|
2000
|
|
|
|
Azken
adibide honek argi erakusten duen legez, informazioak eta informatikak kontrolatzen duten gure" sare gizartean" liburutegien eginkizuna ere nabarmenki aldatu du. Espezializazioaren legeak liburutegien munduari ere bere logika ezarri dio, eta lege horren logika oso erraza da:
|
|
2021
|
|
|
Dena den, aditzoinaren objektua, barne argumentua, gauza daiteke izenlagunaren bidez, altzarietarako gordelekua nahiz bi osagaitik gorako izen elkartuan, altzari gordeleku (Perez Gaztelu, Zabala eta Gràcia 2004).
|
Azken
adibide honek erakusten digu [aditzoin+ izen] egiturako elkartu hauek izan daitezkeela beste elkartu bateko mugatzaile nahiz mugakizun, edo dvandva motako elkartu bateko osagai (§ 7.1.2), berrelkarketari bide emanez: banakola leiho zulo, egur errauts, euskal hitz jostaldi, hitz eratorbide, jostorratz ontzi, kristau ikasbide, sorgin biltoki; jostorratz hariak, sortalde, sartaldeak...
|
|
|
Zenbat gaiztakeria dagoen mundu honetan; Astakeria handiak egin ditu bere bizitzan.
|
Azken
adibide honetan ikusten dugunez, gainera, keria atzizkia erantsiz sortu diren izen asko egin aditzaren objektu izan daitezke: Ohartzen naiz nolako gaiztakeriak egin ditudan (Elizen arteko Biblia); Gero eta zerrikeria handiagoak eginda ere (X. Mendiguren Elizegi); edo esan aditzaren objektu:
|
|
|
Izagirre); Egunero gertatzen diren gauzak (Euskaltzaindiaren Hiztegia).
|
Azken
adibide honetako gertatuk ‘gertatzea’ baino ez du adierazten. Beste adibide hauetan, ostera, ondoriozko aditza da:
|
|
|
[Ondamena gainera datorkiolako beldur] da bera ere (Mitxelena); Bestalde, badira[...] [botere gorena deuseztatuta gelditzen delako ustea] izan dezaketenak (Antxustegi); Bere pisua zenaren leihoak zabalik daude, [norbait bizi delako seinale] (Zaldua); Orain dela 2.000 urte baino lehenagotik izan dira [jendea txingar gorien gainean ibili delako berri fidagarriak] (Aldasoro).
|
Azken
adibide honetan izen gobernatzaileak izenondoa ere hartu du ondotik.
|
|
|
Nor ere baitago nitan eta ni hartan, eta harek ausarki ekartzen du fruitu (Leon); Ama Birjinak, are mundu hunetan zenean ere, nori ere, eta nork ere behatzen baitzioen, hari[...] gogoeta garbi batzuk, eta garbiki bizitzeko nahikunde handi batzuk pitzten eta emaiten[...] zerautzan (Axular); Baina, nor ere ahalegintzen baita besteak Arrazoiaren arabera gidatzen, hura ez da oldarrez ari, gizatasunez eta bihozberatasunez baizik (Xarriton); Nork ere irudikatzen baitu, alabaina, maite duen emaztea zikintzen dela beste norbaitekin, pertsona hura tristatuko da (Xarriton).
|
Azken
adibide honetan, erakusle soilaren ordez, izenaz eta erakusleaz osaturiko sintagma dugu.
|
|
|
Mendizabal).
|
Azken
adibide honek antz handia du zehar galdera jokatugabeekin, baina egiazko egitura erlatiboari dagokiona da. Hau da, bazegok adizkiaren osagarria sintagma absolutibo bat da, isilpean egon arren (norbait, jendea...) eta sintagma horren erreferentziakide da mendeko perpauseko nork (§ 30.8.3f).
|
|
|
Non zer aldatu zalantzan bazaude, galdetu ta mendi zaiak esango dizu (Munita); Non zer harrapa zebilen jende asko, kanpora ihes egindakoen etxeetara sartzen ziren (Sarrionandia).
|
Azken
adibide honetan ere, ibili aditzak perpaus osagarria goberna ezin dezakeenez, saiatu edo horrelako predikaturen bat dagoela isilpean pentsatu behar dugu.
|
|
|
Kalte guztien gaiñeko kaltea, alferkeriatik heldu den handiena, [[zeiñi narraikola] erran baitut nik oraiñokoan erran dudan guztia] (Axular); Beste gauza asko Isaakek arteraño etziekizkienak[...], [[zeintzuek gizon santu ark aditu zituenean], Jaunari eskerrak eman, eta gero Jakob bere ordeko nagusitzat ezagutu zuen] (Lardizabal); Gorthean utzi zuen andrea, [[zoinari agradatzeko] hainbertze pairatzen baitzuen] (Laphitz).
|
Azken
adibide hau, ordea, ez gramatikala izango litzateke, izenordaina perpaus adjuntutik aterako bagenu: * Han utzi zuen andrea, zeinari [hainbeste pairatzen baitzuen] agradatzeko.
|
|
|
(Kirikiño).
|
Azken
adibide honetan, gainera, bi elementu baino gehiago juntatzen dira ala ren bidez.
|
|
|
[...] ez dela berdin, asmatzea batek bere arteko grina edo inklinazio txar karidadearen kontrakoa, zein karidadean huts egitea (Añibarro).
|
Azken
adibide honetan eta emendiozkoaren pareko dela esango genuke.
|
|
|
Menditik dator haizea/ Zuk egia erdi hori esatetik dator arazoa.
|
Azken
adibide honetan argi ikusten da perpaus osagarri jokatugabeak adiera abstraktuago bat ematen diola etorri predikatuari, ez hain fisikoa. Eta, bestalde, bi aukera horietako bakarra onartzen du perpausak:
|
|
|
Kantatzera noa bertso bat edo bi perpausean joan aditzak galdua du berezko esanahia, ez du adierazten mugimendu fisikoa (etxera joan/ zugana joan) edo irudizko gogomugimendua, perpaus osagarria hartzen duena (bizimodua ateratzera noa Parisera).
|
Azken
adibide honetan badago egiazko konplementazio harremana, asmoa aditzera ematen duena, ‘zertara’ joan. Bertso bat edo bi kantatzera noa diogunean, ostera, galdurik dago mugimenduaren esanahia; laguntzaile bihurtu da joan, nahiz tzera forma bera agertu.
|