|
2008
|
|
|
e) Zerrenda gehiegi ez luzatzeko,
|
azken
adibidea: Actor (acusador)/ Salatzallea> (salataria) Delatante (delator)/ Salatzallea> (gaizguertaria) Sindico/ Salatzallea
|
|
|
Bikoiztasun hauen
|
azken
adibide bat, Unamuno eta Menéndez Pidal artekoa, Arturo Campionek eskaintzen du, zeinak ikerketa positibista zein fabulazio erromantikoa, biak, landu zituen, bat ere baztertu gabe. Honen exenplu argi bat Juaristik aipatzen du:
|
|
|
Arrazaren puntua amaitzeko, eta ideia honek Azkuerengan izan zuen bilakaera gero eta ahulagoaren
|
azken
adibidea 1930 aldera egin zuen itzulpen batean ikus daiteke: Agrupaciones de Obreros y Empleados Vascos de Algorta elkarte filojeltzaleak bere panfleto bat euskaratzeko enkargatu zion Euskaltzaindiari.
|
|
|
1930ean, Gavelen saioaren haritik eta 1932an, izendegiaren aferan. Epilogo gisa 1936ko
|
azken
adibide bat aipatuko da.
|
|
2021
|
|
|
Badira,
|
azken
adibide horretan bezala, teonimoa (substantiboa) eta epitetoa (adjektiboa) duten jainko izen gehiago sartaldeko Hispanian. Bigarren osagai horiez kestione, Prósper ek (2002:
|
|
|
Horrexegatik kasu honetan bada atonoa da eta bai edo ez ek bereganatzen dute azentua: ba bái, ba éz; bestean, berriz, bai bá, ez bá ahoskatzen da, eta, aldiz,
|
azken
adibideetan báiba, ézpa haietan ez bezala.
|
|
|
Esan dugu behin eta birritan hor duela bere leku aproposa bada diskurtso markatzaileak. Hor bakarrik ez, ordea, eta aipatu dugun
|
azken
adibidea liburu batetik eta liburuaren berri ematen ari den egileak dioenetik aterea da, ez elkarrizketa batetik.
|
|
|
Egia da
|
azken
adibidean orduan anbiguoa dela, DMtzat nahiz adberbiotzat har daitekeela berez, ‘une hartan’ edo antzeko adieran alegia. Hala ere, diskurtso markatzaile balioa nagusitzen dela esango genuke.
|
|
|
Bera ez zen inoiz Lurretik atera, ez zuen inoiz aukerarik izan planeta mugakide batean zer bizitza mota eraman zitekeen egiaztatzeko (Gorrotxategi). Adjektibo balioko kide hauek izen bizigabeen modifikatzaileak dira ia beti;
|
azken
adibide horretakoaz gain, kable ardazkidea, multzo baliokideak, arte garaikidea, kultura garaikidea edo hitz amaiera hoskideak.
|
|
|
Zenbait urteren buruan, hautsi mautsi bat egin ondoan elizarekin (Xarriton); Binbili bonbolo, kili kolo, tikili tokolo (Arranz); Txoriak txio txioka ari ziren (Navarro); Jantokitik irten zen tirriki tarraka (Lopez de Arana); Han aurretik firfira ezti eta txintxin hotsa zetorrela ematen zuen (I. Mendiguren). Emankortasun ahulekotzat jotzen ditu Hitz Elkarketa/ 4 lanak horrelako elkartuak; hala ere, izen kategoriakoak izan daitezke beste izen elkartu bateko mugatzaile, eman dugun
|
azken
adibideak erakusten duen bezala (txintxin hotsa).
|
|
|
13.8.5a Esan dugunez, elkar genitiboan joan daiteke ondoan, gainean eta antzekoekin (ikus
|
azken
adibideetako bat: Andoni eta Edurne beti elkarren ondoan esertzen dira), baina batzuetan badirudi elkarren en ordez bata bestearen edo antzeko itzulia nahiago izaten dugula.
|
|
|
Ipar ekialdekoak dira, halaber, OEHko datuen arabera, (adiera horietan) omen izenetik sortutako omenez (‘diotenez’),
|
azken
adibideko omenean, omenka eta omen amen (ka): Omenka mintzo dire haren mirakuluez:
|
|
|
Horrela gertatzen da, adibidez, Axularren ondoko hiru adibideetan, bi kasutan (e) la konpletiboa delarik mendeko perpausa (ondoko bi adibideak), eta beste kasuan baperpaus supositiboa(
|
azken
adibidea): Seguratzen zaituztet, ezen nork ere utziko baitu enegatik, eta ene Ebanjelioagatik etxerik, anaiarik, arrebarik, aitarik edo amarik, errezibituko duela orai presenteko denbora hunetan, utziko duenetik ehun gehiago, eta gero bertze munduan bizitze eternala (Axular); Orduan zeure ondokoei, eta han presentean edireiten direnei, zer ere nahi baitute, eta nola behar dela ikhusiko baitute, hala dagitela utzten derauezu (Axular); Zeren baldin Elizako doktor batzuek dioten bezala, Ama Birjinak, are mundu hunetan zenean ere, nori ere, eta nork ere behatzen baitzioen, hari, haragiaren desira desordenatuak eta gogoeta lizunak iraungirik, heken lekhuan gogoeta garbi batzuk, eta garbiki bizitzeko nahikunde handi batzuk pitzten eta emaiten bazerautzan:
|
|
|
– aditz modala, adizki jokatua gabe gehienetan: Ahal (dugun) bezain ondo egiten dugu lana; Behar (zen) bezain goiz jaiki dira; Nahi (duten) bezain ondo bizi dira; aditz modalen objektua perpaus nagusian ageri den aditza da (‘bizi nahi duten bezain ondo bizi dira’, alegia,
|
azken
adibidean);
|
|
|
Superlatibo absolutua adierazteko modu bat da hori: ‘oso txiroak’ zirela esan nahi du lehen adibideko esaldiak, eta ‘oso amorratuak’
|
azken
adibidekoak. Konparazioa denez, adjektibo edo adberbio konparatiboa behar dute esaldi hauek:
|
|
|
M. Lekuona); Beldur nauk[...] Jainkoa galduko dudan (Gazteluzar). Nola ulertu behar da, ordea,
|
azken
adibide hau. Pentsa daiteke beldur izan predikatuak hor gobernatzen duela.
|
|
|
Egidazu zure galdera, zoaz etxera eta orduan irakurriko duzu [nik bidalitako] erantzuna; Ez dizkizut barkatuko [hemendik aurrera egindako] bidegabekeriak. Kontuan izan behar da, halere,
|
azken
adibide honetan ez dela zehazten noiz jazotzekoak diren bidegabekeriak, eta adierazpen orokor gisa har daitekeela adibideko perpausa.
|
|
|
(Karrika); (Daukagu bertzalde liburu hori ez dela ikasle gaztentzat egina bakarrik:) jende larri eta adinekoek hor izanen dutela [zer kausi] eta [zer bil] ahantziak dituztenen berriz gogoan hartzeko edo ez dakitenaren ikasteko (Gaxitegi eta Agerre). Argi da zer esan nahi duen
|
azken
adibide honek. Idazleak dio jende larriek ere izanen dutela aipatzen den liburuan anitz guza kausitzeko eta biltzeko, ahantzi zituztenak, edo sekula ikasi ez zituztenak.
|
|
|
Ibaiak bere bidetik irtengo dira, non eta ez duen atertzen laster; Non eta sokaz lotzen ez nauten, ni hemendik irtengo naiz. Bestalde, nabarmendu behar da,
|
azken
adibidean adizki laguntzailea eta ezezkotasuna ez direla perpausaren hastapenean, non lokailuaren ondoko lehen posizioan. Erabide hau ere zilegi da, nahiz doi bat markatua den Iparraldeko euskalkien erabilera nagusiaren eretzean.
|
|
|
Ekialdekoak dira, askotan, horrelako egiturak: Uste dut gure aldekoa den; Ez dut uste baden inor hori egingo duenik; Nik uste gibeleko atetik joana den(
|
azken
adibide honetan uste bakarrik ageri da eta izan aditza isilpean geratu da). Ustez (eta) ere izan daiteke predikatu gobernatzaile:
|
|
|
Gizon jakintsuegiak ez ditugu behar; Garestiegia da hau zuretzat; Lan hau ez da txukunegia; Berritsuegia da langile ona izateko. Hain zuzen,
|
azken
adibide honek erakusten duen bezala, sarritan egidun adjektiboak tzeko formako osagai bat eraman ohi du: Garestiegia da erosteko; Urrutiegi dago egun batean joateko eta abar. egidun adjektiboa predikatu osagarria denean, batzuetan artikulua agertu beharrik ez dela dirudi:
|
|
|
Hala ere,
|
azken
adibidea kendurik, esandakoa funtsean betetzen da: perpaus berean egon behar du izenordain bihurkariaren aurrekoak.
|
|
|
Stalin agintari krudel horrek; Koldo Mitxelena hizkuntzalari, idazle eta euskaltzain errenteriar bikainaren omenez. Sintagma egiturak dira,
|
azken
adibide horietan, Stalin eta Koldo Mitxelena izenak modifikatzen ageri direnak; bi pertsona horien ezaugarriren bat nabarmentzeko funtzioa duten sintagmak. Horietan guztietan sintagma bakarraren barruan gertatzen da modifikatze harremana.
|
|
|
5 Zubereraz
|
azken
adibide honen ereduko lekukotasunak badira, baina egungo hizkera estandarrean izan aditzarekin tua motakoak erabiltzen dira. Berdin gertatzen da ukan aditzarekin ere:
|