egokitasuna.
|
|
|
A re gehiago; zinezko hizkuntz normalkuntza ren bidean gaudenetz jakiteko, urtez urte sortzen diren elkarte, enpresa, talde eta abarrek euren funtzionamenduan hautatutako hizkuntza aztertu baino ez dago. Harreman sarebe rri horietan, hizkuntz definiziorik egiten ez dutenak (edo erdara hutsezkoa dutenak) euskararen hautua egiten dutenak baino gehiago
|
badira
, euskarak atzera egingo du.
|
|
|
Eta halaxe egiten ahaleginduko naiz, nahiz eta badakidan (eta azken urteetan berton idatzi ditudan urteko balantzeak irakurri dituenak ere badaki) jakin ere, gaurkotasunetik abstraktura ihes egiteko joera handia izaten dudala. Beste arlo askotan gertatzenden bezalaxe, kulturgintzan ere ezin baitira gertakizun solteak bere horretan ulertu, ingurune eta prozesu batean kokatzen ez
|
badira
.
|
|
2003
|
|
|
Nik uste dut on genukeela —politikariak erratzen
|
badira
ere— geure bidea egiten hastea, eta honako Espirituzko Jardue rok proposatzea, aurrena gure buruei eta gero gure politikariei:
|
|
|
Orain arte, besteak izan
|
badira
bakea ez lortzeko aitza kia, bakea lortzeko aitzakiarik jarriko ez dugunak geuk izan dugu.
|
|
|
Izan ere, baliabideak neurriz gora ustiatzeak arriskugo rria ekarri dio naturari: landaretza eta basoak soiltzen ari dira, animalien artean
|
badira
hil zorian dauden espezieak edota zooetan soilik kontserbaturiko ale bakanak, Hirugarren Munduko zenbait lekutan herri eta etnia osoak hiltzen ari dira, edo herri eta etnia horien nortasuna edo kulturak desagertzen ari dira. Europan eskulan merkea eskatzen dute, ez ordea etorkin eskubidedunik.
|
|
|
Nahiz eta orain artean interesatu zaigun bizitza biologikoaren eta kulturalaren arteko paralelismoa, ezberdintasunak ere
|
badira
. Eta garrantzitsua da ezberdintasunakagerian uztea, batez ere horietako batzuek gure azterketari ere eragiten diotelako:
|
|
|
Bilakaera kulturalean, aldaketa askoz ere azkarragoa izan daiteke. Aldaketa genetikoa ez da eboluzio bide bakarra,
|
badira
beste batzuk. Ez dabeha rrezkoa izan inolako mutazio genetikorik —adibidez, hegalak sortu—, gizakiak hegan egin ahal izan dezan.
|
|
|
Euskararen ikaste prozesuak nola baita eskaintza birdefinitu/ egokitu eta euskararen erabilera ahalbidetuko duten egitasmoekin uztartu behar ditugu. ...sten segitzeko erraztasunak, zertifikazio sistema homologatuak —sarean lortutako mailak titulu bat eskuratzeko aukera ez ezik titulu hori administrazioek onartzeko bidea ere eginez, hartarako, kontrol mekanismoak ezarriz—, e.a.), sektorea sustatzeko zein ezagutzera emateko nola baita herritarrak euskara ikastera bultzatzeko kanpainak, e.a. antolatzea komenigarria ez ezik ezinbestekoa ere
|
badira
.
|
|
|
mende laurdenekoeuskalduntze saio hori, oraindainoko ibilbideari dagokionez, indargaltzen, ahultzen eta husten ari dela. Motiboak ugariak izango dira, jakina, baina
|
badira
bi inondik inora ezin ahaztuzkoak: a) gero eta irakasle gutxiago dago, EAEn, euskaldundu edo alfabetatu gabe; b) gelditzen diren" elebakar" horiek gero eta aurrerago doaz adinean, eta adinkontu horrek badu ondorio nabarmenik L2 eskuratzeko gaitasunean.
|
|
|
Euskara ikastea izugarri garestia da, matrikula altuegiak dira eta norberarenhizkuntza ezagutzeagatik ezer ordaindu ez bagenu ere, herritarrak uxatzeko moduko matrikula prezioakeskaintzen ditugu. Dena den, matrikulak, oraindik ere, altuagoak ez
|
badira
irakasleek derrigorrez onartu behar dituzten lan baldintza eskasei esker da. Hori gutxi balitz, ikasi ahal izateko ikaslea merkatari bihurtu behar dugu eta pegatak, kamisetak, kalimotxoak, zozketak eta abar matrikularekin batera jasotzen ditu.
|
|
|
Ideia hori aztergai dugun euskararen erabilerara ekarriz, honako hau bururatzen zaigu: " berezko nahiz kulturazko transmisioaren" bidez (Txepetxen hitzetan) euskarazko gaitasun nahikoa lortu duten ume, gazte edo helduak euren gizatalde etnokulturalaren hizkuntza gutxitua (euskara gurean) indartzera datoz, baldin eta" soziokulturazko muga hesi" horiek oraindik existitzen
|
badira
. Hau da, euskaldundu diren horiek euskaraz jarduteko baldintza egokiak dituen hiztun komunitaterik aurkituz gero, euskararen erabilera areagotuko dute, seguru aski.
|
|
|
Balorazioen aurretik, komeni da zehatz aztertzea zenbateraino den sistematikoa erasoa;
|
badira
erabilpen publiko soziala oztopatzera bideraturiko neurriak; besteak, balioa eta izen ona ukatzera, jakitea eta ez jakitea berdin dela, ezertarako balio ez duela, disuasiorako pentsatuak. Hizkuntzaren barneari ere heldu diote, disgregazioari, euskararen eredu estandarra eta hizkera kolokialak kontrajarri nahirik.
|
|
|
Atentatuez ari naiz, eta bereziki Tomas Caballeroren hilketaz. Shock bat izan zenNa fa rroako gizartean eta, batik bat, UPNren barrenean. Motiboak
|
badira
pentsatzeko mugarri eta giltzarri izan zela hura, orduan diseinatu zela gerora ezagutzen ari garena: erruduna zigortzerik ez dagoenean, ingurukoak —errugabeak izanik— zigortzea desbideraketa zuzengabekoaren mekanismoa da, sublimaziotik eta mendekutik baduena.
|
|
|
Gainerakoan, euskaltzale mugimenduak bere ahulezia erakutsi du, behin berriz. Egiturak
|
badira
, alor ezberdinetan lanean, baina gehienei ez zaie eskatzen ahal halakoneurri uholde bati erantzuteak eskatzen duen kanpainaja rraituan aritzerik, eguneroko egiteko" arruntei" erresi stentzia lana gehitzeak dakarren neke erantsia ezin eramana gertatzen delako. Horretarako sortu direnek, berriz, baliabideak dituzte eskas, antolakuntza eta sinesgarritasun arazoak ahantzi gabe.
|
|
|
• Beharrezkotzat jotzen da, irakaskuntzarekin batera, euskararen erabilera ikastetxeetatik kanpo ere planifikatzea. Ez da aski egungoDeredukoek euskara ikastea, erabiltzaile aktiboak ere ez baldin
|
badira
, geroan beren umeei modu naturalean erakuts diezaioten.
|
|
|
UPNk oso ongi baitaki, inork baino hobeki, euskara eta euskaltasuna eskutik helduta doan bikotea dela, hizkuntza duenak euskal kontzientzia izateko aukera handia duela, egungo identitate joko hauskorra kolokan jartzeraino. Historian zehar izan
|
badira
ere, gero eta neketsuago da gainontzeko euskal herrialdeen aurkako jarrera onartzen eta babesten duen euskalduna edo euskaltzalea den nafarrik aurkitzea.
|
|
|
3. Horiek baztertu gabe, euskalgintzatik egin beharreko garrantzitsuena eta hoberena, nire ustez, eguneroko lanari ekitea da, euskalgintzako talde bakoitzak bere tokitik, euskara irakatsiz, auzo eta herrietan erabilpena bultzatuz, enp resak euskaldunduz, hizkuntza prestigiatuko duten jarduerak —erdaraz egiten ez direnak
|
badira
hobe— eginez...
|
|
|
Euskara Euskal Herriko hizkuntza da eta bere lurralde osoan da hizkuntza minoritario eta minorizatua. Paternalismoak saihestu behar
|
badira
ere, nork bere esparrutxoa gestionatze hutsera mugatzea ere ez dut uste bide egokia denik, etaho rretarako joera izan badugu euskalgintzan. Herri, eskualde edo herrialde bakoitzeko ezaugarri eta sentsibilitateak oso kontuan hartu behar ditugula egia bada ere, eta inteligentziaz eta malgutasunez jokatu behar badugu ere, uste dut Euskal Herriari ezarri zaizkion muga administratibo politiko zorrotzak gure eguneroko jardunera ez ditugula mekanikoki eraman behar, eta gogoratu behar dugula euskara bat eta bakarra dela, euskaldun guztiona, eta denon artean atera dugula aurrera.°
|
|
|
• Erlijiotasuna. Labur aipatuta, katoliko ez elizkoiak erdaldunen artean gehiago dira euskaldunen artean baino; aldiz, indiferente, agnostiko eta fedegabeak, kopuru apaletan mantentzen
|
badira
ere, ugariagoak dira euskaldunengan.
|
|
|
Edizio agenteen artean bospasei" izaera" edo mota ezberdin bereiz genitzake. Batzuk argitaletxe komertzialak dira, eta hauen artean
|
badira
bertokoak edota kanpokoren bati lotuak; beste batzuk argitaletxe publikoak dira, Gobernu edo Aldundiak esaterako, eta gure kasuan liburubaka rreko 144 horien artean asko udaletxeak dira; ugari dira, baita ere, elkarte, talde, fundazio, museo, erlijio etxe eta honelakoak ere; bosgarren talde bat ere bereizi nahi izan dugu, irakaskuntzari hertsiki lotua, EHU, UEU edo Ikastolen Elkartea, besteak bes...
|
|
|
Hauen produkzioa jaistea ez da seguru enik debaldekoa. Eta horregatik diot titulu kopurutan berdintsu ibiltzea engainagarria izan daitekeela beste datu hau eta hau bezalako beste batzuk kontuan hartzen ez
|
badira
. Ez da ahaztu behar titulu bakaneko argitaratzaile askoren ekarpena behin behinekoa izan daitekeela.
|
|
|
Atalez atal begiratuz gero
|
badira
zifra harrigarriak. Liburu praktiko eta giza/ gizarte zientzietakoetan zera gert atzen omen da, diote Precisakoek, titulu gutxi direla eta botaldi oso desberdinekoak izan daitezkeela.
|
|
|
Euskal liburuaren erosketa geratu bada, tiradak murri ztu
|
badira
, iruditzen zait arazoa ez dela liburugintza ren sektorearena soilki. Bista altxatu behar da eta urrutirago begiratu.
|
|
|
Hauetako batzuk aurrenekotik bigarrenera igaro dira, eta beste batzuk goragoko mailan dabiltza. Urteberean hiru argitaraldi izan dituztenak ere
|
badira
, lau: Jasone Osororen Korapiloak, Julen Gabiriaren Connemara gu re bihotzetan, Jon Arretxeren Ostegunak eta Unai Elorriagaren SPrako tranbia.
|
|
|
Joño, niri ere esplikazio borobilak asko gustatzen zaizkit. Zer esanik ez esplikazio horiexek berberak baldin
|
badira
The New York Times ek edo The Washington Post ek munduaren etorkizuna esplikatzeko erabiltzen dituztenak. Labadoraren motor estropeatua konpontzeagatik ia 300 euro ordaindu ditut, baina labadoraren motorrarenfabrikatzailea Rolls Royce etxearen filial bat da, eta badakizu Rolls Roycek hegazkinentzako motorrak ere egiten dituela, eta sektore aeronautikoa lur jota dabil Irailaren11z geroztik, beraz horregatik atera zait hain garestia etxeko labadoraren motorra konpontzea.
|
|
2004
|
|
|
Egia esanda, Oteizaren eskulturek gutxitan erakusten dute beren indar guztia naturatik bereizita. Ez
|
badira
, esaterako, Agiñan, edo Iruñeko Ziudadelan, edo Donostiako Santa Klara parean. Besteak farolak dira gehienetan.
|
|
|
Bestearekin aurrez aurre izatean soilik bihur daiteke taldea benetako futbol taldea eta lagun bakoitza benetako futbol jokalaria. Hala ere, bi taldeak jokatzen hasten
|
badira
, berehala ikusten dute ezinezkoa dela besterik gabe jokatzea. Edozein jokaldik eztabaida sor dezake, falta dela edo ez dela, penalti dela edo ez dela.
|
|
|
Jainkoa arrazoimen etiko praktiko legegilea da". Jainkoa" nigan dagoen printzipio moral gorena" bada, orduan erlijioaren arrazoizko edukia etika baino ez da, erlijioa ez da beste izaki baten kultua, hori fetitxismoa eta sineskeria litzateke (Tungusiako txaman bat eta Connecticut-eko puritanoa itxuraz ezberdintzen
|
badira
ere, funtsean erru berberean bizi dira, hau da, gizakiaren hobekuntzarako lana egin beharrean otoitz eta eskakizunen bitartez Jainkoaren grazia lortzen saiatzen dira). Betebeharrari jarraituz pertsona hobeago bihurtzea eta etorkizunean gizarte hobeago batean bizitzea," Horixe da hain zuzen arrazoizko erlijioaren egiazko helburua, alegia, gizakien hobekuntza morala".
|
|
|
Aipatutakoak ez dira izango, beharbada, zinemagintzan gailur gisa har daitezkeenak, baina, esan bezala, gure nondik norakoa zedarritzeko baliagarriak direlakoan nago. Hautaketa egiterakoan, beraz, ikusleriaren aldetik gertakizun bihurtutako filmak aukeratu dira gure historia honetako ardatz gisa, eta hautu subjektiboak izan
|
badira
ere (beste hainbat film izan zitezkeen aukeratutakoak...), daudenak euskal filmen historia kokatzeko eta ulertarazteko lagungarriak direla uste dut. Hona hemen:
|
|
|
Baldin eta horrela ulertuak izaten
|
badira
, betor, horretan, bada, haien ekarpentxoa.°
|
|
|
Zein etorkizun daukate hemen, hedabideetan, euskaldunek sortutako lanek Madrildik onespenik jaso ezean? Gure esparrutik kanpo onetsi gabeko ekoizpenak gehienez ere" un valor local" izango
|
badira
," cine autonomico", adibidez, literatura autonomikoa, kultura autonomikoa bezain bigarren mailako zerbait, alegia. Euskaraz bizitzearen sinesgarritasuna eta erakargarritasuna ez dira Madrildik (ez Paristik) etorriko.
|