|
2015
|
|
|
Eta istorio honen momentu honetan du zentzua bitxikeriak.
|
Edo
bitxitasunak. Zuk epaitu.
|
|
|
Bitxia da kontua, baina ez dezadan aurreratu Gardnervillerako bidean aurkitu nuen bitxikeria.
|
Edo
bitxitasuna, epaituko duzu zuk.
|
|
2016
|
|
|
Rona ondoren edan genuen.
|
Edo
handitan rona izan nahi zuen ginebra.
|
|
|
zipretar greziarrak batetik, eta bestetik iparraldeko zipretarrak, edo zipretar turkiarrak.
|
Edo
hori mintsua zaienentzat, eta beren burua zipretar hitzaz baino definitu nahi ez dutenentzat, turkieraz mintzo diren zipretarrak. Egia baita, funtsean, zipretarrak dira oro, baina gatazka zertan datzan azaltze aldera, izen eta abizen deitu beharra izan dut jendeari, eta Zipren ez da beti sinplea abizenaren hautua.
|
|
|
Gabonetako kantak bertsoak ziren, elizako kanta asko ere bai, herri kanta ugari bertsoak ziren, sehaska kantak zer esanik ez… Horrez gain, aski da Auspoako Ezkontza galdukotako bertsoak gogoratzea, edo bertsotan egindako hainbeste kronika; askotan kronika beltzak.
|
Edo
esanguratsua zen esaldi hau ere: “Habil tentuz, bertsoak ateratzea nahi ez baduk”.
|
|
|
Joxean Agirrek eta Xanti Jakak, esaterako, urte mordoa, dozenatik gora, egin zuten sos bat bera ere kobratu gabe, koordinatzaile eta kudeatzaile lanetan.
|
Edo
, berrienak aipatzearren: Eneko Sierrak 99 zenbakirako idatzi duen kronika luzea ez du kobratu nahi izan, Xabier Igoak Arabako bertso eskoletan egin den harpidetza kanpaina doan egin digu, eta Laxaro Azkunek zenbaki honetarako ekarri duen iritzi testua,.
|
|
2017
|
|
|
Herri xehearengana itzuliz, jendea entzun daiteke esanez ‘Ze bero’ egiten duen, ‘hau beruna! ’, Dragoi Bolako “eguzki hozkada” gogoratuz.
|
Edo
kexaka, Lorentzoren erruki faltaz; Lawrence, Arabiakoa hain zuzen. Azken horren Arabia Handia zabaltzen doa eta ohikoak dira Afrikar kontinentearen mugak zedarritzeko eztabaida geopolitikoak ere.
|
|
|
|
Edo
geroxeago etorriko zen beste hau:
|
|
|
|
Edo
beste hau:
|
|
|
|
Edo
beste hau:
|
|
|
|
Edo
beste hau:
|
|
|
|
Edo
hurrengo hau:
|
|
|
|
Edo
beste hau:
|
|
|
|
Edo
beste hau:
|
|
|
Hain neurtu eta poetikoak al ziren gure arbasoak?
|
Edo
hain koitaduak eta moral estukoak al ziren gure kopla biltzaileak, bidenabar esanda apaiz edo fraideak ia denak?
|
|
2018
|
|
|
Duela 66 milioi urte, azkena, Kretazeokoa.
|
Edo
, agian, esan genuke, zeren zientzialariek uste baitute berriro gertatzen ari dela. Seigarren desagertze handia hasi da.
|
|
|
Nik uste dut seguruenik kanon ugaritara joango garela.
|
Edo
, gutxienez, bi edo hiru kanonetara joango garela. Fragmentazioa edo polifoniaren kontua hor aurrean daukagu, praktikatzen ari gara.
|
|
|
Ez zen harritzekoa izanen bertsolaria lantegi hartan enplegatua izatea. Eskarmenturik ez zuen falta, bertsotan errana zuen urte batzuk lehenago, “… Milla gañera bederatzireun/ beatzigarren urtian… ‘Doble vía’ bat egiten ari/ dira Legazpi aldian/ ala biarrez ni ere antxen/ asi nintzaden lanian … [14] ”
|
Edo
bertze zerbaitetan. Nork daki?
|
|
|
3) Zure kontuan kritikak, hitz jokoak, kontzeptu asmatu
|
Edo
#hitzokei ak aurki ditzakegu. Hitzen jokoa sare sozialera ere ekarri duzu.
|
|
|
Ez dakidalako, eta irakurlearekiko zintzotasunez hala aitortu behar dut, ez dakidala bertsolaritzaz.
|
Edo
okerrago, gauza gutxi batzuk dakizkidala —futbolaz eta bizitzako afera gehienez bezala— eta gauza gutxi horiek sor diezadaketela ilusio bat pentsatzeraino zertxobait badakidala, baina ez dela hala.
|
|
|
Horiek horrela, bertsolari bakoitza ere badabil estilo bat baino gehiagotan, genero bat baino gehiagotan.
|
Edo
ezaugarri batzuk bertsolari anitzek dauzkate. Antzekotasunak aurki badaitezke ere, Txapelketak erakutsi du bertsolariak ez direla uniformeak.
|
|
|
Gauzak uste baino askoz sinpleagoak dira.
|
Edo
askoz konplikatuagoak.
|
|
|
Jendeak kristoren komentarioak egiten ditu, saioa aurkezten amaitu eta, lanak amaituta, ezta? >>, jartzen dituzu gai guztiak? >>, nahita jarri diozue gai hori? >>… Mesedez, e!
|
Edo
esaten dizute dut ulertu gaia, nor da ama? >> eta zuk, ez zegoen ondo formulatuta.>>.
|
|
2019
|
|
|
Hasieran Lopategi zen.
|
Edo
Bizkaiko Bertsogintzaren Big Bang a. Bertsozale Elkartea sortu aurretik, 1980ko hamarkada hasieran, helduentzako bertso eskola bakan batzuk eta bertsolari gazterik ia ez zegoen galaxia urrun batean…
|
|
2020
|
|
|
“Ba nik nahiago lau oinak emanda”, eta jarri hark oinak eta telefonoa ireki, jendeak bere bertsoa bota zezan.
|
Edo
lehiaketa bat egin zitekeen bertsolaritzaren historiari buruzko galderekin…
|
|
|
Dozena erdi bat sail bidali nion.
|
Edo
Gabiriatik Eguberrietan etxera idatzi nuen lehenengo karta ere, koplatan idatzi nuen. Gordeta daukat gutun hori.
|
|
|
Astean zehar, albistegi eta bestelako irratsaioetan ere begirunez tratatzen genituen bertsolarien gaiak, eta han hemen jasotako bertso saioak eman.
|
Edo
Saski Naski irratsaioan, adibidez, igande goiz eguerdietan, beti emititzen ziren bertsoak.
|
|
|
Zarautzen egin zen bertso jaialdi batean, Iparraldetik Mattin eta Xalbador etorri eta Xalbadorri ez zion kantatzen utzi Guardia Zibilak.
|
Edo
Lazkao Txikiren pasadizo ezaguna Getariako saio batera bidean gertatua. “ ¿ A donde van, y a qué? ”– Guardia Zibilak.
|
|
|
Manuel Lekuonaren ekarpena, esaterako, funtsezkoa izan zen bere garaian.
|
Edo
Basarrik ere, izan duen atzerakoi famarekin, oso ikuspegi modernoak dauzka. Baita Aitzolek ere… Basarrik Arestirekin daukan eztabaida ikusgarria da.
|
|
|
Adibidez, programa gehiegitan errepikatzen zela esaten zitzaien, eta are gehiago errepikatu zuten.
|
Edo
udarako antologia hori egitera behartu gintuen.
|
|
|
Manuel Lekuona bat bere garaiko antropologiarik aurreratuenaren jakitun zen bertsolaritzaren inguruko ikerketa abiarazi zuenean.
|
Edo
Aitzolek berak ere ondo ezagutzen zituen Europan kultura popularraren lanketarako burutzen ziren ekimenak.
|
|
|
Bertako prentsa oraindik hastapenetan zenean, Duvoisinek Lore Jokoei buruzko argitalpen espezializatu bat egin beharra planteatu zuen.
|
Edo
irratia munduan zabaltzen hasi berria zenean, euskarazko lehen irratsaioan bertsoa osagai garrantzitsua izan zitekeela ulertu zuten Zubimendik eta Luzearrek… Eta bertsolariak eurak ere irekiak eta probatu zaleak izan dira gehienean. 1936ko txapela irabazi berritan Txirritak irratian bota zuen bertsoan ikus daiteke, adibidez, jarrera hori:
|
|
|
|
Edo
elkarri konfesioak egiten dizkiogu:
|
|
|
Eta, hala izanik ere, penak bultzatu zuen bertsolari izatera.
|
Edo
, zuzenago esanda, lehen bertsoak idaztera, lehenago ere bertsolari bat berarekin baitzeraman Luzia Goñik. Bertsoa maite zuen lehen ere, baita ezagutu ere, baina senarra hil ondotik, eta pena hartatik abiatuta, hasi zen bertsoak idazten eta kantatzen, ia 50 urte betetzear zela, 70eko hamarkadaren amaieran.
|
|
|
Zer da bertsolaritza?
|
Edo
, zehatzago: Bertsolaritza molde bakarra al dago?
|
|
2021
|
|
|
Izan ziren haiei buruz gehiago ezagutuz, garen hori hobeto ulertzeko aukera duzu esku artean.
|
Edo
, horrelako kezkarik nahi ez baduzu, arratsalde pare bat entretenituta pasatzekoa.
|
|
|
|
Edo
‘ ¿ Te gusta el besugo? ’ dakar hurrengo tartekiak eta gai horrekin txapelketan botatakoak dakartza gogora. Euskarari edo gerrari buruz abestu zirenak, ordea, Aitzol eta enparauek sustaturiko gai jasoagoak, ez ditu aitatu ere egiten.
|
|
|
|
Edo
Joxe Joakin Mitxelenaren deskribapena ere kuriosoa da, izenetik hasita: “José Miguel Michelena es corpulento.
|
|
|
Eta Nafarroan ikusitako saio bat dakar gogora apaiz bat gai jartzaile zutela bi baserritarrek eskainirikoa, lur batzuen inguruko jabetza umorez bustiriko bertsoen bidez ebatzi zuena.
|
Edo
Donibane Lohizune inguruetan euren baserria saltzera behartutako bi anaiak bertsoen bidez adierazi zuten bizitza modernoarekiko arbuioa.
|
|
|
|
Edo
bi bertsolari pistoladunak begiradak gurutzatu eta bakoitza tabernaren punta banatan jartzen direnekoa: “Gure atzean zutik zegoen nekazaria ikusi zuenean, geratu egin zen.
|
|
|
1930eko eta 1960ko hamarraldietako txapelketen inguruan ere atera ziren kronika eder askoak, atal bana egiteko adina, baina asko jada bilduta daude Etxezarretaren liburuan [1].
|
Edo
1967ko finalean Xalbadorri jo zizkioten txistuek testu andana ekarri zuten garaiko prentsara… Baina inprenta paperik gabe uzteko arriskuaren aurrean, honenbestez, planto egitea erabaki dugu.
|
|
|
Gero zer gertatuko zan ez naiz gogoratzen; badakit beti bezelako umore ederrian egon giñala, sagardua orain baño merkiago eta obiago zala, bañan… alkandora ¿ bezterena ote zuben?
|
Edo
¿ alkandora bakarra ote zuben bezterena? ”.
|
|
|
Kulturgileak zaintzeaz ari al gara, euren sorkuntza garatzeko baliabideak eskaintzeaz, adibidez?
|
Edo
kultura zaintzea da hezkuntza curriculumaren goitik beherako aldaketa egitea edo kultur politiken urgentziazko aldaketa exigitzea edo kultura zerbitzu publiko bihurtu eta kultur emanaldietan gintonika kopetan, masaje bat azkazaletan edo ispiluzko gela bat ideietan murgiltzeko eskaintzea. Ez zait gustatzen “kultura zaindu” aldarria.
|
|
|
Dohain bat da, landu eta garatu beharrekoa.Trebetasun kontuak aparte utzita, dohain horretan aurreratzea lortzen duenari dena egingo zaio errazago.
|
Edo
, behintzat, dena kostatuko zaio gutxiago.
|
|
|
Bazoaz herri batera eta han daude zure zain, gutxienez antolatzaileak.
|
Edo
ez dago inor! Halako batean, mikrofono bati erreparatzen diozu nonbait eta lasaitzen zara:
|
|
|
Erretratatutako pertsonak kamera bere objektibotik kanpo duenean, bere keinu naturalekin diharduenean hartutakoak.
|
Edo
, justu, kameraren presentziaz ohartu berritan eskaintzen duen irribarre konplizearen unean hartuak. Horretarako lagun ona izan nuen nire Panasonic zaharra.
|
|
2022
|
|
|
¿ Ez ote zaio Jainkuari bersorik gustatzen? ¿
|
Edo
au oteda sari bat diruaren ordez ematen diguna. Biak eskatzea gueiegui litzake.
|
|
|
Bertsolari leinu bateko laugarren katebegia izateak suposatu dion abantailari zama deituko zion kabroiak?
|
Edo
puntako bertsolari, irakasle funtzionario, senar fidel eta aita eredugarri izatea beretzat zama dela sinetsarazi nahi izan dio publikoari. Ez zen ba Mikel beste norbaiten azalean jarriko publikoa poltsikoratu eta halako txalo zaparrada jasotzeko?
|
|
|
Susmoa dugu aurretik irakurrita ere, kalte gutxi jasoko duela istorioak, bertso emanaldian lortuko duen erakustaldi maila dela medio.
|
Edo
hori pentsatu nahi dugu, behintzat, lehengaia, esan bezala, promesgarria iruditzen zaigulako. Nolanahi ere, han izango gara eta, beti bezala, gure kritika kantatuko dizuegu ondoren:
|
|
|
Eta ongietorria eman behar zaie, duda mudarik gabe, arte gorenaren egoitza nagusira.
|
Edo
, egoitza nagusira ez bada ere, haren atarira behintzat.
|
|
|
Inork esango du bertso kodean errekonozimendurako tartea adinakoa dagoela harridurarako.
|
Edo
, Andoni Egañaren hitzetan esateko, “jakina” ko bertsoak ez ezik “joño” koak ere entzuten direla, –zer da ateraldia, entzulea ustekabean harrapatzea ez bada? – Eta noski, bertsoen funtsezko alderdietako bat da sorpresa kolpea, baina sorpresa neurtu bat izan ohi da ia beti, balio eta sinesmen sistema partekatu baten baitan ematen den sorpresa –eta, beraz, kontse... entzuleak “joño! ” dioenean, “joño jakina! ” esaten du zinez.
|
|
|
Txapela jantzi ostean sumatu duzue bertsozale batzuengan sorpresa?
|
Edo
ez dutela asmatu kokatzen?
|
|
|
Euskal Jaiaren eratzaileen artean ageri zenez –eta txistularien epaimahaiko–, Mateo Mujikak iradoki ote zuen?
|
Edo
Lekarozko musikari handi haietakoren batek gomendatu ote zuen Ibarrartena?
|
|
|
Pello Errotari komentarioak graziarik egin ez, eta gero, saioa berak irabazitakoan, Otañorekin bakarrik partitzea erabaki zuen.
|
Edo
hori dio, behintzat, haren sokakoen bertsioak.
|
|
|
Batzuetan etxetik eta besteetan bertan.
|
Edo
etxetik eraman, eta gero, aldatu. Egia da ez naizela sekula agurra asko pentsatzekoa izan.
|
|
|
|
Edo
erdibidea
|
|
2023
|
|
|
147).
|
Edo
kultura popularra kultura nazionalaren ikur izan zitekeela seinalatzean: “ […] la coleccion que ofrezco al público […] no debe mirarse solo como un objeto de pasatiempo, sino como un verdadero monumento nacional […] ” (Iztueta, 1826:
|
|
|
8).
|
Edo
debekatu beharrean babestu egin behar zela aldarrikatzean: “ […] juez onari dagokio erria estalpetzea alako jostaldietan:
|
|
|
191); alegia, han ikusitako edo antolatutako performance etnografikoren bat izan zuela abiapuntu.
|
Edo
Abadiaren inspirazioaren atzean Xahoren eragina ere egon zitekeela suma daiteke: ikasle garaietatik harreman estua zuten biek, Abadiak Xahoren lana gertutik jarraitzen zuen eta honek bertsolaritzaren apologia, Aitorren kondaira eta kantutegiaren zati bat argitaratuak zituen laguna Euskal Herrian finkatu zenerako.
|
|
|
64).
|
Edo
bi urte geroago, 1862ko abuztuaren 20ko datarekin, ideiarekin bueltaka jarraitzen zuela ikus daiteke, eta balizko aldizkariarentzat Estatuaren dirulaguntzak lortzeko aukera aipatzen dio Abadiari (Daranatz, 1928b.: 449).
|
|
|
Progatu dezu berso abekin aurrekoan ondorengoa zerala” (Ibaizabal, 1902/IV/11, 1 or., Neskazarrari, Enrike Elizetxea).
|
Edo
gogora dezagun Vinsonen lehen kronika hartan Hondarribiko neskatxa baten parte hartzea aipatzen zela [3].
|
|
|
|
Edo
entzule edo irakurlearen gustu ona ez ezik moralitatea ere erasotzen ei dute:
|
|
|
“ […] les productions de la Muse nationale, après être restées gravées quelque temps dans des mémoires privilégiées, se perdent sans retour au bout d’ un petit nombre de générations” [1].
|
Edo
, Manterolak, hamarkada batzuk geroago, proiektuak beste garapen maila bat zuenaren adierazgarri, azalpen zabalagoa eskaini zuen:
|
|
|
Bernardo Atxaga.
|
Edo
The Mousetrap. Agata Christie.
|
|
|
Irudikatu Beñat Gaztelumendiren ganbarakoa, alboan Unai anaia zuzeneko marrazkiak egiten ari den bitartean.
|
Edo
, pentsa Oihana Iguaran kantuan hastear dela Beñat Krolem oholtzara igo eta behartzen duela atzekoz aurrera eta etzanda eta tripaz gora eta ukabila belaunburuan jarrita hiru Habanera kantatzera. Ez al litzateke puskaz ikusgarriagoa?
|
|
|
Lehen aipatu bezala, nik hau esan nahi dut eta esatera etorri naiz.
|
Edo
hori da nire sentsazioa behintzat.
|
|
|
|
Edo
gaiak planteatzeko modua ere deigarria iruditu zait. Egoera zehatzak planteatzen dira etengabe.
|