|
2000
|
|
|
Astarrain ibaia
|
Euskal
Herriko ibai guztiak bezalakoa zen, orain urte batzuk. Ez zen luzea.
|
|
2001
|
|
|
Beraz, ez da harritzekoa ura bizirauteko beharrezkoa zuten nekazari hauek Argaren gaixotasunaz konturatzea. Baina zein egoeratan daude gaur egun
|
Euskal
Herriko ibaiak. Zeintzuk dira beraien arazo nagusiak?
|
|
|
|
Euskal
Herriko ibaietan ahalegin handia egin da uren kalitatea hobetzeko, baina ibaiertzetako basoetaz aspaldi ahaztu ginen. Udan gertatzen diren arrainen heriotza masiboei aurre egiteko eta ibaietako bizitza mantentzea nahi badugu, bertako landaredia berresTestua:
|
|
2002
|
|
|
Bertatik, Urederra
|
Euskal
Herriko ibairik ederrenetakoaren ur garbi eta berde urdinskek sortutako uharka eta zoragarriekin gozatzera abiatu zaitezkete, inoiz ahaztuko ez duzuen paradisuan barneratuz.
|
|
|
Garaiz iristen segituko genuen halere, eta gure arteko hizketaldiak ohikora lerratzen hasi zirenean, inguratzen gintuen paisaiari erreparatuko genion. Gure aurrean, metro gutxira, Nerbioi ibai zabala, ibai ospetsua,
|
Euskal
Herriko ibai guztien ibaia, batzuetan mardul eta handi, besteetan ez hain mardul eta ez hain handi, inoiz behe eta mendre, beti ere narratx eta zarpail topatuko genuena. Noizbait ere konturatuko ginen zerk eragiten zuen ibaiaren gizen argal itxuraldaketa hura, eta ez ginen haserre, alajaina, edozein entziklopediatan irakur daitezkeen honako hitzon zentzuaz jabetu ginenean:
|
|
2007
|
|
|
Ez ote dinagu ikasi euskaldunok, gure herrian geure hizkuntzan atzerritar sentitzen garenok, ez direla beste gu bezalako atzerritar sentiarazitakoak gure kontra ari direnak; ahaztu egin ote zaigun Marx zale zaharrei azpiegitura eta gainegituraren eragina gizabanakoen gain; ahaztu egin ote zaigun lehen mundukooi gure aitona amonak txatarra biltzen ibili direla
|
Euskal
Herriko ibaietan; eta hori guzti horretaz ahaztuta izan ote gaitezken irakasle, ausartuko ote gaitun geletan, gainera, geografia eta historia erakustera?
|
|
|
Bidasoa ibaiaren aberastasun handienetarikoa bere iktiofauna oparoa da; izan ere, Bidasoa eta haren adar Endara erreka dira izokinak uretan gora daramatzaten Hego
|
Euskal
Herriko ibai bakarrak. Horren arrazoia Bidasoa bailarako herrien industrializazio txikia da; horri esker, uraren kalitatea nahiko ona da.
|
|
2009
|
|
|
Izan ere, eguerdian beste fronte bat sartu da, eta zaparrada mardulak uzten ari da. Horrek alerta egoera utz litzake berriro
|
Euskal
Herriko ibaietan. Hori dela eta, Eusko Jaurlaritzako Herrizaingo Sailak eta Nafarroako Larrialdi Agentziak erne jarraituko dute, balizko uholdeen aurrean.
|
|
|
Gainera, kartografia mota hori garatu duten autonomia erkidegoek Internet bidez jarri dute eskuragarri, eta mapek sarbide librea eta doakoa dute. Adibidez, Valentziako Erkidegoak bere Plan Patrikoa argitaratu du, Euskal Autonomia Erkidegoak
|
Euskal
Herriko ibai eta erreken ertzei buruzko plana, edo Kataluniako Erkidegoak Inuncat plana. Azken finean, orain dela gutxi arte ez dira onartu zenbait autonomia erkidegotan arrisku natural batzuk murrizteko planak, batez ere uholdeak, lurralde antolamenduaren bidez. Beraz, Jorge Olcinak gogorarazi duenez, “orain arte ez da kasu handirik egin, ez baitzegoen legezko betebehar errealik, baina hemendik aurrera bai”.
|
|
2010
|
|
|
Arrantza, kutsadura eta ibaietan eraikitako presek eragin dute aingiraren gainbehera. Hemen,
|
Euskal
Herriko ibaietan, ordea, egoera ez da horren txarra.
|
|
|
Euskaltzaindia
|
Euskal
Herriko ibai nagusien izenak arautzen ari da. Onomastika batzordeak bederatzi multzotan banatutako 400 ibai izen inguru aztertu eta proposatu ondoren, osoko bilkurak beste bederatzi bilkuratan berraztertu eta onartzea aurreikusi da.
|
|
|
Bizkaian eta Gipuzkoan Kantauri itsasora isurtzen duten ibai eta erreka guziena arautu duEuskaltzaindia
|
Euskal
Herriko ibai nagusien izenak arautzen ari da. Osoko bilkuraren azkeneko bi bileretan Bizkaiko mendebaldeko mugatik hasi eta Gipuzkoako ekialdekoraino Kantauri itsasoan isurtzen diren ibaienak eta berauen erreka adar nagusienenak onartu ditu, hots, Karrantzatik hasi eta Bidasoraino.
|
|
|
Euskaltzaindia
|
Euskal
Herriko ibai nagusien izenak arautzen ari da. Osoko bilkuraren azkeneko bi bileretan Bizkaiko mendebaldeko mugatik hasi eta Gipuzkoako ekialdekoraino Kantauri itsasoan isurtzen diren ibaienak eta berauen erreka adar nagusienenak onartu ditu, hots, Karrantzatik hasi eta Bidasoraino.
|
|
2014
|
|
|
Besteren artean, Paula Kasaresen Euskaldun hazi Nafarroan eta Juan Madariagaren Sociedad y lengua vasca en los siglos XVII y XVIII argitaratu ditu Akademiak.
|
Euskal
Herriko ibaiak ere kalean da eta, horrezaz gain, bi liburu berezi kaleratu dira: Lingua Vasconum Primitiaeren edizio berria eta Harri eta Herri # 50 urte.
|
|
|
|
Euskal
Herriko ibaiak
|
|
|
|
Euskal
Herriko ibaiak/ Ríos de Euskal Herria/ Les cours d' eau du Pays Basque liburua Bizkaiko Foru Aldundiaren laguntzarekin argitaratu du Akademiak.
|
|
2015
|
|
|
|
Euskal
Herriko ibaiak
|
|
|
|
Euskal
Herriko ibaiak/ Rios de Euskal Herria/ Les cours d' eau du Pays basque liburua. Hunek agertzen ditu euskal hidrografia nagusiaren 414 ibaien izenak.
|
|
|
Joanden astean eman dauzuegu Euskaltzaindiaren bi publikapenen berri(
|
Euskal
Herriko ibaiak eta Juan Madariagaren obra gotorra). Huna hemen bertze bi publikapenen berri.
|
|
2016
|
|
|
Gaurtik aurrera ba,
|
Euskal
Herriko ibai eta erreketan arrantza debekualdia amaituko da, zorte on bada arrantzaleoi eta pazientzia!
|
|
2017
|
|
|
Antidepresibo triziklikoen ezaugarri fisiko kimikoak direla eta, organismo bizidunen hainbatehunetan bioakumulatzeko gaitasuna dute, eta
|
Euskal
Herriko ibaietan jasotako arrainen gibelean eredetektatu da amitriptilina (Ziarrusta et al., 2015). Gainera, oraindik arlo honetan ikerketa gutxi eginbadira ere, amitriptilinak eta antzeko antidepresiboek arrainetan eragin kaltegarriak sortzen dituztelaikusi da, ATP aren aktibitatea inhibituz (Lajeunesse et al., 2011) edota ugalketa eta garapen sistemakaztoratuz (Yang et al., 2014).
|
|
|
Kutsaduraren gorenean, ez ote dago koherentzia eskasa botere publikoen ganik, eskatzen dutenean egurrezko berogailuen ez ibiltzea, baita ere ez erretzea zabor berdeak, aitzitik mendiko suak haizu direnean. Aire kutsatua ez da Parisen bakarrik, Saboian Arve ibarrean edo Ondresetik Urruñaraino doan" Baionaldeko eguratsaren babes plan" erako eremuan, prefetak berriz bultzatu behar lukeena, arrisku hau horretan sartuz, baina ere bai
|
Euskal
Herriko ibai eta mendietan beste arrisku hau denean," eritzekoa, aire ona hartu nahian". Hemen ere, holaz, motor eta erregai kutsakorrei gehitzen zaie osasuna erasotzen duen egoera ezin onetsia, hau da:
|
|
2019
|
|
|
Hein handi batean, lehen sektoreko interesekin lotu du kontserbazio politiketan otsoa benetako anomalia bat izatea, baina azpimarratu du ingurumena ezin dela kudeatu sektore batzuen interesen arabera. " Oroitzen duela hamarkada batzuk
|
Euskal
Herriko ibaiak nola zeuden. Horiek garbitu behar zirela erabaki zen, eta zorionez ez genituen kudeatu ibaiak paper fabriken interesen arabera.
|
|
2020
|
|
|
Euskaltzaindiak 2011ko urrian zuzendu zuen akatsa, Zalla izena ezarri baitzuen
|
Euskal
Herriko ibaiak izeneko 166 arauan. Geroago, arauak liburu gisa ikusi zuen argia Izenak bilduman.100
|
|
|
Zehazki," calle rfo Zaya" ren euskal ordaina eskatuta, Zaia grafia eman zuen Onomastika batzordeak. Euskaltzaindiak 2011ko urrian zuzendu zuen akatsa, Zalla izena ezarri baitzuen
|
Euskal
Herriko ibaiak izeneko 166 arauan.
|
|
|
EUSKALTZAINDIAREN ONOMASTIKA BATZORDEA (2014).
|
Euskal
Herriko ibaiak, Izenak Bilduma 4 Bilbo: Euskaltzaindia.
|
|
|
Euskaltzaindiak
|
Euskal
Herriko ibaien izendegia argitaratu du
|
|
|
Euskaltzaindiaren Onomastika batzordeak"
|
Euskal
Herriko ibaiak" liburuan bildu du ibaien izendapenetaz egin lana, argitaratu liburuan eta sarean ere ikusgai dagoena.. Euskal Herriko 414 ibai nagusiren izenak biltzen ditu.
|
|
2021
|
|
|
Toponimiaren alorrean aipa ditzadan Euskaltzaindiak düala güti argitaratü dütüan bi izentegi. 2011n Euskal Herriko Udalen Izendegia argitaratü du eta 2014ean
|
Euskal
Herriko Ibaiak izentegia kartekin (8). Euskal
|
|
|
Züberoakoak 92 (1998) eta 99 (1998) arauetan finkatürik izan ziren eta hor bildürik dira berriz.
|
Euskal
Herriko Ibaiak izentegian, Euskal Herriko 414 ibai nausiren izenak bildürik dira. Horien artean, iparraldekoak deitu den" Lapurdiko kostaldean itsasoratzen diren ibaiak" zerrendan bildürik dira eta 91 dira (2014:
|
|
|
Ez du erronka txikia izokinaren kontserbazioak. Haren banaketa eremuaren mugan, klima aldaketak
|
Euskal
Herriko ibaietan izokin populazioen etorkizuna baldintzatu dezakeela diote adituek. Historiaurretik gaur egunera, izokinak gizakiak jarri dizkion oztopoei aurre egin behar izan die, eta lortu du, hein handi batean, korrontearen kontra aurrera eginez.
|
|
|
Izokinari buruz hitz egiten dugunean, beraz, ez dugu soilik
|
Euskal
Herriko ibai batzuetan aurki daitekeen eta" interes bereziko" espezie moduan katalogatuta dagoen arrain bati buruz hitz egiten. Euskal gizartean eraman duen bideak eta utzi duen aztarnak, berez dira garrantzitsuak izokina kudeatzeko garaian, duen garrantzi historikoagatik ere zaindu behar izateko.
|
|
2022
|
|
|
|
Euskal
Herriko ibai guztien arroak produktu kimikoekin kutsatuta daudela ohartarazi duteIndustria petrokimikoko substantziak eta nekazaritzarako pestizidak aurkitu dituzte Euskal Herriko ibai guztietan; baita disruptore endokrinoak ere.Erakunde ofizialek kutsatzaile kimikoen inguruan 2019an egindako analisiei erreparaturik Ekologistak Martxan elkarteak argitaratutako txosten batean ageri dira datuok.... Bertan, nabarmendu dute hainbat arrotako urak glifosato herbizidaz kutsatuta daudela —substantzia hori da erreketako uretan gehien aurkitu dutena—, baina azaldu dute kutsaduraren arriskua ezin dela zehaztu substantzia bakoitzaren arriskua aztertuz bakarrik; substantziak nahasita daudenez, horien arriskua handitu egin daiteke.Uraren kutsaduraren ondorioez ere ohartarazi dute txostenean:
|
|
|
Euskal Herriko ibai guztien arroak produktu kimikoekin kutsatuta daudela ohartarazi duteIndustria petrokimikoko substantziak eta nekazaritzarako pestizidak aurkitu dituzte
|
Euskal
Herriko ibai guztietan; baita disruptore endokrinoak ere.Erakunde ofizialek kutsatzaile kimikoen inguruan 2019an egindako analisiei erreparaturik Ekologistak Martxan elkarteak argitaratutako txosten batean ageri dira datuok. Bertan, nabarmendu dute hainbat arrotako urak glifosato herbizidaz kutsatuta daudela —substantzia hori da erreketako uretan gehien aurkitu dutena—, baina azaldu dute kutsaduraren arriskua ezin dela zehaztu substantzia bakoitzaren arriskua aztertuz bakarrik; substantziak nahasita daudenez, horien arriskua handitu egin daiteke.Uraren kutsaduraren ondorioez ere ohartarazi dute txostenean:
|
|
|
–Zer ari zarete zuek biok txutxu mutxuka?
|
Euskal
Herriko ibai eta erreka guztien izenak baldin badakizkizue, etorri hona eta azaldu zeuek.
|
|
2023
|
|
|
Eguzkik ohartarazi du ibai hori,
|
Euskal
Herriko ibai eta erreka «gehienak» bezala, «muturreko egoeran» dagoela; ibaiek ur gutxi dute, eta horrek, azken egunetako beroari batuta, «muga mugan» jartzen dituela arrainen iraupenerako aukerak.
|
|
|
«Denbora luzean egindako lana bat batean galtzeko arriskua dago». Izan ere, izokina ohiko espezie bat izan da
|
Euskal
Herriko ibaietan, baina XX. mendearen amaieran nabarmen jaitsi zen arrain mota horren populazioa industrializazioaren ondorioz, eta azken urteetan leheneratzeko ahalegina egin du Gipuzkoako Foru Aldundiak Oria, Oiartzun eta Urumea ibaietan, kumeak askatuta. «Urumea edo Oria bezalako ibaietan ia ia desagertutzat ematen zen, eta ibai horietan egin den berreskurapen lan horien emaitzen zati bat joan zaigu gertakari honekin», azaldu du Plazaolak.
|
|
|
Horrekin batera, ohartarazi du ibai hori,
|
Euskal
Herriko ibai eta erreka «gehienak» bezala, «muturreko egoeran» dagoela; ibaiek ur gutxi dute, eta horrek, azken egunetako beroari batuta, «muga mugan» jartzen ditu arrainen iraupenerako aukerak.
|
|
|
«Denbora luzean egindako lana bat batean galtzeko arriskua dago». Izan ere, izokina ohiko espezie bat izan da
|
Euskal
Herriko ibaietan, baina XX. mendearen amaieran nabarmen murriztu zen arrain horren populazioa industrializazioaren ondorioz, eta, azken urteetan, leheneratzeko ahalegina egin du Gipuzkoako Foru Aldundiak Oria, Oiartzun eta Urumea ibaietan, kumeak askatuta. «Urumea, Oria eta halako ibaietan ia ia galdutzat ematen zen, eta ibai horietan egin den leheneratze lan horien emaitzaren parte bat joan zaigu gertakari honekin», azaldu du Plazaolak.
|