|
2021
|
|
|
Aurrekotasuna adierazten denean gertakariaren hasierako unea izan ohi da seinalatua (Musean aritu baino lehen, kafe bana hartu dute, hau da, ‘mus jardueran hasi baino lehen’; Bekadun izan aurretik, ez nuen ikerketarako aukerarik, hots, ‘beka jasotzen hasi aurretik’); gauzatzea adierazten dutenekin ere hasierako unea izan daiteke kontuan hartua (Bazkaria prestatu baino lehen, garbitu sukaldea, hots, ‘bazkaria prestatzen hasi baino lehen’), baina baita gauzatze burutuarena ere (Bazkaria prestatu baino lehen ez hasi beste ezertan, hots, ‘prestatzea burutua izan baino lehen’). Ondokotasuna adierazten denean, berriz, iraupenaren azken unea da seinalatua beti, bai jarduera egoeretan baita gauzatzean ere (Musean aritu ondoan, kafe bana hartu dute; Eguzkitan egon ondoren, uretan sartu da;
|
Etxea
garbitu eta gero, paseatzera atera da). Ohartzekoa da, horren harira, perpaus hauek ere ez dutela ezezkorik onartzen, ezezkoak uneko gertakaria adierazten ez duen neurrian:
|
|
|
Ondokotasuna adierazten denean, berriz, faktualak dira beti mendekoak, perpaus nagusiko gertakariaren gauzatzeak aurretiko mendekoarenaren gauzatzea suposatzen baitu.
|
Etxea
garbitu eta gero, paseatzera atera da perpausean, esate baterako, ‘paseatzera ateratzearen’ gauzatzeak aurreko ‘etxea garbitzearen’ gauzatzea egiaztatzen du. Eta, geroaldian emanda, Etxea garbitu eta gero, paseatzera aterako da, perpaus nagusiko gertakariaren gauzatzeak mendekoarenaren gauzatzea suposatzen duela esaten zaigu.
|
|
|
Etxea garbitu eta gero, paseatzera atera da perpausean, esate baterako, ‘paseatzera ateratzearen’ gauzatzeak aurreko ‘etxea garbitzearen’ gauzatzea egiaztatzen du. Eta, geroaldian emanda,
|
Etxea
garbitu eta gero, paseatzera aterako da, perpaus nagusiko gertakariaren gauzatzeak mendekoarenaren gauzatzea suposatzen duela esaten zaigu.
|
|
|
36.4.1b Erdiespeneko predikatuak eta gauzatze burutua adierazten dutenak izaten dira, unekoak izaki, irakurketa sekuentziala maizenik bideratzen dutenak: Lanetik irten denean, zinera joan da;
|
Etxea
garbitu dudanean, kalera atera naiz paseatzera. Izan ditzakete, hala ere, sekuentzialaz bestelako ñabardurarik.
|
|
|
sekuentziala, predikatu biak unekoak direlarik (Bilobak etortzen direnean, poztu egiten da amona), guztizkoa, predikatu biak iraupenekoak direlarik (Ikasten ari naizenean, irratia piztua edukitzen dut beti) edo partziala, bat iraupenekoa eta bestea unekoa direlarik (Ikasle nintzenean, goizeko zazpietan jaikitzen nintzen egunero). Gauzatzea adierazten duten predikatuek irakurketa biak izan ditzakete, sekuentziala, gauzatze burutua adierazten denean(
|
Etxea
garbitzen dudanean, kalera ateratzen naiz paseatzera, hots, ‘garbitzea amaitu’ dudanean) edo osoa, gauzatze prozesua adierazten denean (Etxea garbitzen dudanean, irratia piztua edukitzen dut beti, hau da, ‘garbitzen ari naizenean’). Adizki sintetikoak ere adieraz dezake errepikatzea edo ohitura, perpaus nagusiak hala eskatzen duenean (Asperturik nagoenean, zinemara joaten naiz).
|
|
|
sekuentziala, predikatu biak unekoak direlarik (Bilobak etortzen direnean, poztu egiten da amona), guztizkoa, predikatu biak iraupenekoak direlarik (Ikasten ari naizenean, irratia piztua edukitzen dut beti) edo partziala, bat iraupenekoa eta bestea unekoa direlarik (Ikasle nintzenean, goizeko zazpietan jaikitzen nintzen egunero). Gauzatzea adierazten duten predikatuek irakurketa biak izan ditzakete, sekuentziala, gauzatze burutua adierazten denean (Etxea garbitzen dudanean, kalera ateratzen naiz paseatzera, hots, ‘garbitzea amaitu’ dudanean) edo osoa, gauzatze prozesua adierazten denean(
|
Etxea
garbitzen dudanean, irratia piztua edukitzen dut beti, hau da, ‘garbitzen ari naizenean’). Adizki sintetikoak ere adieraz dezake errepikatzea edo ohitura, perpaus nagusiak hala eskatzen duenean (Asperturik nagoenean, zinemara joaten naiz).
|
|
|
Errepikatzea edo geroaldia adierazten duten perpaus hauetan nagusiko gertakaria mendekoarena ‘burutu’ eta gero gauzatzen dela nabarmendu nahi denean, aspektu burutuko adizkera erabil daiteke mendekoan: Trena gelditu denean irekitzen dira bagoietako ateak;
|
Etxea
garbitu dudanean, kalera ateratzen naiz paseatzera; Eta ni xahartu naizenean, zer geldituko zait? (Laphitz).
|
|
|
Aditz izena instrumental mugatuan postposizio batekin ere ager daiteke (gero, gain (era), bestalde): Etxera itzultzeaz geroz zoriontsu da;
|
Etxea
garbitzeaz gain, afaria prestatu zuen; Han eskola egiteaz bertzalde doktoragoa apailatu zuen (Lafitte).
|